Algjörlega ófalsað málverk frá Íslandi undir hamarinn hjá Bruun Rasmussen í dag

Í dag verður boðið upp málverk hjá uppboðsfyrirtækinu Bruun Rasmussen. Sá hluti uppboðsins, þar er seld eru málverk, hefst klukkan 16 að staðartíma í Kaupmannahöfn. Þá er klukkan þrjú og rok og rassgat í Reykjavík. Málverkið sem hér sést er númer 119 á uppboðsskrá.

Nú vill svo til að Bruun Rasmussen er með algjörlega ósvikna vöru frá Íslandi. Engin brögð eru í tafli og Ólafur forvörður og sjálfcertifíseraður falsarabani þarf líklega ekki að setja gæðastimpil sinn á málverkið.

Um er að ræða olíumálverk á striga sem er 40  x  58 sm að stærð, sem sýnir kot í nágrenni Reykjavíkur árið 1847. Þá var málarinn Carl Ludvig Petersen á ferð á Íslandi með öðrum og meiri meistara, Vilhelm Melbye. Carl Ludvig Petersen teiknaði fjölda skyssa og teikninga frá dvöl sinni. Ein teikninganna er varðveitt í Þjóðminjasafni og hinar í Listasafni Íslands (sjá hér).

Teikning sú sem Þjóðminjasafn Íslands varðveitir fyrir íslensku þjóðina, er af sama mótífinu (sama bæ) og málverkið sem selt verður síðar í dag. Málverkið hefur Carl Ludvig Petersen að öllum líkindum málað við heimkomuna til Danmerkur, því hún er tímasett til 1848.

Nærmynd. Mér datt eitt andartak í hug, að málverkið sýndi kot á Seltjarnarnesi.

Ánægjulegt væri ef annað hvort Þjóðminjasafn Íslands eða Listasafnið hnepptu þetta málverk, sem danska uppboðsfyrirtækið metur á 40.000 hvítþvegnjar, danskar krónur. Það verð er þó nokkuð í hærri kantinum að mínu mati miðað við "gæði" myndarinnar. En áksjónaríus Bruun Rasmussen hafa fyrir löngu fundið fyrir því að málverkafæð Íslendinga á 19. öldunni hækkar verð og eykur áhugann á slíkir metravöru hjá nýríkum svindlurum frá Íslandi sem betrekkja stofur sínar með menningu sem þeir hafa ekkert vit á. Líklegast þarf fyrirtækið á því að halda, eftir að annað hvert 20. aldarmálverk sem þeir hafa undir höndum reynist falsað samkvæmt Ólafi konservator.

Ég skoðaði málverkið í dag ásamt góðum vini mínum, hinum 79 ára meistara Erik Bing Henriques. Við ákváðum ekki að bjóða í myndina, til að gefa fátækum söfnum á Íslandi tækifæri til að ná í hana. Og hver vill annars nú orðið eiga nokkurt málverk frá Íslandi. Menn eiga á hættu að allt þaðan sé stolið, logið, snuðað eða svikið.

O TEMPORA! O MORES!

Kaupmannahafnarmyndir Fornleifs

Kaupmannahafnarbúar elska hina skítugu og subbulegu höfuðborg sína sem algjörlega hæfileikalausir arkitektar nútímans vinna skipulega við eyðileggingu á.

Á fésbókinni Gamle København, þar sem hægt er að fræðast mikið um Kaupmannahöfn liðinna tíma, setti ég um daginn enn eina ljósmynd af borginni. Myndin er varðveitt í ljósmyndasafni Fornleifs. Myndin hefur vakið mikla hrifningu og hefur hafa nú 600 manns "lækað" myndina. Hún sýnir ráðhúsið í Kaupmannahöfn í byrjun síðustu aldar. 

Myndin af ráðhúsinu fær menn sig til að dreyma um betri tíma, með farsóttum, barnavinnu og án votts af velferðarþjóðfélagi.

Myndin er varðveitt á laterna magica skyggnumynd, sem tilheyrði safni skordýrafræðingsins Levi Walter Mengel (1864-1941), Bandaríkjamanns sem var með í leiðangri Robert Edwin Pearys árið 1891. Mengel var einnig í leiðangri til að leita að Peary árið 1992. Mengel skaust nefnilega "aðeins heim" í millitíðinni.

Levi Walter Mengel

Fyrir fáum árum fór safn eitt í Bandaríkjunum, sem Mengel byggði upp, í algjöru menningarleysi að selja skyggnusafn Mengels á uppboði. Safnstjóranum þótti greinilega ekkert varið í ljósmyndasafn Mengels og í Bandaríkjunum tíðkast það að selja ömmur sínar eins og við vitum. Hræðilega vont fólk (bad people).

Fornleifur náði því miður aðeins í nokkrar myndir frá Danmörku og Grænlandi úr þessu merka safni, myndir sem sumar eiga sér ekki hliðstæður. Myndina efst tók Mengel ekki sjálfur. Hún var gefin út af fyrirtækinu Underwood & Underwood í New York 1909 eða -10.

Þið getir séð fleiri Kaupmannahafnarmyndir Fornleifs með því að fara á þennan hlekk og klikka á hausmyndina af safnverði Fornleifs með pípuna. Líklega þarf maður að gerast félagi í Gamle København til að sjá myndirnar. Það er víst frekar auðfengið, og nokkrir Íslendingar eru þarna þegar eins og gráir og svarthvítir kettir.

Eitt sinn var ek aurasál

En það var heldur leiðinlegt áhugamál. Ég held að ég hafi gert upp á við alla drauma um að verða ríkur eins og Sir Jimbo Ratcliffe fursti í Þistil- og Vopnafirði. Það var þegar á 15. aldursári, enda var ég orðinn eins konar kommúnisti skömmu áður. Ef ég hefði látið mér nægja að gerast krati, ætti ég líklegast banka í dag. Engir hugsa eins kært um evrur eins og sannir kratar.

Ég gerði mér ungur grein fyrir því að ég var af fátæku fólki kominn, og sá ekki í hyllingum fyrir mér framtíð sem heildsali, líkt og faðir minn var. Hann setti þó mat á borðið og verslunin borgaði fyrir húsakynnin þar sem ég fékk að búa, þangað til alvara lífsins tók við. Ég er honum honum og vitaskuld móður minni þakklátur fyrir það.

Árið 1975 fór ég þó að leika mér með stórfé. Ég ákvað að hefja framleiðslu á mínum eigin seðlum. Það blundaði með mér einhvers konar Icesave-gúrú. Ég fór ekki hátt með áform mín, enda var heimaframleiðsla á seðlum lögbrot á Íslandi í þá daga, eins og það er reyndar í dag - þótt undarlegt megi virðast miðað við þróun siðleysis í íslensku þjóðfélagi á síðari tímum.

Ég ætlaði að gefa föður mínum seðilinn, því hann hafði óhemjulega gaman af peningum og seðlum, enda líka myntsafnari. Mig minnir að hann hafi sett seðilinn í skáp á skrifstofu sinni og aldrei gert honum hátt undir höfði eftir það.

Í haust skoðaði ég hvað lá innst í hornum gamals fataskáps í gamla herberginu mínu, sem ég formlega flutti úr um 1980. Þar fann ég rúllu og út úr henni dró ég stórfé sem ég hafði geymt til seinni nota.

Þúsundkall í yfirstærð var það sem ungir menn bjuggu til árið 1975, því hvorki áttu þeir tölvur né gemsa. En ég átti ágæta smásjá sem ég skoðaði iðamargt í. Ég lét mér þó nægja að skoða þúsundkallinn og teikna hann fríhendis, þegar ég hóf seðlaframleiðslu mína. Í dag teikna menn líklega platínukort eða álíka ófögnuð - eða ekki neitt.

Ef menn taka vel eftir, tók ég mér líka það bessaleyfi að setja nafn mitt á verðbólguseðilinn, líkt og ég væri seðlabankastjóri. Ég var reyndar alls endis ómenntaður, alveg eins og Davíð Ólafsson (sjá hér) seðlabankastjóri sem setti sómakært nafn sitt undir gott gengi íslensku krónunnar um árabil. Við sáum hvernig fór fyrir henni.

Ég get þó ekki neitað því að ég hef enn gaman af peningum/seðlum, helst þá er ég á þá, en það er orðið svo sjaldan, að ég er farin að halda að hægt sé að lifa á loftinu einu saman - eða reyndar konunni minni. Meðan hún sættir sig við það, er ég hólpinn.

Skírteini lífsins

Seinni partinn í september var ég í algjörri kurteisisheimssókn á Íslandi, þar sem ég fæ enn að búa hjá aldraðri móður minni.

Móðir mín var einn daginn með óþarfa áhyggjur og vangaveltur út af einhverri endurgreiðslu sem Tryggingastofnun krafðist vegna skekkju stofnunarinnar í útreikningum á ellilífeyri. Ég þekki ekkert á "kerfið" á Íslandi, enda mestmegnis utan allra kerfa, og hafði því ekki vit til að hjálpa henni - en bað hana að biðja systur mína um að skoða málið þegar hún kæmi heim úr sínu sumarleyfi.

Þegar við töluðum um þessar áhyggjur sá ég glitta í gamalt skírteini mitt úr Barnamúsíkskólanum undir öllu pappíraflóðinu sem veldur níræðri konunni svo miklu hugarangri. "Engu skal hent" virðist vera viðkvæðið hjá henni í dag andstætt því sem áður var, þegar hún henti helst öllu gamla konan. Einhver nostalgía virtist nú vera komin í mömmu á efri árum og hún var farin að nota skírteinið mitt sem bókamerki. "Þú mátt alveg taka það", sagði hún þegar hún sá að ég  hafði margar minningar tengdar plastinu.

Ég man nefnilega þegar ég kom með ávísun til að borga ársgjaldið. Stefán Edelstein skólastjóri var á "kennarastofunni" með velyfirgreiddan skallann í tweedjakka með bótum á olnbogum og í rúllukragapeysu. Hann gekk oft með derhúfu með dúski á þeim tíma.

Þetta var allt eins og það hefði gerst í gær, en gerðist samt á efstu hæðinni í Iðnskólanum fyrir nærri hálfri öld. Skrifstofan var lítil og full af reykingasvælu. Stefán fór upp á upphækkunina við gluggann, þar sem skrifborð hans var; settist við ritvélina og pikkaði inn nafn mitt, heimilisfang og símanúmer á miða sem hann setti inn í plastið og færði mér það svo með pípuna í munnvikinu um leið og hann sagði: "Svakalegt nafn er þetta sem þú hefur, maður". Ég svaraði bara "já" eða jafnvel engu, enda hafði ég heyrt hve strangur Stefán var. Annars kunni ég vel að svara í stíl við "Veit ek vel, Sveinki", en tók ekki sjens í Stebba.

Aldregi var þetta Ausweis mitt notað til neins og það gulnaði bara í veski mínu til fjölda ára. Það gaf hvorki afslátt í verslunum né fyrirgreiðslu á flugvöllum eins og platínukort Hannesar Hólmsteins. Maður þurfti ekki að sýna þetta skírteini til að komast inn í skólann. En skírteini þurfti maður samt alltaf að hafa. Aginn lét ekki að sér hlæja. 

Nýlega fór ég með skírteinið í heimssókn í Tónmenntaskóla Reykjavíkur  við Lindargötu, sem er arftaki Barnamúsíkskólans.  Ég var að reyna að hafa upp á kennsluefni í sambandi við hljóðfærasmíði barna í skólanum á sínum tíma (sjá hér), og sér í lagi vegna smíða nemanda á langspilum. Ég lofaði skólastjóranum að skrifa henni sem fyrst, en geri það loks í dag. Hún ætlaði að spyrjast fyrir um námsefnið fyrir langspilssmíðar. Ég sýndi henni skírteinið, sem var hætt að nota er hún var í skólanum töluvert síðar en ég. Hún trúið vart sínum eigin augum.

Í gær fór ég svo í skjalsafn Fornleifs gagngert til að finna afrit af prófskírteinum aðalritstjórans er hann var í Barnamúsíkskólanum og kemur þá í ljós að ég lauk hvorki meiru né minna en "Burtfararprófi í tónfræði og hljóðfræðaleik úr framhaldsdeild skólans". Þuríður Pálsdóttir og Stefán Eldjárn gáfu mér "ágætt", sem varð ekki betra, og svo fékk ég næstbestu einkunn "gott" fyrri píanóleik minn og mátti víst vel við una, maður sem níddist á Bach, Bartok, Beethoven, Brahms, Beatles, BB King, og Bí-bí og Blaka. Umsögnin  fyrir hljóðfærið 1971-1972 var því: Framfarir hægar. Mætti æfa meira (sjá Ausweis HÉR). Ég tók þegar mið af því, enda ætlaði ég mér ekki að verða undirleikari fyrir eihverja kerlingu í gulum kjól og enn síður píanókennari. Ég sá bæði og heyrði hve leiðinlegt það var í Barnamúsíkskólanum.

Menntunin og burtfararprófið gaf mér hins vegar ákveðna innsýni í heim tónlistar. Ég hlusta mest, en skemmti stundum sjálfum mér með einleik í höfðinu, tek af og til aríur í baði eða trommusóló á potta og pönnur þegar ég syng ekki bakraddir með Björk í útvarpinu. Það er meira en nóg fyrir mig. Maður þarf ekkert skírteini upp á það.

"Stradivaríusinn" minn er kominn heim

Í október var ég í nokkra daga með gömlum vinum í forláta íbúð í Charlottenburg í Berlínarborg. Áður en þeir komu, hafði ég setið á pólitísku skjalasafni Utanríkisráðuneytis Þýskalands (Politisches Archiv des Auswärtiges Amts) og grúskað fyrir grein sem ég ætla að skrifa með konu í París. Fyrir utan daga með góðum mat, tónleikum og leikhúsferð á Berliner Ensamble til að sjá hið djöfulgóða verk Baal eftir Berthold Brecht, var hápunktur ferðarinnar fyrir mig að annar fornvinanna kom með langspilið mitt góða sem ég smíðaði þegar ég var ungur (sjá hér).

Nýlega var smíðakennari á Þingeyri, Jón Sigurðsson að nafni, sem smíðar langspil, búinn að smíða verklega tösku fyrir mig undir hljóðfærið mitt, en kassinn var ekki tilbúinn þegar ég var á Íslandi í lok september.

Einn vina minna, Kristján, gerðist vinsamlegast burðardýr fyrir langspilið. Ég hafði vitaskuld miklar áhyggjur af meðferð hljóðfærisins og kassans í flugvél frá Íslandi til Berlínar. En ekkert var að óttast um það í höndum Kristjáns. Það fékk svo sannarlega einnig Sondermeðferð hjá flugfreyjunum Icelandairs. - Kristján þurfti ekki annað en að segja leyniorðið "LANGSPIL" og brosa á freyjurnar. Það þótti freyjunum mjög æsandi og kassinn fékk að dvelja á Saga-Class alla leið til Tegel Lufthafen. Hvort það var Kristján eða langspilið, sem hafði slík áhrif á freyjurnar, veit ég ekki, en það verður eiginlega að rannsaka það vísindalega sem allra fyrst. En Icelandair og flugfreyjum félagsins færi ég innilegustu þakkir fyrir fyrirgreiðsluna við Kristján - eða langspilið.

Saddir af Berlín fóru vinir mínir aftur í hámenningu Fósturjarðarinnar, en ég fór bara í rútu til Danmerkur. Ég er líklega dellukarl, því ég keypti sérsæti undir langspilið. Kassinn vakti athygli. Þó ekki meira en að svartur hasshundur, sem sleppt var inn í rútuna eftir komuna til Danmerkur, hafði ekki hinn minnsta áhuga á kassanum. Síðan hef ég í frístundum verið að dytta að hljóðfæri mínu, reyna mismunandi strengi og treina bogann sem ég keypti með mikilli ró og innhverfri íhugun í versluninni Sangitamiya í Reykjavík í september.

Þar fyrir utan hef ég horft á YouTube með upptökum af mismunandi ágætisfólki sem leikur á nýlega smíðuð langspil (þvílík áhugamál sem sumt fólk hefur!). Ég hef við það fullvissað mig um að rómað hljóðið í hljóðfæri mínu var engin ímyndun kunnugra manna. Langspilið, sem á sínum tíma var dæmt af kanadískum sérfræðingi sem hljómfegurstu gerð langspila landsins - hvorki meira né minna. En langspil hljóma ugglaust eins mismunandi og þau eru mörg.

Íslenskir harðlínukommar við minnismerki um Rósu Luxemburg í október 2019.

Ekki hélt ég neina tónleika í Berlín í þetta sinn, en sársé eiginlega eftir því að hafa ekki tekið Nallann á langspilið. Ég lokkaði félaga mína til að fara með mér og setja rósir við ána Spree, þar sem þýskir óþokkar köstuðu litlum en þéttvöxnum líkama Rósu Luxemburg í ána árið 1919. Ég er viss um að Rósa hefði ekkert haft á móti því - þ.e.a.s. að ég spilaði Nallann.

Kommarnir frá Íslandi minntust Rósu með bleikum rósum. Menn mega leggja í það hvaða merkingu sem þeir vilja.

Eftir heimkomuna frá Berlín hef ég farið í smábreytingar á langspilskassanum. Ég setti á hann aðrar spennur en upphaflega voru, sem og hornspeldi úr messing; keypti þar að auki gítarkassalás sem ég hef enn ekki skrúfað á. Ég mun einnig setja lamir á hann að innanverðu. Ætlunin var svo að setja sútuð laxaskinn á kassann allan, en þá frétti ég að sútarinn á Sauðárkróki hefði iðað í skinninu og væri því miður farinn á hausinn. Veit einhver, hvar nú er hægt að fá ódýr, sútuð laxaroð? Kann ekki einhver að blikka sútara fyrir mig - eða er nóg að segja bara "Langspil"?

Nú, æfingin skapar meistarann. Síðar leyfi ég ykkur kannski að heyra lag á Útlagann, sem þangað til hvílir í töskunni Roðleysu. En ég lofa engu.