Fćrsluflokkur: Gamlar myndir

Villatal

WILLEM FLOKKUR A fćrdigreduceret mindre skćrpet

Vegna viđlođandi gróusagna utan ritstjórnargangsins á Fornleifi um ađ Vilhjálmarnir í fjölskyldu sendisveins Fornleifssafns séu úr Árnessýslu, skal slíkt slúđur hér međ kveđiđ niđur fyrir fullt og allt. Menn verđa ađ fara ađeins lengra međ ćttfćrsluna en austur fyrir fjall.

Ekki má skilja ţetta ţannig, ađ sendisveininn hafi eitthvađ á móti ţví ađ vera úr Árnessýslu. Nei, svei mér ţá, nei, en hann langar ţó ekki til ađ menn haldi ađ hann sé skyldleikarćktađur eins og ritstjórinn.

Hér verđa kynntir til sögunnar nokkur ađeins föngulegri menn en konungur sá sem greint var frá í fćrslunni hér á Fornleifi um daginn. Reyndar bera allir karlarnir sem sagt verđur frá hér há-konunglegt og keisaralegt nafn. Vilhjálmur heiti ég og fađir minn hét ţađ líka, ţó hann hafi upphaflega heitiđ Willem. Afar mínir voru báđir ađ fyrsta nafni Willem og Vilhelm á Íslandi (sem ég hef skrifađ um hérhér og hér) og langafi minn var einnig Willem. Ég telst ţví vera Vilhjálmur 4. í minni fjölskyldu og geri ađrir betur. Fáar fjölskyldur eiga eins marga Villimenn.

Willem Izak mindre

Willem I

Fyrstur Vilhjálmanna var langafi minn í Hollandi. Ţegar fađir hans fćddist var Willem Frederick 1 Hollandskonungur (1772-1843) viđ völd. Hann var krýndur  konungur Niđurlanda áriđ 1815 (ţmt Belgíu fram til 1830) og stórhertogi af Lúxemborg). Áđur, eđa frá 1813 til 1815 hafđi hann stjórnađ ţví sem skilgreint var sem Furstadćmiđ Hollandi (sem varađi í ađeins tvö ár eftir Bonapartekonungana tvo). Bar hann ţá nafniđ Willem VI Frederick.

Fjölskylda mín var svo ţakklát borgararéttindum, sem Willem I veitti ţeim, ađ nú skyldu allir heita Willem eđa Frederick, ađ minnsta kosti sem annađ nafn. Eitt af ţví fáa sem ég veit um Willem Izäk er ađ amma hans var frá Livorno á Ítalíu og var hann ţví mjög rómantískur, dramatískur og skapstór. Hann rak trésmíđaverkstćđi sem sérhćfđi sig í dyrabúnađi, hurđum og ţiljum, m.a. í opinberar byggingar í Amsterdam. Hann var međ verkstćđi sín í Amsterdam, en ađallega í Dordrecht, ţar sem vinnuafliđ var ódýrt. Ekki held ég ađ hann hafi sjálfur veriđ trésmiđur, en hurđir ţćr sem verksmiđja hans framleiddi voru sumar mjög veglegar og á stundum útskornar af listamönnum og síđan ţykkt lakkađar. Ţćr má enn sjá í gamla ráđhúsinu í Amsterdam og í hráefniskauphöllinni Beurs van Berlage (sem ber nafn arkitektsins H.P. Berlage). Ég veit afar lítiđ um karlinn, annađ en ađ amma mín var lítt hrifinn af honum og kallađi hann dachshundinn (langhundinn) ţótt lágur vćri hann í loftinu - hún átti víst viđ andlitsdrćttina.

Fađir minn man eftir afa sínum er fjölskyldan kom saman og bar Vilhjálmur fyrsti ţá alltaf háan hatt um hátíđir. Pabbi sagđi ađ skeggiđ á honum hafđi stungiđ eins og kaktus ţegar hann kyssti hann á kinnina. Svo ekki hefur karlinn veriđ allvondur ef hann var góđur viđ börn. Ég skođađi stoltur nokkrar hurđir hans hér um áriđ, ţegar mér var bođiđ ađ flytja svokallađan Capita Selecta fyrirlestur viđ Fornleifadeild Háskólans í Amsterdam, sem ţá var til húsa viđ Singel.

IMG_20200814_0005 b

Willem II

Sonur hans og nafni fór ađrar brautir og skráđi sig í hollenska herinn, ţó fađir hans vildi ađ hann héldi áfram hurđaframleiđslunni. Hann var í verkfrćđisveit hersins. Efst er mynd af honum (međ háa hattinn) međ liđi sínu rétt eftir fyrri heimsstyrjöld. Ţađ var stíll yfir karli.

Fađir minn og hann voru harla ólíkar týpur. Hermađurinn var fyrir aga og nákvćmni og fađir minn greindi mér frá ţví ađ hann hefđi vikulega tekiđ alla skó og gljápússađ ţá og rađađ ţeim međfram veggnum í forstofunni. Síđar varđ hann starfsmađur í landvinningadeild innanríkisráđuneytis Hollands í den Haag, fram til 1941/42. Hann var landmćlingamađur ađ mennt og verksviđ hans í ráđuneytinu var umsjón međ landuppbyggingu í IJsslemeer (nánar tiltekiđ ţví svćđi sem heitir Nordoostpolder). Hann var einnig mjög gefinn fyrir fleiri kvenmannshendur en ţćr tvćr sem venjulega eru í bođi fyrir góđa menn; Hann lét sér víst ekki nćgja konu ţá sem hann kvćntist. Ţannig var ţađ einnig međ einn bróđur hans, sem ađ sögn átti konur í ţremur heimsálfum, m.a. í Indónesíu. Ég ţarf víst ađ fara ađ finna frćndur mína í austurálfu.

d_bloggi_afi_i_gar_i2

Afi minn í garđi sínum í den Haag áriđ 1940.

Willem III IMG_20200814_0004 b

Ţriđji Vilhjálmurinnn, fađir minn, bjó fyrstu ćviár sín alveg á horninu viđ Waterlooplein, ţar sem nú er óperuhús Amsterdam en ţar sem áđur var Holdsveikradíki (Leprosengracht). Ţegar nýja óperan (Stopera) var byggđ hafđi pabbi á orđi ađ hann hefđi fćđst á sviđinu í óperunni. Skömm var ţví ađ ţví ađ hann söng aldrei og var vitalaglaus.

Fađir minn ţótti ekki neinn fyrirtaksnemandi í skóla og frekar dreyminn og listrćnn ađ ţví er sagt var. Vilhjálmur embćttismađur átti ţađ til ađ vera mćttur utan viđ skóla föđur míns til ađ skođa einkunnabók sonar síns. Sú árátta, ađ hafa gífurlega "ambisjón" fyrir hönd barna sinna er mjög óholl hegđun gagnvart börnum. Fađir minn hjólađi í hrađi frá skólanum og umhverfis alla borgina til ađ koma í veg fyrir ađ hitta á föđur sinn og einkunnarbókarkontroll hans. Ţađ segir sig ţví sjálft ađ fađir minn burstađi sjaldan skóna sína og hafđi ekki hina ströngu sýn á lífsformunum og fađir hans hafđi haft. Ţađ var líkast til ein af skýringunum á ţví ađ engin bönd, heldur ekki axlabönd, heldu honum ţegar hann komst í stríđsterturnar og allan góđa matinn á Íslandi. Hér eru nokkrar myndir af pabba 4 ára (fyrir ofan), 14 ára fyrir stríđ, og um tvítugt eftir stríđ.

Wim

IMG_20200814_0006 b

Vilhjálmur IV

IMG_8178 b

Ađ lokum eru tvćr myndir af síbreytilegum ásjónum ástsćls yfirsendisveins og ritstjóra Fornleifs, Vilhjálms bastarđs IV, einrćđisherra málgagnsins Fornleifs. Hann ţótti afar ljúfur drengur í ćsku - en ţađ varađi nú ekki lengi og versnar enn.

Hér er hann svo áratug síđar, orđinn kommúnisti og greinilega ađ sleppa sér í skopstćlingu á borgaralegum Travolta-glímuskjálfta án ţess ađ vera á nokkru sterku nema kannski Prins Póló og Ţjóđviljanum. Eins og sjá má, fyrir meira en fjórum áratugum síđan, fór ţetta allt á verri veginn. Ekki er vert ađ rćđa framhaldiđ.

IMG_8205 b

Takiđ eftir blendingsţróttinum í ţessum sauđ

Ég tók mér hlé á ţessu hugmyndaleysi fjölskyldunnar ţar sem kónganöfunum er klínt á drengi sem ţökk fyrir eitthvađ sem sjálfsagt má ţykja. Sonur minn er ţví ekki neinn Villi, ţótt William, Vilhelm og álíka pjátursnöfn séu mjög í tísku í Danaveldi um ţessar mundir. Ruben, en ţađ heitir hann, ţakkar sínu sćla fyrir ţađ. En ţađ kom nýr Villi (Vilhelm) í fjölskylduna fyrir 10 árum síđan, No 5, og ég treysti víkingunum Villa eđa Valla bróđur hans til ađ halda ţessari konunglegu hefđ í heiđri eđa einfaldlega ađ láta strákana sína heita í höfuđiđ á sendisveini Fornleifs í stađ einhvers díkjakonungs.

Kannski skrifa ég um konur fjölskyldunnar seinna. Ţćr voru, og eru, í raun miklu merkilegri en karlpeningurinn, en ţađ er svo erfitt ađ segja frá slíku og viđurkenna ţađ.


Ásjóna konungs

Christian VI c

Ţađ verđur víst aldrei hćgt ađ halda ţví fram ađ ásjóna Kristjáns 6. Danakonungs hafi veriđ ígurfögur. Blessađur mađurinn var svo óheppinn ađ eiga föđur, Friđrik 4. (sjá hér í tímaritinu Skalk;6, 2015) sem einnig var óvenju ófríđur.

Friđrik 4. var afsprengi mjög svo skyldleikarćktađrar fjölskyldu, Aldinborgaranna (Hustet Oldenburg). Kona Friđriks, var ţýsk ađalskona, Louise af Mecklenburg-Güstrow, var einnig sćmilega heimarćktuđ. Ţađ varđ ţví ađ fara eins og ţađ fór međ Kristján sjötta, sem sat á konungsstóli frá 1730 til 1746.

Ekki var drottning Kristjáns, Sophie Magdalene af Brandenburg-Kulmbach minna spes. Dönsku hallirnar voru ţannig í hans stjórnartíđ fullar af blúndum og háhćluđum skóm og fólki sem tiplađi um langa gangana og talađi bjagađa ţýsku, ef ţađ rak ekki úrkynjuđ nef sín niđur í kaffibollann - og ţađ ekki fyrir slysni.

Mannseide detalje

Kóngur hélt sig mest heima, í og viđ hallir sínar, og sást sárasjaldan međal fólsins. Ţó er vitađ ađ hann brá sér í skemmtiferđ til Noregs. Hann fór í "fjallgöngu" líkt og tveir forfeđur hans. Kona hans og tengdamóđir voru bornar í burđarstól upp á fjalliđ á Mannseidet. Á málverkinu neđst viđ ţessa frćđslu má líklega sjá norskt landslag - en ţađ getur líka í tilefni dagsins veriđ íslenskt, ţó konungur hafi aldrei til Íslands komiđ - en ţađ gćti málarinn hugsanlega hafa gert. 

800px-Christian_6 detalje

Ekki jók konungur á frćgđ sína er hann innleiddi vistarbandiđ í Danmörku áriđ 1733 eftir ţrýsting frá síđgráđugum landađlinum

Ljósmyndina efst tók ritstjóri Fornleifs í sumar í Frederiksborgarhöll í Hillerřd Sjálandi, sem í dag hýsir Nationalhistorisk Museum. Ţetta er vaxmynd sem geymd er ţar í glerkassa. Mun hún hafa sýnt konunginn á mjög sanngjarnan hátt. Hann var međ svokallađan Habsborgara-kjálka, reyndar vćgt tilfelli af honum. Habsborgarakjammi, lýsir sér miklu undirbiti og er hann ein af afleiđingum skyldleikarćktar međal kóngafólks og ađals í Evrópu og víđar, sem ekki gat hugsađ sér ađ kvćnast niđur fyrir sig og valdi í stađinn ađ leggjast á ungar frćnkur sínar - ef frćndurnir urđu ekki fyrir barđinu.

Já hann var ţađ sem danir kalla arveligt belastet. Kristján 6. var einnig međ furđulegt nef, langt mjótt og bogiđ, sem neđst endađi í eins konar goggi. Slík nef eru einnig afleiđing ţeirrar eđalseđlunnar sem tíđkađist í hćrri lögum ţjóđfélaganna fyrr á öldum.

Kristjáni 6. er lýst sem hlédrćgum manni, jafnvel feimnum á stundum og óframfćrnum. Hann var ţví ekkert líkur föđur sínum hvađ ţađ varđar. Stundum er talađ um hann sem ţunglyndan og innhverfan. Hann var ţó vel međvitađur um vald sitt og efldi ţađ međ ýmsum ráđum. Hvađ Ísland varđar var hann hjálendunni ekki  allt of mikiđ til ama. Hann var hreintrúarstefnumađur (píetisti) en píetisminn haslađi sér völl í lútherismanum á ţeim tíma sem Kristján var uppi.

Á Íslandi hafđi hreintrúarstefnan  m.a. í för međ sér lögfestingu ferminga. Ţćr urđu frá og međ 1736 skylda. En píetisminn í hans tíđ varđ einnig til ţess ađ gleđin hvarf úr ríki konungs. Kristján lét banna allar skemmtanir á sunnudögum og  áriđ 1735 gaf hann út helgidagtilskipun ţar sem kirkjusókn varđ skylda. Gapastokkur beiđ ţeirra sem brutu öll ţessi helgilög.

Hallarbyggingar og önnur óţarfa eyđsla til lystisemda konungs tćmdi danska ríkiskassann (sem kóngsi stjórnađi ađ vild). Kristján konungur lagđi ţví mikiđ kapp á ađ krefja tolla af öllum ţeim sem sigldu um Eyrarsund, en ţar fyrir utan stofnađi hann seđlabanka, Kurantbankann sem var forveri Nationalbanken (danska Seđlabankans). Framleiđsla á pappírspeningum hófst, og jókst mjög líkt og stundum gerist ţegar verđbólga skapast og menn leika sér međ núllin. Ţađ má Íslendingum vera kunnugt.

Nćr öll áđurgreind hegđun og afbrigđilegheit, nema fjallgöngur, gerir kónga óvinsćla eins og viđ vitum úr ćvintýrum. Kristján barđist ţó ekki viđ skrímsli á Fjöllum, svo vćgi fjallgöngu hans var lítiđ. Ugglaust var hann međ svima alla leiđina upp.

Christian_VI_med_tjener

Trúrćknin rak hann vafalaust til ţess ađ halda ţrćla.

Einhverja bónuspunkta fćr Kristján međ skúffukjammann ţó hér í lokin fyrir ađ vera fyrsti danski einvaldurinn um langt skeiđ, sem ekki stóđ í endalausum stríđsrekstri. Hann ćtlađi sér reyndar í stríđ viđ Svía áriđ 1743, en sá ađ sér er Rússar blönduđu sér í erfđamál sćnsku krúnunnar.

Muniđ ţó, ađ flagđ er oft undir fögru skinni. En sjá, var hann ekki líka ţrćlahaldari, bölvađur? Niđur međ hann og brennum ásjónu hans ađ fyrirmynd band-arískrar hámenningar ...

800px-Christian_6


Gröf Davíđs konungs

Davids Tomb

Mynd ţessa keypti ég nýlega. Ţetta er laterna magica skyggna frá ţví á síđasta áratugi 19. aldar og ljósmyndin er líklega tekin um 1890 - í morgunsólinni sýnist mér.

Myndin er af svćđi í gömlu Jerúsalem sem gegnum tíđina hefur stjórnast af mörgum herrum, Gyđingum, Rómverjum, múslímum og kristnum.

Ţarna töldu kristnir sig finna gröf sjálfs Davíđs konungs. Deildir úr ţremur trúarbrögđum hafa síđan trúađ ađ svo sé. Ekkert er ţví til sönnunar og menn halda ađeins í hefđina.

Í dag er gröfin undir umsjá hóps heittrúađra ţjóđernissinna sem fylgja gyđingdómi. Fyrir nokkrum árum síđan braut brjálćđingur fornar flísar frá ţeim tíma er ţarna var moska. Skemmdarverkiđ var unniđ í ţví húsi sem gröf Davíđs er talin vera í. Margt gćti hins vegar bent til ţess ađ bygging sú sem hýsir meinta gröf Davíđs hafi veriđ samkunduhús gyđinga á 2. og 3. öld e.Kr.

Takiđ eftir gröfunum í forgrunninum. Ţćr eru margar horfnar nú, ţví kristnir menn ákváđu í byrjun aldarinnar ađ byggja ţarna á svćđinu nýtt klaustur og kirkju í byrjun 20. aldar. Ţađ olli ekki öfgum og óeirđum, líkt og ţegar hróflađ er viđ grafreitum múslíma í dag. En virđingarleysi hefur oft veriđ mikiđ á Zíonsfjalli sem er nafn sem notađ um ţessa hćđ í suđurhluta gömlu Jerúsalemborgar.

Til samanburđar set ég hér ađ lokum ljósmynd eftir franska stórljósmyndarann Felix Bonfils sem tekin var áriđ 1865.

Souvenirs_d'Orient,_1878_by_Félix_Bonfils_0130-2


Kaupmannahafnarmyndir Fornleifs

IMG_2198 b

Kaupmannahafnarbúar elska hina skítugu og subbulegu höfuđborg sína sem algjörlega hćfileikalausir arkitektar nútímans vinna skipulega viđ eyđileggingu á.

Á fésbókinni Gamle Křbenhavn, ţar sem hćgt er ađ frćđast mikiđ um Kaupmannahöfn liđinna tíma, setti ég um daginn enn eina ljósmynd af borginni. Myndin er varđveitt í ljósmyndasafni Fornleifs. Myndin hefur vakiđ mikla hrifningu og hefur hafa nú 600 manns "lćkađ" myndina. Hún sýnir ráđhúsiđ í Kaupmannahöfn í byrjun síđustu aldar. 

Myndin af ráđhúsinu fćr menn sig til ađ dreyma um betri tíma, međ farsóttum, barnavinnu og án votts af velferđarţjóđfélagi.

IMG_2205c

Myndin er varđveitt á laterna magica skyggnumynd, sem tilheyrđi safni skordýrafrćđingsins Levi Walter Mengel (1864-1941), Bandaríkjamanns sem var međ í leiđangri Robert Edwin Pearys áriđ 1891. Mengel var einnig í leiđangri til ađ leita ađ Peary áriđ 1992. Mengel skaust nefnilega "ađeins heim" í millitíđinni.

220px-LeviWMengel

Levi Walter Mengel

Fyrir fáum árum fór safn eitt í Bandaríkjunum, sem Mengel byggđi upp, í algjöru menningarleysi ađ selja skyggnusafn Mengels á uppbođi. Safnstjóranum ţótti greinilega ekkert variđ í ljósmyndasafn Mengels og í Bandaríkjunum tíđkast ţađ ađ selja ömmur sínar eins og viđ vitum. Hrćđilega vont fólk (bad people).

Fornleifur náđi ţví miđur ađeins í nokkrar myndir frá Danmörku og Grćnlandi úr ţessu merka safni, myndir sem sumar eiga sér ekki hliđstćđur. Myndina efst tók Mengel ekki sjálfur. Hún var gefin út af fyrirtćkinu Underwood & Underwood í New York 1909 eđa -10.

Ţiđ getir séđ fleiri Kaupmannahafnarmyndir Fornleifs međ ţví ađ fara á ţennan hlekk og klikka á hausmyndina af safnverđi Fornleifs međ pípuna. Líklega ţarf mađur ađ gerast félagi í Gamle Křbenhavn til ađ sjá myndirnar. Ţađ er víst frekar auđfengiđ, og nokkrir Íslendingar eru ţarna ţegar eins og gráir og svarthvítir kettir.


Ţá var stíll yfir heimsborginni viđ sundin blá

Löggan 1926Í sumar var ég staddur í tvćr vikur á Íslandi međ syni mínum. Eitt af ţví ljótasta sem ég sá, fyrir utan eyđileggingu arkitekta á miđbćnum, voru lufsulegir verđir laganna.

Ég hafđi bođiđ syni mínum á ágćta hamborgaraholu nćrri húsakynnum RÚV, ţar sem viđ höfđu borđađ einu sinni áđur áriđ 2017. Viđ vorum ţar einir gestir fram ađ framreiđslu borgaranna, en allt í einu slengdust ţar inn tveir lögreglumenn, ungir menn á besta aldri. Ţađ hékk svo mikiđ af vopnum, verjum og drasli framan á ţeim og um ţá miđja, ađ halda mćtti ađ ţetta vćru haldnir offituvanda. En ţegar betur var ađ gáđ, hékk ţarna á ţeim skammbyssa, rafbyssa, vasaljós, blýantur, teikniblokk, vídeómyndavél, kylfa, handjárn, hamar, sigđ, skrúfujárn, töfrasproti og vitaskuld pínku sminktaska. Aumingja mennirnir sliguđust undan ţessu, og ţví var kannski ekki nema vona ađ finna ţá ţarna étandi kolvetnis og fituríkt fćđi í heimsborgaraholu Tómasar [ég tek fram ađ ég fć ekki grćnan eyri fyrir ţessa auglýsingu].

En mikiđ hefđi nú veriđ góđur heimur, ef íslenska löggan hefđi haldiđ frönsku pottlokunum frá 1926, ţegar 7, 8 og 9 á stöđinni smćluđu framan í bandaríska kvikmyndagerđarmanninn og heimsferđalanginn Burton Holmes (1870-1958) í einni mynd í stuttmyndaröđ hans Film Reels of Travel.

Í Austurstrćti brosti löggan og ţurfti ekki allt ţetta ameríska aukadrasl sem löggan hefur hangandi utan á sér í dag. Hugsiđ ykkur ef löggurnar vćru í svona múnderingu í Ađalstrćtinu í dag og fengu sér í rólegheitunum sterkt kaffi og croissant, kannski patat frites á París og heilsuđu fólki međ onnör og brostu keltnesku brosi. Er ekki hćgt ađ macrónísera lögguliđiđ í nćstu uppfćrslu og gefa greyjunum betri frakka líkt og starfsbrćđurnir báru áriđ 1926?

Síđar á 20. öldinni lagđi löggan meira upp úr hćđ manna en greind eins og kemur ljóslega fram á ţessari ljósmynd sem ţýskur nasisti, njósnari og flagari, Paul Burkert, tók í Reykjavík á 4. áratugnum og birti í bókinni Island, Erforscht, Erbaut, Erlebt (1936). En nú eru ađrir tímar...

Germönsk fífl10 árum síđar vou eintómir risar í löggunni, nema löreglustjórinn - hann var jafnan lítilfjörlegur nasisti: "Reykjaviks Polizeimannschaft. Der gröste 202 cm, der kleinste 196 cm."

Tourists in Rkv 1926Ferđamenn í Reykjavík 1926 á sćtsýn á bestu rútunni í Reykjavík.

Horfiđ hér á kvikmynd Burton Holmes frá Reykjavík áriđ 1926. Mikiđ hefur breyst, ekki bara löggan. Síđla í myndinni er hćgt ađ sjá Icelandic man to man wrestling sem glímumenn sýndu um borđ á ferđamannaskipinu sumum ferđalöngum til mikillar ánćgju. Ţađ var víst nćst ţví ađ komast á Café Babalú í dag.


Svartsýni á mánudegi

Barakkufaceu

Fornleifur er ýmislegt, en seint verđur hann lastađur fyrir ađ vera rasisti - nema ţá helst um helgar og á stórhátíđum. 

Nýlega var honum gefiđ ţetta sjaldgćfa, japanska plakat frá 3. áratug 20. aldar.

Er plakatiđ rasískt, kynnu einhverjir ađ spyrja? Ţađ tel ég varla. Ţetta er bara auglýsing fyrir andlitsfarđa. Ţess vegna er ţađ komiđ upp á vegg í stofu Fornleifs, sem finnst gaman af svona fíflaskap.

Japanir á 3. áratug 20. aldar voru ekki vel ađ sér um líffrćđi svarta mannsins. Geishan og sá blakki (blackface) á veggspjaldinu, sem er ugglaust líkastur fílamanninum heitna á Skriđuklaustri, benda svo elskulega á hvort annađ. Engu er líkara en ađ hún haldi um negrabassann og ađ bođskapur ţeirra sé: "Ef ţú getur notađ farđann minn, og ég get notađ farđann ţinn - erum viđ öll eins, inn viđ beiniđ". Ţannig á heimurinn ađ vera.

JIJIEr ég fékk plakatiđ ađ gjöf í síđustu viku, minntist ég auglýsinga frá 1929, sem ég eitt sá í japönsku dagblađi, Jiji Shimpo áriđ 1929, sem var ađ finna í kassa frá 19. öld sem mér var gefinn í afmćlisgjöf á sl. ári.

Jiji2

Í Japan höfđu menn áhuga á jazzmúsík eins og fólk um allan heim. Ég veit ekki hvađ menn kölluđu jazz í Japan, annađ en ef til vill Jazz-u. En í gamalli ţýsk-íslenzkri orđabók frá 1935 eftir Jón Ófeigsson er orđiđ Jazz ţýtt sem HARKTÓNLIST. Hverjir voru rasistarnir?

Á ţeim tíma sem plakatiđ er frá, voru revíuatriđi međ blackface-ţáttum ekki óalgeng og gamanleikarar eins og Kenichi Enomoto, Yozo Hayashi and Yozo Hayashi, sem voru heimsfrćgir í Japan, settu á sig farđa og léku svarta menn í jazzrevíum stórborgarinnar Tókýo. Made in Japan og Japanir kópíera allt. 

Allir sem hafa ferđast til Hong Kong eđa Singapore vita ađ eitt ţekktasta tannkrem álfunnar heitir Darlie. Áđur en tannkremiđ fékk nafniđ Darlie, var nafn ţessa tannkrems Darkie. Fordómar gegn svörtu fólki fengu Asíumenn beint í ćđ frá Evrópumönnum.  Hins vegar veit ég fyrir víst vegna kynna minna af kínverskum námsmönnum á Englandi á sínum tíma, ađ Kínverjum ţykir svart fólk mjög ljótt, og öllu ljótara en hvíti mađurinn, og ţá er nú ekki mikiđ sagt. Fegurđ Kínverja getur nú líka veriđ misjöfn. En hverjum ţykir sinn fugl fagur.

f79763c0-f38c-11e8-bbe8-afaa0960a632_972x_183135

Fyrsti negrinn í Japan, Yasuke, kom međ portúgölskum kaupmönnum til Eyjanna. Mjög skiptar skođanir eru á ţví hvađan hann kom í Afríku. Sumir segja ađ hann hafi veriđ frá núverandi Mósambík og ađrir telja ađ hann hafi veriđ frá Eţíópíu. En frá 17. öld fram til 20. aldar voru svertingjar sjaldséđir gestir í Japan. Á síđara hluta 18. aldar komu ţó ć fleiri svartir menn til eyjanna. Ţeir voru neđst í stéttarstiga ţeirra sem ţjónuđu heimsvaldasinnum, sem reyndu ađ festa klćr hramma sinna í Japan.

Ćtli Japan sé samt mikiđ verra, hvađ varđar útlendingahrćđslu eđa rasisma, en ađrar menningarţjóđir sem halda til á tiltölulega einangruđu eyríki. Nihonjinminstrel

Hér er stutt heimildamynd um svarta íbúa í Japan í dag, og einnig er áhugavert fyrir ţá sem áhuga hafa, og nenna ţví, ađ lesa vefsíđuna https://www.blacktokyo.com/ . Ef ţiđ viljiđ hlusta á japanska jazz-samsuđu viđ japanska tónlist er hćgt ađ mćla međ ţví ađ hlusta á Koichi Sugii. Rats & Stars er söngsveit (boriđ fram "Lats and Stals" á japönsku) sem hefur lengi veriđ vinsćl hjá ákveđinni stétt Japana. Kannski rćđa Japanir ekki eins mikiđ um pólitíska rétthugsun og eyţjóđin íslenska?


Fornleifur óskar Gleđilegrar Hátíđar - 2018

Björn at Christmas little

Nú ţegar ţiđ eruđ ađ hugsa um hátíđarhumar, hamborgarahrygg og annan helberan hégóma sem blessađ Jesúsbarniđ mátti ekki einu sinni borđa, er mér hugsađ til blessađrar ţjóđarinnar minnar, ţar sem hún í sýndarveruleika norpar yfirgefin í fáránleikanum og fönninni viđ heimskautsbaug.

Ţiđ eruđ öll sleginn af svínslegu orđbragđi dćludóna og furđulegu háttalagi ţeirra sem sitja á hinu háa Alţingi og á börum vinnustađar síns. Mér er síst af öllu öfund í huga. Ţiđ hafiđ náttúrulega ekki kosiđ ŢETTA gređjugrćđgispakk yfir ykkur. Réttast vćri ađ ţiđ fengjuđ öll sanngirnisbćtur fyrir ađ lifa undir öllum hörmungum sem á ykkur ríđa. En ţiđ megiđ ekki fara í jólaköttinn út af vitleysunni.

Fornleifur gaukar hér ađ ykkur uppbyggjandi jólaefni eins og honum er einum lagiđ. Ţađ er ljósmynd frá jólunum 1943 sem nýlega áskotnađist Herminjasafni Fornleifs.

Myndin var tekin á Bessastöđum er Sveinn Björnsson var ţar ríkisstjóri. Einn daginn bönkuđu upp á hjá honum bandarískir hermenn sem vildu syngja fyrir fyrir hann jólasálma:

"Dear Mr. President, we want to present you with some Christmas carols." 

"Yes, yes", ríkisstjórinn leyfđi ţađ umsvifalaust og hann og frú Georgína hlustađi greinilega hugfangin á hermennina syngja um blessuđ jólin á ameríkönsku. Hann Bjössi, sonur ţeirra, var nú einu sinni líka hermađur. En reyndar var hann í röngum búningi - Bjössi bolla var óvinurinn sem barđist gegn alheimsgyđingnum, kommúnismanum og innflytjendum, líkt og svo margir sem haldnir eru Soros-óţoli (les gyđingahatri) gera ţann dag í dag á Íslandi. Segiđ svo ađ ţetta jólakort eigi ekki erindi til einhvers.

Georgína1944
Starfsmenn Fornleifs óskar ykkur öllum gleđilegrar hátíđar og farsćldar viđ ađ koma dónum og drullusokkum frá völdum, svo ný kynslóđ geti tekiđ völdin frá ykkur aftur og kafsiglt ykkur á annan hátt. T.d. međ skrifborđsfargi frá 10. hćđ í ljótu húsi í Brussell. Starf BjöSSa ríkisstjórasonar er sko ekki unniđ fyrir gýg. Herrafólkiđ hefur tekiđ völdin, bćđi í Brussell og Washington og syngur sem hćst gamla slagarann Hver sá mömmu myrđa Jólasvein, međ sveđju sinni í eldhúsinu í gćr.

SC150223

Dátar á Íslandi voru andstćtt Íslendingum mjög gefni fyrir ađ syngja jólasálma úti í hríđarveđri. Ţeim var nefnilega sjaldan bođiđ inn, nema ađ ţeir hétu Rockwell. Ef einhver á vinstri vćngnum hefur velt fyrir sér, hvar Heklu-úlpan er upprunnin, skođiđ ţá vel ţessa mynd.

Myndin efst er fréttamynd sem send var út til dagblađa og tímarita í Bandaríkjunum í janúar 1944 og telex-textinn sem fylgdi myndinni hljóđađi svo:

MERRY CHRISTMAS FROM US TO ICELAND
ICELAND -- AS ICELAND TURNS ALL OUT TO WISH
AMERICAN FORCES STATIONED THERE A MERRY XMAS,
THE YANKS DO THE SAME FOR THE FAR-NORTHERNERS.
HERE, AMERICAN SOLDIER-CAROLERS TREAT THE
REGENT OF ICELEND, SVEINN BJORNSSON AND HIS WIFE
GEORGIA TO A HOLIDAY SERENADE OUTSIDE OF THEIR HOME.

Bakhlidin a Svenna


Eldjárn í Höllinni

Untitled-TrueColor-14
Áriđ 1967 gekk Haraldur 5. Noregskonungur ađ eiga Sonju Haraldsen. Ţá var vitaskuld kátt í höllinni og ţangađ var líka bođiđ dr. Kristjáni Eldjárn forseta Íslands og frú Halldóru.

Mér sjálfum var 1996 bođiđ í Gyllta salinn á Drottningholm Slott, heim til sćnska konungsins sem tók í höndina á mér og um 20 öđrum norrćnum gestum. Kóngur var nýkominn úr sundi og hafđi smeygt sér í gul Armani-föt og var í rauđbrúnum mokkasínum međ tveimur skúfum á. Ţá var ég í vinnunni, nánar tiltekiđ  í norrćnni samstarfsvinnu um heimsminjar UNESCO. Hluti af höll konungs, eđa sá sem hann býr jafnan ekki í, var settur á heimsminjaskrá. Ţađ er ekki bara HHG sem hefur tekiđ í höndina á frćga fólkinu og ekki ţvegiđ á sér lúkuna síđan.

Síđan ég var á bónuđu gólfum Carls 16. Gústafs, hefur lítiđ veriđ um ađ íslenskir fornleifafrćđingar hafi umgengist konungaliđ, en núverandi ţjóđminjavörđur sem ekki er fornleifafrćđingur í orđsins fyllstu merkingu, hefur ţó fengiđ ađ sitja í sama sal og Margrét Ţórhildur Danadrottning. Ţađ er víst í fyrsta sinn sem dóttir manns sem m.a. varđ frćgur af ţví ađ aka afturábak kringum landiđ, fékk ađ sitja međ ađli. 

Kekko Eldjarn og Prinsessan
Jamm, ţađ var kátt í höllinni. Og eins og ţiđ sjáiđ, leit ein af hinum konungsbornu hýru auga til forseta vors áriđ 1967. Kristján mun hafa ţótt fríđilegur mađur. Hann var mér afar vćnn, enda mikill heiđursmađur sem ég er upp međ mér af ađ hafa haft langar viđrćđur viđ um frćđin, og ţó var ég ţá enn bara á fyrri hluta náms míns. Í tvígang bauđ hann mér heim til sín á sunnudagsmorgni í kaffi og međlćti, en ţá var Vigga orđin forseti. 

Ţetta er auđvitađ bölvađ snobb hjá ritstjóra Fornleifs, manni sem ekki einu sinni kominn af íslenskum sveitaađli.


Brjánslćkjarkonur ota sínum tota

Valgerđur Briem NM Kobenhavn 3
Ég er farin ađ halda ađ kvenleggur Briemsćttarinnar (boriđ fram Brím en ekki Breim) sé sérstaklega lagiđ viđ ađ ota sínum tota.

Fornleifur greindi fyrr á árinu frá Ingibjörgu Briem, sem komst í franska upptöku, ţ.e.a.s hún varđ fyrst Íslendinga til ţess ađ komast á hljómplötu og ţar međ ađ eilífa undurfagra rödd sína. 

Frummóđir Briemsćttar, frú Valgerđur Briem á Grund í Eyjafirđi, kona Gunnlaugs sýslumanns Guđbrandssonar Briem frá Brjánslćk í Barđastrandasýslu (Briem er, af ţví er sagt er, afbökun á Brjánslćk) ćttföđur Briemsćttgarđsins valdamikla.

Valgerđur sem fćddist áriđ 1779 er talin vera sá Íslendingur sem fćddist fyrst allra ţeirra sem ljósmynd var tekin af á Íslandi. Ţví hélt Mogginn fram er Ţjóđminjasafniđ opnađi eftir breytingar hér um áriđ og birti ljósmynd af Valgerđi. Og ekki lýgur Mogginn. Er safniđ opnađi aftur eftir dýrar endurbćtur "breyttist allt" nema ţjóđminjavörđur, ţví miđur, en ekki ćtla ég ađ daga upplýsingar Ţjóđminjasafnsins um Valgerđi í efa án rökstuđnings. 

Ljósmyndina af henni sem Morgunblađiđ birti, var sögđ vera tekin af barnabarni hennar, Trggva Gunnarssyni trésmiđi, sem síđar gerđist bankastjóri (f. 1835). Tryggvi var í minni ćsku betur ţekktur sem "hundrađkallinn". Ţessi ljósmynd af frú Valgerđi mun ţó ekki vera á međal elstu ljósmynda af Íslendingi, heldur er ţví haldiđ fram ađ hún sé af ţeim Íslendingi sem fćddist fyrst ţeirra sem ljósmyndir voru fyrst teknar af.  Ljósmyndin á enduropnunarsýningu Ţjóđminjasafnsins, sem Morgunblađiđ upplýsti ađ vćri tekin af Tryggva Gunnarssyni, hlýtur ţá ađ vera frá ţví fyrir 1872, en ţađ ár andađist Valgerđur Briem. 

Akne Hustergaard ??

Sama mynd og sýnd var á Ţjóđminjasafninu eftir viđgerđ ţess, er til á Ţjóđminjasafninu í Kaupmannahöfn (sjá hér og efst). Á síđastnefnda stađnum standa menn algjörlega á gati hvađ varđar módeliđ. Í skráningu á myndinni er ţví haldi fram ađ ţarna sér komin "Akne Hustergaard". Já ég sel ţađ ekki dýrara en ég keypti.

Akne Hustergaard er vitaskuld einhver furđuleg afskrćmin eđa mislestur illa menntađs safnafólks í Kaupmannahöfn. Ţađ er víđar til en í Reykjavík. Gćti veriđ ađ ţađ standi Hřstergaard?  Myndin í Höfn er úr safni Íslandsvinarins Daniels Bruuns, sem ferđađist mikiđ um Ísland og skrifađi merkar bćkur um ţćr ferđir. Ţjóđminjasafn Dana telur ţá mynd af Valgerđi vera tekna af Bruun. En ţađ getur vart  veriđ, ţví hann hafđi ekki enn komiđ til Íslands fyrir 1872 er Valgerđur deyr. En ef myndin er tekin af Bruun, ţá er ţetta allt önnur kona en Valgerđur Briem.

Máliđ er greinilega flókiđ. Tryggvi lćrđi ljósmyndun í Kaupmannahöfn. Ţađan sneri hann ekki aftur frá Danmörku og Noregi fyrr en 1865. Ţá var Valgerđur amma hans á nírćđisaldri. Hann gćti ţví vel hafa tekiđ myndina.  En ef Daniel Bruun hefur tekiđ myndina, ţá er konan greinlega ekki frú Valgerđur Briem.

Valgerđur Briem Umbreytt Minjasafn Akureyrar
Til er önnur ljósmynd (greinilega prentmynd frá 20. öld) af Valgerđi í Minjasafninu á Akureyri (sjá hér). Á ţeirri mynd sýnist hún miklu yngri. En nćsta víst tel ég ađ sú mynd sé retúsering af ljósmyndinni sem fyrr var rćdd. Myndinni hefur veriđ breytt af ljósmyndara, ţannig ađ gamla konan liti yngri út ađ árum. En ţetta er samt sama ljósmyndin ađ mínum dómi. Módelinu hefur ekki veriđ gerđur greiđi međ ţví ađ yngja hana upp.

Eiríkur BriemŢađ sem ég trúi ţví ađ hvorug ljósmyndin sé af Valgerđi Eiríksdóttur Briem, lćt mér detta í hug ađ konan á myndinni sé móđir Tryggva Gunnarssonar. Hún hét Jóhanna Gunnlaugsdóttir Briem (1813-1878). Mér er ţó reyndar einnig ófćrt ađ sjá ađ Eiríkur Briem (1811-1894; Sjá mynd til vinstri), sonur Valgerđar og Gunnlaugs, geti hafa veriđ sonur konunnar á myndunum sem taldar eru vera af Valgerđi. Ef svo er, ţá hefur eiginmađur hennar, Gunnlaugur Guđbrandsson frá Brjánslćk, sá er tók sér nafniđ Briem, veriđ mun snoppufríđari en stórskorin kona hans. En nú má ekki gleyma ađ önnur myndin af henni er umbreytt. Ţar hefur ljósmyndarinn ekki gert gömlu konuna fríđari.

Látum meistara Dylan ljúka ţessari ljósmyndakrufningu Fornleifs međ laginu Girl from the North Country sem hann syngur í gegnum nefiđ međ Johnny Cash, ţó ađ Brownsville Girl hafi einnig veriđ viđeigandi. Í Brownsville Girl hlýtur Dylan ađ vera ađ syngja um stúlku af Briemsćtt. Brjánslćkur og Brownsville eru ekki ósvipuđ örnefni. Cash kemur ţessu hins vegar ekkert viđ, nema ađ ţví leyti ađ Briemsćttin hefur ávallt átt nóg af ţví og ţví mikiđ látiđ međ ţetta fólk, langt fram um efni.


Flugvélafornleifafrćđi: SÓLFAXI TF-FIP

Icelandair Heathrow 1965
Sólfaxi TF-FIP var frćg flugvél sem ć fćrri muna eftir. Vélin var vitaskuld ein af hinum endingargóđu Douglas Cloudmaster DC-6B vélum. Ţćr voru bćđi sterkar og fagrar á ađ líta, líkt og konur.

Vélin er smíđuđ í júlí 1952 hjá Douglas Aircraft Company í Santa Monica í Kaliforníu. Rađnúmer hennar var 43549.

Á Íslandi var vélin skráđ 3. janúar 1964 sem eign Flugfélags Íslands hf. Flugvélina keypti flugfélagiđ af SAS, en hún hafđi áđur átt heimavöll í Noregi og svarađi nafninu Heming Viking LN-LML .

Heming Viking Skotlandi

Heming Viking á Skotlandi

Áđur en vélin kom til Íslands hafđi SAS selt hana til Taílands. Ţar flaug hún skráđ sem HS-TGB, en SAS keypti hana aftur og var vélin um tíma skráđ sem SE-XBO.

Sólfaxi flaug mikiđ á millilandaleiđum Flugfélags Íslands. En eftir ađ Gullfaxi, Boeing 727, fyrsta ţota Íslendinga kom áriđ 1967, hafđi Sófaxi frekar frá verkefni fyrir Icelandair eftir ţađ. Voriđ 1972 var vélin seld Delta Air Transport í Belgíu. Hún var tekin af skrá á Íslandi 18. apríl 1972. Í Belgíu var vélin ekki notuđ lengi og  seld í september 1972. Hér fyrir neđan er mynd af henni í einhverjum erindagjörđum í Napólí.

Efst er mynd sem nýlega komst í einkaeigu Fornleifs (varist myndaţjófnađ). Myndin var tekin af vélinni á Heathrow-flugvelli áriđ 1965. Hér fyrir neđan er hún komin í búning Delta Air Transport (međ skráningarnúmeriđ OO-RVG). Vélin var stolt Íslands, ţar sem hún stóđ í sólinni á Heathrow. Ţá voru hlutirnir líka betur gerđir. Ég er t.d. fćddur áriđ 1960 og miklu betur byggđur og betri en margar síđari árgerđir. Ég veit ađ ţví er erfitt ađ kyngja, en ţannig eru stađreyndir lífsins.

Douglas DC-6B - Delta Air Transport - in Napoli1972

Sólfaxi varđ ađ Delta Air Transport-vél og sést hér áriđ 1973 á flugvellinum í Napólí.

Áriđ 1974 var vélin hins vegar komin til Bandaríkjanna og var ţá í eigu flutningafyrirtćkisins Zantop International Airlines í Detroit í Bandaríkjunum. Fyrir Zantop flaug vélin međ einkennisstöfunum NR549H.  Síđar keypti CONIFAIR í Kanada vélina og skráningarnúmeriđ varđ nú C-GBYH. Síđast var hún í ţjónustu Northern Air Cargo í Kanada og flaug međ einkennisstafina N6204U.

Sólfaxi í Alaska 2004

Myndin hér fyrir ofan er af vélinni í Alaska áriđ 2004. Vélin virđist hafa veriđ tekin af skrám áriđ 2005. Ţá var ţessi fagra vél orđin líffćragjafi fyrir ađrar Douglas DC-6 B vélar. Leifar hennar ćtti ţví helst ađ vera hćgt ađ leita uppi í Alaska. Reyndar upplýsir ţessi danska vefsíđa, ađ ćtlunin hafi veriđ ađ setja flugvélina í stand áriđ 2011, en Fornleifi hefur ekki tekist ađ finna upplýsingar um ađ ţví verki hafi veriđ lokiđ. Ef ţessi upplýsing er rétt, flýgur Sólfaxi ef til vill enn um loftin blá, 65 árum eftir ađ flugvélin flaug frá Santa Monica í fyrsta skipti.

Ţetta var fögur vél áriđ 1964, ţegar Icelandair keypti gamlar vélar međ eldgamlar innréttingar sem allir gerđu sér ađ góđu. Ţá var heldur ekki til óţakklátur yfirstéttarskríll á Íslandi eins og sá sem nú hefur myndast, sem berst á líkt og pakkiđ tilheyri einhverjum forgömlum erfđaađli. Fyrir nokkrum árum heimtađi nýríkur lögfrćđingur nýja innréttingu í flugvél sem hún flaug međ, ţví hún var međ miđa á Saga-Class. Hún hafđi auđgast á ađ skipta fjármunum Landbankans (almennings í landinu) beint niđur í budduna sína - sjá fćrsluna hér á undan.


Nćsta síđa ť

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband