Gullfoss

Út er komin í Danmörku bókin Gullfoss. Þótt titillinn gæti bent til þess, er þetta hvorki bók um sögu okkar stærstu náttúruperlu né ádeilurit á innheimtu gjalds fyrir aðgengi að sameign þjóðarinnar eða aðra ónáttúrulega náttúrusölumennsku.

Gullfoss er eitt af merkari sagnfræðiritum síðari ára um 20. öldina á Íslandi. Bókin er greinasafn um tengsl danskrar og íslenskrar menningar. Í henni má finna gott yfirlit yfir sögu Dana á Íslandi á 20. öld. Birtar eru rannsóknir á baráttu Dana með íslenskuna og íslenska menningu, sem og frásagnir af Dönum sem settust að á Íslandi, sér í lagi dönskum konum sem minnihlutahópi á Íslandi á síðari hluta 20. aldar. Afstöðu Íslendinga, jákvæðri sem neikvæðri, er einnig lýst og sömuleiðis mikilvægum áhrifum danskrar menningar á íslenskan "kúltúr"; sömuleiðið þeirri menningarblöndun sem átti sér stað og hvernig hún smitaðist út í ranghala þjóðfélagsins.

Bókinni er ritstýrt af Auði Hauksdóttur hjá stofnun Vigdísar Finnboga, Guðmundi Jónssyni sagnfræðiprófessor og stórvini Íslands, Erik Skyum-Nielsen, og eru þau jafnframt höfundar að efni ásamt yngra fólki eins og Íris Ellenberger, Christinu Folke Ax og Þóru Björk Hjartardóttur. Nestor höfundanna er hins vegar Sigurður Pétursson fyrrverandi lektor í latínu og grísku við HÍ. Grein hans ber af. Vigdís Finnbogadóttir ritaði formála að bókinni.

Í gær var mér og konu minni, sem er ein af þessum fallegu dönsku konum sem íslenskir menn reyndu að draga með sér til Íslands á 20. öld, boðið í hóf í sendiráði Íslands í Kaupmannahöfn. Ástæðan fyrir því að eins ómenningarlegum manni og mér var boðið var sú, að ég kom í mýflugumynd að útgáfu bókarinnar. Ég útbjó og skrifaði svokallað peer-review, leitaði uppi leiðar villur og misskilning sem ég stakk í. Ekki þó svo að skilja að mikið hafi verið að slíku í verkinu.

 

T.v.Sendiherra Íslands í Danmörku, Benedikt Jónsson, býður gesti velkomna. T.h. Auður Hauksdóttir og Erik Skyum-Nielsen við kynningu bókarinnar í íslenska sendiráðinu í gær.

Eins og ég sagði, bar ein greinanna af. Það er ritgerð Sigurðar Péturssonar eins mesta latínumanns okkar Íslendinga, en Sigurður kenndi mér sögu Rómverska lýðveldisins fyrsta vetur minn í Háskóla. Sigurður fjallar um fjölskyldu sína. Greinin er skrifuð á eins konar gullaldardönsku og eins hefur maður á tilfinningunni að Sigurður hafi lengi hugsað alla þætti greinar sinnar í þaula. Þetta er greinilega saga, sem hann hefur lengi langað að segja og tími var til kominn. Hún er rosinen i pølseenden í annars góðri veislu.

Sigurður segir sögu íslensk-danskrar fjölskyldu sem tengdi það besta á Íslandi og í Danmörku. Afi höfundar og nafni var fyrsti skipstjóri á Gullfossi Eimskipafélagsins og þar tengist greinin beint í nafn bókarinnar - eða öfugt. Danskur afi hans Olaf Paludan-Müller var háttsettur í Det Østasiatiske Kompagni (ØK). Hann kvæntist heldri konu í Síam (eins og Tæland hét fyrrum) Nang Lek Lot Channung að nafni og giftist dóttir þeirra Ebba (1912-2004) Pétri Sigurðssyni forstjóra Landhelgisgæslunnar. Sigurður Pétursson gefur okkur innsýn í samspil þriggja menningarheima, sem voru ef til vill ólíkir flestum þeim fjölskylduböndum sem Íslendingar og Danir tengdust, en greinin hlýtur í framtíðinni að verða skyldulesning í kennslu á Íslandi í minnihlutum, nýbúum og minni háttar culture-clash kenningum, eða hvað sem það nú heitir.

Móðir Sigurðar Péturssonar í Síam (fyrir miðju með slaufu í hárinu) með systkinum sínum og þjónustufólkinu Leib og Töng. Árið er 1917.

Ásamt bók Guðmundar Magnússonar um Thorsarana er bókin Gullfoss stærsti fengurinn fyrir dansk-íslenskra menningasögu á síðari árum. Við sem ólumst upp með íslenska afa og ömmur sem keyptu "ný dönsk blöð" í stórum stíl og töluðu um stikkontantinn (stikkontakten), ergelsi og fornermelsi (ærgelse og fornærmelse), sópuðu fortóið (fortovet) og keyptu billettin (billetterne) þekkjum söguna að vissu marki. Greinasafnið Gullfoss sem hlýtur að verða gefin út á íslensku, veitir öðrum, sem ekki komu frá svo "menningarsnauðum" heimilum, nauðsynlega innsýn. En jafnvel var orðið of seint fyrir útgáfu Gullfoss, að veita góða heildarmynd, því margt af því góða fólki sem gæti hafa sagt bestu sögurnar var dáið.

Gullfoss: Mødet mellem dansk og islandsk kultur i 1900-tallet. Redigeret af Auður Hauksdóttir, Guðmundur Jónsson og Erik Skyum-Nielsen. Forlaget Vandkunsten 2015.

Fornleifur gefur bókinni sex grafskeiðar, danskar. Meira er ekki hægt að biðja um, og meira fá menn ekki hér.