Pípa mánaðarins er gyðingapípa

Pípa mánaðarins er augsýnilega gyðingapípa. Konunglega Pípufræðafélagið í Hollandi (PKN) hefur kosið þessa pípu sem pípu júnímánaðar 2019.

Pípan var framleidd af þýskum pípuframleiðanda, Julius Wingender & Co í Höhr-Grenzhausen í Westerwald ekki alllangt frá Koblenz og miðja vegu milli Bonn og Frankfurt am Main. Pípan er frá lokum 19. aldar. Haus pípunnar er úr brenndum leir en hálsinn er úr beini.

Fyrirtækið Julius Wingender sérhæfði sig m.a. í pípum sem sýndu  kynþáttum. Það er að segja, hausarnir voru með andlitseinkennum eða stereotýpum mismunandi þjóða og kynþátta. Það var vitaskuld í takt við tímann, þegar Þjóðverjar og margir aðrir voru á kafi í flokkun á rösum og manngerðum til að hafa einhvern til að líta niður á. 

Kannski hefur það þó alls ekki vakað fyrir Wingender og hans pípugerðarmönnum. Þeir hafa líklega búist við að gyðingar keyptu fyndnar gyðingapípur, Tyrkir  og svartir menn negrapípur o.s.fr. Ég er þó ekki alveg viss. Þjóðverjar eru dularfullur þjóðflokkur. Einnig má spyrja hvort Wingender hafi selt Þjóðverjapípur með feitan pulsuþjóðverja með einglyrni og 5 hnakkadellur eða pípur eins og þá sem ég hef sett neðst við grein þessa.

Ekki taka þó allir þessum pípum vel og antropómorfískar pípur með stór nef geta jafnvel í sumum löndum talist til gyðingahaturs. Ég er vitaskuld að tala um land viðundranna, Bandaríkin. Á Bandaríska Helfararsafninu, US Holocaust Memorial Museum í Washington, má finna þessa pípu á meðal safngripa.


Pípu þessa hér fyrir ofan kalla sumir Bandaríkjamenn gyðingafordóma. En þjóð sem kýs yfir sig appelsínugulan forseta og önnur furðudýr á ég orðið mjög erfitt með að taka alvarlega, enda hefur stór hluti þjóðarinnar ávallt verið á kafi í gyðingahatri. Pípa þessi á Helfararsafninu í Washington minnir mig á engan síðri mann en góðvin föður míns Ottó Arnald Magnússon (Ottó Weg) sem var með nákvæmlega eins nef.

Menn, sem eru með stór nef og bogin eins og ég er með, eru venjulega stoltir af nefi sínu. Ég hef aðeins tekið eftir  öfund manna með smáar og tíkarlegar kerlingasnoppur, frekar en ofsóknum vegna nefstærðar minnar. Menn vita vel að stærð nefja gefur ýmsar þarflegar vísbendingar. Ef menn þola ekki slík nef og telja þau til gyðingahaturs, er kannski eitthvað að hjá þeim sem telja svo vera.

Lengi hefur veikgeðja fólk og hégómagjarnt verið í stríði við stór og falleg nef. Þetta tæki, nefbreytirinn Zello, var fundið upp í Þýskalandi á fyrri hluta 20. aldar. Mönnum gat, að sögn framleiðanda, með notkun þessa tóls áskotnast grísk-rómverskt fornmálanef að lokum.

Nun hab´ ich jetzt echt die Nase voll

Out of Africa - or Eurasia

Hér fer Fornleifur mjög langt aftur í tímavél sinni til að kynna niðurstöðu íslensk vísindamanns í Lundi. Eldra getur það vart orðið. Þetta er jafnvel óþægilega fornt fyrir Fornleif, þó hann kalli ekki allt ömmu sína í forneskjunni.

Haldið skal aftur til þess tíma er sum okkar urðum eldklár og þenkjandi: sapiens sapiens, meðan aðrir héldu áfram að vera bara sapiens, og jafnvel hálfgerðir imbecilles, eða imbar og "silly".

Laglegi pilturinn, á myndinni hér fyrir ofan, er ekki mjög ósvipaður sumum af þeim knattspyrnuhetjum sem berjast í Rússlandi þessa dagana. Þá er ég ekki að velta fyrir mér hve útiteknir þeir eru (litinn þori ég ekki einu sinni að nefna). Þessi kappi, sem var ekki hávaxnari en 12 ára íslenskur krakki, er framkallaður á grundvelli hauskúpu sem er um tveggja milljón ára gömul og sýnir Homo erectus, forföður þeirra mannskepna, sem brugðu undir sig betri fætinum fyrir ca. 2 milljónum árum síðan: Þessi manntegund sem voru eðalmenni frá Afríku sem gengu upprétt, tók meðvitaða ákvörðun eins og Bjarni F. Einarsson fornleifafræðingur myndi kalla það. Þeir höfðu slitið barnsskónum í nokkur milljóna ára áður en þeir héldu í mikla langferð norður á bóginn. Ekki miklu síðar en fyrir um það bil 1,8 milljónum árum, var erectus-ættin búin að dreifa sér um það sem síðar var kallað Evrópa og Asía.

Homo Sapiens Sapiens, þrútinn um augun af allt of miklum hugsunum og ákvörðunartökum

Karlinn hér fyrir ofan var hins vega yngri og var hann nokkuð glúrnari en forfeður hans sem flykktust norður á bóginn. Hann er afkomandi þess á efri myndinni. Þessi mynd er gerð eftir beinaleifum manns sem mun hafa verið uppi fyrir um 150.000 árum síðan; Og nokkurn veginn þannig litu fyrstu forfeður okkar einnig út, þegar við af tegundinni homo sapiens sapiens byrjuðum að greinast að fullu frá Homo sapiens Neanderthalensis, fyrir meira en 500.000 árum síðan, einhvers staðar í Evrasíu.

Íslenskur vísindamaður, Úlfur Árnason, prófessor emerítus í sameindarþróunarfræði í Lundi, greindi frá þeim skilnaði fyrir tveimur ári síðan í áhugaverðri grein tímaritinu Gene, á mjög sannfærandi hátt. En fyrst fyrir 150.000 árum, eða þar um bil (þetta er ekki svo nöje), hafi homo sapiens sapiens snúið til Afríku frá Evrasíu. Þannig að skilja, að fyrstu viti bornu mannverurnar sem bjuggu í Afríku komu frá Evrópu og Asíu. 

Þetta eru ugglaust ekki allir eftir að éta hrátt og eins hratt og niðurstöður í þróunarfræði mannsins og erfðafræði breytast, gæti sú kenning þegar verið orðin úreld án þess að ég vissi það - en ég hef ekki haft spurnir af neinu nýrra. 

En ef fyrstu fullvita Afríkumennirnir voru "Evrópumenn" (frá svæðum núverandi ESB) eða "Asíubúar", mætti til gamans segja í anda ESB-keisarans Merkels, að þeir Afríkumenn sem nú leita til Evrópu í miklum mæli, sér og sínum til þæginda, séu bara að snúa aftur til síns heima. Tyggið á því, sem haldið í hreinum nasisma ykkar að Íslendingar séu óflekkuð "þjóð" (sjá t.d. þetta rugl). 

Ég heyrði fyrst um fræðileg afrek Úlfs Árnasonar frá uppeldisföður hans Gils Guðmundssyni, sem ég hitti oftar en einu sinni í flugvélum á leið til Íslands á 9. áratugi og ræddi við hann á Kastrup flugvelli. Þá var Úlfur Árnason að vinna við erfðafræði hvala, þar sem hann hefur unnið mikið og þarft starf.

Mér þykir grein Úlfs Árnasonar, Out of Africa hypothesis and the ancestry of recent humans: Cherchez la femme (et l´homme) (sjá einnig þessa frásögn í öðru riti) mun merkilegri en það sem Íslensk Erfðagreining er að gera; T.d. það skemmdaverk að þeir fengu að  bora í tennur 97 íslenskra kumlverja sem hvíla á Þjóðminjasafninu og raðgreina efnið úr tanntökunni til að fá tölfræðilega óhaldbæra niðurstöðu sem ekki segir neitt marktækt (sjá hér), um leið og eldri rannsóknir með öðrum aðferðum sem ekki reiða sig á hið heilaga efni DNA, sameindina Deoxyribonukleinsýru, er hunsaðar.

Jú, það urðu greinilega ekki allir sapiens sapiens í einum grænum hvelli. Stundum held ég að langt sé í að allir nútímamenn geti státað sig af þessu tegundaheiti, t.d. ekki forseti Bandaríkjanna, en í honum held ég þó frekar að hafi orðið stökkbreyting, sem valdið hefur alvarlegri heilaskerðingu. Hugsið ykkur: Allt þetta erfiði við kynbætur í gegnum hundruð þúsundir ára til einskis.

Einn á kjammann II

Kjálkar eru ein af sérgreinum Fornleifs, enda eru kjálkaliðir Íslendinga þeir einu sem ekki eru hrjáðir af gigt og eymslum og oftast léttir og liðugir fram í rauðan dauðann og jafnvel lengur hjá sumum.

Brot úr kjamma forföður míns, sem talaði yfir sig, fannst nýlega við hellismunna í Misliya (Müsli?) í Ísrael. Greint var frá þessu í grein í Times of Israel í gær. Telja sérfræðingar að þar sé komið elsta dæmi um að menn hafi verið að rífa kjaft eftir að vitsmunaveran Homo Sapiens fór í ferðalag sitt frá Afríku. Brotið sem er úr efri kjálka er talið vera vera um 177.000 til 194.000 ára gamalt.

Ef það er rétt (og leyfist manni að efast að vanda) er ljóst að Ingólfur Sapiens hjá Útsýn í Eþíópíu fór með hópa fólks til Landsins Helga. Sapiens ættbálkur hómóanna í Afríku varð víst fyrst til í Eþíópíu fyrir um 160.000 til 200.000 árum síðan. Sapiens ættin hafði því vart verið til í meira en 17.000 ár, þegar en hún fór að álpast í utanlandsferðir. Eru sumir afkomendanna á leiðarlokum ferðarinnar (Íslandi) enn með ferðafiðringinn í genamenginu - og nú eru þeir sem urðu of seinir til fyrir um það bil 170.000 árum að leggja líf og limi sína í hættu til að komast norður á bóginn í kuldann og sæluna.

Engar holur, eða eins og sagt var í Golgata-auglýsingunni hér um árið "tannlæknirinn þurfti bara ekkert að bora".

Fyrri grein Fornleifs um kjálka.

Landnámskonur Íslands voru ekki kynlífsþrælar frá Bretlandseyjum!

Nýjar rannsóknir Eriku Hagelberg prófessors í Osló og samstarfshóps hennar sýna greinilega, að íslenskar landnámskonur voru ekki sóttar af norskum körlum til Bretlandseyja, gagnstætt því sem DNA rannsóknir á vegum Íslenskrar Erfðagreiningar (deCODE) hafa talið okkur trú um í 14 ár (sjá hér). 

Hluti af sjálfstæðisbaráttu Íslendinga var leit af þjóðar- og /þjóðernisímynd, sem féll að kröfunni um fullveldi og sambandsslit frá Danmörku. Hinn íslenski "Kelti" varð þess vegna til á 20. öld sem hluti af þjóðarbyggingu (nation building) Íslendinga. Sumir fundu hjá sér þörf til að skapa þjóðarímynd og þjóðerni sem var allur öðruvísi en það sem maður sá í Skandínavíu, og sér í lagi Danmörku. Þannig var leitað til frásagna af írskum konungaafkomendum í Íslendingasögum og öðrum heimildum. Í stað norrænna konunga var nú reynt að skýra nýfundin séreinkenni Íslendinga með áhrifum frá landnámsmönnum af göfugum ættum sem jafnvel voru konungabörn frá Írlandi, þótt þeir hefðu komið sem þrælar og ambáttir til Íslands.

Árið 1993 buðu Samvinnuferðir-Landsýn Íslendingum heim til Dublin.

Með uppblómstrun þjóðrembulíkamsmannfræði 20. aldar jókst þessi áhugi til muna. Vantrúaðri menn kölluðu þetta Kelta- eða Írafár. Þeir sem töldu sig hafa séð ljósið hófu dauðaleit að hinum íslenska Kelta. Blóðflokkafræðin reyndist í árdaga geta bent til uppruna Íslendinga á Bretlandseyjum, frekar en í Skandínavíu. Allar slíkar vangaveltur voru loks skotnar niður. Það varð mörgum manninum erfitt að kyngja, og áfram héldu þeir hörðustu að leita "keltneskra", gelískra og írskra áhrifa frá Bretlandseyjum í fornbókmenntum okkar. Mestur hluti slíkra fræða var raus og langsóttur andskoti. Gætu minni í frásögnum, nöfn og annað vera áhrif sem alveg eins gætu hafa borist til landsins á tólftu öld frekar en á þeirri tíundu.

Sumir rauðhærðir menn á Íslandi töldu sig vera ekta "Kelta", þótt rauða hárið á Írlandi og í Skotlandi sé óalgengara en t.d. á Jótlandi og Noregi, og hefur að öllum líkindum að ákveðnu marki skilið eftir sig lit á Bretlandseyjum vegna veru norrænna manna þar á síðasta hluta Járnaldar. Rautt hár er reyndar ekki bara erfðaþáttur. En rauða hárið tóku menn mjög alvarlega. Einstaka menn snerust til kaþólskrar trúar vegna litarhafts síns og nýfundins skyldleika við írska konunga. Eitt sinn heyrði ég frásögn af íslenskum lækni, sem lifði sig svo innilega inn í gelískt eðli sitt að hann réðst á búfræðing og líffræðing á veitingastað í Reykjavík, vegna þess eins að líffræðingurinn hafði leyft sér í grein að benda á að val gæti hafa orðið í blóðflokkakerfinu ABO á Íslandi í tengslum við farsóttir, þannig að O blóðflokkurinn, sem lengi var tengdur "keltakenningum", hafi orðið algengur, þar sem fólk með A og AB blóðflokka dó frekar í ákveðnum farsóttum sem herjuðu á Íslandi. "Írski" Íslendingurinn var á síðasta áratug 20. aldar nærri því að syngja sitt síðasta vers.

En þá kom Kári O'Clone Stefánsson og deCODE til sögunnar. Ein af þessu ósögulegum staðreyndum. Þó svo að greindustu líffræðingar Íslands væru í upphafi margir mjög gagnrýnir á Íslenska Erfðagreiningu, þá lokkaði fjármagn, frægð sem meðhöfundaréttur að innihaldslausum greinum suma unga menn og lélega tölfræðinga inn í hirð Kára Stefánssonar. Einn þeirra var Agnar Helgason. Ég kynntist Agnari lítillega árið 1998 þegar við sóttum báðir mannfræðiráðstefnu í Kaupmannahöfn og héldum þar báðir erindi, og var hann ekki svo lítið gagnrýninn á keltafárið í íslenskum mannfræðirannsóknum. Skömmu síðar (2001) birti hann hins vegar, ásamt öðrum, greinar þar sem niðurstaða samanburðarrannsóknar á erfðamengi núlifandi Íslendinga var borðið saman við þær upplýsingar sem menn höfðu safnað annars staðar.

"Iceland goes Mitochondrial"

Það voru sér í lagi niðurstöður á hvatberum (mitókondríum) Íslendinga, sem vöktu athygli. Agnar Helgason og Kári Stefánsson, sem eru báðir menn afar norrænir að útliti og atgervi, svo notuð séu fornar og ófræðilegar skilgreiningar, töldu nú víst, að flestar konur sem komu til Íslands í öndverðu hefðu verið ættaðar frá Bretlandseyjum og hefðu ekki á neinn hátt verið skyldar "norskum" mönnum sínum. Með öðrum orðum sagt, áttum við nú að trúa því að kynhungraðir norskir karlar hefðu allir sem einn brugðið sér í einhvers konar kynlífsferð til Bretlandseyja til að ná sér í konur, sem þeir drógu svo með sér til Íslands, stundum sem ambáttir en einnig af eigin og frjálsum vilja. Síðan hófu þeir að framleiða Íslendinga.

Með þessari kenningu Agnars Helgasonar um kynlífstúrismann innbyggðan í hið heilaga Landnám, fundu menn sem voru haldnir miklu keltafári til endurreisnar. Ferðir til Dyflinnar og Glasgow færðust aftur í aukana. Á sumum varð hárið aftur rautt og menn fóru að spila keltneska tónlist á öldurhúsum Reykjavíkur. Lopapeysuvíkingar urðu nú æ óvinsælli og þegar Jón Páll sprakk undir lóðunum var The Icelandic Viking, risavaxinn, misloðinn og skyldleikaræktaður maður með offituvandamál, nærri bráðkvaddur þar sem hann var upphaflega skapaður: Á auglýsingastofunum í Reykjavík. Íslendingar brugðu sér nú á Hálandaleikana og í á Keflavíkurflugvelli heyrði mann stundum ölóða íslendingar segja frændum sínum á Bretlandseyjum frá þessum örugga skyldleika sem nú hefði verið staðfestur í rannsóknarstofum eins af "óskabörnum" íslensku þjóðarinnar. Keltnesk mynstur sáust nú á lopapeysum. Menn töluðu um að nú væri kominn tími til að hætta við alla skandínavískukennslu í skólum og hefja kennslu í River dance og haggisgerð í staðinn.

Niðurstaða Agnars og teymis hans hefur vakið mikla athygli á Íslandi sem og erlendis. DeCode gat selt sig með þessari niðurstöðu og sjónvarpsefni frá Skandinavíu hvarf að mestu hjá RÚV. Hinn íslenski Kelti varð staðreynd. Allir töldu sig vita betur en t.d. þessi fornleifafræðingur, sem reyndi að benda mönnum á að ekkert í fornleifafræðinni eða hefðbundinni líkamsmannfræði gæti bent til þess sem Agnar og félagar hans héldu fram. DNA var framtíðin og það lá stundum við að menn héldu því að hin nýja, fagra veröld væri komin. Prófessor Gísli Pálson afreiddi alla aðra líkamsmannfræði nema DNA, sem nasisma.

Örfáir einstaklingar drógu eindregna niðurstöðu Agnars mjög í vafa og menn spurðu sig mjög hvert gott samanburðarefni Agnars var. Nær engar rannsóknir á erfðaefni einstaklinga frá þeim tíma sem landnámið átti sér stað var notað til samanburðar við hvatberana í frumum núlifandi Íslendinga.

Erika Hagelberg kemur til sögunnar

Nú er komin ný rannsókn, sem bráðvantaði, þegar kenningunni um keltnesku kynlífsþræla norsku víkinganna var fyrst sett fram. Prófessor Erika Hagelberg í Osló, sem mig minnir að hafi alist upp á Kúbu, hefur ásamt samstarfsfólki sínu rannsakað erfðaefni í beinum einstaklinga í gröfum í Noregi frá síðari hluta járnaldar og víkingaöld (söguöld). Með stærra samanburðarefni en Agnar hafði ásamt niðurstöðum hans, sem hann hefur látið í té, er nú ljóst að tilgátan eða réttara sagt alhæfingin um mikinn fjölda kvenna frá Bretlandseyjum meðal landnámsmann á Íslandi er fallin. Erika Hagelberg kom eitt sinn á ráðstefnu í Reykjavík sem Tannlæknafélagið bauð til, þar sem ég hélt einnig erindi. Það var árið 1995, löngu áður en Agnar var farinn að vinna með DNA. Þá varaði Hagelberg einmitt við ofurtrú á DNA rannsóknum og greindi frá hættum við mengun sýna af fornu DNA.

Með tilkomu rannsóknar Eriku Hagelbergs eru Landnáma og aðrar elstu ritheimildir okkar aftur orðnar áhugaverðar heimildir, skoði maður upplýsingar um uppruna landnámsmanna í þeim tölfræðilega. Það er auðvita ekki eina aðferðin frekar en DNA rannsóknir.

Niðurstöður Eriku Hagelberg (lesið einnig um þær hér í alþýðlegri skýringu) koma einnig mátulega heim og saman við niðurstöður Dr. Hans Christian Petersens, sem i samvinnu við mig rannsakaði og mældi elstu mannabeinin á Íslandi sem varðveitt eru á Þjóðminjasafni Íslands (sjá hér og hér). Mælingar á hlutföllum útlimabeina elstu Íslendinganna sýna í samanburði við mælingar á öðrum þjóðum frá þessum tímum, að landnámsmenn voru fyrst og fremst frá Noregi. 10-15% voru frá Bretlandseyjum og um það 10-15% voru að einhverju leyti og á stundum mjög svipaðir Sömum, frumbyggjum Skandinavíu.

Það ber að fagna rannsóknum Eriku Hagelberg og samstarfsmanna hennar. Þær er gott dæmi um hve skjótt veður geta skipast í lofti í erfðavísindunum. Aðalvandi þessarar greinar hefur lengi verið að menn hafa slegið of stórmannlega út tilgátum miðað við hvað litlar upplýsingar, lélega tölfræði og magurt samanburðarefni þeir höfðu undir höndum.

Nú þegar grein Agnars hefur verið gjaldfelld, og raðgreiningar hans orðnar lítils virði, er hinn káti íslenski Kelti á ný mestmegnis ímyndunarveiki misrauðhærðra manna og þeirra sem sem hafa gaman af að hlusta á Dubliners og að drekka Guinness á krá, kalla börnin sín Melkorku, Brján, Patrek eða Brendan eða eru í Whiskeyklúbbi og "draga" í keltapilsi (Kilti) án nærfata og horfa síðan á gamla skoska sjónvarpsþætti með Taggart þar sem hann tautaði í sífellu "mudder". En mikið er ég viss um, að mestur hluti slíkra Brjána og Helga Keltasona séu í raun afturhaldssamir Norðmenn innst inni við beinið.

Melkorka In Memoriam: Þannig sjá sumir Íslendingar hina konunglegu ambátt, Melkorku, sem nefnd er í Laxdælu. Mér finnst þessi vaxmynd af henni líkust norskri freyju með plokkaðar augnabrýr á botoxi. Flestar írskar konur eru dökkhærðar, jafnvel svarthærðar og grána fyrir þrítugt. Ég hef alltaf haldið að þær sem væru ljóshærðar og rauðhærðar á Írlandi væru afkomendur norrænna manna sem settust að á Írlandi. En hin rauðhærða stereótypa er vinsæl. Það er skrýtið þetta ör sem maður sér á hálsi Vax-Melkorku. Var hún viðbeinsbrotin blessunin, eða er þetta merki eftir kynlífsok norrænna fauta?

Ég er margoft búinn að lýsa gagnrýni skoðun minni og vantrú minni á tilgátu Agnars Helgasonar um kvenlegginn á Íslandi hér á Fornleifi. Síðast gerði ég það hér í nýlegri og forlangri grein sem var hörð gagnrýni á yfirreið Gísla Pálssonar félagsmannfræðings um ranghala íslenskrar líkamsmannfræði. Gísli hélt því ranglega og afar óheiðarlega fram, að íslensk líkamsmannfræði á 20. öld væri eins og hún lagði sig aukaafurð nasismans (þjóðernisstefnu). Það er einfaldlega ekki rétt. Hinn íslenski Kelti og DNA rannsóknirnar nútímans, þar sem menn álykta stórt án samanburðarefnis, er miklu frekar afurð öfgaþjóðernishyggju, ef nokkuð er.

Agnar Helgason, sem einnig hefur verið nemandi og samstarfsmaður Gísla Pálssonar, verður nú að skýra fyrir Íslendingum þann mun sem er á niðurstöðu hans og Eriku Hagelbergs. Það er mikill munur á, en vitaskuld er ekki við Agnar einn að sakast, þegar hann fór að telja öllum trú um að hinar fögru íslensku konur væru gelískar gellur. Hann vinnur með unga fræðigrein sem þróast mjög hratt og rannsókn og samanburður hans er barn síns tíma. Hann hafði svo að segja ekkert bitastætt samanburðarefni við rannsókn sína á nútímaíslending. Erfðaefni nútímaþjóðar er heldur ekki það besta til að rannsaka uppruna þjóða. Erfðaefni úr beinum frá fyrri tímum verður að rannsaka til að fá rétta mynd. Rannsókn Hagelbergs er örugglega heldur ekki það síðasta sem sagt verður um samsetningu landnámsmanna, en hún er skref í rétta átt.

Hér má hlusta á Eriku Hagelberg flytja áhugaverðan fyrirlestur um þróun rannsókna á fornu DNA. Fyrir rúmum áratug varð Erika enn og aftur fræg sem konan sem sökkti Kon-Tiki. Hún sýndi með rannsókn á erfðaefni fram á að tilgátur Thors Heyerdals um uppruna fólks í Suður-Ameríku og á Páskaeyjum, ættu ekki við rök að styðjast.

Kristján Eldjárn hafði mikla óbeit á Kelta- og Írafári sumra Íslendinga. Hann hefði orðið ánægður að heyra um niðurstöður Hagelbergs og samstarfsmanna hennar. Eldjárn var mikill andstæðingur Íra- og Keltafársins meðal sumra manna á Íslandi, enda sá hann vitanlega að fornleifar studdu ekkert slíka þanka og tilgátur.  Brekán, grjúpán, Kjaran og Brekkan og önnur orð með "gelískar" rætur gætu hæglega hafa komið með þrælum sem Íslendingar náðu sér í á þrælamörkuðum Dyflinnar. Þeir einstaklingar sem þar fengust skýra hugsanlega ýmsa þætti sem má sjá í erfðamengi Íslendinga og við mælingar hlutfalla í útlimabeinum manna. Þeir þættir eru þó ekki nægilega afgerandi til þess að halda því fram að formæður Íslendinga hafi verið írskar og skoskar lassies. Það var tálsýn.

Good bye you sassy, Icelandic Landnam-Lassie

Heil Hitler og Hari Krishna

 

Eiður S. Kvaran og Wolf Helmuth Wolf-Rottkay tengjast sögu íslenskrar fornleifafræði óbeint. Árið 1936 námu þeir ólöglega á brott mannabein úr miðaldakirkjugarðinum að Skeljastöðum í Þjórsárdal (sem sést hér á myndinni fyrir ofan sem var tekin er miðaldabærinn á Skeljastöðum var rannsakaður árið 1939). Beinin fóru þeir með af landi brott. Þau átti að nota í rannsóknir á Greifswalder Institut für menschliche Erblehre und Eugenik, stofnun fyrir mannerfðafræði og mannkynbætur við háskólann í Greifswald. Rasísk mannerfðafræði var grundvallargrein í nasismanum og spratt upp fjöldi háskóladeilda um allt Þýskaland, sem starfaði eftir kynþáttastefnu nasistaflokksins.

Kvaran

Árið 1936 kom til sumardvalar á Íslandi Eiður Sigurðsson Kvaran (1909-1939), sem stundað hafði nám í sagnfræði í Þýskalandi og fengið þar doktorsnafnbót í þýskri kynbótamannfræði sem var reyndar ekki meira virði en pappírinn sem örstutt ritgerð hans var prentuð á. Ritgerðin bar hið hjákátlega nafn: Sippengefühl und Sippenpflege im alten Island im Lichte erbbiologischer Betrachtungsweise (sem ef til vill má útleggja sem: Ættartilfinning og frændsemi á Íslandi að fornu í ljósi erfðafræðilegar nálgunar).

Eiður S. Kvaran var heittrúaður nasisti og einnig dyggur liðsmaður í Þjóðernishreyfingu Íslendinga. Það er engum vafa undirorpið um eldmóð Eiðs í nasismanum eða um áhuga hans á nasískri erfðafræði, kynbótastefnu sem og kynþáttastefnu. Hann byrjaði að stunda rasistafræðin eftir dvöl á heilsuhæli í Sviss haustið 1930, en þessi kvistur af Kvaransættinni gekk ekki heill til skógar á þeim árum sem hann dýrkaði nasismann.

Næstu skólaárin dvaldi hann í München  og sótti fyrirlestra hjá vafasömum fræðimönnum í mannfræði og kynbótastefnu, eins og þjóðarmorðingjanum Theodor Mollison (sem var lærifaðir Auschwitzlæknisins Josefs Mengele) og Fritz A. Lenz. 

Í bréfi til háskólans í Greifswald dags. 11. janúar 1934 upplýsir Eiður Kvaran um stjórnmálastarfsemi sína á Íslandi, m.a. um að hann hafi á fyrri hluta árs 1933 verið ritstjóri málgagns Þjóðernishreyfingar Íslendinga, nasistaritsins Íslenskrar Endurreisnar. Hann upplýsti einnig að borgaralegir flokkar á Íslandi hefðu horft þegjandi og hljóðalaust á uppkomu marxismans á Íslandi og að hann sjái því það sem skyldu sína að berjast gegn honum. Hann upplýsir einnig háskólayfirvöld í Greifswald um, að hann sé með verk í vinnslu um nauðsyn kynbótaráðstafana (rassenhygienischer Maßnahmen) á Íslandi. 

Nasistar í Hátíðarsal háskólans í Greifswald.

Með Eiði til landsins kom eins og fyrr segir annar nasisti, ungur þýskukennari og norrænufræðinemi Wolf Helmuth Wolf-Rottkay frá Greifswald. Eiður Kvaran hafði kennt honum íslensku við háskólann í Greifswald. Þeir héldu í Þjórsárdalinn og rótuðu þar upp beinum í kirkjugarðinum við Skeljastaði. Talið er að Eiður og Wolf-Rottkay hafi tekið með sér um 30-35 beinagrindur til Þýskalands, en líklegast voru það aðeins höfuðkúpur sem þeir fluttu úr landi.

Wolf Helmuth Wolf-Rottkay, gerðist meðlimur í NSDAP árið 1933 og Algemeine SS árið 1938. Mynd sem birtist í Morgunblaðinu.

 

Hvorki Eiður né Wolf Helmuth höfðu nokkrar fræðilegar forsendur til að "rannsaka", eða hvað þá heldur heimild til að ræna jarðneskum leifum fornra Íslendinga. Þeir félagar fóru í Þjórsárdal með því markmiði að fá sér þar beinagrindur/höfuðkúpur til mannfræðirannsókna. Ætlun þeirra var fara með þessi bein á nasíska mannfræðistofnun, Greifswalder Institut für menschliche Erblehre, sem var undir stjórn prófessors Günther Just, sem veitti Eiði doktorsgráðu sína. Just starfaði upphaflega fyrir og síðar í samvinnu við Rassenpolitisches Amt sem var hluti af NSDAP, þýska nasistaflokknum. 

Söguna af þessari beinatínslu Eiðs Kvarans, Wolf Hellmut Wolf-Rottkays og nokkurra íslenskra nasista sagði Sigurður Þórarinsson jarðfræðingur frá í útvarpserindi árið 1964. Síðar kom frásögnin út í ágætri grein í Árbók Hins Íslenzka Fornleifafélags árið 1967 (sjá hér) sem bar heitið Beinagrindur og bókarspennsli.

Áður en Sigurður heitinn Þórarinsson birti grein sína um rannsókn Eiðs og Rottkays, hafði Kristján Eldjárn þjóðminjavörður samband við Rottkay, þar sem hann var kennari í þýsku og germönskum fræðum á Salamanca á Spáni. Rottkay skrifaði Eldjárn:

„Mér þykir ákaflega leitt, að ég get varla orðið yður að miklu liði í beinagrindamáli þessu, sem þér nefnið, en sem von er eftir því næst þrjátíu ár stríðs, tjóns og endurreisnar man ég heldur lítið um ferð okkar Eiðs til Skeljastaða. Ég get því ekki einu sinni sagt með fullri vissu, hvort ferðin hafi verið farin til Skeljastaða, eða hvort beinagrindurnar eða heldur mannabein þessi hafi fundizt þar eða á einhverjum öðrum stað í þeirri ferð, eða hve mörg mundi hafa verið. Beinin munu síðan hafa verið flutt til Þýzkalands, helzt til Greifswald, en ekki man ég hvort þau voru á skipinu á ferð okkar frá Íslandi þetta ár eða um örlög þeirra í Greifswald. Væri þó hugsandi, að próf. Just, sem þá var prófessor i mannfræði og erfðafræði í Greifswald, gæti sagt meira um þetta efni. Hann er sagður fyrir nokkrum árum kominn til Tübingen. Spennslið, sem þér skrifið um í bréfinu, hlýtur að hafa verið með eignum Eiðs Kvarans í Greifswald, þegar hann dó. Þær voru geymdar af bæjarstjórninni eftir andlát hans, en eins og þér vitið skall stríðið á fáum vikum eftir dauða hans. Virðist mér efasamt, hvort hlutirnir hafi nokkru sinni komizt til Íslands, þar sem landshornið þetta var hertekið af Rússum 1945". Kristján Eldjárn bætti svo við eftirfarandi athugasemd sem ritstjóri Árbókarinnar: "Eftir þetta svar virðist vonlitið að fá fyllri svör frá Þýzkalandi um Skeljastaðaferðina 1935. Ritstj."

Kirkjugarðurinn í Þjórsárdal sumarið 1939.

 

Beinagrind í kirkjugarðinum að Skeljastöðum.

 

Wolf-Rottkay

Ferill Wolf Helmuth Wolf-Rottkay var afar einkennilegur. Hann var argur nasisti líkt og Eiður Kvaran. Eiður Kvaran sá þó aldrei "bestu ár" helstefnu þeirrar sem hann fylgdi, því hann lést úr berklum í Greifswald árið 1939. 

 Margar tilkynningar um dauða Eiðs voru birtar í dagblöðum í Greifswald.

Wolf Hellmuth Wolf-Rottkay fæddist í Berlín, sonur leutnants í þýska hernum. Hann ólst að hluta til upp í Oberstgau í Allgäu í SV-Þýskalandi. Þar sem hann fékk einkakennslu eftir barnaskóla, en tók síðar gagnfræðapróf í bænum Kempten. Fjöskyldan flutti síðan til Garmisch-Partenkirchen, þar sem hann hann fékk einnig einkakennslu. Vegna þrálát lungnakrankleika var pilturinn sendur til Davos í Sviss, þar sem hann tók stúdentspróf. 1930-1931 stundaði hann nám í enskum málvísindum við háskólann í Rostock og München. 1931-32 stundaði hann nám og lauk prófi í ensku við túlkadeild verslunarháskólans í Mannheim. Hann vildi samkvæmt upplýsingum sem hann gaf háskólanum í Greifswald halda áfram námi í ensku en einnig í norrænum málvísindum sem og "Rassen- und Vererbungslehre", en vegna fjárskorts settist hann ekki á skólabekk eftir prófið í Mannheim, en hélt til Svíþjóðar, þar sem hann var gestur sænsk vinar síns. 

1. janúar 1933 gekk Wolf-Rottkay í Þýska nasistaflokkinn, NSDAP, og varð félagi númer 433014. Þá vænkaði hagur hans í háskólakerfinu. Eftir sumardvöl í Svíþjóð og Danmörku 1933, stundaði hann nám við Háskólann í Frankfurt í enskum og norrænum málvísindum. Á vorönn 1934 sat hann fjórar annir í sömu greinum og þar að auki Vererberungswissenschaft við háskólann í Greifswald. Hann framfleytti sér m.a. við málakennslu og þýðingar. M.a. þýddi hann úr sænsku yfir á þýsku. Árin 1935, 1936 og 1937 dvaldi hann samanlagt 10. mánuði á Íslandi, þar sem hann stundaði m.a heimildasöfnun og eins og fyrr greinir beinasöfnun, eða öllu heldur beinaþjófnað, í Þjórsárdal.

Í byrjun júlí 1938 kvæntist hann vísindateiknaranum Ursulu Wilczek, sem mest vann við að teikna landakort og mála nái í Greifswald, og vann hún lengstum fyrir sér fyrir teikningar sínar af líkum sem birtst hafa í mörgum líffærafræðibókum læknanema um allan heim. Í september 1939 var hann formlega útnefndur sendikennari í þýsku við Háskóla Íslands af Reichsminiser der Auswartiges (utanríkisráðherra, sem þá var Joachim Ribbentrop), og rektor háskóla Íslands, Níels P. Dungal. Wolf-Rottkay kenndi þýsku tvo tíma í viku, en hélt einnig marga opinbera fyrirlestra um þýska tungu, um sögu Þýskalands, hin mörgu héruð landsins en fyrst og fremst hið "nýja Þýskaland", oft með skyggnumyndasýningum (skuggamyndum eins og fjölmiðlar kölluðu það þá).

Morgunblaðið lýsir einum slíkum fyrirlestri með mikilli hrifningu, og urðu margir frá að hverfa, því aðsókn að fyrirlestrinum var mikil.  Hann hélt einnig þýskunámskeið í félaginu Germaníu, sem á þeim árum var ekkert annað en nasistasamunda. Ljóst má vera að Rottkay starfað fyrri áróðursöfl í Þýskalandi. Þann 4. apríl 1939 hélt hann "háskólafyrirlestur með ljósmyndum um hina nýju bílvegi í Þýskalandi („Reichsautobahnen")" Hann hélt af landi brott með konu sinnu Ursulu Wolf-Rottkay, sem komið hafði til landsins árið 1938 í lok apríl með Dettifossi.

Á stríðárunum vann W.H. Wolf-Rottkayh um tíma fyrir áróðursstofnun í Þýskalandi, Deutsche Informationsstelle, undir utanríkisráðuneytinu Þýska og gaf út andgyðinglega bók um menntakerfið á Bretlandseyjum [Wolf-Rottkay, Wolf Helmuth: Der Aufstieg der Reichen. — Berlin: Dt. Informationsstelle 1940]. Árið 1938 hafði hann gerst meðlimur í SS. Það hefur ugglaust létt fyrirgreiðslu um að hann fékk styrk til kennslunnar frá þýska utanríkiráðuneytinu.

"Prússi" í Salamanca

Eftir stríð kenndi W.H. Wolf-Rottkay um hríð við háskólann í München. Síðar gerðist hann þýskulektor við háskólann í Salamanca á Spáni. Þar þótti nemendum hans hann dularfullur og lýstu "prússnesku göngulagi hans" en hann var samt talinn þokkaleg persóna þrátt fyrir að vera ekki kaþólikki. Í Salamanca vann hann m.a. undir verndarhendi stórfasistans Antonios Tovar Llorente, latínuláka sem hafi verið útvarpsstjóri fasistastjórnarinnar á 4. áratugnum og aðstoðaráróðursráðherra undir Franco í síðari heimsstyrjöld. Meðan Tovar Llorente gegndi þeirri stöðu hafði hann náin samskipti við Paul-Otto Schmidt foringja fjölmiðladeildar þýska Utanríkisráðuneytisins sem var einn helsti túlkur Hitlers. Í ráðherrastöðu sinni hafði Tovar Llorente Tovar Llorente, sem hafði fengið heiðursdoktorsnafnbót gefins frá Franco fyrir lítið, fengið að hitta Hitler árið 1940. Þessi rektor og smánarblettur háskólans í Salamanca (sem þó er farið að dýrka á Spáni á ný) gaf út eitt vinsælusta áróðursrit fasista í síðara stríði á Spáni. El Imperio de Espana, þar sem hann hann lýsti því yfir að framtíðin tilheyrði sterkum þjóðum og að Spánverjar væru þjóð sem ætti þeirri gæfu að fagna að vera valin til að stjórna í náinni framtíð þar sem "all fiction of freedom for the tiny national states are going to dissapear."

Árið 1955 greindi Prófessor Halldór Halldórsson frá ráðstefnu um germönsk fræði í Feneyjum á Ítalíu sem hann sótti:  Í viðtalsgrein í Þjóðviljanum sagði hann frá Wolf-Rottkay, sem einnig var staddur á ráðstefnunni með konu sinni Ursulu:

"En einn daginn vék sér að mér maður og ávarpaði mig á lýtalausri íslenzku. Þessi maður er prófessor Wolf-Rottkay í Salamanca á Spáni, en hann var þýzkur sendikennari hér við háskólann um skeið fyrir stríð. Þá dvaldist kona hans hér einnig stuttan tíma, en síðan er hún svo mikill Íslendingur að hún hefur heimþrá til Íslands."

Wolf Helmuth Wolf-Rottkay gaf út ýmis rit og greinar um málfræði og málsifjafræði og meðal annars út bókina Altnordisch-isländisches Lesebuch.

 

Til Bandaríkjanna og undir annan hakakross

 

 

Árið 1966 leggja hjónin Wolf H. Wolf-Rottkay, kona hans Ursula og tvö börn land undir fót og setjast að í Los Angeles í Kaliforníu. Hann virðist ekki hafa haft neina fasta stöðu í nýja landinu en var skráður sem lektor (associate professor) við University of Southern California 1969-70.

Skömmu síðar var hann greinilega aftur kominn á fullt flug í kukli og hindurvitnum. Hann var í byrjun 8. áratugarins orðinn fyglismaður Hari Krishna hreyfingarinnar og á næstu árum er hann í miklum bréfaskrifum við aðalgúrú þess safnaðar Srila Prabhupada, öðru nafni A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada (1896-1977).

Gamlir nasistar heilluðust greinilega mjög af Hari Krishna, eða kannski Hari Krishna liðar að nasistum. Hér sést Karlfried barón von Dürckheim (1896-1988) með gúrú Srila Prabhupada (sem er gamli maðurinn með gula pokann) árið 1974. Dürckheim var aðstoðarmaður Ribbentrops og komst til áhrifa í þýska nasistaflokkunum og í embættiskerfinu, en þegar í ljós kom að hann var afkomandi bankaættanna Oppenheim og Rotschild og "blendingur af annarri gráðu" eins og nasistar kölluðu slíka menn, var hann sendur til Japan sem embættismaður, þar sem hann heillaðist af búddisma. 

Nasistinn Wolf H. Wolf-Rottkay virðist hafa talið Hari Khrisna-söfnuðinum trú um að hann væri mikill vísindamaður sem flúið hafði frá Þýskalandi nasismans. Hann kemur oft fyrir í ritum þeirra, þar sem hann er sagður hafa verið spurull, aldraður fræðimaður, sem hafði áhuga á hreyfingunni. Að lokum fengu heilaþvegnir fylgismenn í Hari Krishna hreyfingunni þó nóg af Dr. Wolf-Rottkay:

"In the following weeks, we had several heated discussions, and when Dr. Wolf saw that I was not prepared to change Prabhupada´s words just because a description didn´t fit his conception, he began to question Prabhupada´s position. Having fled Nazi Germany, he felt that our vision of Prabhupada´s authority was dangerously similar to the inflated image of Hitler in the 1930s. Finally he stopped coming. But he sent me a letter explaining his stand on the way our books should be presented. He mailed a copy to Prabhupada, who replied to him as follows." (Sjá hér).

Kona hans, Ursula,  gerði sér einnig far um að gefa fólki í BNA ranga mynd af uppruna sínum og bakgrunni. Hún var undir það síðasta farin að gefa sig út fyrir að vera gyðingur og tók þátt í listasýningum aldraðra gyðinga í Kaliforníu. Myndir hennar, sem ekki voru af líkum, hafa verið til sýnis á Platt & Borstein listasafninu við The American Jewish University i Los Angeles. Hjónin virðast hafa lifað fátæklega í lítilli íbúð og lifað á anatómískum teikningum hennar.

Samstarfsmaður Rottkays við University of Southern Californa, Robert Kaplan, lýsti honum m.a. þannig í tölvupósti þ. 27.5.2014:

"In the late 1960, the Department of German (the core administrative unit  at USC for work in linguistics) was relatively small; its chair at the time, Professor Harold Von Hofe, was a friend and colleague. He introduced me to Wolf-Rottkay at some point in those years, and in preparation for the introduction, he had explained to me that Wolf-Rottkay was a Nazi and had been an officer in the SS in the 1930s. Harold was sensitive to the reality that I have a Jewish name (although I am in actuality an atheist), and he was carefully intent on maintaining peace in his department. For the duration of W-R´s employment at USC, I was aware of his presence and, from time to time, was aware of faculty gossip about him as I was of other more recent staff additions. One of my mentors in those early years had been John Waterman, who had been chair of the German Department before Harold. Indeed, I was in fairly regular communication with the small number of faculty who taught linguistics. (Many of those colleagues have since retired, some have died.) I´m not certain about the number of years that W-R taught at USC...

 

... W-R was not well-liked by the students. He was at USC during a period of student unrest. The Vietnam War (1956 to 1975) was a decade of great social unrest, and a decade of strong anti-communist feeling. In the US (and indeed in the Western world generally) a large anti-Vietnam War movement developed -- this movement was both part of the larger counterculture of the 1960s and also fed into it. W-R´s somewhat militant posture was not welcome among students. In addition, he taught in an academic area (historical and comparative Germanic) that could hardly have been seen as sympathetic in that time frame. World War II had ended formally in 1945 — only 15 years earlier; many of the fathers of the 1960s student generation were veterans of that war. Anti-German feeling still lingered in popular opinion. (My own experience covers both World War II and the Korean war, of which I am a veteran.) Thus, W-R became symbolic of what, by definition, was despised by the student population of his time. W-R never publicly spoke of or in any way revealed his affiliation with the Nazi ideology, but his background made it impossible to hide completely his militaristic stance. Gradually, over his time at USC, his new affiliation with the Hari Krishna movement [The International Society for Krishna Consciousness] became known. As I understand it, the movement, founded in 1966, was an attempt to "bring back Vedic culture so that people may be happy" [a quotation from a contemporary brochure]. Those of us who were at all familiar with W-R were somewhat surprised that he was interested in such a concept which seemed at variance with W-R´s background; we tended to see his involvement as an attempt to obscure what he really believed. But, except for finding it odd, no one had any reservations about his activities.

 

While W-R was unpopular with the students, he was not considered "friendly" by his colleagues. As I recall, he lived at some distance from the University campus and spent a great deal of time commuting to and from his classes. He was perceived as essentially a "loner," an isolated individual who neither sought not needed collegiate relationships. As far as most of us knew, he had no social life, but he was so rarely among us that we admitted we had no reason to know anything about his private life. Unlike the other members of the German-speaking faculty who often gathered after classes and in evenings for opportunities to speak German (in a dominantly English-speaking population), W-R was rarely (if ever) included.

In general, I think W-R made a very small ripple in life at the University,... "

 

Wolf Helmuth Wolf-Rottkay andaðist í Los Angeles árið 1991, kona hans lést árið 1977.

Enn er beina Þjórsdæla leitað

Eftir grein Sigðurðar Þórarinssonar um beinakrukk Kvarans og Wolf-Rottkays, gleymdu menn þessum beinum. Mér var hins vegar í tengslum við kandídatsritgerð mína í Árósum (1986), og síðar í tengslum við doktorsnám mitt, mikið hugsað til beinanna sem Kvaran og Wolf-Rottkay stálu árið 1936. Ekki var ég eins vondaufur og Kristján Eldjárn.

Fyrst þegar ég hafði samband við mektarmenn í DDR árið 1985, upplýsti prófessor Frau Dr. Zengel við Staatliche Museen zu Berlin Hauptstadt der DDR mér í bréfi dags. 3.10.1985:

Herr Dr. Rottkay dürfte als Informationquelle kaum in Frage Kommen, da er nach Ihrer Aussage nach dem Kriege nicht mehr in der DDR war und daher keine kompetenten Aussagen treffen kann. ... Unsere Sammlung war zwar bis 1958 zur sichere Aufbewahrung in der Sowjetunionen, soweit sie von dem kämfenden Truppe an ihren Auslagerungsorten gerettet wereden konnte, wude aber in ihren gut gepflegtem Zustand und nachdem die größten Kriegszertörungen auf unserer Museumsinsel beseitigt waren, mit genauer Auflistung wieder an die Statlichen Museen zu Berlin / DDR übergeben.

Nú voru beinin frá Skeljastöðum aldrei í Berlín, en mér hafði verið tjáð í Greifswald, að þau gætu verið þar.  Eftir að Berlínarmúrinn hrundi hef ég einnig í þrígang haft samband við nýja menn við háskólann í Greifswald, og nú er komið ljós, samkvæmt prófessor Thomas Koppe, yfirmanni safnsins sem nú heyrir und Institut für Anatomie und Zellbiologie, að seðlasafnið yfir beinasafnið í Greifswald týndist í

Beinasafnið er í dag í sömu byggingu og á 4. áratug 20. aldar, þegar nasistar og pseudóvísindamenn réðu lögum og lofum. Nú er öldin önnur.

stríðinu. Hauskúpusafnið við Institut für Anatomie und Zellbiologie, sem nasistar bættu mikið við af beinum fólks sem t.d. var tekið af lífi í nafni kynbótaráðstafana Þriðja ríkisins, er vart hægt að nota til nokkurs, þar sem lítið er vitað um uppruna stærsta hluta safnkostsins. Erfitt virðist fyrir starfsmennina að greina á milli jarðfundinna höfuðkúpa og þeirra sem safnast hafa á annan hátt.

Ég hef beðið forsvarsmenn safnsins við háskólann í Greifswald að hafa augun opin fyrir einstaklingum með torus mandibularis og palatinus, sem voru einkenni sem algeng voru í Þjórsdælum (sjá hér og hér). Ég hef sömuleiðis áform um að fara til Greifswald með dönskum líkamsmannfræðingi, Hans Christian Petersen, sem manna best þekkir bein Þjórsdælinga og hefur mælt þau gaumgæfilega. Við ætlum að reyna að leita að beinunum. Innan um þúsundir hauskúpur safnsins liggja kúpur Þjórsdæla hinna fornu. Spurningin er bara hvar?

Kjálkar með Torus Mandibularis fundnir á þremur mismunandi stöðum í Þjórsárdal. Sjá hér.

 

Höfundur: Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 2014

Þakkir

Þakkir fyrir aðstoð fá:

Dr. Dirk Alvermann, Leiter des Universitätsarchivs, Greifswald.

Robert Kaplan prófessor og fyrrum Director of the English Communications Program for Foreign Students við University/later the American Language Institute of Southern California (USC).

 

Heimildir

Prentaðar heimildir og skýrslur:

 

Eberle, Henrik  (2015). "Ein wertvolles Instrument": Die Universität Greifswald im Nationalsozialismus. Böhlau Verlag, Köln (bls. 388) sem vitnar í Fornleif (sjá hér). [Þetta er viðbót sett inn 15.12. 2016].

Petersen, Hans Christian (1993). Redegørelse for projektet ISLÆNDINGENES OPRINDELSE på grundlag af undersøgerlser foretaget på Islands Nationalmuseum sommeren 1993. Bordeaux [Skýrsla].

Vilhjálmsson, Vilhjálmur Örn (1986). Þjórsárdalur-bygdens ødelæggelse. 263 sider + bilag.  [Kandidatsspeciale Aarhus Universitet; ikke trykt/udgivet].

Vilhjálmsson, Vilhjálmur Örn (1990), Archaeological Retrospect on Physical Anthropology in Iceland. In: Elisabeth Iregren & Rune Liljekvist (eds.) Populations of the Nordic countries Human population biology from the present to the Mesolithic. [Proceedings of the Second Seminar of Nordic Physical Anthropology, Lund 1990]. Report Series from the Archaeological Institute, University of Lund No. 46 (1990), 198-214. Sjá hér.

Vilhjálmsson, Vilhjálmur Örn (2013) Einn á kjammann. Grein á blogginu Fornleifi. 

Þórarinsson, Sigurður (1968). Beinagrindur og bókarspennsli. Árbók Hins íslenzka Fornleifafélags 1966, 50-58. (Sjá hér).

Heimildir í skjalasöfnum: 

UAG: Akten des Universitätsarchivs Greifswald (Skjalasafn Háskólans í Greifswald):

1) (UAG, PA 1775) Personal-Akten der Wolf Helmuth Wolf-Rottkay.

2) (UAG, Altes Rektorat, R 845) Dánartilkynningar og umfjöllun um Eið S. Kvaran í dagblöðum í Greifswald. [ACTA der Ernst-Moritz-Arndt-Universität Greifswald betreffend Ableben von hierigen Universitäts-Angehörigen (Professoren, Dozenten u. Beamte), Angefangen Nov. 1936. Abgeschlossen: 28. Juli 1941].

3) (UAG Kurator K 633) Registratur des Universitäts-Kuratoriums Greifswald; Besondere Akten betreffend Verb. Isländische Institut; Abteilung C, Nummer 685.

Persónulegar upplýsingar:

Robert B. Kaplan, sem var prófessor í málvísindum við University of Southern California, sem var vann á sömu deild og Wolf Helmuth Wolf-Rottkay í lok 7. áratugar 20. aldar].

P.s.

Árið 1988 mátti í DV og Morgunblaðinu lesa mjög háttstemmdar deilur um Eið S. Kvaran í kjölfarið á að Páll Vilhjálmsson blaðamaður ritaði ritdóm um bók Illuga og Hrafns Jökulssona Íslenskir Nasistar. Sjá hér, hér og hér (neðst). Einn ættingi Eiðs taldi að æru Eiðs S. Kvarans vegið. Ekki ætla ég að setjast í dómarasæti um það, en lesendur mínir geta sjálfir dæmt út frá þeim heimildum sem sumar hafa verið lagðar hér fram í fyrsta sinn. Ég tel hins vegar, að maður sem lærði sömu gervivísindi og Josef Mengele og við sama háskóla og sá þjóðarmorðingi, hafi verið, og verði, vafasamur pappír.

Ég ritaði ekki alls fyrir löngu um glaða konu sem lét ljósmynda sig með beinum í kirkjugarðinum að Skeljastöðum árið 1939 (sjá hér). Fyrir það uppskar ég því miður hótanir og skítast frá einhverri konu "úti í bæ"sem reyndist skyld einum nasistanna íslensku sem fóru með Kvaran og Wolf-Rottkay að ræna mannabeinum og fornleifum í Þjórsárdal sumarið 1936. Af máli konunnar mátti halda að ættingjar íslenskra nasista hefðu mátt þola verri hörmungar en t.d. gyðingar. Nasismi ættingjanna og beinaþjófnaður er því enn vandamál sem sumir Íslendingar takast á við út um borg og bý. Vona ég því að með þessari grein séu öll spil lögð á borðið, svo menn vefjist ekki lengur í vafa um hvers eðlis "rannsóknir" Eiðs Kvarans og Wolfs Helmuths Wolf-Rottkays voru.

Einn á kjammann

Ef þú ert með beingarð á innanverðum neðri kjálka, þá áttu líklega ættir að rekja til Norður-Noregs og Sama. Samískan uppruna Íslendinga þekkjum við úr fornbókmenntum okkar. Við erum ófá sem rakið getum ættir okkar til hálftrölla og lappa á Hálogalandi. Rannsóknir danska líkamsmannfræðingsins Hans Christians Petersens, sem rannsakaði elstu mannabeinin á Íslandi á síðasta tug 20. aldar, leiddu einnig í ljós að Íslendingar voru, hvað varðar hlutfall í lengd útlimabeina mjög skyldir fólki í Norður-Noregi að fornu.

Torus mandibularis og Torus Palatinus eru einkenni sem voru algeng í Íslendingum að fornu og munu enn vera nokkuð algeng á Íslandi. Torus Mandibularis er beinabreyting, hnúðað þykkildi fyrir neðan tennur í innanverðum neðri kjálka. Þykkildi þetta, sem getur verið mjög mismunandi af stærð og útliti, er talið vera til komið vegna erfðaþátta í bland við annað, t.d. mikla tuggu. Þetta fyrirbæri á neðri kjálka tengist oft beingarði á miðjum efri góm, torus palatinus. Einkennin birtast þegar á barnsaldri og aukast venjulega þegar menn vaxa úr grasi. Sumir láta fjarlæga Tori Mandibularis og Palatinus, ef þessar beinamyndanir eru til mikilla óþæginda.

Vísindamenn deila enn um hvort Tori séu eingöngu erfðaþættir eða erfðaþættir í bland við mikla notkun kjálkans. Þar sem þessi einkenni er enn að finna í Íslendingum, þó svo þeir stundi ekki neina óhóflega tuggu og noti kjálkann lítt til mjög stórra verka fyrir utan að rífa óhóflega mikinn kjaft, þá finnst manni nú öllu líklegra að þessi beinaþykkildi séu fyrst og fremst til komin vegna erfða. Ég tel að beinvöxtur þessi sýni hugsanlega skyldleika Íslendinga við frumbyggja Skandinavíu, Sama (Lappa), sem einnig eru og voru með þessi einkenni.

Kjálkarnir á efstu myndinni eru allir fundnir við rannsóknir í Þjórsárdal. Kjálkar Þjórsdæla eru athyglisverðir. Stóri kjálkinn til hægri á myndinni efst er úr karli sem borinn var til grafar í kirkjugarðinum á Skeljastöðum, sem var nærri þar er Þjóðveldisbærinn í Þjórsárdal er í dag. Kjálkar einstaklinga í kirkjugarðinum að Skeljastöðum í Þjórsárdal, sem rannsakaður var árið 1939, bera margir þessa beinabreytingu.

Áður en kristin greftrun uppgötvuðust við fornleifarannsóknir á Stöng í Þjórsárdal árið1992, og vörpuðu ljósi á að sú rúst, sem fornfræðingar kölluðu útihús árið 1939, var í raun kirkja, fannst mannstönn og brot (sjá efst) af kjálka úr manni með jaxli í fyllingarlagi yfir gröfunum. Kjálkabrotið sýnir að skyldleiki hefur verið með ábúendum á Stöng og á Skeljastöðum. Ef til vill sýnir þessi þáttur einnig, að ábúendur í Þjórsárdal hafi átt ættir sínar að rekja til Norður-Noregs, þar sem þessi einkenni eru algengari en annars staðar á þeim svæðum þaðan sem Íslendingar eru frekast taldir geta rekið ættir sínar. Minni kjálkinn hér að ofan er úr konu sem fannst í heiðnu kumli í Hólaskógi í Þjórsárdal. Hún gæti hafa átt ættir sínar að rekja til Sama.

Tori eru einnig algengir meðal þjóðarbrota í Síberíu, í Japönum, Inúítum og ákveðnum hópum af Indíánum.

Mér dettur í hug að kannski tengist tori miklu fiskiáti í bland við mikinn mjólkurmat? Hver veit?

Ljósmyndin efst var tekin af Ívar Brynjólfssyni, Þjóðminjasafn Íslands.

Ítarefni: 

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 1990. "Archaeological Retrospect on Physical Anthropology in Iceland. Í Populations of the Nordic countries Human population biology form the present to the Mesolithic." [Proceedings of the Second Seminar of Nordic Physical Anthropology, Lund 1990. Editors Elisabeth Iregren and Rune Liljekvist ]. Report Series from the Archaeological Institute, University of Lund No. 46 (1990), 198-214. (Sjá hér).

Svend Richter og Sigfús Þór Elíasson 2007. Beingarðar neðri kjálka: Torus mandibularis. Tannlæknablaðið 1.tlb. 25. Árg. 2007,  21-28. (Sjá hér)  [Í þessari grein gefa höfundar sér að Íslendingar hafi komið frá Bretlandseyjum, Noregi og Danmörku, en blöndum við Sama er ekki nefnd á nafn].