Byltingarbifreiðin Moskvitch

Nei, Fornleifur er ekki hrokkinn upp af enn, Gleðilegt ár!

Fyrstu minningar yfirritstjóra Fornleifs af bifreiðum eru annars vegar af bílum afa míns, en hins vegar úr leigubílum Bifreiðastöðvar Steindórs, sem ilmuðu af Wunderbaum-kortum með myndum af léttklæddum blondínum í strápilsum með kókoshnetubrjóstahöld. Ég ók af og til í leigubíl með föður mínum og móður áður en þau festu kaup á eigin bíl, þó strætisvagnar SVR væru nú lengst af þarfasti þjónn fjölskyldunnar.

Faðir minn og móðir tóku ekki ökupróf fyrr en 1968, þegar foreldrar mínir keypti sér Cortínu. Faðir minn kom frá landi þar sem bílar þóttu ekki nauðsynlegir og hjól voru aðalfararskjótinn. Í hollenska hernum hafði honum ekki tekist betur til í bílprófi sem hann átti að taka, að hann bakkaði á og braut grindverk og lenti ofan í skurði, en þá var hann reyndar að taka próf á hertrukk. Því tel ég útilokað að hann hafi fengið ökuskírteini þá, og var hann settur í skrifstofustörf með hann gegndi herskyldu.

Moskvitch

Fyrsti fjölskyldubíllinn sem mér var ekið í svo ég viti til, var Moskvitch móðurafa míns, Vilhelms Kristinssonar. Hann átti tvo, Moskvitch M-402, þriggja gíra, sem hann keypti árið 1956 og Moskvitch M-407 (fjögurra gíra) sem hann keypti ca. 1962, þegar sú gerð kom fram.

Þetta voru frekar ódýrir bílar, en óþéttir og harðir, en þeir voru ágætir í vetrarhörkum, þegar annað á hjólum fraus. Þá komst þessi Síberíuchevy leiðar sinnar, hvert sem var. Veit ég lítið um viðhaldskostnað við þessa bíla, en afi hrósaði þeim miðað við enskar druslur sem hann átti síðar.

Moskvitchinn var eitthvað seldur á Bretlandseyjum og man ég eftir því að ég rakst á einn gamlan þegar ég bjó og stundaði nám í Durham 1988-89. Þess má geta að einnig var framleidd gerð sem kölluð var M-410 sem var með drif á öllum hjólum. Var hægt að nota hana sem dráttarvél.

Moskvitchinn var framleiddur af MZMA verksmiðjunni í Moskvu. MZMA er skammstöfun fyrir Moskovsky Zavod Malolitrazhnykh Avtomobiley, sem á íslensku útleggst Smábílaverksmiðja Moskvuborgar. Moskvitch þýðir einfaldlega Moskvubúi.

Afi var enginn efnamaður, og alla tíð flokksbundinn Krati, sem jafnvel keypti Alþýðublaðið eftir að þá hvarf. Þó hann hefði haft ráð á dýrari bíl, mátti maður sem krati ekki berast á og mér er sagt að hann hafi átt þennan bíl með öðrum um tíma, en það tel ég nú frekar hafa verið Austin-bifreið sem afi átti fyrr með fjarskyldum frænda ömmu minnar. Sá maður varð frægur fyrir að koma of seint í 100 metra hlaup í keppni í tugþraut á Ólympíuleikunum árið 1936. Hann fékk að hlaupa einn, þrátt fyrir að hafa móðgað foringjann.

Ný gerð af Moskvitch var til sýnis í KR-heimilinu árið 1956

Afi sagði mér á sínum tíma, að hann hefði farið að skoða M-420 módelið af Moskvitch í KR heimilinu og séð þar áróðurskvikmynd um ágæti hans. Nokkrum dögum síðar festi hann kaup á eintaki og ekki sakaði að frændi hans (líklegast of fjarskyldur til þess að ég geti kallað hann frænda) átti Bifreiðar og Landbúnaðarvélar, sem fluttu inn þessa eðalkagga, en þá var B&L á Ægisgötu 10, þar sem kollega minn Bjarni F. Einarsson hefur lengi verið með Fornleifastofuna sína.

Mér þótti alltaf gott að aka með afa í Moskvitchinum, eða Mosaskítnum, eins og ég kallaði M-407 módelið, því ég man nú mest lítið eftir M-402 gerðinni. Eitt situr enn eftir í minningunni. En það var sérstök lyktin (en sumir kölluðu þetta fýlu) í Moskvitch, sem ég hef líka fundið í Volgum sem ekki var reykt í og Lödunni minni hér um árið, sem afi fjármagnaði að einhverju leyti. Hvernig þessi ilmur var búinn til veit ég ekki, en ég hef síðar kallað þetta byltingarilm.

Ég man eftir mörgum ferðum með afa og samstarfsmanni hans, Þórði, er ég fór með þeim á 7. áratugnum í skíðagöngur til heilsubótar uppi í Hveradal. Moskvitchinn komst allt (ef logið skal eins og Rússi), og man ég eftir því að afi var að draga frjálshyggjubíla í gang á Heiðinni, sem ekkert þoldu og dóu í vetrarhörkum.

Móðir mín þykist hér aka í Moskvitch M-402, sem bar númeraplötuna R 385, en það númer fékk hann þegar á 4. áratugnum er hann keypti sinn fyrsta bíl. Hægt er að stækka myndina með því að klikka á hana með músinni.

Myndin hér fyrir ofan er tekin stuttu eftir að afi keypti fyrsta Moskvitchinn sinn. Fjölskyldan fór í bíltúr upp að Rauðhólum og móðir mín fékk allranáðugast að prófa bílinn. Hefur líklega þótt öruggast að gera slíkt í Rauðhólum, þar sem yfirvöld sáu ekki til. Móðir mín situr við stýrið, en amma mín sýnist mér að sé hálfsmeyk í farþegasætinu. Faðir minnt tók myndina í vetrarhörkunni í Rauðhólum: Myndin er að mínu mati hálfgert meistarastykki og hefði sæmt sér vel sem auglýsing fyrir Moskvitch bíla og hefði vafalítið kætt fólk austan járntjaldsins, nú þegar það var farið að venjast því að vera laust við Stalín og framtíðin öll virtist ljósari en fyrr.

Stjarna allra bílanna í fjölskyldunni, og þar á meðal má nefna Austin, Skoda, Mercury Maverick, Wartburg, Honda, Skoda Fabia, Rolls Roys (?), Cortínur, Hyundai og líklega eitthvað japanskt rusl, er óneitanlega Moskvitcharnir hans afa. Það er einfaldlega ekki hægt að kaupa slíka bíla í dag... Þeir eru löngu komnir á söfn og því alls ekki úr vegi að nefna þá á Fornleifi.

Sjáið línurnar. En allt var þetta "design" stolið. Ljósmynd: Sergey Korovkin
 

Athugasemdir

[Jón Steinar Ragnarsson, 13.1.2018 kl. 13:00]

Þegar maður lék sér í bílaleik sem fátenntur snaði í gúmmískóm, þá voru hljóðin byggð á söngnum úr gírkassa Moskvitch. Njann njann njann.

[FORNLEIFUR, 13.1.2018 kl. 13:09]

Jújú, það voru vissulega ýmis hljóð í þessum bíl, sem bentu til þess að Rússarnir væru ekki komnir eins langt í tækninni og aðrar þjóðir. Njet, njet var hljóðið þegar hann fór ekki í gang.

[Jón Steinar Ragnarsson, 13.1.2018 kl. 23:28]

Fór nokkuð oft austur Járntjald, á meðan það var og hét. Skil vel að kröfurnar hafi ekki verið háar þar á bæ. Kramið var þó sterkt og grofgert í rússnenskum bílum.

Litlir fætur standa í eilífri þakkarskuld fyrir Tékknensku gúmmískóna allavega. Það pródukt sló öllum Skodum og Zastava við. :)

Moskvitch varð varð síst betri á áttunda áratugnum. Einu sinni var ég í bílferð yfir Breiðadalsheiði með fjölskyldunni auk afa og ömmu. Þá brotnaði framhjólið undan moskanum og hann endasentist út í móa þar sem hann stöðvaðist eftir ótal veltur. Enginn slasaðist alvarlega nema ég að sjálfsögðu (story of my life). Hausinn krambúleraðist svo ég var óþekkjanlegur. Einhver ör á ég enn til virnis um það. :)

[Jón Steinar Ragnarsson, 13.1.2018 kl. 23:32]

Ég var kátur í þessari bílferð og blístraði lag fyrir afa og ömmu. Eftir veltuna hef ég aldrei sönglað né blístrað það lag og það fer enn uggur um mig þegar ég heyri það. Ónot illra fyrirboða fylgir því enn.

[Halldór Egill Guðnason, 14.1.2018 kl. 01:03]

 Held ég fari rétt með að vélin í "moskanum" hafi upprunalega verið frá BMW. Gott ef ekki í Volgunni einnig. Hvort þetta var hluti af stríðsskaðabótum, eða stríðsgóss veit ég ekkert um. Leiðrétti mig einhver, sem betur veit.

 Það sem rússarnir klikkuðu hinsvegar á var að uppfæra og bæta þessar vélar. Þær voru meira og minna óbreyttar lungann úr tímanum, sem þessir bílar voru framleiddir, þó "orginallinn" væri frá því í seinna stríði.

 Utan um þessar vélar voru smíðuð ýmis hylki. Misvel gerð, en ódýr, enda munaði ekki fyrir að fara í kommúnisma. 

 NIVA rennur enn í dag um allar borgir og bæi Rússlands, en með þónokkrum endurbótum þó, frá fyrri tíð.

 Moskinn verður ávallt hluti af sögu Íslands, ekki síður en Rússlands.

 Þakka góðan pistil, að vanda, með áramótakveðju að sunnan.

[Jón Steinar Ragnarsson, 14.1.2018 kl. 01:28]

Einusinni var ekki þverfótað hér fyrir lödu Ninva, skýrð eftir drullusprænunni sem rennur í gegnum Pétursborg  (Neva) Volga var önnur drulluspræna. Moskovich þýðir Moskvubúi, eftir því sem ég best veit. Svo voru Úral trukkarnir ódrepandi skírðir viðeigandi eftir fjöllunum. Einhverntíma heyrði ég að rússar smíðuðu bíla með því sjónarmiði að hægt væri að nýta þá í striði. 

Nú eru Prche jepparnir teknir við af Lödunni. Teikn um að me me me kynslöðin er í blóma og tippamælingar helsta þjoðarsportið.

[Jón Steinar Ragnarsson, 14.1.2018 kl. 01:28]

Porche, átti það að vera. Forlat.

[Ómar Ragnarsson, 14.1.2018 kl. 02:27]

Fyrstu Moskovich bílarnir sem voru fluttir til landsins, voru í raun Opel Kadett 1939, en Rússar tók færiböndin traustataki í stríðslok 1945 og fluttu þau til Rússlands. 

Kadett var tveggja hurða, en Stalín heimtaði fernar dyr, sem voru fyrir bragðið mjög þröngar og auk þess hætti bílunum til að liðast í sundur á vondu vegum Rússlands. 

[FORNLEIFUR, 14.1.2018 kl. 06:07]

Þakka ykkur fyrir fróðleikinn, slysasögur og um tippamælingar, þið Jón Steinar, Halldór Egill og Ómar. Ég vissi þetta um Opelinn (Kadett), en er varðveittur Moskvitch frá því fyrir 1956 á Íslandi? Ég man að í Berlín var eitt sinn sýndur vel upp gerður "Opel kadett" en svo komu í ljós svik, því þetta var rússneskt karosserí og leifar frá Rússneska hernum í DDR. Í nýlegri "gamanmynd" um dauða Stalíns, sem ég sá fyrir viku síðan, sá maður einn slíkan Moskvitch.

Ég man eftir Moskvitch og Lada station í Reykjavík (þ.e. af blöðrukynslóðinni), en var flutt in M-410 með fjórhjóladrifi eða tveggja dyra Moski? Það eru um það bil ljótastu bílar sem ég hef séð.

Man svo einhver ykkar eftir því, helst þú Ómar, hvort að Skoda Tatra hafi verið fluttur til Íslands? T.d. fyrirstríðs Tatra eins og þessi. 'Önnur gerð með ugga að aftan var einnig framleidd.

[Ásgrímur Hartmannsson, 14.1.2018 kl. 10:10]

Voru kallaðir "öryrkjabílar" skilst mér, fyrir norðan.  Fengust uppí fisk einhverntíma, og voru gefnir öryrkum. (Fyrir mína tíð.)
Þóttu ágætis farartæki á holóttum vegum, en menn voru ekkert ofsalega hrifnir af að láta sjá sig á þeim.

[Jón Steinar Ragnarsson, 14.1.2018 kl. 11:46]

Man eftir Tatra vörubílum.Trukkar kannski betra nafn. Þeir voru upphaflega eins og vöðvastælt útgáfa af Dodge Veapon. (Víbon, eins og þeir voru nefndir hér) þóttu mikil kraftatröll.

[Jón Steinar Ragnarsson, 14.1.2018 kl. 11:47]

Dodge Weapon, átti þa að vera. Forlat.

[FORNLEIFUR, 14.1.2018 kl. 17:48]

 En með Tatra eru við komnir í land Skodans, Jón Steinar. Höldum okkur við Sovétríkin. Þar var voru þeir með GAX, AvtoVAZ og UAZ. Eitthvað að þessum merkjum voru víst flutt til Íslands?

[FORNLEIFUR, 14.1.2018 kl. 17:49]

GAZ átti að standa þarna

[FORNLEIFUR, 14.1.2018 kl. 17:56]

Einnig Kamaz og Ural og ZIL. Það er líklega kominn tími til að B&L láti rita sögu rússneskra tryllitækja á Íslandi.