Skammarleg vinnubrögð

Oft er fljótlega hægt að sjá, hvort gæði fræðigreina eru ásættanleg með því einu að athuga, hvernig farið er með heimildir. Ég læt mér jafnvel stundum nægja að skoða hvernig fornleifafræðingar og aðrir vitna í ritverk mín ef þau koma við sögu í vinnu annarra.

Oftast gera menn það siðlega og eftir gildandi reglum. En því miður hef ég upplifað annað. Þegar ég uppgötva vankanta á vinnu annarra þegar að mér snýr, er ég ekkert smeykur við að segja frá því. Ég hef t.d. greint frá því hvernig ungprófessor í HÍ í samvinnu við aðra gerði sig sekan um fræðilega óásættanleg vinnubrögð í tilraun sinni og annarra að gera skoðanir og niðurstöður mínar um aldur byggðar í Þjórasárdal að sínum (sjá hér).

Tilvitnanafúsk - Cambridge style?

Árið 2012 birtist greinin "The Roles of Pit Houses and Gendered Spaces on Viking-Age Farmsteads in Iceland" í hinu virta tímariti Medival Archaeology (56:2012) (sjá greinina hér) Ef tímaritið hefur áhyggjur á copyright-rétti greinarinnar, bendi ég þeim á að hafa samband svo ég geti sagt þeim frá gæðum greinarinnar sem þeir birtu. Það geri ég gjarna opinberlega á ensku og öðrum tungumálum.

Höfundur greinarinnar er Karen Millen (sjá mynd) og fjallar greinin um jarðhýsi og notkun þeirra. Í þessari annars áhugaverðri, en samt mjög ófullnægjandi grein með of mörgum fyrirframákveðnum tesum og vanþekkingu á því hvar jarðhýsi hafa fundist á Norðurlöndum, uppgötvaði ég, að vitnað var í mig. Þótti mér þetta afar undarlegt, því ég hef ekki hreyft svo mikið við þeirri frumtilgátu minni, að hugsanlega hafi fundist hluti af jarðhýsi á Stöng í Þjórsárdal. Það kemur aðeins fram í einni áfangaskýrslu minni frá 9. áratug síðustu aldar, og svo ekki meir, því ekki hef ég haft tök á því að rannsaka málið frekar. Nei, ekki var það nú hugsanlegt jarðhýsi á Stöng sem Milek ritaði um er hún vitnaði í ritverk mín í grein sinni um jarðhýsi.

Karen Milek fornleifafræðingur frá Kanada, sem starfar sem ungprófessor við Háskólann í Aberdeen, og segist sérhæfa sig í Íslandi, vitnar í stutta, 35 síðna, ljósritaða rannsóknarskýrslu (sjá ljósmynd neðar) sem ég skrifaði fyrir Vísindaráð árið 1991, eftir að ég hafði látið gera AMS kolefnisaldursgreiningar við Háskólann í Uppsölum með stuðningi frá Vísindaráði. Skýrslan var gefin Þjóðminjasafni Íslands, en ekki til þess að menn væru að klæmast á niðurstöðum hennar í bresku tímariti.

Karen Milek hefur m.a. fengið Ph.D. gráðu út á þessa grein sína við Háskólann í Cambridge. Slíka gráðu er hægt að fá þegar menn skrifa greinar sem innihalda gallaða og algjörlega innistæðulausa tilvísun í "upplýsingu" í skýrslu eftir mig sem ber heitið Kolefnisaldursgreiningar (AMS) á sýnum frá fornleifa- rannsóknum í Þjórsárdal.

Mér til mikillar furðu vitnar Karen Milek í atriði (sjá bls. 87) sem alls ekki er að finna í skýrslu minni sem hún þykist vitnar í. Hún er að fjalla um jarðhýsi að Gjáskógum í Þjórsárdal. Ég fjalla alls ekkert um þann stað í skýrslu þeirri sem hún vitnar í. Milek láist einnig að greina frá því, að ritverk mitt sé ljósrituð skýrsla til Vísindaráðs og tileinkar hana ranglega Þjóðminjasafni Íslands (sjá heimildaskrá í grein Mileks, bls. 129). Þetta síðasta atriði sýnir mér, að annað hvort hefur Milek aldrei haft skýrslu mína á milli handanna, eða að hún kann alfarið ekki með rétt mál að fara.

Ekki er nóg með að rangt sé vitnað í eitthvað sem alls ekki stendur í skýrslunni, sem höfundur þykist vitna í; Einnig er sagt að skýrslan mín sé frá 1989. Umrædd skýrsla er frá 1991 og kemur það mjög greinilega fram á kápu skýrslunnar innanverðri, sem og af fylgiskjölum sem birt eru í skýrslunni.

Þetta eru einstaklega sóðaleg og óvandvirk vinnubrögð, höfundi og háskóla hennar til lítils sóma. Vona ég að Karen Milek biðjist formlega og opinberlega afsökunar á þessu í athugasemdum hér fyrir neðan, sem verða opnar í 50 daga frá birtingu greinar minnar.

Það er einfaldlega ekki rétt með farið hjá kanadíska fornleifafræðingnum Karen Beatrice Milek. Í téðri skýrslu eftir mig, sem Milek hefur greinilega aldrei lesið, þar sem hún getur ugglaust ekki lesið íslensku eða önnur Norðurlandamál sér til gagns, stendur ekkert um Gjáskóga eða aldursgreiningu á 1104 laginu. En það segist hún vitna í. Hvernig hún leyfir sér að halda því fram í ritgerð sem hefur verið dæmd hæf sem hluti af Ph.D. gráðu, er mér óskiljanlegt. Það er vitaskuld vandamal háskólans í Cambridge, en fyrst og fremst vandamál Mileks og þeirra fornleifafræðinga á Íslandi sem fóðra hana með röngum upplýsingum í algjöru ólæsi hennar á íslenska menningarsögu og fornleifarannsóknir.

Eða bara íslenskar aðferðir?

Mig grunar auðvitað, hvaðan þessi meinloka hjá Karen Milek er komin og kann engan annan að nefna sem heimildamann hennar en Orra Vésteinsson, sem Milek hefur starfað með. Meðal annarra þakkar hún Orra fyrir aðstoð við gerð ritgerðar sinnar í Medieval Archaeology. Prófessor Orri hefur einmitt framið sams konar heimildamisnotkun á því sem ég hef ritað.

Milek gæti vitaskuld einnig hafa gert þessa villu án nokkurrar hjálpar. Margir aðrir Íslendingar hafa lesið greinina yfir og lánað í hana efni. Enginn þeirra hefur séð þessa yfirlýsingargleði fornleifafræðingsins og tilvitnun í grein sem ekki inniheldur upplýsinguna sem vitnað er í. Það er neyðarlegt.

Grein Mileks má vel vera hin besta smíð, fyrir utan soralega yfirreið á niðurstöðum mínum. Hún heldur því t.d. fram jarðhýsin hafi verið "dyngjur" kvenna, þar sem konur sátu og ófu og unnu með ull - þótt ekki vilji ég útiloka að karlar hafi einnig unnið slík störf. En í doktorsritsmíðum vitnar maður ekki í eitthvað sem ekki hefur verið skrifað, og heldur ekki rangt í það sem hefur verið skrifað. Ef það eru munnlega upplýsingar, ellegar bréf sem maður vitnar í, eru til reglur fyrir slíkar tilvitnanir.

Siðareglur

Að lokum leyfi ég mér að vitna í "siðareglur" Félags Íslenskra Fornleifafræðinga, sem ég er ekki meðlimur í m.a. vegna þess að siðareglurnar hafa verið brotnar svo oft gegn mér og öðrum, að ég tel þær vera tvískinnung og yfirskin fyrir siðleysi sem viðhefst í íslenskri fornleifafræði :

6. Fornleifafræðingum ber að sýna vinnu annarra fornleifafræðinga tilhlýðilega virðingu og mega ekki eigna sér verk þeirra eða hugmyndir.
7. Fornleifafræðingar skulu í starfi sínu forðast óheiðarleika og rangfærslur. Ekki skulu þeir vísvitandi leggja nafn sitt við neinar athafnir af því tagi og ekki heldur umbera þær hjá starfsfélögum sínum.

Vonandi munu erlendir fornleifafræðingar sem vinna á Íslandi, og sér í lagi þeir sem ekki eru læsir á íslensku, kynna sér þessar reglur og læra. Því þær eru ágætar ef maður heldur þær. Margir Íslendingar hafa víst aðeins lög til að brjóta þau (sjá hér hvernig prófessor brýtur siðareglur fornleifafræðinga).

Erlendir fornleifafræðingar á Íslandi

En verri dæmi eru til um siðleysi erlendra fornleifafræðinga á Íslandi. Eitt sinn börðust bandarískir fornleifafræðingar sem leyft hafði verið að vinna á Íslandi innbyrðis líkt og hafin væri ný Sturlungaöld. Heimtufrekur stóramerískur imperíalisti, Thomas McGovern að nafni, sem síendurtekið braut fornleifalög á Íslandi reyndi t.d. allt sem hann gat til að bola öðrum bandarískum fornleifafræðingum, t.d. Kevin Smith, burt úr rannsóknum á Íslandi. "Iceland was not big enough for other American Archaeologists than Tom McGovern" virtist vera mottóið.

Íslendingar sem hann taldi í vegi sínum fengu líka að kenna á miskunnarlausum redneck-aðferðum prófessors McGoverns við Hunter College, City University New York (CUNY). Ég var einn þeirra "heppnu" sem lenti í einelti McGoverns, eftir að ég uppgötvaði galla hans og atferli. Hann sagðist mundu sjá til þess að allir bandarískir styrkir sem færu í rannsóknir á Íslandi myndu verða sendir "to the Soviets". Það er önnur saga og verri en heimildafúsk. Meira og nánar um það síðar.

Athugasemdir

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 5.7.2015 kl. 09:19]

Þessi fornleifabransi virðist meir í anda Machiavelli  en Indiana Jones!

[FORNLEIFUR, 5.7.2015 kl. 14:23]

Þegar fleiri fornleifafræðingar (BA og MA) eru framleiddir við HÍ en í Noregi og Danmörku, þá er vitaskuld komin gróðrarstía fyrir Machiavelliskar uppákomur í landi þar sem fólksfjöldinn er 15-16 sinnum minni en í Noregi og Danmörku. En fólkið sem klakið er úr HÍ er nú ekki það sem plottar og planar. Aðkoma einstaka erlendra fornleifafræðinga hefur ekki verið til góðs fyrir Íslendinga og hafa þeir sumir sýnt ýmsa takta sem Machiavelli hefði verið stoltur af. Indiana Jones er reyndar einnig óæskilegur í íslenskri fornleifafræði.