Innanklæðaþukl Naflajóns - líka á Íslandi

Á Þorláksmessu, áður en nýjasta tölvan mín var höggvin í hné af KB2670838 (sem er glæpsamleg viðbót sem er neydd upp á notendur um leið og Internet Explorer 10 og 11 er halað niður, og sem lamar sumar tölvur með ákveðna gerð grafíkkorta), birti ég grein um kerlingu og karl á spýtu sem ég skrifaði um fyrir löngu í bókina Gersemar og Þarfaþing sem Þjóðminjasafnið gaf út á 130 ára afmæli sínu, og sem líklegast er meðal merkustu bóka sem safnið hefur gefið út.

Helga Kristjánsdóttir „bara húsmóðir", sem er tryggur lesandi Fornleifs, skrifaði eftirfarandi athugasemd við greinina um hjónin og ljónin:  

Var einmitt að rýna í fatnað karlsins, með tilliti til tísku. Greinilegt er að hann stingur vinstri hendi í einskonar útbungaðan vasa,sem er á hægri boðungi,nema að hann sé þar fráflettur.Það gæti hafa verið siður ef kalt er,en líklegra finnst mér að hann geymi þar digran pengepung sinn og listamaðurinn þekki takta þeirra sem fálma eftir þeim.annað hvort til öryggis,eða á leið að kaupa fyrir konu sína t.d. sjal eða nælu,giska á Jólunum!!

Við þessa athugasemd vöknuðu hjá mér gamlar heilaboðleiðir - sem virka ágætlega þótt ég sé nú að þjösnast á fornri tölvu (5 ára gamalli) sem ég hef eitt ófyrirsjáanlegum tíma í að setja upp á ný vegna mistaka Bill nokkurs Gates - boðleiðir sem minntu mig á að ég hafði fyrir nokkrum árum lesið haldbæra skýringu á því af hverju Naflajón (Napoleon Bonaparte) hafi alltaf stungið hendinni inn undir boðung á jakka sínu eða frakka.

Menn hafa í tímans rás sett fram ótal tilgátur varðandi þetta háttalag Naflajóns, og sumir menn ganga um á þennan hátt og halda að þeir séu keisarar. Sumir töldu hann hjartveikan, aðrir kenndu magakveisu um eða gallsteinum, enn aðrir töldu víst að keisarinn væri á kafi í naflaskoðun eða haldinn ólæknandi kláða. En það var allt saman tóm þvæla og kjaftæði. Höndin sem Naflajón stingur inn undir fötin má rekja til þess að skoskur aðalsmaður, Douglas að nafni, mikill aðdáandi Korsíkumannsins, pantaði málverk af Naflajóni hjá hinum þekkta franska málara Jacques-Louis David sem málaði margar myndir af Bonaparte. Málverkið, sem Douglas pantaði, var í þetta sinn málað án þess að Naflajón sæti fyrir. Myndin líktist víst ekkert keisaranum, en Napolen sá hana og honum líkaði hún vel þar sem David hafði fegrað hann til muna. Bonaparte sendi á David kveðju er hann hafði séð málverkið á sýningu, sem hljóðaði svo:" Þú hefur skilið mig, kæri David".

Á 19. öld varð þessi mynd og aðrar skyldar til þess að Naflajón var ávallt sýndur klórandi sér innan klæða, stundum með vinstri hönd, annars með þeirri vinstri. Þannig hefur hann verið matreiddur í óteljandi kvikmyndum, t.d. ríðandi um Rússland með höndina á mallakútnum.

Glöggur bandarískur listfræðingur, Arline Meyer að nafni, hefur í merkri grein í Art Bulletin (College Art Association of America), Vol. 77, sem hún kallar „Re-Dressing Classical Statuary: The Eighteenth-Century 'Hand-in-Waistcoat' Portrait", bent á að siðurinn að mála karla með höndina eins og Naflajón hafi verið mjög algengt fyrirbæri í portrettmálverkum á 18. öld. Meyer sýndi fram á, að farið hafði verið að mála menn með aðra hvora höndina á þennan hátt áður en Naflajón fæddist. Hún benti á að Francois nokkur Nivelon hafi árið 1783 gefið út bókina  „A Book On Genteel Behavior, þar sem þessari „stellingu" var lýst og átti hún að sýna karlmannlegt fas með sneið af lítillæti. Meyer telur enn fremur að 18. aldar menn hafi orðið fyrir áhrifum af því hvernig Grikkir og Rómverjar sýndu rithöfunda sína og ræðumenn í höggmyndalist. Þeir voru gjarnan sýndir með eina höndina undir togunni. Eskines frá Makedóníu (390-331 f. Kr.) sem var leikari og ræðusnillingur hélt því fram í bók sem eignuð er honum, að það væri ekki góður siður að tala nema með hendurnar undir togunni. En ekki gátu allir menn ráðið við hendurnar á sér undir klæðum eins og kunnugt er.

Karlar á Íslandi tolldu glögglega vel í tískunni eins og spýtukarlinn frá Munkaþverá í Eyjafirði sýnir okkur. Parísartískustraumar voru ekki óþekkt fyrirbæri meðal karla á Íslandi. Konurnar voru hins vegar í klæðnaði sem að hluta til átti ættir að rekja aftur til miðalda og höfðu sumir karlar greinilega ekkert annað að gera í harðærum í lok 18. og 19. aldar en að velta fyrir sér hvernig hægt væri að pakka konum inn í sem fyrnstar flíkur, meðan þeir leyfðu sér að spankólera um eins og tískudræsur í París.

Kannski er það þó svo að karlinn á spýtunni eigi einfaldlega að vera Naflaljón og kerlingin sé hún Jósefín, en þau voru hjón. Hvað er betra en að setja þau ofan á keisaraleg ljón sem urðu aflögu af einhverju spýtnarusli frá fyrri hluta miðalda sem ekki þótti lengur fínt að hafa uppi við í kirkju. En líklegra er þó að þetta séu einhver hreppstjórahjón sem viðvaningur í útskurði, eða listhneigður unglingur, setti á stall, þegar honum var ekki þrælkað út dags daglega.

Athugasemdir

[Helga Kristjánsdóttir, 30.12.2013 kl. 00:29]

Sæll vertu Fornleifur, fróður eins og venjulega um allt fornt. Þú komst mér til að hlægja,er sagðir frá tilgátum manna á háttalagi Naflajóns,að stinga hendinni innundir fötin. -Það er heilmikið þreytandi fyrir axlirnar.að hafa hendurnar lafandi lóðbeint niður,þess vegna urðu sennilega buxnavasar á herrafötum til,? Ég þekki einn háttsettan íslenskan mann,sem leggur hönd sína jafnan létt á jakkaboðunginn, á leið sinni í pontu þar sem hann heldur eftirminnilegar ræður,???

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 30.12.2013 kl. 06:42]

Helga, það eru tveir möguleikar í stöðunni með þennan stjórnmálamann. Annað hvort er hann með Naflajónsheilkenni eða að hann hefur tekið sér ræðusnillinga fornaldar til fyrirmyndar.

Latínukennari minn í MH, Teitur Ben, átti það til að setja höndina inn undir boðunginn. Annar kennari sem kenndi mér fyrr í öðrum skóla átti það til að setja hendurnar eða fingurna, alveg ómeðvitað, niður í buxurnar. Það þótti stelpunum afar fyndið. Ein var svo frökk að spyrja hann einu sinni, hvað hann væri að gera þarna með lúkurnar, og svaraði hann þá til að hann væri utan nærfata. Þegar karlar grömsuðu mikið í vösunum á sér, vegna óframfærni, var talað um þeir væru í vasabilliard. Ég mæli ekki með því að slíkur kækur sé við hafður í pontu Alþingis, þótt margt ómerkilegra sé gert í þeim ræðustól.

[Jón Logi (IP-tala skráð) 30.12.2013 kl. 14:40]

Var þetta örugglega ekki bara ákveðin tískustelling eða táknmerking þess tíma.

"High 5" var til dæmis ekki til 1945

Hver man svo (ekki?) eftir sveiflunni "zahhh" í söngleiknum "Gretti" ca 1980

[FORNLEIFUR, 30.12.2013 kl. 18:36]

Jú Jón Logi, tíska var það heillin. Tolldi hún þó við nokkuð lengi, sem ekki er vani tískunnar í dag.  En fyrst karlar á Íslandi kunnu þessa tísku, spyr maður vitaskuld hvort snótir Íslands hafi sveiflað velilmandi vasaklútum eins og kynsystur þeirra úti í París gerðu. Mig grunar að sumar þeirra hafi haft ráð á slíku og lyktað af öðru en náttúrunni og kúarössum. Íslendingar hafa alltaf verið mjög nýjungagjarnir, þegar þeir tóku sér ráð til þess.