Getes Sevrement Getes

Getes Sevrement Getes stendur á bronspeningi nokkrum sem fannst fyrir nokkrum árum við fornleifarannsóknir að Skriðuklaustri. Margir merkir gripir hafa fundist við fornleifarannsóknirnar á Skriðuklaustri síðastliðin ár, en eins og ég hef margoft bent á hefur þeim sem stjórnað hafa rannsókninni ekki tekist að gera hinum merku fundum nægilega góð skil. Glannalegar yfirlýsingar koma um sumt í fjölmiðlum á sumrin, en hins vegar er skrifað af vanefnum um mjög merka hluti sem hafa fundist á Skriðuklaustri. Það á til dæmis við um peninginn að arna.

Á heimasíðu Skriðuklausturs er fjallað um grip sem geymir miklu meiri sögu en þar er sögð:

„Franskur reiknipeningur er meðal þess sem fundist hefur við fornleifauppgröftinn. Slíkir peningar voru notaðir sem merki á línum til útreiknings og höfðu sjálfir ekkert sérstakt verðgildi. Línurnar voru dregnar á dúk eða fjöl en einnig voru til reikniborð með inngreiptum línum. Peningurinn sem fannst á Skriðuklaustri er skreyttur sverðliljum, merki frönsku konungsfjölskyldunnar og Möltukrossi, sem tengist meðal annars musterisriddurum og ýmsum miðaldareglum í Evrópu. Þekkt er að franskir konungar létu árlega slá reiknipeninga handa embættismönnum sínum og þetta er einn slíkur, trúlega frá síðari hluta 15. aldar. Hvernig hann er kominn til Íslands og hvort hann hefur verið notaður við útreikninga á Skriðuklaustri verður ekki sagt til um með vissu en Stefán biskup Jónsson var lærður frá [sic] Frakklandi og gæti hafa komið með peninginn"

Hér verður að leiðrétta. Vera má að mynt sú sem fannst á Skriðuklaustri hafi verið notuð sem reiknipeningur, regnepenning á dönsku, en upphaflega var hann ef til vill sleginn til annars. Hins vegar finnst mér tilgátan um að Stefán biskup Jónsson hafi komið með myntina upp á vasann nokkuð líklegri en margt af því sem hingað til hefur verið sagt um myntina.

Í umfjöllun um myntina í rannsóknarskýrslu og á heimasíðu Skriðuklausturs er einnig ranglega hermt að sverðliljur, sem eru margar á peningnum, tengist aðeins frönsku konungsfjölskyldunni  Rangt er einnig að Möltukross sé að finna á peningnum. Krossinn á peningnum er ekki Möltukross, og  meira að segja Dan Brown veit það, því Möltukrossinn er svona:

Krossinn á peningnum er hins vegar þannig:

og er kross sem gjarnan var settur á áletranir á innsiglum, myntum og öðru til að sýna upphaf texta eða enda hans og um leið hið helga tákn krossins. Menn með lágmarksþekkingu í miðaldafornleifafræði ættu að þekkja muninn á þessum krossum.

Ekki er greint frá því á heimasíðu Skriðuklausturs eða í rannsóknarskýrslu fyrir árið 2005, hvað stendur í raun á framhlið peningsins. Má það vera vegna þess að fornleifafræðingarnir sem fundið hafa hana kunni ekki að lesa á miðaldatexta, eða mismunandi miðaldaletur. Á peningnum má lesa

 

Sevrement er sama orðið og surement á nútímafrönsku, og er því hægt að leggja út af textanum á þennan hátt: "Kvittun: með vissu : Kvittun", eða öllu heldur "reikningur án skekkju", („Account without mistakes").

Peningurinn frá Skriðuklaustri er frá lokum 15. aldar, er franskur, og götin á honum gætu bent til þess að hann hafi verið notaður á "borðtölvu" miðaldamanna, reikniborðið og voru til mjög flóknar reglur um þessi göt í Niðurlöndum og Þýskalandi, en í Frakklandi virðast gataðir peningar ekki hafa verið notaðir.

 

Belgísk bók frá 16. öld sem kennir borðreikning með reiknipeningum með götum.

Ég vona að þessi greinargerð mín sé getes sevrement og leyfi mér svo að segja eins og Frakkinn gerði forðum: Ils doivent surement avoir les jetons à Skriduklaustur.

Tveir líkir peningar fundnir í Frakklandi. Eftir de le Tour 1899.

Þakkir fyrir aðstoð færi ég Dr. Claude Roelandt í Belgíu og Michel Prieur í Frakklandi.

Ítarefni:

De la Tour, Henri (1899 ). Catalogue de La Collection Rouyer: Première Partie: Jetons et méreaux du Moyen Âge, Léguée en 1897 Au Département Des Médailles Et Antiques.[Bibliothèque Nationale]. Paris.

Roelandt, Claude; Stéphan Sombart, Michel Prieur, Alain Schärlig (2005). Jetons & Méreaux du Moyen Âge. Chevau-légers.

Myntir líkar peningnum sem fannst í jörðu á Skriðuklaustri eru alls ekki óalgengar og er hægt að kaupa þær á netinu í miklum mæli. Sjá t.d. hér. Hins vegar er peningurinn sem fannst á Skriðuklaustri af frekar sjaldgæfri gerð.

Athugasemdir

[Vilhjálmur Eyþórsson, 14.2.2012 kl. 21:49]

Þetta er ekki Möltukross, heldur þýskur kross, sem tevtónsku riddararnir notuðu og þýsku keisararnir síðar. Musterisriddararnir koma hér engu máli við. Mölturiddararnir voru af reglu Jóhannesarriddara. Þeir börðust á krossferðatímanum, eins og Musterisriddarar, en hrökkluðust þaðan og stofnuðu ríki á Möltu, sem hélst að mig minnir fram til Napóleonstíma. 

[FORNLEIFUR, 14.2.2012 kl. 23:06]

Nafni, segðu þeim sem standa fyrir rannsóknum á Skriðu það, því ekki held ég því fram að þessi kross sé Möltukross. Það gerir kennari í fornleifafræði í HÍ. En þetta er heldur ekki neinn sérstakur þýskur kross eins og þú heldur.

Þessi kross er miklu eldri en notkun "Þjóðverja" á honum og er kallaður  Pattée kross, og þjóðverjar kalla hann reyndar Tatzenkreuz, sem þýðir það sama og Pattée á frönsku, það er "fótakross". Endarnir minna á oddmjóa skó sem voru í tísku frá 12. fram á 15 öld.

Þetta er heraldískur (skjaldamerkja) kross, og var notaður á skjaldamerki, innsigli, við bréfaskrifti, á vopn o.s.fr.

Hér er meiri fræðsla.

[Vilhjálmur Eyþórsson, 14.2.2012 kl. 23:19]

Þetta kann að vera svonenfndur kross heilags Georgs, sem m.a. var notaður í Skandinavíu, samkv. Wikipedia. Hann líkist þó mest hinum þýska krossi tevtónsku krossfarareglunnar í Austur- Prússlandi (járnkrossinum), sem þeir fengu úthlutað af kónginum í Jerúsalem 1219. Von Richthofen og aðrir flugkappar merktu m.a. vélar sínar járnkrossinum þýska.

[FORNLEIFUR, 15.2.2012 kl. 07:24]

Vilhjálmur Eyþórsson, "öll menning" kom á sínum tíma að sunnan og austan og kross þessi kom til Prússa eins og önnur austræn menning. Upphaflega var þetta víst rómverskt morðtól.

Prússar settu svo krossinn á morðingja og morðtól og er hann enn á flugvélum Þýskalands. Það er allt önnur saga en merkur peningur austur á landi, þótt hann hafi fundist rétt hjá húsi Gunnars Gunnarssonar, sem var eins og við vitum, þótt sumir vilji ekki vita það, hallur undir allt tautónískt. Þessi krossagerð sést t.d. á myntum á 10. öld og líklega er hægt að finna hann fyrr., þótt annað standi á Wikipediu.

En hvað finnst þér um frönsku liljurnar á Skriðupeningnum? Ætli þær séu alfranskar? 

[Vilhjálmur Eyþórsson, 15.2.2012 kl. 12:10]

Það sýnist alveg ljóst, að þessi peningur hlýtur að vera franskur, sbr. myndina af hinum peningnum. Liljurnar (Fleur de lis) eru frægasta merki Frakkakónga um aldir, þannig að það má teljast útilokað annað en að peningurinn sé franskur.

[Vilhjálmur Eyþórsson, 15.2.2012 kl. 12:18]

Auk þess er það tóm vitleysa að öll menning hafi komið að sunnan eða austan.   Menning dreifist í allar áttir, austur, vestur, norður, suður. En þessi Austurlandakenning, stundum nefndi „diffúsionismi“ eða „Ex oriente lux“, sem hefur riðið húsum á Vesturlöndum um aldir er hluti ríkjandi pólitískrar rétthugsunar, sem hver étur eftir öðrum og hér er ekkert pláss til að byrja á að ræða.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 15.2.2012 kl. 14:30]

Ég var bara að stríða þér með orðið austur og suður, Vilhjálmur, en mikið hefur nú komið úr austrinu samt, misjafnlega gott þó.