4) Bútar fyrir Halldór og Hannes I - síđari hluti - Bölvun Nóbelsins

1955_Halldor_tekur_vi_nobelsverlaunum

Earl Parker Hanson, hélt áfram sjálfskipađri baráttu sinni fyrir Nóbelsverđlaunum til handa Jorge Amado (1912-2001) em byrjađ var ađ greina frá í greininni hér á undan. Hann ritađi Halldóri Laxness bréf dags. 18. febrúar 1974 (sjá hér).

Hanson komst sömuleiđis í samband viđ Amado, en Jorge sá ekki fram á ađ geta komist í bráđ til Puerto Rico, ţar sem hann var byrjađur á nýrri bók og hefđi ţví nógu ađ sinna. Ţeir skiptust á fleiri bréfum og Amado ţakkađi Hanson innilega fyrir hugulsemina og međmćlin til Nóbelsverđlaunanna. 

Jorge Amado

Jorge Amado 1912-2001

John heitinn Steinbeck svarađi Hanson skiljanlega aldrei, en sem betur fór var Earl Hanson ekki alveg húmorlaus, ţví hann skýrđi Amado frá ţví ađ hann hefđi sent Steinbeck bréf en ekki vitađ ađ hann vćri látinn: Hanson batt ţví síđustu vonarstrengi sína viđ Halldór Laxness, Reykjavík, Iceland.

Hanson barst loks svar frá Laxness, sem var ódagssett. Hanson átti greinlega ljósritunarvél, eđa hafđi góđan ađgang ađ einni slíkri. Hann skellti bréfi Laxness beint í ljósritunarvélina og sendi áfram til Amados og annarra.

Hér má sjá ţađ sem Laxness ritađi Hanson (sjá einnig hér)

Laxness til Hanson

Fyrir utan allt vol Laxness um hve mikla bölvan Nóbelinn hafđi fćrt honum, međ hrunda markađi í BNA í kjölfariđ - sem auđvitađ er einhvers konar hótfyndni og skáldskapur ađ hluta til, ţó stundum meini menn ţađ innst inni sem ţeir vćla um í bréfum til ókunnugra manna - ţá er athyglisvert ađ Halldór Laxness taki upp á ţví hafa njósnir af möguleikum Amados fyrir Hanson:

I will be in Stockholm in a forthnight or so, and having some annuated acquaintances ("old chums") in this academy, I will go and find out if Amado has chances. I have your address and I will write you about it.

Laxness gerđi sér vitaskuld ekki grein fyrir ţví ađ Hanson var óđur notandi ljósritunarvélar og sendi bréf Laxness út og suđur og áfram til Amados og Alfred Knopfs í New York. 

Laxness I think was always an odd kind of fellow

nobelsverlaunin

 Bölvuđ verđlaunin sem "eyđilögđu" Laxness í Bandaríkjunum, fyrir utan lausasilfriđ.

Hanson furđađi sig mjög á sorgarsögu Laxness um afleiđingar Nóbelverđlaunanna. Ţví svarađi Knopf, en á hann voru runnar tvćr grímur, og sóttvarnargríma, ţví hann var hćttur ađ láta Gretchen Bloch ritara sinn svara bréfum Hansons:

Dear Mr. Hanson:

Many thanks for you kind letter of March twenty-seventh. Laxness I think was always an odd kind of fellow, and his letter doesn´t really surprice me. The truth of course is -- and I am quite cetain this is so-- than the only book of his which had any sale to speak of in the English langueage was "Independent People", and this did credit to the taste of American readers at any rate, because Indeed my suspicion (and if I find this is a mistaken one I´ll say so in a postscript) is that only "Independent People" was published over here (Sjá hér).

Kannski fór Laxness bitrum orđum um söluhrun sitt og kennir Nóbelnum um. En metsölubókakjaftćđiđ um Sjálfstćtt fólk  Laxness í BNA sem grasserađi á Íslandi vegna ţess ađ bókin var útnefnd sem "Book of the Month" af eigin forlagi (sjá hér og í síđari grein hér á Fornleifi), var alíslensk ímyndun.

Book of the Month var aldrei mćlihvarđi á hve vel bćkur seldust í Bandaríkjunum. Nokkrir fagurkerar á bókmenntir völdu bćkur sem ţeim ţótti variđ í og útnefndu sem Book of the Month. Smekkur hins venjulega Kana var hins vegar oft langt frá skinbragđi og gildismati nokkurra listavina, sem margir hverjir voru bornir og barnsfćddir í Evrópu en ekki í BNA.

Hansson rauk beint í ljósritunarvélina og sendi Dr. Austregésilo de Athayde, Presidente de Academia Brasileira de Letras línu og greindi ţ. 18. apríl ađ Laxness hefđi lofađ ađ hafa njósnir af ţví hvađa möguleika Amado hefđi í Nóbelinn. Og bölvun ljósritunarvélar Hansons var einnig dreift til Amado sjálfs, sem fékk ljósrit af bréfi Laxness međ bréfi sem sömuleiđis var sent frá Puerto Rico ţ. 18. apríl (Sjá bréfiđ hér).

Hinn mikla bréfaskriftaţörf Hansons ţann 18. apríl 1974 ćtlađi engan enda ađ taka. Nixon og Watergate-hneyksliđ var ofarlega í hugum manna og greinilega einnig í huga Hansons ţegar hann skrifađi Knopf í nćsta sinn. Í leiđinni leitađi einhvers umbođsađila sem gćti fariđ í gegnum handrit ađ ćvisögu sem hann var ađ skrifa, eđa ćtlađi sér ađ skrifa, sem hann var ađ ţreifa fyrir sér um hjá Knopf. Hanson ritađir:

I was happy to see your name among those who are actively pushing for Tricky Dickie´s impeachment. The younger of my two sons, David who is a professor of Political Science in Western Michigan University, is having a wonderful time, organizing anti-Nixon movements. As a proud Papa I take personal credit for the Republican defeats in that state, including the most recent one. I know that David was there pitching. Now that he has committed the worst possible of political sins -- that of castin a smirch on the GOP -- his impeachment seems nearer. Every Republican member of the Congress will have to vote for it except those who are sold out to the same people who bought Nixon and who, like the President, are no longer their own men, capable of acting according to their personal judgments. 

Here´s for the Swedish Academy showing good judgement in its next award for literature!

"Little men in black pyjama[s]" - hvađa fordómar voru ţetta hjá HKL?

Laxness tók viđ ţessu hressa og hápólitíska áliti Hansons og fór međ bréfiđ međ sér til útlanda. Fyrst var hann í Svíţjóđ, en skrifar bréfiđ í Kaupmannahöfn (Sjá hér) ţar sem hann var gestur á Hotel 3 Falke, (nú Scandic Falconer) í Falconer Centret á Friđriksbergi).

Dear Mr. Hanson:

    From "usually relibale sources" in Stock-

holm I gathered that Sara Lidman was almost unanimously

in favor as this year´s  Nobel Laureate, one more score

for North Vietnam, as this wonderful authoress practically

gave up writing for years because of her devotion to the

cause of "the little men in black pyjama". Some years,

especially if too much leaks out too early about the Aca-

demy´s choice, they would change their minds in middle

stream and pick another man, but I understand that Amado

is not in focus now.

 I am going to Germany now and hope to be in Iceland in the

middle of May. Let us see you both if you are around with

Mrs. Hanson, preferably after Midsummer.

                                    With kind regards,

                                    Halldór Laxness

Laxness hafđi mörgum árum áđur skrifađ um Lidmann (1923-2004) til Auđar konu sinnar. Hver birti ţađ bréf međ leyfi, eins og konan í Vesturbćnum spurđi gjarnan í gamla daga?

Sara Lidmann

Halldór Laxness var greinilega lítt hrifinn af drengjakollum á konum. Me too. Ţćr verđa svo aulalegar eins og karlar međ ţá hártísku, nema ađ viđ séum ađ tala um hina sönnu, bónuđu skalla.

Jú, Halldór Guđmundsson segir einmitt frá fundi ţeirra Lidmanns og Laxness í bók sinni um Laxness og vitnar í bréf skáldsins til Auđar. Lýsti Laxness Söru sem snođklipptri bóndakonu upp í sveit, en lét síđan eitthvert djevítis karlrembuálit á Lidmann flakka í pistlinum til Auđar, sem ég er ekkert ađ hafa eftir, ţví ég er ekki međ leyfi fyrir slíku. - En ég er viss um ađ í dag myndu einhverjir hrópa "Metoo" á torgum viđ karlpungaskrifum Nóbelsskáldsins íslenska um snođklipptar konur.

Álit Laxness á Lidmann, sem hann var ađ nefna viđ Hanson á Puerto Rico, var ef til vill keimlíkt áliti Alfreds Knopfs á Laxness (ef "A odd kind of fellow" er haft í huga), eđa álit Laxness á Ţórbergi Ţórđarsyni sem hann sletti sem hinstu kveđju í minningargrein um meistara Ţórberg, en í góđu. Ţá var hćgt ađ hafa skođanir án ţess ađ fólk trylltist á "samfélagsmiđlum". Laxness ritađi:

... Viđ héldum áfram ađ vera vinir í fjarska eftir fall Unuhúss, og á ţá vináttu brá ekki skugga ţó hann vćri sá mađur sem mér hefur fundist einna óskiljanlegast saman settur allra sem ég hef kynst; og honum áreiđanlega sýnst hiđ sama um mig...

Ţarna er kannski kominn innsti kjarninn í ţessum fyrstu bútum mínum um Laxness handa Hannesi og Halldóri.

Who the hell´s Sara Lidman?

Hanson setti strax bréf Laxness og önnur bréf í ljósritunarvélina góđu á Puerto Rico og sendi ţau síđan umsvifaflaust (9.5.1974) til Alfred Abraham Knopfs í New York. Hanson spurđi m.a.:

Do you know Sara Lidman? Have you perhaps published her? I am ashamed that I know nothing about her but, offhand, she sounds to me like a good potential bet as a Knopf author. Just in case you are interested in going after her -- and in case she writes in Danish or Norwegian, I may even try for the job of translating her.

Alfred-A-Knopf

Alfred A. Knopf eldri: "Laxness I think was always an odd kind of fellow." Ţar höfum viđ ţađ. Í síđari greinum gröfum viđ ađeins í ţađ álit. Var ţađ FBI, Hoover og Bjarna Ben ađ kenna? Eđa var ţađ bara persónulegt og bókmenntalegt álit útgefanda?

Knopf svarađi um hćl í bréfi dags. 14. maí:

Dear Mr. Hanson:

    Many thanks for yours of May ninth. Laxness´ letter seems to border on the indiscreet. At any rate, I have never seen the Prize awarded to anyone who was rumored ´way in advance to be the most likely recipient.

I am sorry that I have never heard of Sara Lidman, much less published her.  We are setting about trying to find out what we can  [find] out about her.

Alfred A. Knopf bađ ţarnćst trúfastann ritara sinn, Gretchen Bloch, um ađ senda eftirfarandi upplýsingar ţann 24. maí:

    "Mr. Knopf asked me to drop you a line to report that we still have not found anyone who knws anything about or has heard of Sara Lidman. And the current "Books in Print" does not list any titles of hers available in the English language.

Just for the Hell of it

Leiđ nú og beiđ. Íslendingar héldu upp á Landnámiđ áriđ 874, um sumariđ, ţví ţá var samsćriskenningin um landnám fyrir landnám og stórstöđvar útrásarvíkinga austur á landi og í Vestmannaeyjum ekki búin ađ ná hređjataki á nokkrum fornleifafrćđingum sem ekki hafa lćrt heimilda og lágmarks sjálfsgagnrýni.

Hinn ritóđi Earl Parker Hanson, sem átti ljósritunarvél en sem greinilega bráđvantađi blogg eins og ţau sem sumir óđir menn hafa í dag, skrifađi grein sem birtist í blađinu San Juan Star (1. ágúst 1974) um plön sín um ađ um hefja Jorge Amado til skýjanna.

Hanson var líklegast farinn ađ lyppast allur í Nóbelshugleiđingum sínum en skrifađi Knopf samt línu ţann 2. ágúst 1974 međ hjálögđu ljósriti af grein sinni í ţví ágćta blađi San Juan Star. Bréfiđ birti ég hér í heild sinni (sjá einnig hér). 

EH 2. august 1974

Eins og helmingur allra Bandaríkjamanna - eđa 48% ţeirra - var Hanson hallur undir samsćriskenningar. Hann var farinn ađ hallast ađ ţví ađ Halldór vćri ađ skemmta sjálfum sér á kostnađ ţeirra Knopfs - JUST FOR THE HELL OF IT.

Útgefandinn Alfred A. Knopf, sem sumir Íslendingar telja ađ hafi ekki ţorađ ađ gefa út Atómstöđina í Bandaríkjunum vegna ţess ađ FBI, J. Edgar Hoover, Bjarni Ben og ađrir álíka skuggalegir karkterar beittu sér gegn Laxness og sjálfskipađri hirđ hans á Íslandi - og ţađ ţrátt fyrir meinta, gífurlega velgengni Sjálfstćđs Fólks í Bandaríkjunum - svarađi 6. ágúst 1974.

Knopf var enn ađ hugsa um Söru Lidman. Hann var líklega ađ hugsa um mögulega metsölubók, sem hann gćti loks grćtt eitthvađ á, ef vera kynni ađ vísbending Laxness vćri sönn. Halldór Laxness var hinsvegar afgreiddur sem ćringi uppi á Íslandi, sem skemmti sér međ ţví ađ senda mönnum "hagnýtan brandara":

Dear Mr. Hanson

We have been able to learn nothing about Sara Lidman. However, I would´t put inventing her beyond Laxness

Ţar međ lýkur ţessum allra fyrsta búti í tveimur bitum handa Halldóri Guđmundssyni og Hannesi Hólmsteini. Ađrir bútar og bitlingar koma brátt. Ég vona ađ ćviriturum Laxness, međ og án leyfa, hafi ţótt ţetta nokkuđ frćđandi.

Prívat og persónulega finnst mér uppátćki Laxness gagnvart Íslandsvininum Earl drepfyndiđ. Laxness hefur hćkkađ töluvert í verđi í einkaverđhöll minni.

Nóbelskáliđ hafđi kannski flóknari húmor en margir gera sér grein fyrir. Honum ţótti gaman ađ segja sögur, annars stađar en á bók, og greinilega líka ađ ýta orđrómi um sjálfan sig og ađra úr vör. Viđ vitum, ađ ţegar Laxness skrifađi ýmis ćvisögubrot sín, var sannleikurinn ekki endilega leiđarljósiđ. Ég held ekki ađ nokkuđ skáld geti greint á milli fakta og fíktjónar, og allra síst í sjálfsćvisögum. Ţess vegna eru ćvisögur um skáld ósköp ónákvćmar bókmenntir, sama hvort ţćr eru ritađar af ţeim sjálfum, eđa af öđrum - međ leyfi eđa án ţess.

Einnig tel ég mig sjá, ađ Halldór Laxness hafi veriđ ţreyttur af fólki sem spígsporađi og bukkađi í kringum hann eins og gaggandi hćnur. Líklega var hann ađ niđurlotum kominn vegna snobbliđs, sem fannst ţađ eiga hann, og sem gerđi sér ekki grein fyrir ţví ađ rithöfundar hafa lítinn tíma ... ţeir eru ađ skrifa til ađ lifa á ţví. Fólk sem bađ um međmćlabréf til Nóbelsverđlauna-nefndarinnar í Stokkhólmi átti skiliđ sérmeđferđ hjá spaugfyglinu Kiljan. En kannski skjátlast mér.

Laxlecheln

Lok

Ef einhver hefur veriđ ađ velta ţví fyrir sér, hver fékk Nóbelsverđlaunin fyrir bókmenntir áriđ 1974, og eyđilagđi ţar međ alla sölu á bókum sínum í BNA til frambúđar, ţá var ţađ hvorki Amado né Lidmann. Verđlaununum var deilt á milli tveggja vćnna heimalninga, Eyvind Johnson og Harry Martinson. Var nokkurn tíma gefiđ eitthvađ út eftir ţá ágćtu menn hjá íslensku bókmenntaţjóđinni? Sćnska mafían hlýtur ađ vita allt um ţađ. Líkast til veit enginn enn hverjir ţeir Johnson og Martinson eru. En ţeir hljóma óneitanlega eins og lélegt sćnskt bóluefni.


3) Bútar fyrir Halldór og Hannes I - Fyrirspurnin frá Puerto Rico, fyrri hluti

 Laxness Tímamynd

Hér í sumar mun ritstjórn Fornleifs af og til skemmta sér í djúpum bókmenntahugleiđingum.

Ţađ gerist afar sjaldan, enda ritstjórnin öll lítiđ gefin fyrir alls kyns uppspuna og lygaverk. Aftur á móti verđur grafiđ frekar djúpt fyrir fornleifafrćđing og hjálparkokka hans, myndu sumir ćtla. Lagi eftir lagi verđur flett úr gleymsku fortíđarinnar međ undirristuspöđum og teskeiđum eins og fornleifafrćđinga er siđur. 

Ađ ţessu sinni skal eigi grafiđ í eitthvađ ómerkilegt kotbýli á afdal. Ég leyfi mér ađ grafa í eitt helgasta vé landsins, meginstöđ íslenskrar menningar, sjálfan Laxness, enda ţarf ég engin leyfi eins og Halldór og Hannes. Hér verđur ţó ekki krufiđ og krukkađ í leyfisleysi eins og Hannes gerđi.

Ég ćtla ađ vona ađ útvarđasveit HÍ í gúmmísellum hvalbeinsturna sinna, eđa enn síđur hlerunardeild afturhaldsboru íhaldsins, fari ekki úr límingunni, ţó ég bćti ýmsu viđ upplýsingar bíógrafara Laxness - ţeirra Halldórs međ leyfiđ og Hannesar hins leyfislausa. Stór verk ţeirra standa fyllilega fyrir sínu, hvert á sinn hátt, en ýmislegt vantar upp á eins og oft gerist, og ţá er nú gott ađ ađ hafa fornleifafrćđinga til ađ grafa dýpra. Ég mun bćta viđ nokkrum bútum, sem bókmenntafrćđingar kalla svo (fragmenter/totter í Danmörku), og heimilda skal svo sannarlega getiđ.

Ritstjóri Fornleifs viđurkennir strax og fúslega, ađ hann er enginn Laxness-alfrćđingur líkt og sumir landar hans. Hann hefir aldregi lesiđ Laxness spjaldanna á milli eđa upphátt fyrir konuna sína í rúminu á kvöldin. Hann er ekki einn af ţessum mönnum sem telja sig vita hvađ Laxness hugsađi. Ég er ekki einu sinni međ rykfallinn Laxness uppi í hillu viđ hliđina á Íslendingasögum líkt og margir góđir Íslendingar.

Einnig má taka til, ađ sumt ţađ sem ég hef lesiđ eftir Laxness finnst mér sannast sagna harla leiđinlegt og afar misjafnt ađ gćđum. En vitaskuld verđskuldađi karlinn Nóbelinn sinn, svo ekki sé minnst á ţjóđina sem hann lýsti.

Ég hef fengiđ gögn í hendurnar sem bćta örlitlu viđ söguna sem menn reyna ađ steypa saman um Laxness, og ég reyni ađ segja frá ţeim af auđmýkt.

Fyrirspurn frá Puerto Rico

Fyrsti búturinn - ja kannski er ţetta vćn sneiđ af ţjóđlegri brauđtertu - fjallar um beiđni sem H.K. Laxness barst snemma árs 1974, vegnar frćgđar sinnar. Ţá hafđi samband viđ Laxness mađur, búsettur suđur á Puerto Rico. Karl sá hét Earl Parker Hanson (1899-1978).

Hanson var eins konar heimsborgari; Bandaríkjamađur ćttađur frá Danmörku, fćddur í Berlín en ólst upp í Milwaukee í Wisconsin. Afi hans og amma höfđuđ flust til Vesturheims, nánar tiltekiđ á flatneskjur Wisconsinfylkis. Sonur ţeirra Albert Hanson (f. 1864) fćddist í Korsřr á Vestur-Sjálandi, áđur en fjölskyldan flutti yfir Atlantsála. Móđir Earls, Adelaide (Lida) Erika Fernanda Siboni (f. 1870), var komin af ítölskum óperusöngvara sem sungiđ hafđi sig inn í hjörtu Kaupmannahafnarbúa kringum 1800.

Víkingnum í Albert Hansen (Hanson) dauđleiddist í borubćnum Milwaukee og hann strauk á 22. ári til Danmerkur, ţar sem hann kvćntist áđurgreindri Lidu Siboni. Albert leiddist reyndar líka í Danmörku, ţar sem hann var viđ verkfrćđinám. Ađ ţví loknu flutti hann til Berlínar ţar sem hann var uppfinningarmađur - ţar leiddist honum líka. Í Berlín fćddist ţeim Hanson-hjónum sonur, sem skírđur var Earl Parker Hanson. Og ţađ var svo mađurinn sem skrifađi Laxness bréf áriđ 1974.

Eerlie in Transformation

Earl Parker Hanson póserar á forsíđu bókar sinnar um Puerto Rico.

Síma-Hanson

Áđur en Laxness kemst ađ, verđur ađ geta ţess, ađ bćđi Albert Hanson og sonur hans höfđu gert stopp á Íslandi.

Albert hafđi sjarmađ heldri manna stúlkur upp úr sauđskinnsskónum ţegar hann dvaldi hér í átta mánuđi áriđ 1885. Var hann ađ sögn sonarins, Earls, sem getur auđvitađ hafa logiđ ţví, kallađur "Fallegi Hanson" af íslenskum kvenpeningi.

Eftir ađ hafa lokiđ verkfrćđinámi í Kaupmannahöfn, og nýfluttur Berlínar, lét Albert sig dreyma um ađ snúa til Íslands á vit ćvintýranna. Ţađ rćttist líka eins og oftast hjá ćvintýramönnum. Skrifađi hann á undan sér til ráđamanna og spurđi, hvort áhugi vćri á ritsímavćđingu í landinu. Menn sýndu ţví lítinn áhuga vegna fjármagnsleysis. Albert fór ţví sjálfur til Íslands og "mćldi fyrir símanum á eigin kostnađ" eins og sonur hans greindi frá í Tímanum áriđ 1977 .

Síđar kom Albert aftur upp til Íslands og mćldi meira og leiddist ekki, ţökk sé stúlkunum. En ţegar loks kom ađ ţví ađ Íslendingar fylltust meiri áhuga á sćstrengjum en ţegar Bjřrnstjerne Bjřrnson hafđi nefnt ţá fyrst viđ Íslendinga, gat Albert Hanson ekki tekiđ verkiđ ađ sér á Íslandi en danskt fyrirtćki mun ţađ hafa notađ teikningar hans. Nánar má lesa um fyrstu áratugi rit- og talsímans á Íslandi í Andvara í janúar 1905, ţar sem lítillega er minnst á hlut Hansons í ađ koma til landsins besta hjálpartćki íslendinga, fyrr og síđar, fyrir orđróm, kjaftagang og slúđur.

Sonur Alberts, Earl Parker Hanson, sá er ritađi Laxness bréf, áriđ 1974, var einnig nokkuđ merkilegur karl. Hann hafđi mikla útţrá, líkt og danskir og ítalskir forfeđur hans, og dauđleiddist í Milwaukee eins og nágrannastúlkunni Goldu Mabovitch. En hún kemur hér ekkert viđ sögu. Var bara sett hér inn til ađ ćsa sumt fólk upp. Hún varđ síđar forsćtisráđherra Ísraelsríkis.

10558966566Earl fór sjálfur til Íslands á 3. áratug aldarinnar, ţar sem hann ferđađist um međ syni konu sem "Fallegi Hanson" hafđi sjarmađ á Íslandi. Sá piltur kenndi honum blautar, íslenskar drykkjuvísur. Earl kunni ţćr enn og söng fyrir blađamann Tímans áriđ 1977, er hann heimsótti Ísland ásamt konu sinni.

Hanson hafđi ţekkt Vilhjálm Stefánsson persónulega og skrifađi ćvisögu hans. Ţađ gladdi Íslendinga svo mikiđ ađ Earl Parker Hanson fékk fálkaorđu fyrir áriđ 1953. Annars starfađi hann lengst af fyrir Bandaríkjastjórn og sem ráđunautur í Líberíu í Afríku, í Puerto Rico og í Kanada. Ef ekki vćri fyrir ţessa grein, hefđi hann líklega alveg gleymst eftir nokkur ár.

Aftur ađ efninu

Nú var ég nćrri búinn ađ gleyma mér í ćttfrćđihrauni um Íslandsvininn Earl Hanson.

Erindi Earls viđ Laxness, sem ekki má gleyma, var bókmenntalegs eđlis. Hanson vildi fá stuđning Laxness til ađ hafa áhrif á Nóbelsnefndina í Stokkhólmi. Hann vildi láta hana gefa brasilíska skáldinu og kommúnistanum Jorge Amado (1912-2004) verđlaunin 1974. Amado var í miklu uppáhaldi hjá Hanson og mörgum öđrum. Laxness ţekkti t.d. Amado.

Earl Hansen hefur einhvern tíma snemma árs 1974 haft ţađ á orđi viđ rektor háskólans á Puerto Rico, Arturo Morales Corrión,  hve gott skáld honum ţćtti Amado. Rektorinn skrifađi Hanson og sagđi ţađ prýđisgóđa hugmynd ađ bjóđa honum til Puerto Rico til ađ kynna Amado fyrir eyjaskeggjum (sjá hér).

Earl 1977Hanson (myndin hér til vinstri var tekin af ljósmyndara Tímans, er Hanson heimsótti Ísland haustiđ 1977) rauk ţá strax til og ritađi til forlags sem gefiđ hafđi út eina af bókum hans sjálfs. Ţađ var sama forlag og löngu áđur hafđi gefiđ út Sjálfstćtt fólk í Bandaríkjunum - Alfred A. Knopf Inc. Ţađ var mikill hamur í Hanson, sem var nýrisinn upp úr veikindum. Hann bađ Alfred Knopf um heimilisfang Amados. Forlag Alfred A. Knopfs hafđi nýveriđ gefiđ út eina af bókum Amados.

Einkaritari Alfred A. Knopfs, Gretchen Bloch, kona af gyđingaćttum, eins og ţađ heitir á íslensku, sem gekk jafnan međ kattargleraugu, sendi Hanson heimilisfang Amados um hćl, ţví ţá seldist bók Amados víst ekkert sérstaklega vel í Bandaríkjunum, jafnvel verr en Indipendent People Laxness hér um áriđ.

Ţar sem Hanson líkađi svo vel viđ skrif Amados, stakk Gretchen Bloch upp á ţví í bréfi sínu, ađ Hanson hafi samband viđ Nóbelsnefndina í Stokkhólmi og mćlti međ Amado til bókmenntaverđlaunanna (sjá hér) - og ţađ gerđi Hanson ţegar í stađ ţann 7. febrúar 1974 (Sjá hér).

SteinbeckHanson bćtti um betur og ritađi einnig John Steinbeck (sjá hér), sem sýnir ađ Hansom hafi ef til vill orđiđ Elli kellingu ađ bráđ í nýyfirstađinni sjúkdómslegu sinni. John Steinbeck gekk nefnilega í gegnum sáluhliđiđ á himnum áriđ 1968. Steinbeck svarađi ţví ekki erindi Hansons eftir hefđbundnum leiđum.

Hanson sendir ţvínćst Laxness línu, enda nefnir hann Laxness í bréfi sínu til Nóbelsverđlaunanefndarinnar. Hann biđur Knopf um heimilisfang Laxness, en ritari Knopfs sagđist ekki getađ hjálpađ honum međ ţađ, ţar sem forlagiđ hefđi ekkert samband viđ Laxness lengur.

Earl dó hins vegar ekki ráđalaus og ritađi Laxness, Reykjavík, Iceland utan á bréf sitt til Laxness, enda kominn af dönsku gáfufólki. Og viti menn, Laxness fékk bréfiđ, ţví ţá vissu  allir Íslendingar međ lágmarksgreind hvar hann bjó og ađ hann ćtti hvítan Jagúar, sem var nćsti bćr viđ Rolls Royce.

Sko - takk Illugi J. fyrir ţetta frábćra stílbragđ - bútinn međ bréfaskiptum Hansons viđ Laxness fá ţeir Halldór og Hannes ekki fyrr en í nćstu fćrslu, eftir svona tvo daga, sirkabát. Ţeir mega vitna í ţessa búta mína í endurútgáfum sínum á ćvisögum Laxness, ef ţeir gera ţađ kórrétt. Fjölskylda Laxness má líka hlađa ţessu niđur í leyfisleysi.

Ég er hins vegar enn í vafa um, hvort turnbúar HÍ megi lesa ţessar heitu fréttir. Ći jú. Ţeim verđur vart meint af ţví, en ţeir verđa ađ sćkja um sérstakt leyfi í ţríriti og leggja viđ bólusetningarvottorđ á skrifstofu rektors, ţegar hann kemur úr sumarfríi.


Fađir minn gefur kanínu mótefni fyrir 75 árum síđan

Pabbi og Kanínan á Fríslandi c

Fađir minn Vilhjálmur Vilhjálmsson - ekki söngvari, hefđi orđiđ 95 ára í dag hefđi hann lifađ. En ţađ er meira en aldarfjórđungur síđan hann dó.

Hér er mynd af honum í lok 5. áratugarins. Hann er í heimsókn hjá  dýralćkni og fjölskyldu hans á Fríslandi. Sú fjölskylda var ein af ţremur fjölskyldum sem skutu skjólshúsi yfir pabba í stríđinu. Fram til 1941 bjó pabbi í den Haag og áđur, fyrir 1936, á tveimur stöđum í Amsterdam.

Hér bregđur fađir minn á leik međ kanínu. Hár pabba var mikiđ og rautt, og ekki er veriđ ađ reyna ađ stćla hinn frćga brúđuleikara, Beaker, ef einhver heldur ţađ.

44168517_10214680746164937_7862014798710439936_n-0


Ísland skuldbatt sig - og Ísland sveik

Simone Veil,

Í lok árs 2002 ritađi ég menntamálráđuneytinu stuttan tölvupóst og spurđist fyrir um stefnu í kennslu um helförina (Holocaust / Shoah) á Íslandi, ţ.e.a.s. um evrópsku morđölduna sem margar Evrópuţjóđir steyptu yfir gyđinga og fólk af gyđingaćttum á 4. og 5. áratug síđustu aldar.

Ísland lofađi hátíđlega á ráđstefnu í Stokkhólmi áriđ 2000 ađ hefja frćđslu/kennslu um helförina og sjá til ţess ađ henni yrđu gerđ skil í sögubókum/námsefni sem kennt er á Íslandi.

Frćđsla er besta ráđiđ gegn fávisku

Starfsmađur í Menntamálráđuneytinu, Sólrún Jensdóttir (skrifstofustjóri), svarađi mér í byrjun 2003;(Sjá hér og neđanmálsgrein 44). Eftir ţađ svar ég nokkuđ vongóđur.

En nokkrum árum síđar, ţegar ég hringdi til ađ fylgja eftir fyrirspurn minni og til ađ heyra hvađ gerst hefđi á vakt ráđherranna Tómasar Inga Olrichs og Ţorgerđar Katrínar Gunnarsdóttur - kom greinilega í ljós ađ akkúrat ekkert hafđi gerst. Ég bađ um ađ fá ađ vita međ hvađa hćtti loforđinu hafđi veriđ framfylgt.

En ljós kom ađ Ísland hafđi enn eina ferđina blekkt ađrar ţjóđir. Ég lét ţá skođun mína í ljós í samtali viđ Sigrúnu Jensdóttur, sem ţá fór algjörlega úr böndunum og hellti yfir mig alls kyns ósmekklegheitum og lét m.a. ţau orđ falla ađ "ekki ţurfti minnast neins međan ađ Ísraelsmenn höguđu sér eins og ţeir gerđu".

Sólrún Jensdóttir upplýsti 7. janúar 2003 ađ Ísland hefđi ákveđiđ ađ halda minningardag um Helförina í skólum frá og međ árinu 2003 í samrćmi viđ ákvörđun sem tekin var á fundi sem fór fram  á vegum Evrópuráđsins í Strasbourg 17-19 október 2002. Fundurinn bar heitiđ “Teaching about the Holocaust and Artistic Creation” (sjá hér; Myndin efst viđ ţessa grein sýnir Simone Veil halda erindi á ráđstefnunni).

Algjörlega óhćfir íslenskir embćttismenn

Jens Benediktsson

Ţó ég undirstriki ađ frćđsla um helförina sé ađalatriđiđ, verđ ég ađ geta ţessa ađ Sólrún Jensdóttir fyrrverandi skrifstofustjóri í Menntamálaráđuneytinu er dóttir Jens Benediktssonar guđfrćđings og nasista (1910-1946).

Sólrún hefur sjálf veriđ viđlođandi flokk sem Viđreisn kallast. Sá stjórnmálaflokkur stjórnast af börnum karla, sem á einn og annan hátt tengdust Ţýskalandi nasismans međ félagsskap í nasistaflokki eđa međ veru sinni í Ţýskalandi á stríđsárunum.

Sem dćmi má taka föđur eins stofnanda flokksins, sem nú hefur veriđ settur út af sakramentinu af félögum hans í flokknum.  Fađir formannsins stundađi nám í Ţýskalandi nasismans og vann á góđum Reichsmarkslaunum  fyrir alrćmda verksmiđju í Ţýskalandi sem notađi ţrćla sem vinnuafl (sjá hér).

Sólrún hefur um langt skeiđ veriđ stjórnarmađur í íslenska Richard Wagner-félaginu. Minningu Wagners hefur Sólrún eflt meira í frístundum sínum en hún efldi minninguna um helförina í opinberu starfi sínu. Eins og flestir vita var Wagner blessađur gerđur ađ undirleikara í helförinni (algjörlega óviljugur), enda Hitler mjög hrifinn af tónlist hans - en kannski ekki á sama hátt og félagsmenn í Richard Wagner félagsskapnum á Íslandi.

Nú, aftur ađ svikum Íslands, lands sem EKKI hefur hafiđ frćđslu um helförina líkt og ríkistjórn landsins lofađi fyrir rúmum tveimur áratugum síđan. Ég tel ađ augljóst samband sé á milli ţeirra svika/gleymsku og ţess ţegar gyđingahatriđ blossar upp á Íslandi í hvert skipti og öfgamenn hefja árásir á Ísraelsríki.

Öfgamennirnir vilja útrýma gyđingum í Ísrael sem og gyđingum annars stađar. En gleymum ekki, ađ ţegar sumir Íslendingar fara algjörlega úr límingunni og tjá sig um ađ "Hitler hefđi átt ađ ljúka ćtlunarverki sínu" og álíka óţverra og styđja viđ samtök sem hafa útrýmingu ţjóđar á stefnuskránni er ţađ kannski vegna ţess ađ frćđslunni í landinu er ábótavant. Fólk er illa upplýst, skólarnir og Menntamálaráđuneytiđ hafa brugđist. Ţví segir fólk óyfirvegađ hrćđilega hluti sem ţađ myndi ekki gera, ef ţađ ţekkti sögu 20. aldar.

Lengi vel var lítiđ minnst á helförina í kennslubókum um sögu Evrópu á 20. öld og hve lítilfjörlegt ţađ efni var má lesa um í stuttri en hnitmiđađri skýrslu frá Háskólanum á Akureyri frá 2004, Report on Holocaust education in Iceland (sjá hér).

Börnin hafa svo sem fyrir ţeim er haft - en ţegar skólakerfiđ bregst og ráđuneytin svíkja alţjóđlega loforđ er ekki nema ađ vona ađ hatur á gyđingum sé enn landlćgt í sumum afkimum valdastéttarinnar á Íslandi, ţar sem pabbastelpur og -strákar, jafnt til hćgri og vinstri, stjórna landinu ađ gamalli venju í gamla ţjóđrembustílnum.

Gaman vćri ađ sjá, hvađ íslensk yfirvöld hafa gert til ađ efla kennslu um helförina í grunnskólum og framhaldsskólum.

Ég veit ađ háskólinn á Akureyri hefur reynt ađ kenna um helförina og áriđ 2006 var haldin ráđstefna um helförina á Akureyri, ţar sem mér var bođiđ ađ taka ţátt. Sérfrćđingur um sögu 20. aldar og helförina, sem er prófessor á Akureyri, Markus Meckl hefur sýnt málinu mikinn áhuga.

Ţađ eru ekki bara börnin sem vita lítiđ um mestu ódćđisverk 20. aldar. Kannski hafa Íslendingar aldrei haft áhuga á sögu annarra en sjálfra sinna. Ţađ grunar mig. 

Ţegar ég hugsa um ţessa hluti, ţakka ég mínu sćla fyrir ađ Íslendingar búa á eyju. Ţađ hefđi orđiđ ljótur vígvöllur ef nasistagerpin á Íslandi hefđu búiđ nćr átrúnađargođinu sínu.

Ég verđ ađ nefna ađ nokkrir alţingismenn hafa reyndar óskađ eftir árlegum minningardegi um helförina. Sjá hér. Ţađ er prýđileg ef úr verđur, en ţegar sömu ţingmenn lýsa yfir stuđningi viđ öfl eins og Hamas, eru slíkar óskir vitanlega alls endis óskiljanlegar og jafnvel afar ósmekklegar.

Samfélag gyđinga á Íslandi, undir vćng Chabad-samtakanna, hefur haldiđ minningardag í janúar sl. 2 ár í samstarfi viđ sendiráđ fjögurra landa á Íslandi. Síđara áriđ (2021) var athöfnin án gesta en henni var streymt. Fyrsta áriđ var ég viđstaddur. Gyđingahatarar misnotuđu ţá athöfnina sem fór fram í pólska sendiráđinu í Reykjavík (sjá hér). Fjölmiđlar á Íslandi ákváđu ađ ţaga um ţann hluta athafnarinnar, alveg eins og fjölmiđlar ţögđu samtaka um stríđsglćpamanninn Evald Miksons (Eđvald Hinriksson),sem stóđ ađ morđum á gyđingum í Eistlandi. Ađeins einn blađamađur hafđi siđferđislegan styrk til ađ segja frá. Ţađ var Ţór Jónsson, en sumir yfirmenn hans höfđu í hótunum viđ hann fyrir ađ gera ţađ. 

Og enn er logiđ...

Hér má lesa hvernig nýir embćttismenn á Íslandi ljúga ađ hluta til ađ Evrópuráđinu í skýrslu áriđ 2019. og hver stefnan er í raun, ţvert á ţađ sem lofađ var áriđ 2003. Kannski er lygin ekki ćtlunarverk og líklegast ţekkja ţeir sem vinna fyrir Ísland í Evrópuráđin ekki sögu sína.

Mađur neyđist ţó til ađ spyrja hvađa embćttismađur hefur framreitt ţessar lygar fyrir Evrópuráđiđ - og ekki síst hvađa ráđherra hefur lagt blessun sína yfir bulliđ (Ţađ var reyndar hún Lilja Alfređs, sem ekki tímdi ađ bjóđa fyrsta gyđingnum sem fćddist á Íslandi á 80 ára afmćli hans. Honum var vísađ úr landi af flokksfélögum hennar). Ég mun hafa samband viđ Evrópuráđiđ og fá nauđsynlegar upplýsingar, ef blókin sem skrifađi ţetta gefur sig ekki fram og skýrir mál sitt.

Helförin er ekki framandi Íslendingum. Gyđingar voru sendir úr landi frá Íslandi međ ţeim skilabođum til danskra yfirvalda, ađ ef ţau vildu ekki vernda gyđinga ţá sem Íslendingar sendu úr landi, vćri Ísland viljugt til ađ borga fyrir ađ senda flóttafólkiđ áfram til Ţýskalands. Íslensk yfirvöld frömdu einfaldlega glćp. Í dag segjast yfirvöldin ekkert vita og ekkert muna, međan flokkur forsćtisráđherrans langar ađ minnast helfararinnar. En sami flokkur lýsir yfir stuđningi viđ öfl sem ćtla sér ađ útrýma gyđingum og ríki ţeirra Ísrael.

Hluti af ţví gyđingahatri sem menn svala sér og öđrum međ í "stuđningi" sínum viđ öfgasamtök Palestínuaraba, er ósköp einfaldlega íslenskum yfirvöldum ađ kenna. Ţau hafa trassađ frćđslu sem ţau höfđu lofađ ađ veita - frćđslu sem hefđi getađ komiđ í veg fyrir öfgar fólks sem styđja útrýmingu eina lýđrćđisríkisins fyrir botni Miđjarđarhafs.

Lágt er flogiđ og mikiđ logiđ.

Mitt framlag:

Höfundur ţessarar greinar hefur aldrei sćtt sig viđ ađferđ íslenskra stjórnvalda ađ ţaga mál í hel. Ađ bestu getu hef ég reynt ađ gera ţví skil, hvernig Ísland tengdist helförinni beint eđa óbeint.

productKafli í bókinni Medaljens Bagside (sem má finna á nokkrum bókasöfnum á Íslandi) er helguđ Íslandi. Hér má einnig lesa grein um sögu gyđinga á Íslandi og í bókinni Antisemitism in the North má lesa grein eftir mig um gyđingahatur á Íslandi. Frćđsla er eina vopniđ gegn gyđingahatri. Ísland hefur hingađ til komiđ í veg fyrir frćđslu um efniđ, ţó landiđ hafiđ hátíđlega lofađ öđru.

 

Vinsamlegast lesiđ einnig ýmsa ţćtti um íslenska nasista sem ekki hafa birst annar stađar áđur, hér á dálkinum til vinstri. Ég gćti kannski veriđ ađ skrifa um pabba ykkar.


Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband