Um tattúin tvö, Eggert og Vilhjálm Higginson

Ég sá um daginn á FB, að hinn síungi skólafélagi minn úr barnaskóla, Eggert Pálsson, var á tónleikaferðalagi í Edinborg. Hann er eins og allir vita páku-maestro Sinfóníunnar.

Öfunda ég Eggert af því að vera í borginni fögru, þó að hann sé þar örugglega í S-inu sínu. Eggert hefur nefnilega lengi verið Helgarskoti (sem er eins konar drag-fyrirbæri). Hann bregður sér oft í litrík kjölt og blæs úr sekk sínum - þ.e. löngu eftir að hann hætti að vera Ironmann (sem var í bernsku). Svo langt geng ég auðvitað ekki, þó ég hafi alltaf verið fullgildur Superman og örugglega ekta McWilliams inn við beinið.

Ég var í Edinborg í fyrra eftir langt hlé, og hef plön um að fara þangað aftur bráðlega.

Fyrir fáeinum dögum horfði ég ég þátt í norska sjónvarpinu um sögu Tattoosins i Edinborg (Eidyn´s borg /Auðunarborg: á skosk-gelísku Dùn Èideann). Sú saga hófst árið 1949. Norðmenn eru sólgnir í að horfa á þessa hátíð í kringkastinu, enda verða flestir þeirra glaðir, og jafnvel graðir, þegar þeir heyra lúðrasveit - og sannanlega stífgraðir af að ganga í takt.

Þó ég sé friðsemdarmaður, hef ég alltaf haft gaman að horfa á hina árlegu þætti frá þessum hátíðum með sekkjapípum, trommuslætti, herlúðrasveitum og hátíðarheræfingum. Þar gætu gömlu, norsku erfðaeindirnar í mér enn verið að gerja . 

En þessar kenndir og fiðringur koma líklega til af því, að fyrst er ég sigldi út fyrir landsteinanna með foreldrum mínum (1971), á Gullfossi, var fyrsti viðkomustaðurinn Edinborg. Þar náði faðir minn í miða á Tattúið sem voru fyrir sæti efst á trépöllunum sem þá voru, sem allir riðluðust og hristust. Það var rigningarsuddi það kvöld, og heldur köld upplifun - og ég að drepast í lofthræðslunni.

Pallarnir fyrir Tattúið eru nú ekki ósvipaðir geimskipi í Spielberg-mynd. Ljósm. VÖV, 2022.

Það sem fæstir vita ef til vill ekki, er að orðið tattoo er komið úr 17. aldar hollensku og hefur ekkert með húðflúr að gera. Á 17. öld lét herinn trumbumeistara sína ganga um öldurhúsahverfi Amsterdam og tromma viðvörun til kráareigenda um að taka hanann af öltunnum sínum. Það var kallað "að taka hanann af": doe den tap toe. Þetta var gert svo að hermenn og sjóliðar sneru til herstöðvar sinnar eða leiguhúsnæðis á guðlegum tíma. Þessi stoppklukka með trommum og pákum varð síðar að fastri siðvenju, tattoo, til að koma hermönnum í bælið. Nú spyrja örugglega einhverjir, hvort að tattúið sem fólk er að skreyta sig með í dag sé eitthvað þessu skylt. Svo er alls ekki; það tattoo (upprunalega tattow á ensku) er fengið að láni úr máli Samóaeyinga, tatau, sem þýðir að slá -  með vísun í vængjabein af stórri leðurblöku með oddi sem þá var notuð til húðflúrs, með því að slá því á ákveðin hátt í húðina. Þá er það komið á hreint. 

Ég hef aldrei verið gefinn fyrir húðflúr, en Tattooið í Edinborg heillaði mig og gerir enn, þó ég sé ekki einn af þeim sem ganga mikið í takt. Norsku litningagarmarnir verða ekki svo kátir að mér rísi af því hold. Minningin um hátíðahöldin í Edinborg, þegar ég kom þar í ágúst 1971, heillar mig enn.

Þegar ég var þar í fyrra með frú Irene, fórum við upp að kastala og allt var lokað vegna tattoosins. Ég spurði hvort hægt væri að fá miða. Blessuð konan í miðasölunni hló bara og sagði sposk á skotaensku:

Darrhling, you hoeve tuu mudder to get them, or buyi them a yeeeehar in advance, or even tuu yeeeharsh.

Næst er ég verð í Auðunarborg, kaupi ég miða fram í tímann og verð svo í McWilliam kjöltu, en án varalits, á 6 röð (80 pund).

Hér er ástin mín hún Irene með mér í janúar 1989 uppi á Kastalahæð klædd í gamlan Aquascutum frakka föður míns sem ég notaði töluvert á Englandi 1988-89. Þá var ég oft spyrður, hvaðan af Bretlandseyjum ég kæmi, m.a. vegna rykfrakkans. Ég svaraði venjulega: From the Northern most of the Isles, where your balls freeze like Haggis if you wear a kilt. Háskólinn í Durham tókst einnig að gefa mér nýtt nafn í einu bréfi sinna til mín, því Sheila á skrifstofu deildarinnar var illilega orðblind. Ég varð að Higginson. Google gefur skýringar á öllu: The original Gaelic form of Higginson was O hUgin, which is derived from the word uiging, which is akin to the Norse word Viking.

Myndin efst var tekin af mér í bol, skyrtu, peysu og jakka í 20 stiga hita af einhverjum snápskota á Edinborgarhæð í ágúst 1971. Ég var því ekki eins herðabreiður og McWhorther vörður, þó þannig gæti það litið út. McWhorther ættin vill helst ekki láta rugla sér við Markwhortherættina.

Myndin, meee..eeh, hér fyrir neðan sýnir, hvers konar herbergi kindarlegur Higginson frá Íslandi fær sjálfkrafa, svo hann þjáist ekki af heimþrá.

 

Snørre-Støre á Íslandi - Síðbúin 17. maí kveðja

Um daginn sást til norsks hormangara í Sundhöllinni í Reykjavík. Hann krafðist þess auðvitað að fá Snørrelaug aftur til Noregs. Eins og allir vita er SNØRR alnorskt fyrirbæri, sem er samt nákvæmlega það sama og það sem Íslendingar kalla hor, sem að mestu er ættuð frá Noregi og er algegnt í erfðamengi Íslendinga. Að fornu voru margar Snørrelaugar í Noregi og sér í lagi á Íslandi.

Með nýja þjóðariðnaðinum getið þið, landsmenn góðir, reiknað út hve mikil aukning hors verður í íslenskum laugum.

Lausn er þó í sjónmáli eftir að Evrópuráðið gaf Íslandi undanþágu fyrir miklu laugarhori. "Iceland will be Snotless, sooner or later", sagði von der Layer frá ESB. Horið frá Íslandi verður flutt til Úkraínu í gámum og því slett á Rússa með HOR OR-flaugum bandarískum. Pútínveldið mun hrynja með leynivopni Íslendinga.

Ja, vi elsker dette landet.

Sjá einnig æsifrétt D(r)ónans frá Stríðssöngvakeppni Evrópu.

Hannes á selnum

Prófessor við Háskóla Íslands (emeritus est) hélt nýverið fyrirlestur í París. Sagðist hann feta í fótspor manns sem uppi var 1056-1133, sem stundaði nám við háskóla sem fyrst var stofnaður 1257. Háskóli Íslands hefur greinilega misst mikla mannvitsbrekku úr röðum sínum. Sjá blogg prófessorsins hér.

Sumir lýðskrumarar eru svo auðtrúa, að þeir trúa jafnvel vitleysunni úr sjálfum sér.

Til upplýsingar set ég hér grein eftir mig um lærdóm Sæmundar og skólavist. Ég er með aðrar áherslur en þegar menn trúðu því að Sæmi hefði verið í skóla í París sem ekki varð til fyrr en rúmum 100 árum eftir dauða Sæma.

Sæmundur á selnum sat þó vart við háborðið með prófessorum sínum líkt og HHG gerði forðum í Oxfurðu. 

Myndin efst er af hundinum Hannesi sem átti heima í Stykkishólmi á síðustu öld. Myndin hér fyrir neðan er hins vegar af Sæmundi ungum á leið til náms, án námslána og berum fyrir vindum.

 

Víkingar mæltu sér mót í Óðinsvéum 3. maí 2023

Í gær ók ég alla leið til Óðinsvéa, þar sem ég með tveggja daga fyrirvar fyrirvara skráði mig á ráðstefnu í háskólanum Syddansk Universitet (SDU) - sem enn má kalla Odense Universitet. Að finna tiltekinn ráðstefnusal á háskólanum í Óðinsvéum, er álíka og að verða villtur í völundarhúsi. Það tók mig drykklanga stund að finna salarkynnin O100, en ég kom sem betur fer tímanlega eftir langan gang eftir ranghölum aðal lærdómseturs Fjóns.

Í gær var haldin Þverfagleg Víkingaráðstefna. Þær hafa verið haldnar í 40 ár á mismunandi stöðum þó með hléi í farsóttum. Ég fór á nokkrar þessara ráðstefna er ég var stúdent í Árósum forðum, en svo hef ég gert langt hlé þangað til í gær, og ég varð ekki fyrir vonbrigðum. Else Roesdahl, fyrrverandi prófessor minn í við Miðaldafornleifafræðideildina við Árósaháskóla, og einn af frumkvöðlum þverfaglegu ráðstefnanna um Víkinga flutti yfirlitsfyrirlestur, svo ég gat ekki látið mig vanta.

Landsýn Greer Jarrets

Ég varð ekki fyrir vonbrigðum. Þarna voru flutt góð erindi. Sérlega naut ég þess að heyra um rannsóknir Greer Jarrets sem stundar rannsóknir við háskólann í Lundi. Hann hefur ásamt nokkrum aðstoðarmönnum í norskum ættæringi sem sver sig í ætt við skip víkingaaldar rannsakað strandferðir manna við Noregsstrendur á Víkingaöld; Til dæmis hvaða aðferðir menn höfðu við siglingar, t.d. siglingar eftir landsýn (landkenningu) og aðrar aðferðir. Greer tjáði mér að hann væri að hefja rannsóknir sínar á því hvað segir um slíkt í íslenskum miðaldabókmenntum.

Snekkjufræði

Michael Lerche Nielsen lektor við Hafnaráskóla flutti afar áhugaverðan fyrirlestur um örnefni í Danmörku sem hafa forliðina Snekker- og Snekke, og sem sum geta vísað til "snekkja" sem sum skip á víkingaöld voru kölluð. En nöfnin geta tengst svo mörgu öðru líkt og Lerche Nielsen benti á.

Þar sem faðir minn var geymdur á Fríslandi í síðara stríði hjá þremur mismunandi fjölskyldum, kom nafnið á bænum Sneek upp í höfði mér. Á frísnesku mun sneek vera staður sem skagar fram eða er hærri umhverfið. Það fær mann til að hugsa um Snekkerhøjer í Danmörku, sem lektor Lerche Nielsen greindi frá, sem vart hafa nokkuð með herskip danskra víkinga að gera. En hver veit, kannski dregur Sneek nafn sitt af þeim snekkjum sem Egill Skallagrímsson og aðrir ribbaldar sigldu á til Fríslands, þar sem Egill forfaðir framdi grimmdarleg fjöldamorð. Löngu síðar flutti faðir minn inn King-piparmyntur til Íslands, en þær eru framleiddar í Sneek og eru vissulega heimsfrægar í Hollandi. Nú er King-verksmiðjan því miður komin á hendur sænskra sykurvíkinga hjá fyrirtæki sem ber hið frekar ókræsilega nafni Cloetta. 

 

Fjársjóðir í Fæsted

Að öðrum ólöstuðum var afar áhugavert að heyra Lars Grundvad (Museet Sønderskov i Vejen kommune) segja frá rannsóknum sínum á stórfenglegum sjóðum og byggingarleifum sem fundist hafa í Fæsted á Suður-Jótlandi. Gripirnir sem fundist hafa í Fæsted (HBV 1498) koma margir víða að. Grundvald sýndi okku m.a. bjöllu frá Bretlandseyjum, þó jafnmargar slíkar bjöllur hafi fundist á Íslandi og Bretlandseyjum (sjá t.d hér og hér), voru þær nú líklega ekki framleiddar á Fróni. Nú er ein, frá 10. öld fundin í Fæsted og stækkar nú útbreiðslusvæði bjallnanna.

Fyrirlestur Else Roesdahl

Lokapunktinn setti svo the Grand lady of Viking studies Else Roesdahl sem m.a. sagði gestum sögu þverfaglegu Víkingaráðstefnanna, en hafði einnig kafla um rannsóknir sínar á Bamberg skríninu sem varðveitt er í Bayerisches Nationalmuseum í München.

Nú vara ég landsmenn mína strax við að reyna að gera skrínið íslenskt, líkt og sumir þeirra hafa reynt með taflmennina á British Museum, sem forðum fundust á Ljóðey (Lewis í Orkneyjum). Skrínið er ekki kassi fyrir taflmenn - eða er það það? Það verður einhver bið á því að hægt verði að gera DNA rannsóknir á rostungstönninni í Bamberg-skríninu vegna fræðilegs stirðleika í Þýskalandi. Þær gætu sýnt af hvaða stofni rostungurinn var. En þangað til verður skrínið aldanskt, í Mammen-stíl (sem ber nafn Mammen sem er staður 10 km, eða svo austan við Viborg (Véborg) og - ekki síst vegna þess að fyrir nokkrum árum fundust leifar álíka skríns í jörðu við Haldum kirkju ca. 20 km. NV af Árósi (sjá hér). Skrín þessi verða því seint tekin frá Dönum, þó eitt þeirra sé því miður hálfgerður niðursetningur í München.  

Þess ber að geta, að álíka skrín, sem í laginu eins og skáli var eitt sinn til í kirkjunni í Cammin í Pommern. Skrínið hvarf því miður í síðari heimsstyrjöld Menn telja líklegt að það hafi verið sama skrínið og Snorri Sturluson segir frá að Eiríkur Sveinsson Danakonungur/Erik Ejergod (d. 1103) hafi gefið Sigurði Jórsalafara Noregskonungi (d. 1130) sem gaf það kirkjunni í Kungshälla (Kóngshellu) austan Málmhauga (Malmö) á Skáni. Því var síðan rænt af Vindum árið 1939 sem gerðu strandhögg á Skáni og varðveittu þeir það í dómkirkjunni Kamién í núverandi Póllandi. Hvernig Snorri vissi þetta allt, er svo annað mál - en Íslendingar eru, eins og allir vita, ávallt með nefið niður í hvers manns koppi.

Ein af mörgum afsteypum af Cammin-skríninu, þessi er í Oslo.

The male strip finale

Rúsínan í pylsuendanum á þessari góðu ráðstefnu var eins konar male-strip-finale ungs fornleifafræðings, er tók þátt í ráðstefnunni. Hann var hvattur til að sýna ráðstefnugestum hve steindur hann er um kroppinn (sjá mynd efst). Hann brá sér því úr kyrtli sínum og gaf gestum "én på Bambergskrinet".

Já, þannig eiga auðvitað allar ráðstefnur að vera. Ég hef leyft mér að setja bláa velsæmisræmu yfir rassskoruna á manninum með flúrið. Þar var hvort sem ekkert fornfræðilegt að sjá og hann á örugglega eftir að þakka mér það góðviljaverk. Það er Else Roesdahl, sem klappar módelinu lof í lófa. Henni voru einnig þökkuð góð störf gegnum árin.

Ég þakka svo fyrir mig og er farinn að hlakka til næstu þverfaglegu Víkingaráðstefnu.