Marx Brothers

Á yngri árum gældi ritstjóri Fornleifs við teóretískan sósíalisma. Ég las sem minnst, því þetta var svo leiðinlegt allt saman. En samt var ég jafnan viss um ágæti jafnréttis, hver fengi stærstu kökuna og allt það. Ég er þó ekki vitlausari en svo, að fljótlega gerði ég mér grein fyrir því að "sannir" sósíalistar eru síst af öllu fyrir jafnrétti og eru þar að auki jafn veiklundaðir og sannir kapítalistar. Þeir hugsa ávallt fyrst og fremst um eigin hag og þægindi. Peningar eru aðaláhugamál þeirra.

Áður en sú opinberum rann upp fyrir mér, var ég fram undir tvítugt handbendi alheimsbyltingarinnar og hélt langar og leiðinlegar ræður yfir hausamótunum á þeim sem nenntu að heyra. Mest var það yfir henni ömmu minni. En hún var með heyrnartæki sem hún gat skrúfað niður styrkleikann á. Og svo brosti hún bara og leyfði mér að masa. Mér var alltaf illa við flokka og er enn, bæði til hægri og vinstri. 

Eitt var það gott, sem ég taldi mig geta leitt af mér fyrir heimsbyltinguna, en það voru hæfileikar mínir til að hraðteikna helgra manna myndir af afguðum kommúnismans. Ég seldi nokkrar slíkar myndir til helsjúkra áhanganda byltingarinnar.

Nýlega hef ég verið að taka til á háa loftinu, þ.e.a.s. í húsinu. Háa loftið á sjálfum mér þarf ekkert að hreinsa og ég er fyrir löngu kominn með sömu hárgreiðslu og Lenín. Við flutninga og tilfærslur á kössum fast undir súð, verkefni sem enn er ekki lokið, fann ég þrjá verðmæta íkona neðst í bókakassa. Þetta voru gömul prufustykki með blandaðri tækni eins og það heitir.

Mér til mikils hryllings uppgötvaði ég að smádýr, silfurskottur, höfðu ráðist á Karl Marx, sem ég rissaði upp árið 1976. En allt annað í kassanum, bækur og tvö íkon af Lenín og Trotsky höfðu skotturnar fúlsað við, enda algjörlega blindar á fegurð.

Njótið málverkasýningarinnar. Þess ber að geta að ég teiknaði tvær þessara mynda eftir teikningum eftir fræga sovéska listamenn, sem var að finna í bók um byltingarlist sem til var á heimili mínu. Bókina hafði faðir minn eitt sinn fengið sem gjöf á bás Sovétríkjanna á heimssýningu í Brussel á 6. áratugnum. Ég, sonur heildsalans, tók slíku ástfóstri við þessa listaverkabók þegar á unga aldri, að faðir minn taldi víst að ég yrði kommi. Mér þótti bara svo góð lyktin af rússnesku prentsvertunni.

Myndirnar eru af eins konar Marx frá 1976, með allt of gáfulegt enni. Hinar eru af bræðrum hans í byltingunni, þeim Lenín og Trotsky.  Lev Trotsky skóp ég einnig árið 1976 með hjálp lítillar ljósmyndar í bók. Ég málaði Trotsky með brún augu, en nú veit ég að hann mun hafa verið bláeygur. Frida Kahlo trylltist er hún leit í blá augu Trotskys.

Sú teikning sem ég held mest upp á, og set líklega í ramma fyrst ég hef fundið hana eftir öll þessi ár, er af Lenín og er frá 1975. Ég er nokkuð viss um að fyrirmyndin, sem var eftir frægan sovéskan agiografon, hafi verið ætluð fyrir úsbekískan markað. Sjáið augun.

Ekki mun ég eyða fé í dýra forvörslu á Karli Marx. Teikningin af honum sýnir í raun ástand alheimssósíalismans í dag. Hann er sundurétin af frumstæðum dýrum.

Mikið var maður nú pervers ungur maður.

To H.M. Queen Elizabeth II: Please correct the error, your Highness

   The above painting is by Elisabeth Jerichau-Baumann (1819-81), who was one of the leading female painters in Denmark in the mid and late 19th century. Born in Zoliborz, once a wealthy rural area south of Warsaw, into a German family, Elisabeth became a Danish subject, when she married fellow artist and professor of the Royal Academy in Copenhagen, Jens Adolf Jerichau.  They had met in Rome, whereto they both had travelled to seek inspiration and live the lives of true artists of the period. In Rome Jens Adolf was a student of the Icelandic-Danish sculptor Bertel Thorvaldsen.

After settling down in Copenhagen, Elisabeth lived in the shadow of her husband, as was the custom of those days. From 1847 and onwards, she gave birth to nine children.  Despite this, she managed to work with her art and to present it to a wide public. She found it difficult to get accepted in Denmark being a woman, and later when Denmark and Germany were at war, also because of her German descent. Due to the couples'­ many visits and stays abroad, together and on their own, Elisabeth Jerichau-Baumann received more recognition in England and especially in France. Her art was also more inspired by French and British trends than by the so called Danish Golden Age painters.

In the month of June 1852 the artist couple travelled to London to present Queen Victoria with a portrait of the Queen dowager of Denmark (see here), and to exhibit Elisabeth's works at the gallery at the newly rebuilt Bridgewater House.  A review in the Times, probably referring to the portrait above, reported that 'the lovers of simple natural beauty will not fail to be attracted by the portrait of an Icelandic maiden, in her national Sunday suit, holding her Psalm book in her hand - a picture which for the tenderness and truthfulness of execution seems to us worthy of the highest praise.

During the exhibition, Queen Victoria invited Elisabeth and her husband to a private reception at Buckingham Palace. The painting of the Icelandic girl was bought by Queen Victoria for the amount of 900 Rbd (Rixdollars). The painting now hangs in the drawing room of Osborne House, Isle of Wight.

From an Icelandic girl to a Norwegian widow

At some stage, during the long period of Victoria's own dedicated widowhood, a sign stating that the painting depicted a "Norwegian widow" was fixed to the elaborate frame in 1876.  Ever since the owners have been reluctant to correct the error. The title The Norwegian widow is now presented with quotation marks on the website of The Royal Collection Trust in London (see here).

It is highly unlikely that an Icelandic woman living in Copenhagen posed for Elisabeth in Copenhagen. That would definitely have made the 'headlines' in Iceland, which it didn't. A more likely scenario is that Elisabeth used available etchings of Icelandic women, which she found in contemporary travel-books, as a model. She then masked the model with a Hellenistic face and seated her in a slightly Victorian variation of one of the Icelandic church chairs from Grund, which is still kept in the National Museum of Denmark. This 16th century Icelandic chair is one of a pair of chairs (the other one to be found in the National Museum in Reykjavík), carpentered  in the Romanesque style. The sad, but majestic face, as well as the black robe of the 'Icelandic woman' might have led to the assumption that she was a widow.

 

The Grund-chair which Elisabeth Jerichau-Baumann was inspired by

Other Icelandic Women by Jerichau-Baumann

In 1852 Elisabeth completed two variations of the panting of the Icelandic woman; The one she sold Queen Victoria. Another one is now kept at the Hamburger Kunsthalle (Ein isländisches Mädchen, Inv.-Nr. HK-3466; see here on the website of Dr. Jerzy Miskowiak, a Polish urologist and a surgeon who has lived in Denmark since 1971. Dr. Miskowiak plans the publication of all known works of Jerichau-Baumann later this year. The model in the arched panting in Hamburg is similar to that of the Icelandic lady in London. However, she sits in a chair, which has no connection to Iceland at all. The London-painting is a much better work of art than the painting in Hamburg. Most likely the painting in Hamburg, also dated to 1852, was first painted for an exhibition in Copenhagen, after which Elisabeth decided to paint a better version for her exhibition in London. The work in Hamburg has the title "Ein Isländisches Mädchen" - An Icelandic girl. The Germans possibly have found the woman in the picture too young to be addressed as a 'Frau' or a widow.

In 1862 Elisabeth painted still another Icelandic woman with the  help of remedies in the form of Icelandic artefacts kept in the National Museum in Copenhagen.  Now Elisabeth created the 10th Century Saga-figure Hallgerður, the femme fatale wife of Gunnar from Hlíðarendi. Gunnar was a good friend and companion of Njáll in Njáls-Saga.  By putting an 18th century Icelandic crucifix around her neck and an Icelandic ornamented belt around her early 19th century hat, Elisabeth tried to revive a major figure of the Icelandic Saga-litterature, the heartless 10th Century proto-feminist Hallgerður, which the Danes  wrongly renamed Hallgjerde. Despite 400 year of Danish rule at the time the portrait was painted, only a few Danes managed to understand Icelandic, not to mention to speak it.

Elizabeth Jerichau-Baumann´s 'Hallgjerde' was auctioned off by Bruun & Rasmussen in 2008. Whom the painting was sold to is a secret, but the estimated value was 50.000 DKK or € 6700 (link Work 570, page 232). Hallgerður didn't want to give her husband a few strands of her long hair so he could rewind the broken cord of his bow, when their home was under attack - which resulted in his death. Now she is hanging somewhere to the delight of a passionate collector, who probably doesn't know that Hallgjerde forsaked her husband, because he had slapped her cheak, when he discovered that she had sent her slave to a neighboring farm to steal. 

Iceland rembembers the artist in 1882

Half a year after the death of Elisabeth Jerichau-Baumann, she was remembered in the Icelandic annual magazine, Skírnir. Skírnir reported (in my translation):

On the same day (11 June) died Elisabet Jerichau-Baumann, who has become famous for her drawings and colored paintings. She was married to the sculptor Professor Jerichau, whom she had met in Rome. She was born in Poland to German parents, and in the recallection of her childhood, she had vivid memories from the revolution (1829). One of her paintings is called "Finis Poloniæ" (The termination of Poland). She travelled widely in Europe and was greatly inspired by these travels,  e.g.in  Constantinopel, where she was allowed to get aquainted to the women of the Sultan in the Harem. She often told vivid and interesting stories about her travels in dailies and pamphlets.  Two of her paintings were inspired by Icelandic themes, one was entitled "An Icelandic woman" [the title Islænderinde was printed in Danish in the Icelandic article], and the other symbolized Hellgerður Langbrók. The first painting was bought by Queen Victoria of Britain.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, March 2017

Heilagur Vitus í Freiburg

Fyrir viku síðan dvaldi ég í Þýskalandi, nánar tiltekið í Freiburg, þar sem ég var gestur í afmælisveislu Felix vinar míns Rottbergers (sjá færslu hér fyrir neðan).

Freiburg er forn háskólaborg og trúarmiðstöð kaþólskra. Einhverjir Íslendingar hafa lagt stund á nám í Freiburg og þykir þar ekki dónalegur háskóli. Borgin varð mjög illa út úr síðara heimsstríði. Mikið magn af sprengjum rigndi yfir hana í nóvember 1944 og 90 % gamla bæjarhlutans voru jöfnuð við jörðu. 

Nokkuð var þó öðruvísi farið með sprengjuregnið í Freiburg en í flestum öðrum borgum Þýskalands. Þýskt stórskotalið taldi vegna mistaka að borgin væri frönsk, enda skammt til landamæra Frakklands. Þjóðverjar töldu að í borginni væru herir bandamanna búnið að hreiðra um sig. Því fór sem fór. Þjóðverjar réðust á sjálfa sig. Aleppó er ekkert einsdæmi.

Á árunum eftir stríð var gamli bærinn byggður upp aftur eftir gömlum myndum, teikningum og jafnvel minni. Endurreisn gamla bæjarins hefur tekist upp og ofan, en margt er þó með ágætum. Í dag sver Freiburg sig því í ætt við "gamla Selfoss", leikmyndabæ sem fyrrverandi forsætisráðherrann vildi byggja úr timbri frá BYKO, þó svo að aldrei hefði sprungið nema borðsprengja og nokkrir botnlangar á  Selfossi.

Ekki fóru allir forngripir forgörðum í Freiburg og þar er ágætt borgar- og miðaldasafn, Augstiner Museum, sem er í gömlu Ágústínaklaustri.

Þar fann ég þetta skemmtilega líkneski frá 1500-1525, sem sýnir háheilagan mann sem tekinn hefur var með buxurnar niðrum sig og hefur síðan verið látið krauma í eigin feiti, ekki ósvipað og sá fyrrverandi sem vildi reisa Selfoss í áður óþekktri dýrð. Þau jarteikn gerast nefnilega á stundum að rassberir menn eru teknir í heilaga manna tölu, sér í lagi ef talið er að þeir séu sakleysið uppmálað.

Þarna er auðvitað á ferðinni heilagur Vitus sem uppi var um 300 e. Kr. í Litlu-Asíu, ef það er ekki lygi. Diocletianus keisari lét sjóða Vitus í olíu fyrir þær sakir einar að Vitus var kristinn. Keisarinn var líklegast félagi í Vantrú, því ekki hefur hann verið múslími. Sánkti Vitus telst í kaþólskum sið til eins hinna 14 hjálpardýrlinga sem gott þykir að heita á í veikindum og vandræðum. Vænlegast þótti að heita á hann ef maður var barn eða unglingur eða fyrir fólk sem haldið var flogaveiki og krampa. Hann dugði þó skammt fyrir fórnarlömb presta sem hafa fengið gott fólk á Íslandi til að greiða 200.000.000 króna í bætur fyrir ósannaðar sakir erlendra presta. Kannski vantar líkneski af Vítusi í Landakotskirkju.

Einhver veltir líklega fyrir sér af hverju af er hægri höndin á Vítusi. Ég veit bara eitt, það er ekki George Soros að kenna.

Blessuð sé minning hans.

"Í olíu, fyrr má nú fyrr vera. Mikið þurftu sumir menn að þola til að við gætum orðið svona ferlega siðmenntuð á okkar tímum."

Falleg mynd eftir Þorvald Skúlason til sölu í Kaupmannahöfn

Fornleifur hefur fengið leyfi listaverkasala og vinar síns í Kaupmannahöfn að birta mynd af einstaklega fallegu málverki með einstaklega fallegri litasamsetningu. Verkið er frá yngri árum Þorvaldar Skúlasonar.

Málverkið er nú til sölu í Kunsthandel Nina J, í Gothersgade 107.  Myndin er úr safni hjónanna og listamannanna Maríu H. Ólafsdóttur, sem var íslensk, og Alfreds I. Jensens.

Málverkið er líklega málað í Osló eða Kaupmannahöfn. Ég hallast sjálfur að Vesterbro í Kaupmannahöfn. Ég tel að það sé málað á sömu árum og þetta verk sem var til sölu hér um árið í Gallerí Fold í Reykjavík:

Ef menn vilja eignast gott verk, er um að gera að flýta sér. Hér eru upplýsingar um Kunsthandel Nina J, þar sem myndin er til sölu. Verðið kemur mjög á óvart. Eins og Danir segja; Først kommer, først får. 

Meistari Þorvaldur

Afar sérstakur saksóknari

Ég ritaði hér um daginn um nýja málverkafölsunarmálið, þar sem tvö málverk eftir Svavar Guðnason voru tekin í hald lögreglunnar í Kaupmannahöfn sama dag og bjóða átti upp málverkin hjá uppboðsfyrirtækinu Bruun Rasmussen.

Það sem Bruun Rasmussen var ekki tjáð nákvæmlega hvaðan ákæran kæmi, samkvæmt upplýsingum Niels Raben yfirmanni uppboða nútímalistar, og eigandi eins málverksins K.O. hefur heldur ekki fengið upplýsingar um hver hafi sett fram ákæruna, hafði ég samband við Ríkislögregluna á Íslandi. Þar sagði mér lögfræðingur, að Embætti sérstaks saksóknar að Skúlagötu 17 í Reykjavík væri það embætti sem sæi um þetta mál og hefði sett fram kæruna sem leiddi til þess að lögreglan í Kaupmannahöfn lagði hald á tvö málverk.

Er ég hafði samband við Sérstakan saksóknara í dag var mér tjáð að Ólafur Þór sérstakur saksóknari sæi um þetta fölsunarmál ásamt embættismanni hjá embættinu sem heitir Sveinn. Þeir voru fara á fund og gátu því ekki svarað erindi mínu, sem ég býst við að þeir svari skriflega og hafa þeir fengið erindið.

Spurning mín til embættisins er einfaldlega sú: Hvernig ákæra frá forverði við Listasafn Íslands, sem séð hefur málverk á netinu og slær því fyrirvaralaust út að það sé falsað, verði mál sem sérstakur saksóknari og Lista Sveinn starfsmaður hans taka að sér að kæra í og krefja lögregluyfirvöld í Danmörku gegnum NORPOL að gera upptæk. Ég fæ alls ekki séð af lögum nr. 135/2008, að það sé í verkahring Sérstaks saksóknara að rannsaka meintar málverkafalsanir. Sjá hér.

Hvað kalla menn rannsókn ?

Samkvæmt nýjum lögum (2014) um ráðstafanir gegn málverkafölsunum hefur Alþingi ályktað að fela "mennta- og menningarmálaráðherra að setja á laggirnar starfshóp skipaðan fulltrúum Listasafns Íslands, Myndstefs, Bandalags íslenskra listamanna, Sambands íslenskra myndlistarmanna, embættis sérstaks saksóknara, sem fer með efnahagsbrot, og mennta- og menningarmálaráðuneytis sem geri tillögur að ráðstöfunum gegn málverkafölsunum og skilgreiningu á ábyrgð hins opinbera í lögum gagnvart varðveislu þessa hluta menningararfsins. Þá fái hið opinbera frumkvæðisskyldu til að rannsaka og eftir atvikum kæra málverkafalsanir."

Þess ber að geta að slíkur starfshópur hefur ekki komið saman. Hins vegar hljóp embætti Saksóknara til nú eins og að verk látins íslensks listamanns væru í verðflokknum Picasso plus, og sala á meintri fölsun á verki hans (sem dæmt var falsað eftir að Ólafur Ingi Jónsson forvörður sá það á netinu/það var ranbsókn) væri brot sem setti efnahag Íslands í vanda. Það er eins dæmalaust vitlaust og þegar Bretar settu Íslendinga á hryðjuverkalistann. Vita menn hvað áætlað verð var á málverkinu á uppboði Bruun Rasmussen sem K.O. á Jótlandi setti á uppboð? Það eru skitnar 5350 € (40.000 DKK/825.000 ISK) Er ekki mikilvægara fyrir sérstakan saksóknara að setja bankafalsarana og bankaellurnar undir lás og slá?

Hvað haldið þið lesendur góðir? Er rétt að nota embætti sérstaks saksóknara til að eltast við hugsanlega fölsun í Danmörku, þegar embættinu ber fyrst og fremst að lögsækja menn sem settu Ísland á hausinn? Verk í eigu manns á Jótlandi, sem erfði verkið eftir foreldra sína sem voru þekktir listaverkasafnarar, sem keyptu málverkið árið 1994, getur vart hafa sett Ísland á hausinn árið 2008. En hvað veit ég?

Hvenær endar hin sér íslenska vitleysa? Vonandi verður sérstakur saksóknari eins duglegur við að lögsækja bankabófana og hann hefur verið í þessu nýupptekna fölsunarmáli. Fyrir nokkrum árum síðan var málverkafölsunarmálið talið eitt mesta og dýrasta mál landsins. Nú eru slík mál bara peanuts bæði hvað varðar stærð og kostnað.

Tvær falsanir af 900 ?

Fyrr í ár var samþykkt þingsályktunartillaga um ráðstafanir gegn málverkafölsunum. Ég skrifaði skömmu áður lítillega um málið hér á Fornleifi.

Í fyrradag kom svo upp enn eitt fölsunarmálið. Forvörðurinn Ólafur Ingi Jónsson hafði frétt af tveimur málverkum eftir Svavar Guðnason á uppboði hjá uppboðsfyrirtækinu Bruun Rasmussen í Kaupmannahöfn. Hann taldi sig þegar sjá, að um falsanir væri að ræða. Hann sendi um það greinargerð eða eitthvað þvíumlíkt til embættis Ríkissaksóknara, sem svo glæsilega tókst að klúðra fyrri fölsunarmálum með lagatæknilegu rugli. En nú átti greinilega að sýna röggsemi svo embættið sendi lögreglunni í Kaupmannhöfn tafarlaust beiðni um að koma í veg fyrir sölu málverkanna, því þau voru talin fölsuð.

Að morgni þess dags sem uppboðið átti að vera hafði lögreglan í Kaupmannahöfn samband við uppboðsfyrirtækið sem tók myndirnar af skrá, allt fyrir orð sérfræðings sem aðeins hafði séð ljósmyndir af málverkunum en ekki skoðað þær hjá uppboðsfyrirtækinu eða rannsakað. Þess verður þó að geta, að danska lögreglan vildi ekki gefa Bruun Rasmussen upp, hverjir hefði kært í málinu og hver héldi því fram að málverkin væru fölsuð. 

Ólafur Ingi Jónsson forvörður Listasafns Íslands.

 

Íslenskir fjölmiðlar hafa nokkrir greint frá málinu og út frá þeim fréttaflutningi má ætla að málverkin séu m.a. talin fölsuð, þar sem þau eru máluð með alkyd litum (akryl) og er því haldið fram í fjölmiðlum að slík málning hafi ekki verið framleidd fyrr en eftir dauða listamannsins, Svavars Guðnasonar (1934-1988).  Í fyrri málum hefur einnig verið haldið fram að undirskriftin, signatúrinn, sé ekki Svavars sjálfs og að myndirnar séu viðvaningslegar. Þar að auki var því fleygt fram í fjölmiðlum nú að málverkin sem síðast voru á uppboði Bruun Rasmussens væru líklega máluð eftir fyrirmyndum.

Málverkin keypt árið 1994

Af uppboðsgögnum, sem því miður voru dregin til baka, má sjá úr hvaða safni ein myndanna var. Það voru hjón á Jótlandi sem voru þekkt fyrir listaverkasafn sitt. Dönsk listasöfn höfðu haldið sér sýningar á hlutum þess safns.  Sonur þeirra erfði öll listaverkin að þeim látnum. Eins og einn sýnandi verka foreldra hans sagði, þá var hann dreginn með á sýningar og listasöfn allan sinn barndóm, settur á baksætið í bílnum með bunka af Andrés Andarblöðum, meðan foreldrarnir keyptu inn listaverk og þræddi öll listsöfn hins siðmenntaða heims með hann á aftursætinu. Hann selur nú þessi verk sem hann hefur engan persónulegan áhuga á.  

Ég hafði samband við K.O. son hjónanna og hann var undrandi að heyra að mynd hans hefði verið tekin af uppboðinu og að hún væri nú í vörslu lögreglunnar í Kaupmannahöfn. Hann á kvittun fyrir kaupum málverkanna og voru þau keypt af foreldrum hans af galleríi í Grønnegade í Árósum 1994.

Vilhjálmur Bjarnason veit eitthvað sem Bruun Rasmussen veit ekki

Vilhjálmur Bjarnarson alþingismaður, einn þeirra sem setti fram þingsályktunartillöguna sem fyrr er nefnd, hélt því fram við RÚV í gær (24.9.2014) að honum væri "kunnugt um það að Bruun Rasmussen hafði vísbendingar um það áður að verkin væru fölsuð. Þannig að það var ósköp einfalt að leita þessara leiða. " Þetta bar ég í morgun undir Niels Raben hjá Bruun Rasmussen, sem sagði það af og frá. Hann hefði ekki vitað né haft neinar vísbendingar um að verkin væru hugsanlega fölsuð fyrr en hann fékk erindi frá Kaupmannahafnarlögreglunni, sem ekki vildi gefa upp hver á Íslandi kærði myndirnar sem falsanir.

Vilhjálmur Bjarnarson verður að skýra þessi orð sín, og nú er líklega komið að því að framkvæma aðrar "rannsóknir" en að dæma út frá ljósmyndum á vefsíðum. Það stenst einfaldlega ekki fræðilega og maður leyfir sér að lýsa furðu á vinnubrögðum Ríkissaksóknara, þó það sé greinilega komið í tísku af öðrum sökum.

Þáttur Ríkissaksóknara

Ég á mjög erfitt með að skilja, hvernig hægt er að fá Ríkissaksóknara að aðhafast nokkuð í máli nema að fyrir liggi einhvers konar rannsókn, t.d. ferð Ólafs Inga til Uppboðshúss Bruun Rasmussens í Bredgade í Kóngsins Kaupmannahöfn, þar sem hann hefð getað skoðað myndirnar gaumgæfilega. En það eru greinilega ekki venjulegar aðferðir Ólafs Inga eða stofnunar þeirrar sem hann vinnur fyrir. Eins má furðu sæta, að sú deild lögreglunnar í Kaupmannahöfn sem gerði verkin upptæk sl. þriðjudag hafi ekki viljað upplýsa hver hafi sett fram ákæru og á hvaða grundvelli. Þar með hefur danska lögreglan líklegast brotið dönsk lög segir mér lögfróður vinur minn.

Lesendur Fornleifs muna kannski eftir furðumyndunum 24 sem Ólafur Ingi sagði hollenskar og frá 17. öld. Þær voru nú ekki hollenskar og eru frá 18. öld og eru líklegast málaðar af Sæmundi Hólm, fyrsta Íslendingnum sem gekk á listaakademíu. Ólafur hélt meira að segja lærðan fyrirlestur á Listasafni Íslands um hollensku málverkin áður en ég sýndi fram á annað og meira, sjá hér og hér.

Enn er ég ekki búinn að sjá neinn rökstuðning frá Ólafi Inga Jónssyni fyrir yfirlýsingum hans um að 900 falsanir séu í umferð. Vissulega hafa verið falsanir í umferð á Íslandi, og dreg ég það ekki í vafa, en það gefur mönnum ekki "veiðileyfi" á listaverkasala og uppboðshús ef haldbærar sannanir liggja ekki fyrir. Enn hef ég ekki séð efnagreiningar eða lærðar greinar eftir Ólaf forvörð. Er ekki komin tími til fyrir Listasafn Íslands að gefa það út?  Er hægt að tjá sig um málverkafalsanir án þess? Er nóg að mæta með sjónvarpsmenn í gallerí, eins og Ólafur hefur gert í Reykjavík, og heimta að fá að rannsaka verk í beinni útsendingu. Hvað varð um hinn undirbyggða grun, svo ekki sé talað um grunninn?

Eldgosamyndir Sæmundar Hólm

 

Nú á tímum flýgur meistari Ómar Ragnarsson jafnan fyrstur yfir nýbrunnin hraun og landbrot og getur samtíminn lengi þakkað honum þau afrek, þótt sum þeirra jaðri jafnvel við lögbrot.

Á 18. öld var Sæmundur Magnússon Hólm, prestur, listamaður og altmúligmaður ein besta heimild okkar um eldsumbrot. Sæmundur var jafnvel svo góður, að han skrifaði bók, sem kom út á dönsku (Om Jord-Branden paa Island i Aaret 1783)  og þýsku  (Vom Erdbrande auf Island im Jahr 1783) um Skaftárelda, og það án þess að hafa séð eldana sjálfur. Reyndar var Sæmundur fæddur í Meðallandssveit og kannaðist því vel við alla staðhætti. Lýsingar hans á Skaftáreldum byggja þó eingöngu á rituðum frásögnum sem honum bárust til Kaupmannahafnar, þar sem hann dvaldist við nám á meðan á gosinu stóð.

Þótt áhugamenn um íslenska eldfjallasögu þekki flestir rit Sæmundar um Skaftáreldana 1783, þá kannast líklegast fæstir við litaðar pennateikningar hans af ýmsum íslenskum eldfjöllum og gosum þeirra. Sæmundur hófst greinilega allur á loft og teiknaði gos, sum hver sem hann hafði aldrei séð.  Hvað hefði þessi maður ekki getað gert hefði hann flogið FRÚ eins og Ómar. 

Myndir Sæmundar eru í dag geymdar á Konunglega Bókasafninu í Kaupmannahöfn og í fyrravor gerði í mér ferð á safnið til að skoða þær og fékk að ljósmynda án eldingarljósa. Nú á þessum síðustu gosvikum deili ég nokkrum af þessum lélegu ljósmyndum mínum með ykkur til að minnast meistara Sæmundar, sem var margt til lista lagt (eins og áður greinir; sjá hér og hér).

Af þessu má ef til vill sjá að Ármann Höskuldsson og  Magnús Tumi Guðmundsson komast ekki með tærnar þar sem Sæmundur hafði hælana. Sérhver öld rúmar nefnilega ekki marga háfleyga Íslendinga.

Efst er mynd af Kötlugjá svo af Heklu, Skaftáreldum, Trölladyngju og Súlu. Líklegt er að Sæmundur hafi séð gosið í Heklu árið 1766, þá sautján vetra, en 1755 var hann aðeins sex ára er Katla gaus, en hver veit, ef til vill hefur hann séð gosið. Takið eftir lýsingu hans á Kötlugosinu (efst). Jafnvel má sjá eldingar í gosmekkinum.

Eldingar yfir Eyjafjallajökli

 

 

 

 

 

Tapað fundið

Í nýjasta hefti SKALK, hinu vinsæla, danska riti um fornleifafræði og sögu, er áhugaverð grein eftir ungan fornleifafræðing, Jens Winther Johannsen.

Greinin fjallar um grænlenskan grip sem fannst nýverið við fornleifarannsóknir í tengslum við byggingu neðanjarðarlestarstöðvar við Østerport í Kaupmannahöfn. Gripurinn grænlenski hefur endað í díki við Eystrahlið um miðja 17. öld.

Gripurinn er teinn eða oddur með krókum úr beini. Oddurinn er spjótsoddur af grænlensku fuglaspjóti, spjóti sem var kastað úr kajökum með kasttrjánungi. Gerir höfundur greinarinnar grein fyrir sögu þeirra Grænlendinga sem rænt var á ferðum Dana til Grænlands. Þeir voru færðir til Kaupmannahafnar á fyrri hluta 17. aldar til að svala forvitni konungs og svo hægt væri að „uppfræða þau útí Guðshræðslu, Tungunni og borgaralegum Sýslum". Rekur Johannsen sögu þeirra í stórum dráttum og leggur til að spjótsoddurinn, sem fornleifafræðingar fundu í Kaupmannahöfn, hafi týnst er Grænlendingar sýndu norska fræðimanninum Jens Bjelke spjótið einhvers staðar við Østerport, og hafi oddurinn síðar ratað í díkið.

Persónulega finnst mér mun líklegra að einn hinna nauðugu Grænlending, sem dauðleiddist í Kaupmannahöfn og dóu flestir úr þunglyndi þótt þeim hafi annars verið lýst sem glaðværu fólki, hafi eitt sinn læðst út á andaveiðar og verið að veiða sér önd í matinn á díkjum Kaupmannahafnar er oddurinn brotnaði af kastspjótinu. 

Svo mikið leiddist Grænlendingum í flatneskju Kaupmannahafnar, að þeir reyndu að strjúka á konubáti sem þeir smíðuðu sér, en komust aðeins yfir á Skán, þar sem þeir bjuggu í góðu yfirlæti hjá skánskum bændum áður en þeir voru fluttir aftur leiðindi Kaupmannahafnar.

Ég get ekki sagt meira um þennan skemmtilega fund við Østerport, nema að ég brjóti höfundarétt, og bendi lesendum á að finna sér eintak af Skalk nr. 2012 á bókasafni á Íslandi til að frétta frekar af örlögum frænda vorra á Grænlandi í kóngsins Kaupmannahöfn. Því óneitanlega er þetta merkilegur fundur, sem tengist enn merkilegri örlagasögu.

Einhvern tíman munu líklega finnast sauðskinnskór íslenskir með leppum í díkjum Kaupmannahafnar. Íslendingar köstuðu hins vegar svo vitað sé reiðhjólum í ölæði í díki Kaupmannahafnar, eins og menn geta lesið um í dönskum lögregluskýrslum sem upplýsa, að sökudólgarnir hafi verið tveir fornleifafræðingar, færeyskur og íslenskur  - þó ekki sá er þetta skrifar. Kannski segir maður frá þeirri uppákomu í seinni tíma annálum á blogginu Fornleifi.

Efst er mynd af Grænlendingnum Poq, sem að eigin frjálsum og fúsum vilja fór til Danmerkur árið 1724, svo það var líklega ekki hann sem tíndi örvaroddi sínum. Hann var fyrsti Grænlendingurinn sem tókst að snúa aftur á lífi til síns heima eftir dvöl í hjarta ríkisins. Á málverkinu, sem nú hangir í Þjóðminjasafni Dana, þar sem einnig sést Piqueroq samlandi Poqs, heldur Poq á spjóti með króksoddum af sömu gerð og oddurinn sem fannst í 17. aldar lögum í díkinu við Østerport, og sömuleiðis kasttrjáningur eða teinn sá sem notaður var til að kasta fuglaspjótinu.  

Hverasoðning

Í gömlum, erlendum ferðabókum sem fjalla um Ísland að öllu eða einhverju leyti, hefur mátt finna skemmtilegar myndir af nokkuð sérstæðri matreiðslu sem menn stunduðu á Íslandi á 17. og 18. öld. 

Árið 1720 komu út frásagnir hollenska kapteinsins Gornelis Gijsbertsz. Zorgdragers, ritaðar af Abraham Moubach, sem mest fjallaði um hvalveiðar og Grænlandútgerð Hollendinga. Zorgdrager kom við á Íslandi árið 1699 og hitti þar danskan kaupmann á Goswijk, sem er hollensk hljóðritun á Húsavík. Kaupmaðurinn sagði hollensku ferðalögnunum frá goshver, líklega við Námaskarð. Þangað fóru Hollendingarnir. Eins og gengur á ferðalögum urðu þeir svangir. Bundu þeir kindalæri í snæri og suðu í hvernum. Í bókinni er koparstunga sem sýnir þessa matreiðslu Zorgdragers og félaga. Zorgdrager sagði síðan Abraham Moubach, að hann hafi haldið til haga vel soðnu stykki af kjötinu og farið með það á nærliggjandi sveitabæ eða kofa og hafi fengið þar mjólk að drekka, en annars hefði menn hans drukkið kælt vatnið úr hvernum. Koparstungan í bók Zorgdragers er greinilega ekki gerð af listamanni sem hafði verið í för með Zorgdrager.

Önnur mynd af svipuðum toga birtist í bresku riti sem fyrst kom út árið 1802 í London. Bókin ber heitið Geography illustrated on A Popular Plan; for the Use of Schools and Young Persons, sýnir The boiling Springs af GIESAR with a distant View of Mount HEELA. Koparstungan sýnir Íslendinga á eins konar lautarferð við við Geysi í Haukadal, og er fólkið að sjóða eitthvað í katli yfir vellandi hver. Einn karlmaður á myndinni heldur á fiski og Geysir og Hekla gjósa sínu fegursta í bakgrunninum. Bókin þar sem myndin birtist er eftir Sir Richard Phillipseða séra J. Goldsmith, sem var eitt af fjöllmörgum höfundnöfnum Phillips sem var mjög öflugur í útgáfustarfssemi og stjórnmálum á fyrri hluta 19. aldar.

Ekki er mér kunnugt um hvaðan Philips hefur náð í myndina, eða hvort hún hafi verið teiknuð sérstaklega  fyrir þessa landafræði hans, en mig grunar að hluti af henni hafi verið fengin "að láni" úr fyrsta bindi bókar síra John Trusler, The Habitable World Descirbed; Or the Present State of the People in all Parts of the Globe, from North to South: Showing The Situation, Extent, Climate, Productions, Animals, &c. of the different Kingdoms and States; Including all the new Discoveries: etc. & etc. Part I., London 1788. Þar birtist mynd in hér fyrir neðan, og hef ég fjallað um hana áður:

Sir Richard Phillips

Ítarefni:

ZORGDRAGER, CORNELLIS GIJSBERTSZ. 1720: Bloeijende opkomst der aloude en hedendaagsche groenlandsche visschery. War in met eene geoeffende ervaarenheit de geheele omslag deezer visschery beschreeven, en wat daar in dient waargenomen, naaukeurig verhandelt wordt. Uitgebreid met eene korte historische beschryving der Noordere gewesten, woornamentlyk Groenlandt, Yslandt, Spitsbergen, Nova Zembla, Jan Mayen Eilandt, de Straat Davis, en al `t aanmerklykste in de ontdekking deezer landen, en in de visschery voorgevallen. Met byvoeging van de walvischvangst, in haare hoedanigheden, behandelingen, `t scheepsleeven en gedrag beschouwt. Door Abraham Moubach.

Hægt er að lesa bókina hér

Ég sé að enn er hægt er að kaupa bókina (aðra útgáfu á hollensku frá 1727) á 30.000 norskar á fornbókasölu í Osló - og þýska útgáfu frá 1723 á 50.000 danskar krónur ef einhver hefur áhuga.

Hér má lesa um athafnamanninn, Sir Richard Phillips, sem m.a. var Sheriff í London

Þar misstu Íslendingar enn einu sinni af sögu sinni

Fjölmiðlar einblína mikið á falsanir á málverkum íslenskra meistara sem endalaust eru boðnar upp í Danmörku. En þegar dýrgripir, sem eru mikilvægir fyrir sögu Íslands, eru boðnir upp, heyrist ekkert. Þá er enginn áhugi. Ríkisútvarpið gerði þó grein fyrir vasanum sem í gær var seldur fyrir 130.000 danskar krónur (2.8 milljónir íslenskar) hjá listaverka-uppboðsfyrirtækinu Bruun Rasmussen í Kaupmannahöfn. Fyrir minna verð en Skóda Fabia gátu Íslendingar hneppt mikilvæga heimild um Ísland. Vasinn fór líklega í staðinn til einhvers safnara í Þýskalandi, en að minnsta kosti ekki til Íslands. Það staðfesti Bruun Rasmussen nú rétt áðan.

Ekki eru mörg ár síðan að Íslendingar keyptu allt steininum léttara, og þyngra, í Danmörku, svona til að sýna að þeir væru orðnir þjóð sem taka ætti mark á. Þjóð með peninga. Ef það voru ekki hótel og dagblöð, þá voru það fasteignafyrirtæki, flugfélög og bjórverksmiður. Ég varð eitt sinn vitni að stórinnkaupum íslensks bubba á uppboði á Bruun Rasmussens. Þar var á ferðinni mikill og feitur víkingur, sem m.a. er þekktur fyrir að hafa tæmt sjóð sem frænka hans stofnaði í Ameríku, sem átti nota til að styðja listamenn. Sá maður á nú ekki bót fyrir rassinn á sér, er búinn að fá skuldafyrirgreiðslu í bankanum sínum. Hann kveikir líklegast upp í ofninum með Kjarvölum sem hann keypti fyrir peninga frænkunnar.

Sjáið myndina stærri með því að klikka á hana

 

Nú er öldin önnur, og ekki var það Íslendingur sem í gær keypti hinn forláta vasa með Íslandsmyndum frá 1836, sem þá var boðinn upp í Kaupmannahöfn. Vasinn fór á 2,8 milljónir (ísl.), sem hefðu verið smáaurar fyrir íslenska ríkið. Þennan vasa hefði átt að kaupa fyrir Þjóðminjasafnið.

 

Þessi svokallaði Delfín-vasi (Höfrungavasi) var hannaður af  C.F. Hetsch en ber mynd þýsk-danska listmálarans Frederiks Theodors Kloss (1802-1876) sem ferðaðist með Friðriki Danaprins (hann hét síðar Friðrik VII) til Íslands árið 1834. Lauritsz nokkur Lungbye málaði vasann. Vasinn var gerður í Den Kongelige Porcelainsfabrik árið 1836.

 

Vasinn, sem er 55 sm. að hæð, sýnir mynd af Bessastöðum og umhverfi. Þetta er svokallaður panoramavasi með mjög fallegri fjallasýn. Við sjáum Esjuna, Skarðsheiðina, Akrafjall, Hafnarfjall og Snæfellsjökul og við sjáum Reykjavík, Seltjarnarnes og Gálgahraun. Hugsanlega hefur vasi þessi upphaflega átt "bróður", og þar að auki voru tveir minni vasar með myndum frá Íslandsförinni. Friðrik VII konungur hinn barnlausi gaf aðalsfjölskyldunni Scheel þennan vasa og var hún í eigu einhvers fátæks afkomandans þangað til í gær, þegar hann fékk peninga fyrir hann, sem væntanlega fer í að borga upp í Skóda Fabíu.

Reykjavík, Esjan, Skarðsheiðin. Sjáið nærmynd með því að klikka nokkrum sinnum á myndina

Í aumingjaskap sínum misstu Íslendingar af þessum kostagrip og heimild, meðan þeir voru að rausa um rétt einhvers Kínverja uppi á Grímsstöðum. Í stað þess að Menntamálaráðuneytið friðar skúra í Skálholti, hefði það átt að senda mann til Kaupmannahafnar til að bjóða í þennan vasa. Þetta er ómissandi saga og heimild sem Íslendingar misstu hér af. 

Konungur kemur ríðandi með fylgdarliði um Gálgahraun, nokkuð meira úfið en það er í raun og veru.

Fyrr á árinu fór fyrir lítið lituð pennateikning eftir Frederik Theodor Kloss, sem sýndi kyssandi par á Þingvöllum árið 1834. Það fór á skitnar 4200 DKK (90.000 ISK), og örugglega ekki til Íslands (sjá myndina neðar). Árið 2009 fór málverk eftir Kloss, sem málað var í Reykjavík árið 1834 á 8000 DKK (172.000 ISK). Spottprísar, en var þetta keypt til Íslands? Nei, íslendingar vilja miklu frekar fá endurgerð "miðaldaflugskýli" í Skálholti og skemmur ofan á friðlýstar fornminjar. Verðmætamatið er brenglað.

Fyrirgefið mér að ég segið það. Margir Íslendingar eru menningarlegir óvitar, en nýi vasinn hans Helmuths fer örugglega vel við ísbjarnarteppið.

Viðbót: Helmuth borgaði 130.000 DKK fyrir vasann.

Stækkið myndina og sjáið hvað þið misstuð

Þessi teikning var seld fyrr á árinu fyrir 4200 DKK