Gamlar Ljósmyndir: Konungssýningin 1921

Því miður var maðurinn sem hefur höndina inni í fingrabrúðunni Fornleifi, settur út af sakramentinu á smettiskruddubók "Gamalla Ljósmynda", því hann birti "ljótar" myndir af Gunnari Gunnarssyni í nasistastellingum. Gunnar er sumum Íslendingum eins og Múhameð spámaður er flestum múslímum. Höfuð fljúga ef maður leyfir sér að birta myndir af Gunnari eins og hann var. Gömlum ljósmyndum er sýnilega stjórnað af einhverjum gömlum DDR-kommum eða framsóknardraugum sem þykjast vera kratar.

Frá Konungskomunni 1926

Áður en mér var mjög ódrenglega varpað út af glansmyndafeisbókinni Gamlar Ljósmyndir, sem er undir stjórn Guðjóns Friðrikssonar sagnfræðings og kynlegra kvista Þormars ættarinnar, sem seldi Gunnari Gunnarssyni Skriðuklaustur, leitaði ég þar upplýsinga um kvikmynd Bíó-Petersens og Magnúsar Ólafssonar, sem þeir tóku við konungskomuna árið 1921.

Mig langar mjög að sjá kvikmyndina, til að athuga hvort ég gæti séð afa minn sýna fimi sína fyrir konung og frítt föruneyti hans. Afi minn var í fimleikaflokki ÍR sem gerði æfingar við Konungssýninguna árið 1921.

Afi stökk yfir hest og sýndi listilegar sveiflur á tvíslá. Fyrir það fékk hann medalíu sem afi gaf mér þegar ég var um það bil 12 ára gamall. Medalían hafði verið útbúin úr dönskum silfurpening frá 1916. Á myndinni efst er fimleikahópur ÍR og afi, Vilhelm Kristinsson er sá lágvaxni og sæti, 4. frá vinstri í efri röðinni.

Afi varð síðar einn elsti kratinn á Íslandi og keypti manna lengst bleðil þann sem bar nafnið Alþýðublaðið. Honum leist ekkert á þá krata sem komu fram á sjónarsviðið eftir Eið Guðnason. Hálfsystur hans, Sigríði Jensen í Kaupmannhöfn, tókst einnig það afrek að verða krati lengst allra í Danmörku. Kratar í Danmörku urðu ekki gamlir, því þeir reyktu allir. Tante Sigga, eins og Sigríður frænka var kölluð í fjölskyldunni á Íslandi, varð hins vegar 102 ára, ef ég man rétt. Ég og kona mín heimsóttum hana stuttu eftir 100 ára afmælið. Kratar í Danmörku böðuðu hana blómum, svo hún gat vart verið í litlu íbúðinni sinni í Gladsaxe. Mektarmenn á við Anker Jørgensen heimsóttu hana á afmælisdaginn, sem tók tvo daga.

Ef einhver getur útvegað mér kvikmynd Bíó-Petersens og Magnúsar Ólafssonar, eða hefur vitneskju um ljósmyndir frá Konungssýningunni árið 1921, þá þætti mér vænt um að heyra frá ykkur.

Morgunblaðið fjallaði um komuna og upplýsir að fimleikasýningin hafi farið fram á íþróttavellinum (Melavellinum).

Eldgosamyndir Sæmundar Hólm

 

Nú á tímum flýgur meistari Ómar Ragnarsson jafnan fyrstur yfir nýbrunnin hraun og landbrot og getur samtíminn lengi þakkað honum þau afrek, þótt sum þeirra jaðri jafnvel við lögbrot.

Á 18. öld var Sæmundur Magnússon Hólm, prestur, listamaður og altmúligmaður ein besta heimild okkar um eldsumbrot. Sæmundur var jafnvel svo góður, að han skrifaði bók, sem kom út á dönsku (Om Jord-Branden paa Island i Aaret 1783)  og þýsku  (Vom Erdbrande auf Island im Jahr 1783) um Skaftárelda, og það án þess að hafa séð eldana sjálfur. Reyndar var Sæmundur fæddur í Meðallandssveit og kannaðist því vel við alla staðhætti. Lýsingar hans á Skaftáreldum byggja þó eingöngu á rituðum frásögnum sem honum bárust til Kaupmannahafnar, þar sem hann dvaldist við nám á meðan á gosinu stóð.

Þótt áhugamenn um íslenska eldfjallasögu þekki flestir rit Sæmundar um Skaftáreldana 1783, þá kannast líklegast fæstir við litaðar pennateikningar hans af ýmsum íslenskum eldfjöllum og gosum þeirra. Sæmundur hófst greinilega allur á loft og teiknaði gos, sum hver sem hann hafði aldrei séð.  Hvað hefði þessi maður ekki getað gert hefði hann flogið FRÚ eins og Ómar. 

Myndir Sæmundar eru í dag geymdar á Konunglega Bókasafninu í Kaupmannahöfn og í fyrravor gerði í mér ferð á safnið til að skoða þær og fékk að ljósmynda án eldingarljósa. Nú á þessum síðustu gosvikum deili ég nokkrum af þessum lélegu ljósmyndum mínum með ykkur til að minnast meistara Sæmundar, sem var margt til lista lagt (eins og áður greinir; sjá hér og hér).

Af þessu má ef til vill sjá að Ármann Höskuldsson og  Magnús Tumi Guðmundsson komast ekki með tærnar þar sem Sæmundur hafði hælana. Sérhver öld rúmar nefnilega ekki marga háfleyga Íslendinga.

Efst er mynd af Kötlugjá svo af Heklu, Skaftáreldum, Trölladyngju og Súlu. Líklegt er að Sæmundur hafi séð gosið í Heklu árið 1766, þá sautján vetra, en 1755 var hann aðeins sex ára er Katla gaus, en hver veit, ef til vill hefur hann séð gosið. Takið eftir lýsingu hans á Kötlugosinu (efst). Jafnvel má sjá eldingar í gosmekkinum.

Eldingar yfir Eyjafjallajökli

 

 

 

 

 

Fyrsta skóflustungan

Þessa mynd af fyrstu skóflustungunni fyrir byggingu Kópavogskirkju árið 1958 fann ég nýlega á netflakki. Myndin er svo falleg að hún verður að teljast til fornminja. Mér sýnist að hún sé tekin í kvöldbirtu. Kórinn er samsettur af fallegu fólki í sínu fínasta pússi og maður heyrir hann næstum því syngja angurvært og ein konan syngur aðeins falskt. Myndina sér maður í lit þó hún sé svarthvít. Presturinn er virðulegur og stórglæsilegur þar sem hann heldur fyrirmannlega á gleraugunum og horfir íbygginn inn í framtíðina, sem varð líklega allt önnur en hann hafði hugsað sér hana.

Aldrei hef ég inn í Kópavogskirkju stigið. Mér þótti þetta musteri svo fallegt þegar ég var barn, og fallegast áður en það var málað. Síðar hef ég komið nær því og orðið fyrir vonbrigðum. Mér sýnist að kórinn og presturinn standi þarna á einhverri rúst, sem horfið hefur þegar kirkjan var byggð. Það voru örlög rústa á þessum tíma. Takið eftir landmælingastikunni til vinstri á myndinni. Hún er nærri því eins virðuleg og síra Gunnar.

Heimild: Ljósmynd Vikunnar/Ljósmyndasafn Reykjavíkur

Jórsalir fyrir 170 árum síðan

 

Árið 1844 heimsótti franski ljósmyndarinn Joseph-Philibert Girault de Prangey (1804-1892) Miðjarðarhafslönd. Hann kom  til Jerúsalemborgar sem einmitt þá tilheyrði Tyrkjum, og var landið ekki kallað Palestína í þá daga, nema af diplómötum sem ferðuðust um Ottómanaríkið.  Myndir þessar eru vitaskuld daguerreótýpur.

Myndir de Prangey eru elstu ljósmyndir sem teknar hafa verið af Jórsölum. Njótið, og þið sem þekkið borgina í dag sjáið hve mikið hefur breyst á 170 árum, og kannski einnig hve lítið. Fáar borgir hafa líklega tekið eins miklum breytingum í aldanna rás.  Myndirnar er hægt að stækka með því að klikka á þær.

 

 

 

 

 Joseph-Philibert Girault de Prangey

Hin fagra framtíð

Árið 1837 eða 1838 las einn langalangafi minn um rafmagnaðan heim framtíðarinnar.  Í uppfræðandi ársriti fyrir upplýstan almúgann, Nederlandsch Magazijn sem gefið var út í Amsterdam, mátti það ár lesa um unaðssemdir framtíðarinnar með rafmagni og raflýsingu og þá möguleika sem rafstraumur átti eftir að gefa mönnum.

 

Meðal þess sem menn dreymdi um var ljósapera, nánar tiltekið ljósrör (flikkerlicht), þar sem menn ímynduðu sér að lýsing skapaðist ef straumur yrði leiddur gegnum tinþráð. Rafmagnið ímynduðu menn sér að kæmi fyrst og fremst úr batteríum, svokölluðum Leydenflöskum.  Menn trúðu því, að ef þær væru margar settar saman væri til frambúðar von um að hægt væri að nota strauminn til lýsingar.

 

Leydenflöskubatterí

Einnig gat karlinn lesið um unaðssemdir glerplötu sem á hafði verið sett tinþynna. Í þynnuna átti að skera út bókstafi með vasahníf! og svo leiða í gegnum þynnuna straum svo bókstafirnir lýstu með flöktandi ljósi (flikkerend licht).

Dreymdi menn þarna um fyrstu ljósaskiltin, fyrstu skjáina eða IPad ?

Langalangafi hefur vart trúað þessu rugli og tautað einhverja teutónísku með hrákahljóði í skeggið. Hann kveikti aldrei á perunni, svo mikið er víst. En nú eru þessi framtíðarsýn samtíðarmanna hans fornleifar einar og löngu kulnaðir draumar um bjarta framtíð.

Sendiherrann

Þessi reffilegi músílmann hét Abd el-Ouahed ben Messaoud bin Mohammed Anoun og var sendiherra Marokkó við ensku hirðina árið 1600. Hann dvaldi aðeins sex mánuði á Englandi en hafði þó tíma til að sitja fyrir.

Eins og stendur á málverkinu var Abd el-Ouahed 42 ár þegar hann sat fyrir. Málverkið er varðveitt í safni háskólans í Birmingham. Það er málað á eikarborð og er verkið nokkuð stórt, 113 sm að lengd og 87,6 sm að breidd.

Abd el-Ouahed var sendimaður Muley Hamets konungs af Fez og Marokkó við hirð Elísabetu I. Marokkómenn vildu um aldamótin 1600 aðstoða enska flotann við að ráðast inn í Spán, en Elísabet I lét nú ekki verða að því.

Sumir telja að Shakespeare hafi byggt sögupersónuna Óþelló (Othello) á þessum manni, þó það sé nú frekar ólíklegt. Ekki er þó útilokað að Shakespeare hafi séð sendiherrann. Hið ljósa litarhaft sendiherrans minnir þó lítið á dökka húð márans eins og Shakespeare hugsaði sér hann. Vegna mikilla vangavelta manna um uppruna Shakespeares var eitt sinn búinn til brandari um að hann hafi verið múslími og heitið Sheikh Zubair.

Iceland, the greatest Smorgasbord ever

 

Eitt sinn var til forláta veitingastaður á Broadway í New York, þangað sem norrænir menn og aðrir streymdu til að fá eitt annálaðasta Smorgasbord (Smörgåsbord/Smørrebrødsbord) sem sögur fara af.  Staðurinn bar auðvitað nafnið ICELAND, hafði þrjú show á hverju kvöldi og tvær hljómsveitir. Ekki var ýkt þegar því var haldið fram, að þetta væri stærsti næturklúbbur á Broadway.

Þarna var svaka bar, og í miðjum salnum blakti fáni Fullveldisins Íslands, og síðar lýðveldisins, yfir öllum herlegheitunum.

 

 

Nýlega rakst ég á auglýsingu sem myndin er af efst í einu blaði Dana í Bandaríkjunum í síðara stríði. Blaðið hét Nordlyset, og vildi ég vita hvernig stóð á því að veitingastaður á Broadway státaði af þessu fallega nafni. Ég er engu nær um eigendur, en ég veit að Michael Larsen, danskur maður, rak staðinn.

 

 

Barinn á Iceland

Nú er Iceland ekki lengur merkilegt land, og ekki þykir einu sinni ástæða að hafa almennilegan bandarískan ambassador á Íslandi. Smorgasborðið er ekki lengur það sem stjörnurnar á Broadway sóttu í, en líklegt tel ég þó að Harrison Ford myndi hafa þótt barinn á Iceland gjaldgengur. Hann er nú líka svo gamall, að hugsast gæti að hann hafi jafnvel setið þarna og borðað heilt smorgasbord.

Ef einhver man eftir þessum stað og getur deilt með okkur minningunum, eru þeir velkomnir að setja hér inn athugasemdir. Einhvern veginn hef ég þó á tilfinningunni, að ég hafi misst af þeirri kynslóð. Nú er það sushi og eitthvað enn fínna sem fær fólk til að dansa.

Fróðir menn telja að orðið smorgasm hafi orðið til þarna á 680 Broadway. Nú heitir þessi staður ROSELAND (sjá sömuleiðis hér). Þarna hélt Hillary Clinton, sem árangurslaust reyndi að hringja í Össur Skarphéðinsson, eitt sinni afmælisveislu sína og Björk kynnti plötu sína Biophilia á þessum stað árið 2011. Væri það ekki ágætt nafn í stað Íslands eftir allsherjargjaldþrot?

Þessi grein var upphaflega birt á postdoc.blog.is árið 2010. Örlitlu hefur verið við hana bætt.

Ég keypti skömmu síðar í Bandaríkjunum sjaldgæf póstkort með myndum af smurbrauðborðinu á Iceland og barnum þar.

Furðumyndir frá 18. öld á Listasafni Íslands: Síðari hluti

Ottó barón Reedtz-Thott á Gavnø hefur verið svo vingjarnlegur að upplýsa mig, að ekki hangi lengur á veggjum hallar hans verk úr furðumyndaröð þeirri sem sýnir Ísland, og sem upphaflega var eign forföður hans Otto Thotts. 24 verkanna voru gefin Íslendingum árið 1928 (sjá fyrri færslu), en myndirnar voru upphaflega 32 að tölu árið 1785, er gerður var listi yfir málverkasafn Thotts. Baróninn upplýsir í tölvubréfi dags. 20.11. 2012, að árið 1930 hafi verið haldið uppboð á lélegum verkum úr safni góssins á Gavnø, en þar á meðal voru ekki neinar myndir sem gætu hafa verið 8 myndir úr Íslandsmyndaröðinni. Líklegt er því, að myndirnar 8, sem vantar, hafi verið orðnar svo lélegar árið 1928, að menn hafi annað hvort ekki viljað gefa Íslendingum þær, eða að þær hafi verið komnar í glatkistuna miklu fyrr.

Við getum þó leyft okkur að vona, að einhver sé enn með átta svipaðar myndir á veggjum sínum. Myndin hér að ofan sem er ein hinna 24 í Listasafni Íslands, er harla illa farin sökum einhvers konar skemmdarverks eða slyss. Kannski fór verr fyrir þeim síðustu átta en þessari mynd.

Tilgáta um listamanninn: Sæmundur Hólm 

Hvað Ólafur Ingi Jónsson byggir fyrrnefndar hugmyndir sínar um hollenskan uppruna og aldursgreiningu til lok 17. aldar á, fyrir utan það litla sem hann sagði í véfréttastíl í fyrrgreindum útvarpsþætti, get ég ekki alveg gert mér grein fyrir.

Greinilega var málarinn, sem bar ábyrgð á þessum málverkum, enginn Rembrandt. En samt eru atriði í málverkunum sem benda til að listamaðurinn hafi lært málaralist og handverk sitt. Þau atriði sem ég taldi til í síðustu færslu tel ég benda til þess að myndirnar hafi orðið til á seinni hluta 18. aldar en ekki á 17. öld eins og Ólafur forvörður heldur.

Sömuleiðis tel ég ekki lokum fyrir það skotið, að líta sér aðeins nær en til Hollands. Hvað með að Íslendingur, búsettur erlendis hafi málað þessi furðuverk? Er það óþarflega glannalegt á þessum síðustu ESB-tímum.

Kristján Sveinsson sagnfræðingur varpaði reyndar fram þeirri spurningu, er ég ræddi nýverið við hann um furðuverkin á Listasafni Íslands, án þess að hafa séð myndirnar, að Sæmund Magnússon Hólm (1749-1821) væri kannski listamaðurinn. Sæmundur var fyrsti Íslendingurinn sem við vitum að hafi stundað nám á listaskóla.

Sæmundur Magnússon fæddist að Hólmaseli á Meðallandi árið 1749, sonur hjónanna Guðmunds Magnússonar og Guðleifar Sæmundsdóttur. Sæmundur gekk í Skálholtsskóla og var um tíma djákni á Kirkjubæjarklaustri. Hann hélt síðan til Hafnar árið 1774 og bjó þar og nam við kröpp kjör fram til 1789 er hann fékk brauð að Helgafelli og Bjarnarhöfn á Snæfellsnesi.

Hann lærði til prests í Kaupmannahöfn en lauk sömuleiðis öllum deildum Konunglegu Akademíunnar og sumum með ágætum, fékk meðal annars medalíur, verðlaun og konunglegt leyfi til að framleiða gljápappír, (pappír með glansáferð), sem hann segist hafa fundið upp. Þann pappír hefði ég gaman af að sjá, ef einhver ætti snifsi af honum. Sjálfur orti Sæmundur eftirfarandi línur um verlaun þau sem honum áskotnuðust í Kaupmannahöfn. 

Medalíur fimm eg fjekk

forþjent verkin standa;

teikningin til gæða gekk

gjörði eg reynslu vanda.

 

Uppfinninga rækta eg ráð

raun skal vitni bera.

Ríkis fjekk um lög og láð

leyfi að fabrikera.

Margt er til eftir Sæmund, en engin þekkt ólíumálverk 

Þótt ekki séu þekkt nein olíumálverk eftir Sæmund Hólm, þekkjum við þó nokkuð af mannamyndum sem hann teiknaði með rauðkrít, nokkrar koparstungur, sem og þó nokkrar teikningar í handritum, stafagerðabækur og ýmis konar kort og yfirlitsmyndir. 

Sannast sagna þykir mér, líkt og mörgum samtímamönum Sæmundar, hann ekki sýna mikinn listamann, til að mynda í andlitskrítarmyndum sínum. Hann átti í stökustu erfiðleikum með hlutföll á milli líkama og höfuðs og dýpt og gullinsnið lærði hann aldrei. Hann gat ekki teiknað persónur með mikilli snilld. Myndirnar hér að neðan, m.a. af grasafræðiprófessornum Erik Viborg, sem nú eru varðveitt í Friðriksborgarhöll, mynd sem hann vann til verðlauna fyrir, sýnir fólk með stór höfuð og litla búka. Medalíur og verðlaun sem Sæmundi hlotnaðist, má miklu frekar líta á sem stuðning við efnalitla listanema á þessum tímum. Rauðkrítarteikningar Sæmundar voru að minnsta kosti ekki mikil list.

   

Det Thottske Palæ eins og það lítur út í dag

 

Tengsl Sæmundar við Otto Thott

Það er helst tvennt sem tengt getur Sæmund Hólm við Ottó barón Thott.

1) 

Í fyrsta lagi eignaðist Thott handrit sem Sæmundur hafði skrifað og myndskreytt, sem nú er að finna í Konunglega bókasafninu í Kaupmannahöfn, þangað sem þau voru gefin eftir dauða Thotts.

2) 

Í öðru lagi stundaði Sæmundur myndlistanám í næsta húsi við heimili Otto Thotts í Kaupmannahöfn, Det Thottske Palæ, sem nú hýsir sendiráð Frakka í Kaupmannahöfn. Höllin var seld Frökkum árð 1930. Ef Sæmundur hefur kynnst baróninum sem keypti af honum handrit, hefur ekki verið langt að fara fyrir Sæmund, ef hann hefur fengið aðgang að hluta bókasafns baróns, sem einnig var hýst í Thottsku höllinni í Kaupmannahöfn.

Ef við lítum á handrit þau sem Thott keypti eða fékk af Sæmundi, er margt áhugavert að finna. Thott var maður upplýsingarinnar og átti hann stærsta bókasafn af handritum og smábæklingum í Evrópu sem flokkast getað sem upplýsingabókmenntir. Það sem hann hefur fengið frá Sæmundi, eða með hans hendi, var einnig af þeim toga. En áhugi á list var einnig ástæðan til að handrit eftir Sæmund komust í eigu Thotts. Thott hefur einhvern veginn eignast nokkuð sérstakt handrið sem Sæmundur skrifaði og myndskreytti á Hafnarárum sínum. Þetta er sambrotshandrit með eftirmyndum af  teikningum eftir meintan biskup "G.H.lin.... "sem áttu að fyrirfinnast í kórvegg innanverðum í kirkjunni að Sólheimum í Vesturs-Skaftafellssýslu; Þetta eru fimm teiknaðar helgimyndir sem sýna kafla úr sögu Jesús Krists og sem Sæmundur skrifar/afritar að hafi verið teiknaðar anno Domini 1414 (MCCCCXIV). Vandamálið er hins vegar það, að myndirnar sverja sig í ætt við koparstungur niðurlenskar, eða þýskar. frá 16. öld. Textinn undir myndinni í hverjum ramma er eintómt rugl, fyrir utan orðið Jesús, en í lokarammanum er skýring Sæmundar og neðst er árstalið 1414 og upplýst að G.H.lin... hafi teiknað á Lúsíudag í Föstu að Dyrhólum. Ekki er mér kunnugt um, hvort vísitasíur frá Sólheimakirkju á 17 og 18. öld lýsi slíku verki í kirkjunni, og er verið að rannsaka það. Mér er reyndar nær að halda, að Sæmundur hafið uppdiktað þetta listaverk og selt Thott baróni. Eðli myndanna og stíllinn benda ekki til fyrri hluta 15. aldar. 

Hluti af teikningu Sæmundar af mynd í Sólheima Kirkju.

Ef handritið með Sólheimabílætunum, sem Sæmundur hefur teiknað, og ef til vill selt Thott baróni, er einhvers konar blekking (já, hér er ég kominn í spor forvarðarins og gruna menn um græsku), þá er komin ærin ástæða til að ætla að Sæmundir kunni einnig að hafa verið fær um að mála furðumálverk af stöðum í heimalandi sínu, til dæmis sem einhvers konar æfingau í námi sínu, og hafi svo tekið upp því að selja þær Otto Thott, sem tók við öllu "gömlu" og hafði ráð á því að borga vel fyrir.

Maður getur ímyndað sér, að kennari Sæmundar í listunum hafi ef til vil beðið hann um að mála eitthvað eftir minninu frá Íslandi, og þar sem hann hefur vart gert víðreist nema um suðurhluta landsins og ekki þekkt aðra landshluta vel, hafi hann farið út það í að búa til þessar skemmtilegu fantasíur.

Það er þó einnig ýmislegt í málverkunum 24, sem sýnir skyldleika við önnur verk, teikningar Sæmundar, sem gefur ástæðu til að álykta að hann gæti  hugsast að vera listamaðurinn sem málaði myndirnar 24, þó það verði vart sannað nema með öðrum aðferðum en samanburði einum. Ýmislegt í myndunum gefur einnig ástæðu til að ætla, að listamaðurinn hafi verið ýmsu kunnugur á Íslandi. Hér skal það helst talið upp:

Karlahattar

Á málverkunum 24 á Listasafni Íslands er hattatíska karla með sama lagi og hattar í mörgum verkum Sæmundar, reyndar sláandi líkir. Dæmi:

Mynd af manni með einhvers konar fuglaháf eða snöru í bjargi í Vestmannaeyjum. Úr handriti Sæmundar Hólms um Vestmannaeyjar (NKS 1677 4to) sem er varðveitt er á Konunglega Bókasafninu í Kaupmannahöfn.

Úr handritinu Sæmundar um uppfinningu hans, nokkuð furðulega fiskveiðamaskínu sem er varðveitt á Konunglega bókasafninu í Kaupmannahöfn (Kall 628a 4to). Handritið, sem eru auðlesið, og tilheyrandi myndir verða birt í heild sinni á Fornleifi innan skamms.

 

Maður á einu af málverkunum 24  og menn í svipuðum fötum og úr handriti Sæmundar um veiðimaskínuna. Myndin fyrir neðan er úr sama handriti.

 

Fjallastafur?

Hallar karlinn sér fram á fjallastaf?

Gott ef ekki er hægt að sjá Erkiskaftfellskan fjallastaf (broddstaf), sem einn karlanna á myndinni hallar sér fram á. Slíkan staf hefði Sæmundur nú þekkt úr heimahögum sínum og jafnvel notað. Slíkir stafir og af þessari lengd eru til á söfnum, t.d. í Skógum, þar sem Þórður fornfræðingur Tómasson sýnir oft þeim sem heimsækja hann staf með járnhring á og minnir um leið til gamans á frásögn Landnámu af því hvernig landnámsmaðurinn Loðmundur gamli á Sólheimum kom í veg fyrir flóð á byggð í jökulhlaupi með staf sem á lék hringur. Er þetta sem við sjáum á myndinni rammíslenskur broddstafur? Ef svo er, hefur sá sem málað hefur myndirnar haft töluverða þekkingu á Íslandi og Íslendingum. 

Kortagerð og staðarlýsingar Sæmundar 

Sæmundur fékkst nokkuð við gerð korta og perspektíva (prospekta, eins og það var kallað upp á dönsku), og er nokkuð að því varðveitt í Kaupmannahöfn. Á einni þeirra teikninga sem sýna Dyrfjöll í fuglasýn, eru fjöllin eru mjög ýkt ekki ósvipað því sem maður sér á málverkunum 24. Hvaða fyrirmynd Sæmundur hefur haft fyrir Dyrfjallamynd sinni væri áhugavert að vita, en líklega hefur hann teiknað þetta eftir teikningum skipstjóra sem skissað hafa strandlínuna þar eystra. 

Eftir Sæmund liggja nokkur handrit og teikningar á Konunglega Bókasafninu í Kaupmannahöfn. Í þeim og í teikningu af Ólafsvík frá 1785, sem er varðveitt á safninu á Frederiksborg, er ýmislegt sem sver sig í ætt við þá fantasíu í landslaginu sem sést á málverkunum 24 á Listasafni Íslands. Myndin af Ólafsvík sýnir Ennið í yfirgengilegri stærð. Myndin er lituð pennateikning og er teiknuð í Kaupmannahöfn áður en Sæmundur fluttist aftur til Ísland. Ólíklegt er að Sæmundur Hólm hafi nokkru sinni komið á Snæfellsnes áður en hann hélt til Hafnar til að stunda nám. Það sýnir myndin á vissan hátt.  Árið 1799 kom síðan út ný mynd Sæmundar af Ólafsvík í riti Jacobs Severin Plums Íslandskaupmanns, Historien om min Handel paa Island: mine Søereiser og Hendelser i Anledning af Islands almindelige Ansøgning til Kongen om udvidede Handelsfriheder m.v. Sú mynd, sem er koparstunga eftir teikningu Sæmundar, er allt öðru vísi en sú fyrri Ólafsvíkurmynd sem Sæmundur teiknar á Hafnarárum sínum, en hún sýnir einnig nýja kunnáttu Sæmundar á staðarháttum í Ólafsvík, en þá hafði hann verið verið prestur í 10 ár í næstu sveit. Þetta sýnir, að Sæmundur gat hæglega "skáldað" landslagsmyndir.

Ólafvík í tveimur gerðum eftir Sæmund Hólm. Neðri myndin, sem er koparstunga eftir óþekktri teikningu Sæmundar, er öllu nákvæmari en sú efri. Myndin hefur t.d. birst í bók Árna Björnssonar og Halldórs Jónsonar: Gamlar Þjóðlífsmyndir (1982).

Her fyrir ofan má sjá nálastungu sem gerð var eftir mynd Hólms fyrir ferðabók Olaviusar (1776) af Uxahver í Reykjahverfi, sem hætti að gjósa árið 1872. Myndin sýnir hver sem ekki er ólíkur þeim gusum og geysum sem maður sér á málverkunum sem komu til Íslands árið 1928. Fyrir neðan er upphaflega teikning Sæmundar sem er varðveitt í Konunglega Bókasafninu í Kaupmannahöfn.

 

Árið 1720 komu út frásagnir hollenska kapteinsins Gornelis Gijsbertsz. Zorgdragers, ritaðar af Abraham Moubach, sem mest fjallaði um hvalveiðar og Grænlandútgerð Hollendinga, efni sem Sæmundur hafði mikinn áhuga á og eftir hann liggja tvö handrit með myndum af hvölum og selum. Zorgdrager kom við á Íslandi árið 1699 og hitti þar danskan kaupmann á Goswijk, sem er hollensk hljóðritun á Húsavík. Kaupmaðurinn sagði hollensku ferðalögnunum frá goshver, líklega við Námaskarð. Þangað fóru Hollendingarnir. Eins og gengur á ferðalögum urðu þeir svangir. Bundu þeir kindalæri í snæri og suðu í hvernum. Í bókinni er koparstunga sem sýnir þessa matreiðslu Zorgdragers og félaga. Zorgdrager sagði síðan Abraham Moubach, að hann hafi haldið til haga vel soðnu stykki af kjötinu og farið með það á nærliggjandi sveitabæ eða kofa og hafi fengið þar mjólk að drekka, en annars hefði menn hans drukkið kælt vatnið úr hvernum. Koparstungan í bók Zorgdragers er greinilega ekki gerð af listamanni sem hafði verið í för með Zorgdrager. En minnir ekki hverinn í bók Zorgdragers á hver Sæmundar?

Uppfinningarmaðurinn Sæmundur Hólm

Sæmundur var fyrir utan að vera myndlistamaður, uppfinningarmaður, eins og fyrrnefndur gljápappír hans gefur til kynna. Hann velti mikið fyrir sér landsins gæðum eins og lærðum manni í miðri upplýsingaöld bar skylda til. Eftir hann liggur á Konunglega bókasafninu í Kaupmannahöfn myndskreytt handrit sem hann kallaði Nogle Tanker om Fiske og Laxe Fangsten (Kall 628 b 4to). Það er Sæmundur með tillögu og teikningu af eins konar brú úr tré sem byggð er á nokkuð vafasaman hátt út í vatn til að auðvelda mismunandi netaveiði á laxi. Á Skýringamyndum hans fyrir machinuna, sem hann kallar svo, og sem ég læt fylgja hér, má sjá hvernig smíða má og nota slíka brú til mismunandi veiða. Á myndunum er menn einmitt klæddir á sama hátt og karlar á furðumálverkunum 24 sem komu til Íslands árið 1928.

     Tabula IIII

 Tabula V

 Tabula VI

Sæmundur var mikill kopíisti og í einu handrita hans, sem varðveitt eru á Konunglega Bókasafninu í Kaupmannahöfn, er að finna gott dæmi um það. Hann hefur tekið upp á því að teikna Vestmannaeyjaskip (Tólfæring?) eftir eldri mynd af Vestmannaeyjaskipi, sem síra Gizur Pétursson teiknaði árið 1704 (sjá hér).

Sæmundur hefur einhvern veginn komist í teikningu Gizurar og gert sína útgáfu. Takið eftir körlunum um borð. Fyrir utan að vera í nákvæmlega sömu stellingum og sjómennirnir á mynd séra Gizurar Péturssonar,  þá eru þeir með sams konar hatta og sömu hattana og allir karlar á myndunum furðulegu á Listasafni Íslands. Eftir að Sæmundur teiknaði handritið með þessari mynd, voru allir karlar hans á myndum með svona hatta, sem voru reyndar frekar gamaldags í lok 18. aldar nema á meðal, presta, gyðinga, bænda og hermanna sumra landa.

Lokaorð 

Ég tel ekki ólíklegt, að Sæmundur hafi í fljótheitum málað 32 lítil málverk af Íslandi, sem hann þekkti ekki sérstaklega vel áður en hann hélt til náms í Kaupmannahöfn. Þetta tel ég að Sæmundur hafi gert til að drýgja tekjur sínar og til að svala fróðleiksþorsta greifans. Slíkt telst ekki til falsana í þeim dúr sem Ólafur Ingi flettir ofan af. Ég tel að Sæmudur hafi helst notast við þær lýsingar sem hann gat fundið í bókum. Við sjáum slíkt t.d. í litaðri pennateikninu hans af Ólafsvík og Enninu frá 1785.

Ef Ólafur Ingi Jónsson forvörður á Listasafni Íslands greinir ekki betur frá niðurstöðum sínum og enduraldursgreiningum sem hann setti fram i sjónvarpsfréttum og útvarpsþætti, verð ég að álíta að forverðinum sem "eyðilagði" fermetrasöfn á veggjum fjölda nýríkra íslenskra "málverkasafnara" hafi í þetta sinn orðið á í messunni. En kannski hefur Ólafur samt eitthvað í handraðanum, einhver tæknileg atriði sem væri vert að fá skoðun og rannsókn á í Hollandi, fyrst hann heldur að málverkin séu ættuð þaðan. Það tel ég persónulega fjarstæðu. Handbragð myndanna er að mínu mati ekki hollenskt frekar en danskt. Af ofangreindum rökum fram settum, er ég vantrúaður á að myndirnar séu frá lokum 17. aldar eða að þær séu hollenskar, alla vega þar til sýnt verður fram á eitthvað annað og merkilegra.

Allar upplýsingar eru vel þegnar sagði Ólafur forvörður, og hér á Fornleifi, hafa menn getað lesið um tilgátu mína (Vilhjálms Arnar Vilhjálmssonar fornleifafræðings) í tveimur hlutum. Ég undirstrika orðið tilgáta. Nú má Ólafur svara og forverja sig, ef hann þorir.

Tilgáta mín um Sæmund, sem Kristján Sveinsson sagnfræðingur plantaði í mig með því að nefna Sæmund á "skæptali", tel ég engu verri en Hollendingakenning forvarðarins á Listasafni Íslands. Hollenskir listfræðingar, sem ég hef sýnt myndirnar, eru ekki á því að þær séu hollenskar, svona í fljótu bragði.

Dýrðlegur er Eldjárn - Ritdómur

Út er komin hjá Forlaginu Vínlandsdagbók Kristjáns Eldjárns, sem er dagbók frá þátttöku hans í fornleifarannsókninni á L'Anse aux Meadows á Nýfundnalandi árið 1962.

Ég kynntist Kristjáni lítillega áður en hann dó, en hann bauð mér fornleifafræðistúdentnum þrisvar sinnum heim til sín í sunnudagsmorgunkaffi, þótt ég væri hálfblautur á bak við eyrun og vart farinn að drekka kaffi. Það var mikið upplifun og ég skalf í buxunum alla leiðina niður á Sóleyjargötu. Kristján vildi vita allt af mínum högum og meira að segja það sem var að gerast í fornleifafræðinni í Danmörku. Hann fylgdist mjög vel með og gat sagt mér ýmislegt, en sýndi fyrst og fremst, að hann hafði verið fornleifafræðingur allan tímann meðan hann var forseti íslenska lýðveldisins. Þá þurftu forsetar heldur ekki leika önnur hlutverk en forsetahlutverkið, eða standa í því að mæra merði himnahaugfjár eða tala endalaust um íslenska tungu.

Ein af þeim rannsóknum sem Eldjárn spurði mig um álit á, var rannsóknin sem hann tók þátt í á Nýfundnalandi, og um bókina sem Anne Stine Ingstad hafði gefið út um rannsóknir sínar árið 1977: The Discovery of a Norse Settlement in America. Excavatons at L'Anse aux Meadows, Newfoundland 1961-1968. Hann greindi mér frá vafa sínum um ýmsar niðurstöður þar og stirðum samskiptum við Ingstadshjónin, Helge og Anne Stine. Hann hafði einmitt orð á því að hann ætti erfitt með að skrifa um það. Ég greindi honum frá þeirri skoðun minni, að ég gæti alls ekki fallist á þá niðurstöðu Anne Stine, að rústirnar á L'Anse aux Meadows væru skyldar húsagerð þeirri sem á Íslandi kallast Stangargerðin eða jafnvel Þjóðveldisbærinn, enda var ég þá þegar viss um að aldursgreiningin 1104 e. Kr. fyrir eyðingu byggðar í Þjórsárdal stæðist ekki, eins og síðar átti eftir að koma í ljós við rannsóknir mínar.

Skemmtileg bók 

En nú er dagbókin frá Vínlandi loks komin út og engum er Eldjárn líkur. Þetta er skemmtileg frásögn og en engu er líkara að maður tali við Eldjárn sjálfan aftur þegar maður les textann. Sérstaklega er gaman af lýsingum Kristjáns á heimafólki vestur á Nýfundnalandi. Um landeigandann George Decker skrifaði hann: Hann er gamall maður, svartur í augum, og gæti ég hugsað mér að Gunnar Jónsson (lingur) á Dalvík gæti verið líkur honum sem gamall maður. Eins og ekta Íslendingum sæmir báru Kristján Eldjárn og félagar hans allt saman við eitthvað heima á Íslandi, helst fyrir Norðan. En ekki voru karlarnir þrír frá Íslandi algjörir heimalningar, því Kristján greinir frá því að hann hafi þann 9. ágúst í Raleigh frétt að kyntáknið  "Marilyn Monroe hefði drepið sig á svefnlyfjum" og hörmuðu þeir félagar örlög hennar.

Bókin er fljótlesin og örugglega tilvalin jólagjöf fyrir eldra fólkið og þá sem þykir gaman af fornum fræðum og þjóðlegum eins og það er kallað. Í bókinni er fjöldi mynda, litaskyggna, sem flestar hafa verið teknar af samstarfsmanni Kristjáns um árabil, Gísla Gestsyni, sem á einhverju stigi ílentist á Þjóðminjasafninu sem safnvörður, þótt hann væri ekki menntaður fræðimaður eða fornleifafræðingur. En Gísli kunni svo sannarlega að taka ljósmyndir.

Hver er þetta með augað í pung, sem dregur djöfulinn á eftir sér, eða sixpensara? Fornleifafræðingur eða bóndi norðan úr Svarfaðardal? Mynd úr bókinni.

Lengi er síðan ég komst í eins skemmtilega dagbók og verk um fornleifafræði í felti (uppgreftri) á íslensku. Ja, líklegast eru engar aðrar til nema úr Þjórsárdalnum, þótt danskur fornleifafræðingur sem tók upp á þvi að gera þeim skil hafi ekki fundið þær allar.

Því verður ekki neitað, að það er á vissan hátt gaman að lesa um nuddið og spennuna á milli Íslendinganna, Gísla, Kristjáns og Þórhalls annars vegar og Helge Ingstads hins vegar, sem fór fyrir rannsókninni sumarið 1962, er kona hans fornleifafræðingurinn Inge Lise varð að snúa heim vegna veikinda.

Uppgreftrir geta oft verið mikil þolraun og opinberað verstu sálarhliðar annars dagfarsprúðs fólks, ef því kemur ekki vel saman og „kemían" er ekki góð frá byrjun. Ég hef unnið hjá fornleifafræðingi sem öðru hvoru tók upp á því í vanmætti sínu að reka mann og annan út af smáatriðum, því hún var ekki með próf í greininni, og hélt því að allir sem voru það héldu sig betri en hana. Kannski var það minnimáttarkennd? En þessi frásögn frá Vínlandi hljómar nú æði mikið eins og frásagnir sem maður heyrir úr sumum rannsóknum, þar sem allt fer í bál og brand vegna þess að fólki kemur einfaldlega ekki vel saman. Kollegar mínir þekkja þetta örugglega flestir.

Hver á dagbókina?

Maður heggur eftir mörgum ©-merkjunum á baki titilsíðu. Ég var jafnvel í vafa um hvort ég gæti leyfti mér að skrifa ritdóm. Þar er upplýst að erfingjar dr. Kristjáns Eldjárns eigi "copyrætið". Ekki er það mikið mál sem ég ætla að draga í efa, en var dr. Kristjáni Eldjárn ekki boðið til „Vínlands" sem þjóðminjaverði Íslands? Þetta er dagbók fræðimanns í embættisgjörðum og er því eign Þjóðminjasafns Íslands, ef allt væri eðlilegt. En þetta var þó heldur ekki nein venjuleg dagbók úr felti, heldur dulítil perla sem ekki var ætlað að koma út fyrr en hugsanlega árið 2012, því það er góð regla fyrir venjulegar fornleifauppgraftardagbækur, að menn séu ekki að skrifa eitthvað persónulegt og ljótt um samverkamenn sína, þótt að þeir séu hin verstu fól, besservisserar eða bara bölvaðir nöldrarar. En nú er bókin svo komin út og allir geta lesið hvað Eldjárn hugsaði á Nýfundnalandi.

Um nöldursama efasemdamenn

Í ágætum eftirmála Adolfs Friðrikssonar sem er skrifaður á eins konar menntaskólamáli er svo greint frá leiðindum milli fræðinganna á L'Anse aux Meadows (bls. 153-54):

„Kristján var ekki sá eini sem hélt dagbók í uppgreftrinum sumarið 1962. Helge Ingstad gerði það nefnilega líka og hafa brot úr henni verið gerð aðgengileg.88  Frásögn Ingstads staðfestir svo ekki verðu um villst að samskipti þeirra Kristjáns voru flókin. Anne Stine fannst Kristján vera með stæla. Helge fannst hann kurteis en skorta gleðina og eldmóðinn. Kristjáni fannst Helge ekki beint glaðsinna. Íslendingarnir eyðilögðu stemninguna fyrir Helge. Honum fannst þeir fúlir og leiðinlegir en gaf sér þann mögulega að svona væri bara þess þjóð, ytra byrðið. En í hvert sinn sem hann benti á eitthvað spennandi eða ögrandi brugðust Íslendingarnir við með leiðinlegum sparðatíningi. Þeir unnu þegjandi, höfðu efasemdir um allt og tóku helst aldrei afstöðu til neins. Kristjáni fannst Helgi yfirgengilega yfirlýsingaglaður. Helge fannst vera dönsk slagsíða á orðum og gerðum Íslendinganna. Það væri nú annað með hann Whitaker, þeir tveir voru nefnilega á sömu bylgjulengd. Íslendingarnir vildu helst engu trúa fyrr en þeir fyndu skegg Leifs Eiríkssonar og helst nafnspjaldið líka. Loks kveður Eldjárn upp úr um að fundin væri smiðja en það vissum „við" reyndar allan tímann".

Sjá einnig dagbókarbrot Helge Ingstads um komu Íslendinganna hér, þar sem má lesa það sem Adolf ritskoðaði heldur til mikið:

Eldjarn er høflig og slikt, men for en mangel på glød og begeistring! Han har gropen med slagg å arbeide i. Han virker nærmest litt trøtt og sa fordi han ennå ikke har full forklaring at det hele så "trøstesløst" ut. Har aldrig hørt på maken. Klager støtt over myggen end det ikke er stort. Professoren [Þórhallur Vilmundarson] gnir sin rygg hele tiden, vi andre synes alt er vel. Gisli er mer av en mand. Hadde virkelig ventet mer av folk fra sagaøya.

+++ 

Gaman væri nú að vita, hvað Eldjárn hefur fært í dagbækur sínar um mig er ég hitti hann í byrjun 9. áratugar síðustu aldar. Ekki fannst mér hann vera nöldurgjarn maður eða efasemdagjarn og ekki leyfði ég mér að deila við hann. Maður sem gat talað í 4 klukkustundir við ungstúdent á sunnudagsmorgni var ekki beint lokaður kreddukarl.

Kristján Eldjárn var mjög opinn fyrir skoðun minni á því að Þjórsárdalur hefði ekki farið í eyði árið 1104, sem þá var orðinn viðtekinn „sannleikur", sem hann hafði sett fingraför sín á. Hlustaði hann á rök mín og hvatti mig að tala við Sigurð Þórarinsson, sem bar ábyrgð á nýju aldursgreiningunni, og sömuleiðis að sækja um fé til rannsóknanna. Það gerði ég, eftir að Kristján var látinn, og komst aldrei á fund með Sigurði Þórarinssyni sem dó helgina áður en ég átti að eiga fund með honum á þriðjudegi, fund sem ritari hans, Guðrún frá Prestbakka, hafði staðfest.

Hins vegar kynntist ég nöldri og sparðatíningshugsunarhætti Gísla Gestssonar, sem tók mig eitt sinn á tal úti í horni við stigaganginn á miðhæðinni á Þjóðminjasafni, er hann hafði frétt að ég ætlaði mér í rannsóknir á Stöng og vildi með mjög alvarlegri rödd tilkynna mér að ég væri að vaða í algjöra villu. Hann sagði mér nærri því reiður, að á Stöng væri ekkert að finna nema bera klöppina undir rústunum sem rannsakaðar voru. Annað kom nú í ljós. Þar var eldri skáli, kirkja, smiðja undir kirkjunni, grafir og byggingarleifar allt niður á óhreyft Landnámslag, sem hefur fallið nokkrum áratugum áður en búseta hófst á Stöng. Reyndar er engin klöpp undir Stangarrústum, nema kannski dýpra en 7 metra undir yfirborði. Elsa Guðjónsson var líka fengin til þess að gera hið sama, þ.e. tala við mig einslega, og hún taldi að ég ætti ekkert erindi í Þjórsárdalinn og ætti heldur að helga mig rannsóknum á Hollendingum á Íslandi. Ég spurði hana, hvort hún hefði helgað sig rannsóknum á Dönum á Íslandi, sem var rökrétt spurning.

En nöldrið og vantrúin varð verri. Eysteinn Jónsson formaður Þjóðhátíðarsjóðs, sem árið 1983 veitti mér 300.000 króna styrk til að rannsaka fornleifar á Stöng, upplýsti afa minn sem var kunnugur Eysteini, að stjórn sjóðsins hefði látið mig hafa styrkinn, því að þjóðminjavörður og Gísli Gestsson höfðu leitað svo mikið til sín til að láta sig vita, að ekki væri nokkur vitglóra í því að gefa mér styrk. Eysteini þótti í meira lagi einkennilegt, að Þór Magnússon, sem reyndar hafði gefið mér meðmæli, hefði síðan verið að hallmæla fyrirhuguðum áætlunum mínum.

Góðir lesendur, ég held að ég skilji vel afstöðu Helga Ingstads til „fúlla" Íslendinga með „stæla". Sumt fólk á það til að jarma „heldurðuþaaað?", þegar þá skortir þekkingu, ímyndunarafl og innsæi, eða „það held ég ekki", þegar það er heltekið af einhverri kreddu.

Það er að mínu mati ekki rétt sem sonur Eldjárns sagði nýlega í útvarpsviðtali, að Ingstad hafi uppgötvað hið rétta á röngum forsendum. Ingstad leyfði sér að hafa það sem á erlendu máli kallast intuition, sem vantar mikið í íslenska þjóðarsál. Innsæi er kannski ekki nógu góð þýðing á orðinu intuition. Bjartsýnin og fantastismi er hins vegar rík í Íslendingnum og birtingarmynd þess voru útrásarvíkingarnir okkar, og til að mynda rugl eins Þorláksbúð í Skálholti, vitleysa og sögufölsun sem hægt er að hrinda í framkvæmt þótt allt mæli gegn því. Innsæi er sjaldgæfari eiginleiki og er oft ágæt í bland við fagmennsku.

Kolefnisaldursgreiningar

Kristján hvatti Helge Ingstad til þess að halda til haga eins miklu af kolum fyrir geislakolsaldursgreiningar. Athyglisvert er, að þær aldursgreiningar sem gerðar hafa verið, og sýna einnig að Ingstad hjónin höfðu á réttu að standa, eru ekki ræddar náið í eftirmála bókarinnar eftir Adolf Friðriksson fornleifafræðing, sem annars er ágætt yfirlit yfir rannsóknirnar og áhuga manna á norrænum fornleifum í Vesturheimi.

Aldurgreiningarnar voru gerðar af Reidar Nydal á geislakolsaldursgreiningarstofunni í Niðarósi (Trondhjem). Hann gaf út gagnrýna endurskoðun á aldursgreiningum stofu sinnar í tímaritinu Radiocarbon árið 1989 (sjá hér). Meðaltalsniðurstaða á aldursgreiningum á viðarkoli í mannvistarleifum sem teljast norrænar, er 1090 +/- 22 ár (fyrir nútíma, þ.e. 1950), sem hann hefur reiknað út,  lítur svona út á grafi miðað við þær leiðréttingar sem við þekkjum í dag. Niðurstaðan sýnir með ágætum, að viður sem vaxið hefur á 10. öld hefur verið brenndur í eldstæðum og smiðjum á L'Anse aux Meadows á Nýfundnalandi. 

Klappið á myndina með músinni til að sjá grafið stærra.

 

Fjöldi geislakolsaldursgreininga hafa verið gerðar á efniviði frá L'Anse aux Meadows síðan Reidar Nydal greindi fyrstur sýni þaðan. Niðurstöður þeirra sýna, svo ekki er um að villast, að byggð norrænna manna, og jafnframt helsta búsetan á staðnum, var á 11. öld., en ekki á 10. og 11. öld eins og Adolf skrifar. Viðurinn, sem greindur hefur verið, er kannski frá 10. öld, en hann hefur vitaskuld einhvern eiginaldur þegar hann er felldur og notaður til að elda með og til kolagerðar við járnsmíðar.  

Eins hafa þau A.M. Davis, J.H., McAndrews og Birgitta Wallace gefið út athyglisverða skýrslu í tímaritinu Geoarchaeologogy (1988), þar sem einnig er komið inn á geislakolsaldursgreiningar sem gerðar voru í Noregi og annars staðar á sýnum frá L'Anse aux Meadows (sjá hér) .

Ein athyglisverðasta greiningin sem ég hef séð gerða á efniviði frá rannsóknunum á L'Anse aux Meadows eru á jaspissteinum frá Grænlandi og Íslandi og sem Kevin P. Smith hefur greint. Kevin, sem hefur rannsakað fornleifar á Íslandi, þótt að bandarískir kollegar hans hafi hatrammlega reynt að komast í veg fyrir það á sínum tíma (meira um þá skálmöld síðar hér á Fornleifi), hefur sýnt okkur að norrænir búsetar á Nýfundnalandi um 1000 e. kr. hafi vissulega verið frá Íslandi og Grænlandi. Þeir tóku með sér jaspissteina frá heimahögunum (sjá hér) til að nota líkt og tinnu til að slá eld á eldjárn (eldstál). Mikið hefði nú verið gaman ef Kristján hefði lifað lengur og hefði heyrt það. Það hefi örugglega slegið "efasemdamanninn".

*

Að lokum verður maður einfaldlega að hrósa Önnu Leplar fyrir fallega hönnun á bókinni eins og ég gerði þegar ég skrifaði ritdóm um bókina Mannvist, en þar bar hún einnig ábyrgð á útlitinu á þeirri bók.

--- ---  

Titill: Kristján Eldjárn 2012. Vínlandsdagbók. [Bókin er gefin út í samvinnu við Þjóðminjasafn Íslands og Fornleifastofnun Íslands]. Forlagið. Reykjavík. 

 

Einkunn:  6 grafskeiðar, þrátt fyrir nuddið og kvartanir í íslenskum þátttakendum með heimþrá á L'Anse aux Meadows sumarið 1962. 6 grafskeiðar, danskar, verður hæsta einkunn sem héðan í frá verður gefin fyrir ný rit sem Fornleifur les eða fær send - eða nennir að skrifa um.