Aðstoðarmaður Hundadagakonungs

Nýlega sýndi ritstjórinn á Fornleifi þrjár fágætar og gamlar ljósmyndir, laterna magica skyggnur, teknar af bandarískum ljósmyndara. Þær eru hluti af litlu safni Kaupmannahafnarljósmynda sem er nú varðveitt í ljósmyndasafni Fornleifs. Myndir þessar sýndi ritstjórinn á FB Gamle København. Myndirnar eru frá ýmsum stöðum í Kaupmannahöfn. Þær eru frá lokum 19. aldar og eru ekki þekktar í söfnum í Danmörku. Fornleifur náði í þær á uppboði í Bandaríkjunum.

Einn af þeim sem gerði athugasemdir við ljósmyndirnar var maður sem bar hið kunnuglega ættarnafn Effersøe, Henrik Effersøe. Ég vissi strax að þarna væri kominn fjarskyldur ættingi úr Færeyjum. Þegar ég sýndi Kaupmannahafnarbúum með áhuga á gömlum ljósmyndum, mynd af ungum manni sem gondólaði á furðulegri uppfinningu sinni á Slotsholmskanalen fyrir framan Christiansborgarhöll sem þá voru rústir einar) rétt fyrir aldamótin 1900.

Stakk ég upp á því við Effersøe að maðurinn á myndinni væri ef til vill einhver Efferøe´ren, og kannski frændi okkar. Þá kom í ljós að Henrik Effersøe var ekki íslenskum ættum fyrir ekki neitt. Hann hafði gífurlegan áhuga á ættfræði, sem ég hef hins vegar ekki. Ég gat þó látið honum í té betri upplýsingar um forfeður okkar á Íslandi, en hann hafði áður haft, bæði af Islendingabók.is, en einnig úr handritaðri ættarbók sem ættfræðingur einni reit fyrir móðurafa minn Vilhelm Kristinsson (sjá hér, hér og hér) um 1920.

Greinilegt er að Engeyjarangi ættarinnar (svo kölluð Engeyjarætt), sem kominn er út af Pétri Guðmundssyni (1786-1852) einum af yngri bræðrum Jóns (forföður míns), hefur eignað sér ættartengslin við Jón greifa og Effersøe-ættina í Færeyjum. Það er frekar fyndið, því altalað var í fjölskyldunni í gamla daga að Pétur litli væri líkast til lausaleiksbarn; Það skýrir kannski ágæta hæfileika hans til að safna auðæfum, sem ekki var öðrum gefið í systkinahópnum sem taldi í allt 12 börn.

Svo greinir þessi fjarfrændi minn sem ættaður er úr Færeyjum, en býr eins og fjölskylda hans hefur gert síðan um 1930 á Sjálandi, frá því að hann eigi ljósmynd af Jóni Guðmundssyni (sjá efst) sem var bróðir langalangalangalangafa míns Gísla Guðmundssonar (1787-1866). Þetta þóttu mér tíðindi í lagi. Jón er langalanglangafi Henrik Effersøe.

Frændi minn - Jón greifi

Jón Guðmundsson (1774-1866) var enginn annar en Jón greifi, aðstoðarmaður Jörundar Hundadagakonungs Jürgen Jürgensens/Jørgen Jørgensens), sem allir Íslendingar þekkja, en vita fæstir að hann átti ættir að rekja til Sviss (sjá hér).

Jón fékk ekki greifatitilinn af Jörundi. Nafnbótin kom til af því að Jón var ritari hjá Frederik Christofer Trampe greifa (1779-1832) og sinnaðist þeim. Trampe rak Jón umsvifalaust úr þjónustu sinni. Eftir það gáfu spéfuglarnir í höfuðstaðnum Jóni greifatitilinn. Talið er að Jón hafi átt mikilla harma að hefna, þegar hann gekk í lið með Jörundi og setti Trampe stiftamtmann af.

Er skammlíft veldi Jörundar hrundi gerði Jón sér grein fyrir því að hann yrði að koma sér af landi brott. Hann lenti í Færeyjum 1816 og gerðist þar góður borgari, kennari og ýmislegt annað. 1817 tók hann upp ættarnafnið Effersøe (oft kallað Effersö á Íslandi) sem er eins og menn vita "fordönskun" af hinni í eina tíð fögru undurfögru eyju Örfirisey, sem var í eigu föður hans Guðmundar Jónssonar (1757-1826) og konu hans Guðríðar Ottadóttur (1756-1826). Þau hjónin eignuðust 12 börn, en fjögur dóu barnung eða í æsku.

Myndin af aðstoðarmanni Jörundar er líklega frá því um 1865. Hann situr þarna settlegur öldungurinn ásamt færeyskri konu sinni, Súsönnu Olesdatter (f. 1797) frá Vestmanna (Vestmannahavn) á Straumey.

Ekki veit ég til þess að að ljósmynd af Jóni Guðmundssyni hafi  birst á Íslandi fyrr en nú. Það kann að vera, en ef svo er ekki, er einu sinni allt fyrst. Vart er hægt að komast nærri Hundadagakonungi en það. Ljósmyndir af honum eru ekki til og málverk og höggmynd á brú virðast ekki með vissu sýna sama manninn.  

Einnig er til mynd af þeim hjónum hverju fyrir sig. Hér er ein þeirra af Jóni.

Fornleifur lýsir hér með eftir málverki af lífverði Jörundar í bláum treyjum sínum með korða og mikla reiðkápur yfir herðar, þar sem þeir fara ríðandi um héruð á stertsstýfðum hrossum. Þangað til það verður grafið upp, er hér mynd Jörundar sjálfs af dansiballi í Reykjavík. Ætli Jón Guðmundsson hafi verið góður lancier-dansari við undirleik fiðlara og trymbils? Hvað kunnu ekki menn sem ólust upp í Örfirisey og Skildinganesi? Er þetta ekki hann við hægri gluggann að bjóða frúentimmeri upp í polka?

Þakkir

Mig langar að þakka Henrik Effersøe fyrir að leyfa mér að sýna myndina af forföður sínum hér á Fornleifi. Mér er sönn ánægja af því, sér í lagi þegar ég hugsa til þess að ekki er einu sinni víst, hvort til er mynd af langafa mínum Kristni Egilssyni, sem kominn var af Gísla Guðmundssyni, bróður Jóns greifa.  Svo vitað sé til eru engar eldri myndir til af fólki í minni grein ættarinnar undan Guðmundi Jónssyni, aðrar en af tveimur börnum Kristins heitins.

Athugasemdir

[Kristján Sveinsson (IP-tala skráð) 23.1.2019 kl. 08:42]

Þetta er nú stórmerkilegt allt saman og skemmtilegt. Jú, ekki fæ ég betur séð en það sé hann Jón greifi, frændi þinn, sem er þarna við gluggann að hnýta parrukkið þéttar á glæsilega Reykjavíkurdömu áður en þau taka sporið. Þú veist að ég hef skarpa sjón en afskaplega lítið ímyndundarafl, svo þetta hlýtur að vera rétt. 

K.S.

[FORNLEIFUR, 23.1.2019 kl. 08:54]

Sjón þín er eins og hjá örnum, og ég held að ímyndunaraflið sé jafnvel háfleygara: "Að hnýta parrukkið" !!!. Ætli Orðabók HÍ hafi séð þetta frábæra orðatiltak? Það verður vafalítið tala um það í kaffistofu orðabókarinnar í nokkra daga.