Þegar Ali fann innsigli séra Bernharðs í Varde

Anno 1982 tók ég þátt í fornleifarannsókn á fornum kirkjugarði Sct. Nikolaj kirkju í Varde, bæ á Vestur-Jótlandi. Stjórnanda rannsóknarinnar Mogens Vedsø, eldri nema í miðaldafornleifafræði við Árósarháskóla, bráðvantaði stúdent til að grafa með sér og öðrum nema, Peter Pentz. Rannsóknin var í tímaþröng og næturfrost voru farin að skella á.

Kirkjan hafði verið rifinn fyrr á öldum en leifar hennar sýndu, að hún hefði að einhverju leyti verið byggð úr basaltsteini frá Rínarsvæðinu (frá nágrenni Kölnar) líkt og margar kirkjur á SV-Jótlandi. Steinninn var fluttur til Jótlands með mikilli fyrirhöfn á 12. og 13. öld. Kirkjugarðinn þurfti nú að rannsaka, því bílastæði fyrir einhverja verslun átti að vera þar sem fyrri kynslóðir íbúa Varde höfðu verið lagðir til hinstu hvílu.

Þarna voru rannsakaðar um 350 beinagrindur, flestar mjög vel varðveittar. Einnig munu þarna, áður en ég kom til starfa, hafa fundist leifar stafkirkju, sem líklega hefur staðið þarna áður en kirkja úr steini var reist á 12. öld. Tíminn til rannsókna var skammur. Ég var settur í barnabeinagrindurnar, þar sem Peter gat ekki hugsað sér það, þar sem beinagrindurnar minntu hann víst á börnin hans.

Peter Pentz grefur upp bein í Varde

Við höfðum tvo atvinnuleysingja okkur til að hjálpar. Einn var dálítið seinþroska ,en hinn var skaðaður af drykkju. Ég gat ekki alltaf skilið þá félaga, því þá átti ég erfitt með vesturjóskuna. Þar sem ég var víst eini maðurinn með dökkt, hrokkið hár í Varde á þessum tíma og þessir kynlegu kvistir höfðu aðeins séð og heyrt talað um múslíma í sjónvarpinu, kölluðu þeir mig Ali, því þeim þótti ég líkum einum slíkum. Þeir voru handvissir um að ég væri kominn til bæjarins til að stela frá þeim stúlkunum eða einhverju öðru verðmætu. Ég var hins vega þarna aðeins til að græða pening og man að ég pantaði mér flugmiða til Íslands úr eina peningasímanum á torginu í Varde. Þá kostaði meira að fara til Íslands í krónum talið en nú.

Ég var einnig svo lánssamur að finna eina bitastæða forngripinn við rannsóknir á Sct. Nikolaj í lok nóvember 1982. Það var hálfur innsiglisstimpill sem ég fann við lærlegg beinagrindar. Þetta var gömul beinagrind, og hafði gröfin, sem innsiglið var í, raskast af yngri gröfum, þannig að það eina sem eftir var af hinum látna var lærleggur. Ég fann innsiglið á síðast degi mínum í rannsókninni, og við þrír fornleifanemarnir vorum allir á leið til Árósa í helgarfrí.

Innsiglisstimplar látinna manna voru oft höggnir í tvennt á miðöldum, líkt kreditkort eru það í dag, til að komast í veg fyrri skjalafals og þjófnað að mönnum látnum. Þess vegna finnum við mjög oft brotin innsigli manna í gröfum þeirra.

Meðal þess sem hægt var að lesa á innsiglinu, sem hér er sýnt feitletrað, og þess sem hægt er að geta sér til um, annað hvort sem það var (skammstöfun sem hér er sýnd í  sviga) eða [það sem vantaði, sem hér er sýnt á milli hornklofa], var:

S(IGILLUM): BERN[ARDI:]  [SACER]DOTIS

sem útleggst Innsigli Bernharðs Prests. Við Mogens Vedsø komum við á borgarbókasafninu í Árósum til að skoða yfirlitsrit um miðaldainnsigli í Danmörku, en þar var ekki að finna teikningu af vaxi með líkri innsiglismynd. Þá datt Mogens Vedsø að líta í Resens Atlas, verk sem Peter Hansen Resen fræðimaður og borgarstjóri í Kaupmannahöfn á 17. öld safnaði efni í.

Resen sankaði að sér alls kyns fróðleik á 17. öld, sem var þó fyrst gefið út að hluta til á 20. öld. Resen hafði fyrir sið að láta teikna fyrir sig vaxinnsigli miðaldabréfa sem hann frétti af í söfnum. Við fundum fljótt innsiglismynd sem tilheyrt hafði Bernharði Boossen (eða Bosen) kanoka í Kaupmannahöfn. Sá sem teiknað hefur innsiglið fyrir Resen hefur ekki haft fyrir því að teikna textann, og líklega hefur myndin í vaxinu verið óskýr (sjá myndina efst og teikninguna hér fyrir neðan). En stjarnan og nafnið sem Resen skráði í texta sinn bendir til þess að Bernard Boosen hafi endað daga sína í Varde af einhverjum ástæðum. Vaxinnsigli Bernhards prest, sem Resen lét lýsa var eldi að bráð er Englendingar létu kúlum rigna á Kaupmannhöfn árið 1807. Innsiglið hékk við bréf frá 1389.  Aldur bréfsins kemur vel heim og saman við aldur innsiglisins eins og greina má hann eftir stafagerðinni og sporöskjulaginu.

Innsigli Berents Boossen í Atlas Resens

Við munum líklega aldrei fá vitneskju um, hvernig dauða Bernharðs Boosens bar að í Varde, en hugsast getur að hann hafi verið ættaður frá Jótlandi og verið þar í heimsókn er hann lést.

Frekari upplýsingar um innsigli á miðöldum er hægt að nálgast í tveimur greinum eftir mig í Árbók hins Íslenzka Fornleifafélags árið 1981 og 1984

Ítarefni:

Vedsø, Mogens og Pentz, Peter. Bernhards Segl. Skalk 1985/1,  bls. 11-15.