Góði hirðirinn í Fellsmúla og lélegi hirðirinn við Suðurgötuna

Fréttir (sjá hér og hér) herma að Þjóðminjasafnið hafi fengið plastkassa frá Góða Hirðinum/Sorpuversluninni í Fellsmúla fullan af forngripum úr bronsi, járni og gleri, sem einhver skilaði af sér í Sorpu í nytjagám. Góði hirðirinn hirti góssið en glöggir sérfræðingar þeirra sáu að Þjóðminjasafnið ætti líklega frekar að fá gripina sem lent höfðu í nytjagám Sorpu í Kópavogi.

Einn ágætur starfsmaður Þjóðminjasafns  Íslands hefur nú sýnt þessa gripi Morgunblaðinu og Ríkissjónvarpinu en virðist greinilega ekki vita rass í bala um það sem hann hefur á milli handanna.

Hann talar um að sumir gripanna geti verið frá miðöldum, t.d. öxin. Að tala um spjót úr bronsi frá miðöldum líkt og hann gerir er álíka og þegar bandaríski fornleifafræðingurinn sem er giftur ruðningsboltafréttamanninum í BNA taldi sig hafa fundið danska koparmynd frá lok Víkingatíma í Skagafirði (koparmynt var aldrei slegin í Danmörku á þeim tíma). Hann hafði reyndar fengið smá "hjálp" hjá myntsérfræðingi Seðalbanka Íslands, sem er eins og allir vita stofnun sem ekki þekkir aura sinna ráð.

Þessi öxi var til sölu á eBay. Kemur frá Úkraínu.

Það virðist nú greinilegt að starfsmenn Þjóðminjasafns Íslands hafa aldrei lært neitt um gripafræði rómverskar eða keltneskar járnaldar (keltneska járnöld kalla Danir stundum ældre romersk jernalder). Spjótsoddar þeir sem í kassanum fundust eru frá því um Krists burð eða skömmu síðar og öxin er af gerð sem notuðu var víða, en þó mest Mið-Evrópu. Slíkar fornar axir er í dag reyndar hægt að kaupa á eBay fyrir 100 bandaríkjadali. Þegar á bronsöld á áttundu öld f.Kr. var þessi gerð af flatöxum notuð í Evrópu, en síðar var farið að framleiða þær úr járni. Sú gerð sem hent var á haugana á Íslandi ver í notkun á frekar löngu tímabili, eða frá ca. tveimur öldum fyrir Krists burð fram á 1. öld eftir Krists burð.

Þessi öxi kom úr safni bresks safnara og var nýlega seld á uppboði.

Að mínu mati má telja líklegt að þessir gripir hafi komið frá Miðevrópu hugsanlega Póllandi eða Litháen.

Góði Hirðirinn og Sorpa sinntu skyldum sínum og sýndu frábæra árvekni, en Þjóðminjasafnið sýnir enn og aftur allt annað en afburðahæfileika. Safnið verður aldrei betra en starfsfólkið. Safnið ætlar að bíða þangað til einhver gefur sig fram sem eiganda þessara gripa;

"Við förum nú ekki í rannsóknir á þessu að svo stöddu"

eins og starfsmaður Þjóðminjasafnsins orðaði það í sjónvarpsfréttum 9. júní 2018. Já hvers vegna að afhjúpa vanþekkingu sína í einni svipan? Þetta er uppgjöf í beinni.

En það er tvímælalaust hlutverk Þjóðminjasafnsins að svara spurningum um þessa forngripi og nú þegar. Ef þeir eru ekki frá Íslandi, sem er afar ólíklegt - en er auðveldlega hægt að komast úr skugga um - ber safninu skylda að ganga úr skugga um hvaðan þeir eru ættaðir, svo ekki komist á kreik gróusögur um að þetta séu fornleifar frá "landnáminu fyrir landnám", sem mörgum manninum er svo hjartnæmt. Nú þegar eru  fjölmiðlar farnir að tala um að gripirnir gætu "sumir hverjir verið frá fyrstu öldum Íslandssögunnar" og hafa það eftir fornleifafræðingi á Þjóðminjasafni Íslands.

En ef þessi "fundur" úr Sorpu, líkt og ég held, hafi verið eign eins margra þeirra ágætu Austurevrópubúa sem sest hefur að á Íslandi, sem hugsanlega er látinn eða fluttur á brott, þá geta menn orðið að bíða heldur lengi eftir dæma má út frá þeirri aðferð sem starfsmaður  Þjóðminjasafnsins ætlar sér að nota: Að fara ekki rannsóknir á þessu að svo stöddu.

Keðjan sem fannst er alls ekki nokkurra áratuga gömul eins og haldið var fram á RÚV, og er hvorki úr Bauhaus eða Húsasmiðjunni. Glerið sem var í plastkassanum þarf ekki að vera úr lyfjaglasi. Það gæti allt eins verið úr rómversku glasi, til að mynda glasi fyrir ilmvötn.

Mér þykir líklegt að gripirnir séu ekki allir frá sama stað eða nákvæmlega sama tíma. Ég útiloka það þó ekki.

Áður en menn haldnir keltafári og ranghugmyndum um elstu sögu Íslands fara að ímynda sér að hér sé komið í leitirnar haugfé fyrir einn af leiðangursmönnum Pýþeasar frá Massalíu sem borinn var til grafar í Kópavogi, að þetta séu leifar eftir Rómverja eða jafnvel eftir Krýsa, góðkunningja Íslendinga úr bjánasagnfræði sjálfstæðisbaráttunnar -  svo ekki sé talað um lyklana að skírlífsbeltum Papanna og vopn þeirra, þá leikur enginn vafi á því skv. lögum, að það er algjör skylda Þjóðminjasafns Íslands að rannsaka þessa gripi og miðla fræðilegri þekkingu um þá. Safninu ber að hirða um þá fljótt og samviskusamlega líkt og starfsmenn Góða hirðisins/Sorpu gerðu, er þeir komu gripunum strax til Þjóðminjasafnsins, sem þeir héldu að hefði sérfræðiþekkingu til að upplýsa hvað þeir hefðu á milli handanna. En kannski er bara orðið betra að fara með fornleifar beint í Góða hirðinn  þegar þekkingin og áhuginn eru í algjöru lágmarki eins og raun ber vitni ?

Plastkassinn, sem gripirnir fundust í, gæti einnig veitt svarið við spurningunni um uppruna eiganda gripanna. Ekki sýnist mér hann vera úr Ikea, Bauhaus, Hagkaup, eða Húsasmiðjunni. Reyndar sýnist mér að á kassanum standi Plast Team, en það eru danskir kassar, sem seldir hafa verið á Íslandi. En þeir eru helst framleiddir í Slupsk í Póllandi. Nú verða menn því að vinna fyrir laununum sínum á Þjóðminjasafninu. Miðinn á kassanum gæti verið hjálplegur.

Athugasemdir

[Ragnhildur Kolka, 10.6.2018 kl. 11:36]

Þú ert nú þegar búinn að vinna hálfa vinnuna fyrir Þessa starfsmenn Þjóðminjasafnsins. Þeir ættu að geta klárað verkið. 

En sú staðreynd að gripirnir voru skildir eftir í Góða hirðinum gæti bent til að viðkomandi hafi viljað tryggja að þeir glötuðust ekki en jafnframt að nafn eigandans héldist óþekkt.

[FORNLEIFUR, 10.6.2018 kl. 15:01]

 Ég brussaði þessu af kl. 5 í morgunn eftir að hafa sofið á fréttinni á RÚV. Svo ekki var fyrirhöfnin mikil og Þjóðminjasafnið fær ekki reikning frá mér. En það er miklu meira af skemmtilegum upplýsingum sem ég vona að hámenntaðir fornleifafræðingar úr Háskóla Íslands uppgötvi á fullum launum, þegar þeir fara loks að rannsaka innihald plastkassans góða frá gjafmilda hirðinum.

Það eru svo margir möguleikar á því hvað gerst hefur. Ég setti bara fram eina hugmynd og læt það nægja. En það vekur óneitanlega alltaf grun um eitthvað gruggugt þegar menn lauma á fornminjum heima hjá sér. Sums staðar í Evrópu hefur það verið mikið vandamál að menn hafa grafið í hauga án leyfis því þeir héldu að þetta væru miklir fjársjóðir. En nú er verið að selja axir eins og þá sem var í kassanum á 100 US$, svo menn græða seint á slíkri frístundafornleifafræði. Annar möguleiki er vitaskuld að þetta sé eign einhvers sem hafi sankað að sér forngripum sem hann hefur keypt á netuppboðum. Það þarf ekkert að vera neitt lögbrot í tengslum við þennan fund.

[Rauða Ljónið, 11.6.2018 kl. 10:37]

Sæll. Nú lágu þeir heldur betur í því.
 Kv. Sigurjón.
https://www.mbl.is/frettir/innlent/2018/06/11/fraenka_henti_fornum_munum/

[FORNLEIFUR, 11.6.2018 kl. 11:23]

Já Sigurjón, það er ekki góð auglýsing fyrir Þjóðminjasafnið ef það telur að "3000 ára gripir" séu frá miðöldum. En mikið væri nú gott fyrir allt samhengið að Arró, meintur eigandi gripanna, sýndi Þjóðminjasafninu kvittanir fyrir kaupum sínum og kalli til frænku sína hreingerningaglöðu sem vitni til að staðfesta að hún hafi hent forgripum Arrós til Sorpu.

[Jóhannes (IP-tala skráð) 11.6.2018 kl. 12:57]

Meira að segja ég, ólærður, getur séð að þetta eru ekki norrænar axir.