Gullið í Gullskipinu er loks komið í leitirnar

Margir hafa sennilega aldur til þess að muna þá sveit vaskra manna sem hundsuðu alla rökhugsun og heimildir og leituðu ár eftir ár að "Gullskipi" á Skeiðarársandi.

Eftir áratuga leit, á skjön við ráð fróðra manna og t.d. rannsóknarstofnun bandaríska sjóhersins í Maryland, fundu þessir karlar loks árið 1983 skip í sandinum. Ekki var það gullskipið heldur þýski togarinn Friedrich Albert, sem strandaði á sandinum í janúar árið 1903.

Þjóðminjasafnið eitt græddi eitthvað gullkyns á því ævintýri því það fékk nýjan jeppa, hvítan og austur-asískan að uppruna, til að taka þátt í ævintýrinu með gullskipið áður en það varð að martröð með þýskan togara í aðalhlutverki. Áður en það gerðist var Þjóðminjasafnið komið í startholurnar og hafði sent fólk austur á Sanda. Reyndar vildi Menntamálráðuneytið fá jeppann aftur eða láta Þjóðminjasafnið borga fyrir hann að fullu og þátttöku safnsins í vitleysunni, en það tókst ekki. Heilar 50 milljónir fornkrónur gekkst ríkið í ábyrgð fyrir á sandinum. Var jeppagarmurinn lengi kallaður Gullskipið af gárungum í fornleifafræðingastétt.

Þegar menn fundu ryðgaðan ventil úr Albert togara fór víst allur vindur úr Gullleitarmönnum. Myndin birtist í DV í september 1983.

Þrátt fyrir togarafundinn, héldu ofurhugarnir áfram leit sinni í nokkur ár á sandinum, en nú heyrist orðið lítið af Het Wapen van Amsterdam sem strandaði árið 1667 og meintum dýrindisfarmi skipsins.

Þrátt fyrir að sameiginlegar farmsskrár skipsins og þeirra skipa sem það var í samfloti með væri birt á Íslandi og hún ekki sögð innihalda neitt þess kyns sem stórir strákar í sjóræningjaleik leita að, þá héldu sumir menn að skrárnar innihéldu t.d. upplýsingar um að "49,280 tonn af kylfum eða stöfum". Reyndar skjátlaðist þeim einnig sem birtu farmskrárnar og óðu í sömu villu og leitarmenn. Þeir sem fróðari áttu að vera og hafa vitið fyrir ævintýramönnum, höfðu ekki fyrir því að leita aðstoðar manna sem gátu lesið hollensku. Það sem velviljaðir heimildarýnir menn vildu meina að væru kylfur og stafir, voru 49,28 tonn af múskatblómu, foelie. Einhver spekingur þýddi orðið foelie með kylfum og stöfum (sjá hér), en foelie er gamalt heiti fyrir múskatblóm (muskaatbloem á hollensku), þ.e. trefjarnar rauðu og bragðgóðu utan um múskathnotuna. Trefjarnar missa fljótt litinn og verða gular og fölar og eru seldar malaðar á Íslandi, oft undir enska heitinu mace.

Þetta kylfustand var föður mínum sem var fæddur í Hollandi mikið undrunarefni man ég, en hann flutti einmitt inn múskatblómu og múskathnetur, og hann reyndi að hafa samband við björgunarmenn gullskipsins, ef ég man rétt sjálfan Kristinn í Björgun, en án mikils árangurs. Þeir vildu ekkert á hann hlusta. Þeir voru líklega farnir að leita að kylfum í sandinum blessaðir mennirnir.

En nú færi ég Gullskipsmönnum lífs eða liðnum þau gleðitíðindi, að gullið í gullskipinu sé svo sannarlega fundið. Það hefur lengi verið vel varðveitt í kirkjum og söfnum síðan það fannst, þótt lítið væri nú reyndar eftir af gullinu.

Gullið eru leifar af gyllingu, stundum gervigyllingu, á spjöldum úr skrautkistu með svörtu lakkverki, sem var meðal þess sem menn hirtu úr flaki skipsins eða af sandinum. Fróðir menn, og þar á ég m.a. við Þórð Tómasson í Skógum hafa lengið talið að spjöldin þrjú úr lakki sem varðveitt eru í Skógarsafni, Þjóðminjasafni og Kálfafellskirkju hafi komið úr Het Wapen van Amsterdam. Þar er ég alveg sammála meistara Þórði, og það eru fremstu sérfræðingar í Hollandi líka. Verkið á lakkspjöldunum kemur heim og saman við að það geti hafa verið úr skipi strandaði árið 1667.

Hins vegar er nýtt vandamál komið upp sem þarf að leysa. Lakkverk, sem á þessum tíma tengdist oftast Japan var framleitt víðar í Asíu en þar. Þegar Het Wapen van Amsterdam lagði upp í sína síðustuu ferð frá Batavíu (síðar Jakarta) í Indónesíu, og það var þann 26.janúar 1667, var skipalest sú sem Skjöldur Amsterdams með fylli að varningi víðs vegar úr Asíu. Hollendingar söfnuðu auðæfum, kryddi, vefnaði og postulíni í gríðarstór pakkhús í Batavíu sem þeir sóttu til fjölmargra hafna sem þeir sigldu á.

Kastali Hollendinga í Batavíu árið 1661, stærð sumra pakkhúsanna sem sjást á myndinni var mikil. Njótið verksins, sem málað var af Andries Beeckman árið 1661, með því að stækka myndina. Málverkið hangir á Rijksmuseum í Amsterdam.

Ein þessara hafna var Macau, nýlenda Portúgala, sem þeir lögðu áherslu á, eftir að Japanar höfðu úthýst þeim frá Japan. Portúgalar höfðu smám saman gerst óvinsælir meðal Japana og stunduðu trúboð í Japan. Það líkaði Japönum lítt og voru Portúgalar loks flæmdir í burtu og einnig margir Japanir er tekið höfðu kristna trú. Meðal þeirra Japana sem fóru með Portúgölum voru iðnaðarmenn sem stunduðu lakklistavinnu. Þeir settust að á Macau nærri þeim stað sem síðar hét Hong Kong og héldu áfram að stunda handverk sitt.

Helsti sérfræðingur Hollands og heimsins í lakklist telur nú mjög hugsanlegt að spjöldin á Íslandi sem að öllum líkindum eru komin í "Gullskipinu" fræga, hafi verið gerð af japönskum listamönnum á Macau, þó ekki sé búið að afskrifa að þau séu frá Kyushu eyju í Japan, eða verkstæðum í Nagasaki ellegar Kyoto.

Spjald sem talið er vera úr Het Wapen van Amsterdam. Varðveitt í Byggðasafninu í Skógum og var síðast notað sem sálmaspjald í Eyvindarhólakirkju.

Efnasamsetning lakksins, sem á japönsku kallast urushi, verður nú vonandi rannsökuð ef leyfi fæst og er hægt með efnagreiningum að segja til um hvort að það var framleitt í Japan, Macau, Síam eða annars staðar. Vísindunum fleygir fram.

Fleiri tíðindi munu berast af því síðar á Fornleifi, sem alltaf er fyrstur með fréttirnar - af því gamla.

Vona ég að þessi gullfundur gleðji gullleitarmenn á Sandinum, ef þeir eru þá nokkrir eftir ofan sanda til að gleðjast með okkur - líklega allir farnir með gullvagninum aftur heim í skýjaborgirnar.

Athugasemdir

[Ómar Ragnarsson, 20.1.2016 kl. 11:48]

Þess má geta að fjölfróðir Öræfingar töldu allan tímann að verið væri að leita á skökkum stað, skipið hefði strandað á Skaftafellsfjöru en ekki Svínafellsfjöru þar sem leitað var.

[FORNLEIFUR, 21.1.2016 kl. 15:01]

Það var komið dálítið sport í þetta hjá leitarmönnum - sérstaklega að gera allt annað en staðkunnugir sögðu og lesa ekki heimildir. Kannski eru akkerin enn þarna, líkt og telja sumir - hver veit? Ég læt mér nægja góss eins og lakkspjöldin góðu.