Hvalur á Stöng

Hljómar þetta ekki eins og forréttur á veitingastað í höfuðborginni, sem ögrar blygðunarsemi veikgeðja útlendinga sem óska þess heitast að geta synt, blístrað og borðað sushi með hvölum í heimshöfunum áður en haldið skal út í nóttina til að horfa á norðurljós?

Á Stöng í Þjórsárdal hefur reyndar fundist hvalur, eða réttara sagt brunnar leifar hvals. Sagan en svona:

Árið 1993 fundum við sem rannsökuðum á Stöng í Þjórsárdal eldaholu með móösku og viðarkolasalla og í henni ýmsar leifar, t.d. brot kambs (greiðu) og brenndra beina. Eldaholan fannst undir skála, sem lá undir smiðju, sem aftur lá undir kirkjurúst, sem síðar varð að skemmu. Eldaholan hefur verið grafin í lok 9. aldar eða í byrjun þeirrar 10., ef dæma má út frá landnámslaginu, sem þarna markaði greinileg mörk. Engin búseta virðist hafa verið á Stöng áður en það gjóskulag féll, og eldaholan eru leifar eins af fyrstu verkum ábúenda á staðnum.

A: Eldahola. B: Grafarfyllingar frá kristni, C:Torfveggur skála frá 10. öld. Gráa lagið á fletinum kringum 1.metra mælistikuna er efri hluti Landnámslagsins. Ljósm. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Snið sem sýnir hvernig eldaholan hefur verið grafin niður í gegnum Landnámslagið. Teikning Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.

Beinin í eldaholunni ollu því að ég fór að velta því fyrir mér hvort þau gætu verið úr manni og að holan væri brunakuml. Ég fór í október árið 1996 með sýni af þeim til Svíþjóðar til norska beinasérfræðingsins Torstein Sjøvold sem var prófessor í Stokkhólmi, og er mest þekktur fyrir rannsóknir sínar á íslíkinu Ötzi, sem allir þekkja í sjón. Thorstein þurfti ekki að skoða beinin lengi áður en hann komst að þeirri niðurstöðu að beinin væru úr öðru spendýri en manni, þ.e.a.s. hval.

 

Hvort menn hafi verið að borða hval uppi í Þjórsárdal vitum við ekki. En það er ekki með öllu útilokað. Líklegra þykir mér þó, að einhver gripur úr hvalbeini, t.d. leifar hvalbeinsspjalds, líku þessu á myndinni hér að ofan sem er frá Norður Noregi, hafi lent í eldinum. Útiloka ég því ekki að holan á Stöng, sem ekki er fullrannsökuð,sé hugsanlega brunakuml.

Vonandi verður hægt að rannsaka það og margt annað á Stöng á næstu árum.

Ítarefni:

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 2010:  Úrvinnsla úr niðurstöðum Fornleifarannsókn á Stöng í Þjórsárdal, Áfangaskýrsla fyrir 2009.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 1996: "Gård og kirke på Stöng i Þjórsárdalur. Reflektioner på den tidligste kirkeordning og kirkeret på Island". I J.F.Krøger og H.-R. Naley. Nordsjøen.Handel, religion og politikk. Karmøyseminaret 1994 og 1995. Dreyer bok. Stavanger, bls. 118-139.