Af DNA-ævintýrum og rangfærslum Gísla Pálssonar

Árið 2014 kom út bók Gísla Pálssonar fyrrverandi prófessors við HÍ, sem ber heitið Hans Jónatan, maðurinn sem stal sjálfum sér. Síðan hefur bókin verið gefin út á ensku, dönsku og síðast á frönsku, enda er efnið vitaskuld áhugavert.

Þegar bókin kom út á íslensku, reyndi ég þegar að verða mér út um eintak, þar sem ég hef lengi haft áhuga á sögu svartra manna á Íslandi (þið finnið lesefni um það hér á vinstri spássíu Fornleifs).

Þar fyrir utan hef ég rýnt í skrif Gísla síðan hann vann með prófessor Paul Durrenberger, bandarískum félagsmannfræðingi sem var fyrst og fremst sérfræðingur í Tælandi og Melanesíu. Durrenberger las eitt sinni kilju með Íslendingasögu í flugvél og sneri sér þá að mannfræðirannsóknum á Íslandi í kjölfarið – en með afar misjöfnum árangri. Eftir að Gísli fór út fyrir sitt svið og gerðist mikill áhugamaður um DNA-rannsóknir hef ég líka fylgst með úr fjarska. Ég hef hér áður á Fornleifi lýst gagnrýni minni á vinnubrögð Gísla á síðastnefndu sviðinu (sjá hér).

Þegar vinur minn í Reykjavík heyrði af þessum brennandi áhuga mínum á bókinni, keypti hann hana þegar í stað og gaf mér nokkrum dögum síðar er hann heimsótti mig í Danmörku. Ég hnaut þegar um ýmsar villur í bókinni og undraðist síðar að þær hefðu ekki verið leiðréttar þegar bókin var gefin út á öðrum tungumálum.

Fyrirlestur Gísla Pálssonar í Kaupmannahöfn 2015

Þar sem sögusvið bókarinnar um Hans Jónatan er m.a. Kaupmannahöfn, hélt Gísli Pálsson erindi um innihald bókarinnar í Kaupmannahöfn í janúar 2015 á málstefnu í tengslum við ágæta sýningu sem þar var haldin um efni sem ég hef síðan einnig skrifað viðbætur um atriði sem sýninguna og sýningarskrá vantaði (sjá hér).

Erindi sitt í janúar 2015 kallarði Gísli Pálsson "Homo Islandicus: Black and white”. Það var flutt í húsakynnum Nordatlantens Brygge á Kristjánshöfn í Kaupmannahöfn. Ég fór til að hlusta, en endaði með því að gagnrýna Gísla fyrir villur og rangfærslur sem fram kom í sýningatexta sýningarinnar sem hann fjallaði um að hluta til. 

Því miður komst ég ekki að til að ræða nýju bókina um Hans Jónatan við Gísla. Ung dönsk kona sem stýrði málþinginu, og sem ég tel næsta öruggt að hafi einhverju sinni verið nemandi Gísla á Íslandi, reyndi eftir bestu getu að þagga niður í mér. Gagnrýni var ekki vel séð í þeim dagskrárlið sem kölluð var umræða. Það var því dulítið íslenskur fræðibragur yfir pakkhúsinu á Christianshavn þann daginn.

Fyrirlestur Gísla í Reykjavík

Gagnrýni var greinilega heldur ekki vel séð, þegar Gísli Pálsson (GP)hélt erindi um bók sína um Hans Jónatan í stórborginni Reykjavík. Eftir fyrirlesturinn reis upp prófessor Gísli Gunnarsson (GG) sagnfræðingur, og benti á villur í bók Gísla Pálssonar um Hans Jónatan.

GP vitnar t.d. á bls. 190-91 í bókina Ættir Austfirðinga, þegar hann birtir lýsingu á sonarsyni Hans Jónatans, Lúðvík Lúðvíkssyni á Karlstöðum á Berufjarðarströnd. Úr sal benti GG GP á þá staðreynd, að tilvísunin væri röng hjá nafna sínum; GG greindi frá því að lýsinguna á Lúðvík væri alls ekki að finna í verkinu Ættir Austfirðinga og að GP hefði sótt tilvitnunina um Lúðvík á Ættarvef afkomenda Hans Jónatans. Þó að á ættarvefnum stæði skýrum stöfum: "Höfundur þessarar lýsingar er Gísli Sigurðsson, bóndi og kennari að Krossgerði, Berufjarðarströnd" hliðraði GP af einhverjum ástæðum staðreyndum og sagði að lýsingin á Lúðvík væri komin úr verki þar sem hana er ekki að finna. Það eru vægast sagt furðuleg vinnubrögð í bók sem ekki telur fleiri en 292 tilvitnanir í 267 blaðsíðna bók.

GG er reyndar dóttursonur Gísla Sigurðssonar, og lét GG Ættarvefnum upplýsinguna sem GP misnotaði í té.

Gísli Gunnarsson átti einnig í stökustu erfiðleikum með að rekja garnirnar úr Gísla á fundinum, því nokkrir úr klappliði nemanda GP og aðrir vildarmenn höfðu í frammi hávær mótmæli við öllum efasemdum sem fram komu í sambandi við bókina. GP stóð í pontu fastur í þeim ósannindum að frásögnin væri komin úr Ættum Austfirðinga. GG gerði hins vegar síðar grein fyrir þessi villuráfi GP í tímaritinu SÖGU 2015:2. Orðrétt segir þar:

"Í aðaltexta er sagt að tiltekin ummæli (á bls. 190-191 í bókinni séu fengin úr bókinni ÆTTIR AUSTFIRÐINGA. Þetta þótti mér undarlegt og leit því í tilvísanaskrá bókarinnar. Þar er sagt að ummælin séu af ÆTTARVEF HANS JÓNATANS...Þar, (á ættarvefnum) stendur skýrum stöfum: "Frásögn þessi er eftir Gísla Sigurðsson, bónda og kennara á Krossgerði. Hún fékkst frá dóttursyni hans, Gísla Gunnarssyni"".

Nýlega hélt GP því ósmeykur fram á Facebook GG, að GG vildi kveðið hafa þá Lilju sem hann sjálfur orti með útgáfu bókarinnar um Hans Jónatan. Gaf GP í skyn að GG væri að öfundast út í verk sitt. Þetta voru heldur klén viðbrögð við gangrýni sem GG hafði hreyft aftur við í tilefni að sýningu leikinnar heimildarmyndar um Hans Jónatan í Sjónvarpinu (RÚV).

Ég er persónulega viss um að GG hefði, sem ábyrgur og virtur sagnfræðingur, gert hluta af því efni sem bókin inniheldur betur skil en GP gerði. Í bók GP eru einfaldlega of margar villur til að taka verkið alvarlega. Nú verða sumar þeirra útlistaðar:

Getur GP lesið frumheimildir?

Ljósm. V.Ö.Vilhjálmsson

Í bók sinni Hans Jónatan: Maðurinn sem stal sjálfum sér, er GP með mynd af því sem hann kallar skírnarvottorð Hans Jonathans. Það er rangt; Um er að ræða kirkjubók Lúterska safnaðarins í Christiansted á Sanct Croix 1780-1794, sem varðveittar eru í Ríkisskjalasafninu (Rigsarkivet) í Kaupmannahöfn, sem GP kallar ranglega "Þjóðskjalasafn".

Ógreinileg svarthvít mynd í lítilli stærð á bls. 31 í bók Gísla er vitaskuld ekki skírnarvottorð, heldur mynd af blaðsíðu í kirkjubók. Rétt heiti kirkjubókarinnar sem ber að vitna í er: Den Evangeliske Menighed på Sankt Croix: Enesteministerialbog for evangelisk menighed på Skt. Croix. GP kann því greinilega ekki listina að vitna rétt í heimildir. Það rýrir mjög verk hans.

Ekki er nóg með að rangt sé vitnað í kirkjubókina, GP les einnig textann ranglega og færir í stílinn. Á óljósri ljósmynd sem hann birtir á bls. 31, þýðir hann orðið Faddere sem Votta.  Það er frekar ónákvæm þýðing. Fadder er skírnarvottur. Skírnarvottar Hans Jónatans voru Herra og frú Testmann og Hr. Delgart, sem Gísli les sem Delpach.

Hvað á prófessor sem ekki getur lesið frumheimildir sér til gagns að vera að vasast í ritheimildum frá 18. öld?  Aldrei voru til neinir Delpach á Sankt Croix, fæðingaeyju Hans Jónatans, en Delgart voru meðlimir safnaðarins. Í kirkjubókinni stendur greinilega Delgart. Þó texti kirkjubókarinnar sé að mestu rétt túlkaður í vandaðri bók blaðamannsins Alex Frank Larsens, Slavernes Slægt (2008), tekst GP ekki að nýta sér það, þó sú bók hafi verið honum kunnug.

Höfundur þessa pistils tók sér sjálfur ferð fyrir hendur til að lesa frumskjalið sem varðveitt er í Ríkisskjalasafninu í Kaupmannahöfn og tók af því ljósmyndir til að fá betri sýn á blaðsíðuna í kirkjubókinni.

GP heldur því fram, að að á "skírnarvottorðinu" sem hann hefur greinilega ekki haft á milli handanna sé hægt að lesa eftirfarandi (Ég hef leyft mér að setja inn rauða bókstafi þegar GP fer með fleipur):

"Hinn 20. júní, annan mánudag eftir trinitatis. Skírt hér í kirkjunni 1 óskilgetið múlattabarn, nefnt Hans Jónatan,  móðirin [hans] er negrakonan Regína sem tilheyrir General Major Schimmelmann. [og]  Föður ekki getið skriflega en hermt er að hann sé ritarinn."

Ef Gísli Pálsson hefði getað lesið skjöl þessa tíma sér til gagns, hefði hann líklega frekar lesið þetta:

Den 20de Juni 2den Søndag  efter Trin. døbt her i Kirken -/ et  uægte mulatte-Barn, kald.. Hans Jonathan. Hans Moder var Negerinden Regina, tilhører Gen: Major Schimmelmann, og Fader blev ingen skriftlig ud[lagt?], men erindrer mundtlig sagt at være Secretairen.

Þýðingin á íslensku ætti því frekar að hljóða þannig:

Hinn 20. júní., annan sunnudag eftir Trin[itatis]. Skírt hér i kirkjunni - /  óskilgetið Múlattabarn,  kallað Hans Jonathan. Móðir hans var negrakonan Regina, sem tilheyrir Generalmajor Schimmelmann, og faðir var enginn til [greindur??] skriflega, en [mig] minnir að það hafi verið sagt munnlega að væri ritarinn.

Á grundvelli þessarar frekar óljósu og bjöguðu dönsku í kirkjubókarfærslunni, má ef til vill álykta að ritarinn væri upphaflega þýskumælandi.

Þó GP hafi ekki getað nýtt sér frumheimildir til hlítar, ætlar GP, lítið fær á rithendur 18. aldar, að leita að afkomanda ritarans sem Gísli færir rök fyrir að hafi verið maður að nafni Hans Gram. Það á ekki að gerast með heimildaleit, heldur með aðstoð beinagrindar Hans Benjamin Burch Grams, sonar Hans ritara, sem GP telur að hægt sé að finna í kirkjugarði einum í Brooklyn í New York.

Næsta ævintýri Gísla Pálssonar: Leitin af Hans  Benjamin Burch Gram í kirkjugarðinum

Óbifandi ofurtrú GP á DNA-greiningum á nú að leysa spurninguna um faðerni Hans Jónatans, þrælsins sem flýði úr ömurlegri vist í Kaupmannahöfn og settist að á Íslandi árið 1802. 

Áður var Hans Jónatan talinn vera sonur Schimmelmanns, eiganda síns, en GP er eiginlega búinn að afskrifa generamajorinn, því "alhvítir" afkomendur Schimmelmanns í Danmörku, vilja ekki gefa Gísla sýni úr sér svo hægt verði að rannsaka skyldleikann með því að bera niðjar Schimmelmanns saman við genamengi afkomenda Hans Jónatans á Íslandi. Þriðja ættin, Moltke, sem gæti ef til vill feðrað Hans Jónatan, er af einhverjum óskýrðum ástæðum ekki svo mikið til umræðu lengur, því GP hefur fengið þá flugu í höfuðið að enginn annar en ritarinn, sem tilgreindur er óbeint í ofangreindri kirkjubók, komi til greina.

Við lestur fréttar á mbl.is sem og fréttar á dönsku sjónvarpsstöðinni TV2 sá ég að bandarísk kona, Kirsten Pflomm að nafni, sem telur sig vera afkomanda Hans Jónatans, vilji láta grafa upp bein Hans Benjamin Burch Grams upp í kirkjugarði í Brooklyn.

En það læðist nú að manni sá grunur að Eiríkur prófastur og magister Helgi séu líka farnir að aðstoða prófessor Gísla. Pflomm, sem á yngri árum starfaði fyrir Bill Clinton og Pentagon, en býr nú og vinnur í Kaupmannahöfn, ætlar með Gísla að freista þess að ná beinum Hans Benjamíns úr fjöldagröf í Brooklyn.

Hans Burch Gram (1786-1840) var sonur Hans Grams ritara organista og tónskálds, sem GP telur að sé sá ritari sem gefið er í skyn að hafi verið faðirinn í kirkjubókinni. Eftir árin í Christiansted settist Hans Gram að í Boston. Þar er sonur hans, Hans Burch Gram, sem GP langar að grafa upp. Sonurinn er talinn vera fyrsti homópatinn í Bandaríkjunum. Hann lést árið 1840 í mikilli fátækt.

Ég rannsakað málið betur í bandarískum gögnum og get hér upplýst að Hans Burch Gram var ekki upphaflega borinn til grafar í Greenwood-kirkjugarði í Brooklyn (sjá t.d. hér).

Þetta kemur einnig vel fram á bls. 180-81 í bók GG, þar sem Gísli vitnar ekki fyllilega í heimild sína og er mest upptekinn af áhuga manna á hauskúpu Hans Burch Gram, er meint bein hans voru flutt. Hann var upphaflega greftraður í St. Mark´s Burial Ground, milli 11. og 12. strætis í New York City.

Hinn 4. september 1862, eða 22 árum eftir dauða Hans Burch Grams lét vinur hans og nemandi John Franklin Gray grafa upp jarðneskar leifar Hans, sem lágu undir minnismerki eða grafsteini (sjá lýsingu  í bók Thomas Lindsey Bradfords um bandaríska hómópata, hér bls, 295). Leifarnar voru fluttar í grafreit Gray ættarinnar í Green-Wood Cemetery í Brooklyn án steins. Reyndar voru allar aðrar grafir í St. Mark´s Burial Ground fluttar til The Evergreens Cemetery árið 1864, sem er á öðrum stað í Brooklyn, 8 km austur af Green-Wood kirkjugarði. Miklu síðar en 1862 var svo settur nýr steinn ofan á hið nýja leiði Hans Burch Gram. Þar undir vill Gísli samkvæmt fréttamiðlum leita hálfbróður Hans Jónatans. Er Bein hans voru flutt frá Manhattan ályktuðu menn að hár hans í gröfinni væru svart. Það hafði ekki verið svart í lifanda lífi heldur rauðleitt.

Kort frá 1852 sem sýnir staðsegningu St. Mark´s Cemetery á Manhattan. Þar var hugsanlegur hálfbróðir Hans Jónatans borinn til grafar. 1862 voru bein hans flutt.

Teikningar af Hans Burch Gram í lifanda lífi. Hann var með kastaníurautt hár upplýsa heimildir, en var orðin svarthærður í gröfinni. Var þetta maðurinn með svarta hárið sem grafinn var upp í St. Mark´s kirkjugarði á Manhattan? Svart hár getur orðið rauðleitt eftir dauðan, en ekki öfugt.

Hvaða öryggi er fyrir því að rétt bein hafi verið tekin á Manhattan og að grafsteinn hafi verið lagður á rétt leiði? Því má GP gjarnan svara við tækifæri, því líklega vill hann ekki gera það á opinberum fundum.

Öll þessi fyrirhugaða og umfangsmikla líkleit er vitaskuld ekki sú sennilegasta til að gera sér vonir um "match", sem sýnt gæti skyldleika. Eyðing erfðaefnis getur verið umtalsverð við beinaflutninga. Svo er sú spurning opin, hvort grafin hafi verið upp rétt bein í Mark´s Burial Ground eða legsteinninn settur síðar yfir rétt leiði í Green-Wood. Stundum færast legsteinar líka til sökum rasks við aðrar greftranir. Með svo miklu óvissu ætlar bandaríks kona búsett í Kaupmannahöfn að hjálpa sérfræðingnum auðtrúa á Íslandi að finna hálfbróður Hans Jónatans, þrælsins sem settist að á Íslandi. Velkominn í heystakkinn sagði nálin.

En ef GP langar í líkkrukk í New York með meintum afkomanda Hans Jonathans, byggir það á enn einni veilu GP við að kynna sér ekki nógu vel heimildir og fara ekki fyllilega rétt með. Í því felst kannski aðferðafræði félagsmannfræðinga? Af hverju greini Gísli ekki frá því í bók sinni að svarthærður maður í gröf hafi verið rauðhærður í lifanda lífi. Ég kann ekki að meta slík vinnubrögð.

Er Gísli Pálsson upphafsmaður tilgátunnar um að Hans Gram sé faðir Hans Jónatans?

Samkvæmt bók Gísla er þetta alfarið hans hugmynd. En er það nú rétt? Alex Frank Larsen sem skrifaði bókina Slavernes Slægt (2008) um danska þræla, m.a. um Hans Jónatan, og gerði síðan fjóra mjög góða samnefnda sjónvarpsþætti, segir mér allt aðra sögu.

Hann upplýsir, að Svend E. Holsoe mannfræðiprófessor í Bandaríkjunum (1939-2017) hafi verið fyrstur til að stinga upp á Hans Gram og segja GP frá þessari skoðun sinni á fundi í Bandaríkjunum þar sem viðstödd var kollega GP sem Rannveig heitir. Larsen er fullviss um að það var Svend E. Holsoe sem átti hugmyndina. GP gerir því miður ekki grein frá þessu og gerir hugmyndina að sinni. Maður sem ætlað að leita að beinum í kirkjugarði í Brooklyn og sem ekki veit að þau hafa áður verið greftruð á Manhattan vílir greinilega engu fyrir sér.  

GP vitnar á einum stað í bók sinni í Holsoe, á eftir þesum orðum: ”Þótt kirkjubækur fari ekki alltaf með rétt mál og margar ástæður geti verið fyrir því að skrásetjarinn beini sjónum manna annað, geta líka verið gildar ástæður fyrir því að taka eigi fullyrðingar þeirra bókstaflega”. Þetta kemur fram í tölvupósti frá Holsoe til Gísla dags. 22. ágúst 2013. Kannski skýrir þessi póstur Holsoe forsögu málsins.

Hins vegar er það nú svo, og staðreynd, að á þeim tímum sem um er að ræða voru um 8-10% allra manna rangfeðraðir, sama hvað stendur í kirkjubókum.

Fyrri ævintýri Gísla Pálssonar með DNA og upprunaleit

GP hefur á síðari árum orðið eins konar átorítet á sviði DNA- rannsókna, þótt ljóst sé við lestur að þekking hans á því efni sé harla lítil og mestmegnis komin frá samstarfsmönnum hans hjá Íslenskri Erfðagreiningu.

Ekki er það þó svo, að Gísli Pálsson hafi ávallt verið eins glaður yfir niðurstöðum úr DNA raðgreiningum og hann er nú orðið.

Eitt sinn gerði hann út á tilgátur Vilhjálms Stefánssonar landkönnuðar og ætlaði sér að sanna þær með DNA greiningum.  Fékk hann til þess fúlgur úr opinberum sjóðum og notaði óspart af sínum akademíska tíma í málið - sem var ekkert annað en della runnin undan grillufangaratilgátum Vilhjálms Stefánssonar og dansks samtímamanns hans.

Vilhjálmur Stefánsson greindi um 1922 frá inúítum með ljóst hár á meðal inúíta Virginíu-eyju nyrst í Kanada. Lítið var um sönnunargögn. Vilhjálmur ljósmyndaði ekki alltaf til að færa uppgötvunum sínum fyllilegar sannanir. Vilhjálmur taldi þessi einkenni inúítanna ljósu væru til komin vegna blöndunar við Evrópumenn, sér í lagi við norræna menn frá Grænlandi. 

Gísli Pálsson gekk í lið með nemanda sínum úr félagsmannfræði, Agnary Helgasyni, sem farinn var að stunda DNA rannsóknir fyrir Íslenska Erfðagreiningu, eftir að hann hafði áður gagnrýnt deCode/ÍE harðlega. Ætlun GP var að sannreyna tilátu Vilhjálms, en ævintýri það endaði með því að inúítar á eyjunni voru úrskurðaðir hreinir inúítar og óblandaðir. Þannig fór um DNA show-ferð þá, sem var vitaskuld skemmtun frekar en fræði.

Þess má svo geta, svo að menn haldi ekki að GP sé einn um að trúa kjaftæði, að það var ekki Vilhjálmur Stefánsson sem fyrstur velti fyrir sér ljóshærðum eða koparhærðum inúítum (skv. skilgreiningu Vilhjálms) á slóðum. Hugmyndina fékk Vilhjálmur frá dönskum hvalfangara og ævintýramanni sem Christian Klengenberg hét. 

Þegar Gísli kynnti niðurstöður raðgreiningarinnar á inúítunum, var ekkert minnst á upphaflegan tilgang með rannsókninni. En þegar upp var staðið og engin gen Grænlendinga fundust í fólki á Virginíu-eyju, hélt GP því fram að Vilhjálmur hefði væntanlega búið til söguna til að ná í styrki.

Fyrrverandi nemandi Gísla, Agnar Helgason hjá ÍE, lét það hins vegar flakka á blaðamannafundi þegar niðurstöðurnar voru kynntar, að áframhaldandi samanburðarrannsóknir á inúítum á Grænlandi og Virginíu-eyju "could reveal a new chapters in the history of humanity". - Ekki meira né minna. 

Hinn merka kafla í sögu mannkyns, sem boðaður var, hef ég þó enn ekki séð.

Er ekki löngu kominn tími fyrir Agnar að segja okkur frá þessum frábæru niðurstöðum sem hann vænti árið 2003, eða var þetta kannski bara beita fyrir umsókn sem hann hafði í bígerð til að hala nokkrum milljónum inn með?

Ég bíð enn, því þetta verður að útskýra betur …

Uppruni forfeðra Hans Jónatans

Samkvæmt nýlegri grein í hinu virta tímariti Nature eftir hóp erfðafræðinga þmt starfsmenn Íslenskrar Erfðagreiningar, sem rannsakað hafa afrískan uppruna afkomenda Hans Jónatans, með því að raðgreina íslenska afkomendur hans, er því slegið föstu að þeir séu upprunnir í Benin, Nígeríu eða Kamerún. 

Reyndar kemur sá fjölþætti uppruni örlítið á óvart, því nokkuð vel var vitað, hvaðan Danir sóttu þræla sína, sem þeir fluttu til Vesturindíu. Það vill svo til að allar þrælasölustöðvar Dana eru þekktar og þaulrannsakaðar. Allar voru verslunarstöðvar og þrælamiðstöðvar Dana í núverandi Ghana. Bærinn Kumais í Norðurhluta Ghana var hins vegar miðstöð þrælaverslunarinnar. Ashanti-fólkið sem þar réði ríkum hneppti nágranna sína í ánauð, stundum í samfloti við arabíska þrælasala. Frá Kumais voru þrælar seldir til verslunarstöðva við ströndina. En ekki voru þrælar á mörkuðum í Ghana sóttir til Benin, Nígeríu eða Kamerún.

Afkomendur Hans Jónatans. Myndin fengin að láni á Ættarvef Hans Jónatans.

Að uppruni áa Hans Jónatans sé nú heimfærður upp á önnur landssvæði fjarri Ghana, sem sum eru í þúsunda kílómetra fjarlægð frá Ghana, sýnir nokkuð vel að DNA-rannsóknir eru enn á unglingabólustiginu, þar sem getgátur ráða ferðinni. Það brennur einnig við að þeir sem stunda þessa etnogenetísku rannsóknir með DNA nútímamanna, skauti hratt yfir sagnfræðilegar staðreyndir og almenna vitneskju. 

Þar að auki upplýsir greinin í Nature, að engir Afríkumenn eða afkomendur þeirra hafi skilað sér inn í erfðamengi Íslendinga fyrir komu Hans Jónatans og telur hópurinn það sömuleiðis víst að afrískt genamengi þeirra 182 einstaklinga sem deCode hefur greint, og sem sem fæddir voru 1880-1930 og sem komnir eru af Hans Jónatan eigi ekkert skylt við þá 320 einstaklinga sem deCode hefur gert raðgreiningar á, sem fæddir eru eftir 1930 og eru einnig með "afrískar" genotýpur. Síðari hópurinn er væntanlega helst kominn út af fólki sem eru afkomendur fólks frá Norður-Afríku, bandarískra hermanna og hugsanlega einhverra sem ekki hafa hugmynd um "afrískan" uppruna sinn fyrr en þeir fá að vita að haplotýpa (setröð eða einlitna arfgerð) þeirra sé óvenjuleg fyrir Íslendinga. Þetta síðastnefnda er vissulega áhugavert, en kemur ekki á óvart.

Aðeins ein grafskeið

Nú er ekki annað að gera en að bíða þolinmóður eftir því að GP og Kirsten Pflomm grafi upp tvígrafin bein Hans Burch Grams í Brooklyn. Þangað til fæ ég mér rólegur marga kaffibolla, sem við getum líka þakkað henni Afríku líkt og ágætt genamengi Hans Jónatans. Ég þakka tryggum áhangendum Fornleifs fyrir lesturinn að sinni, ef einhver hefur náð alla leið hingað. Það er í sjálfu sér afrek. Kannski ætti maður að raðgreina slíkt afreksfólk.

Ritstjórn Fornleifs gefur ávallt bókum sem rýnt er í stafrænar grafskeiðar. Ég er hræddur um að aðeins ein slitin grafskeið sé við hæfi fyrir bókina Hans Jónatan, Maðurinn sem stal sjálfum sér. Grafskeið þá verður örugglega ekki hægt að nota til að grafa upp Hans Burch Gram.

* Viðbót 25.1.2019: Ritdóm prófessors Ulrik Langens á bók GP í Weekendavisen,7. apríl 2017, er hægt að sjá hér

Aðstoðarmaður Hundadagakonungs

Nýlega sýndi ritstjórinn á Fornleifi þrjár fágætar og gamlar ljósmyndir, laterna magica skyggnur, teknar af bandarískum ljósmyndara. Þær eru hluti af litlu safni Kaupmannahafnarljósmynda sem er nú varðveitt í ljósmyndasafni Fornleifs. Myndir þessar sýndi ritstjórinn á FB Gamle København. Myndirnar eru frá ýmsum stöðum í Kaupmannahöfn. Þær eru frá lokum 19. aldar og eru ekki þekktar í söfnum í Danmörku. Fornleifur náði í þær á uppboði í Bandaríkjunum.

Einn af þeim sem gerði athugasemdir við ljósmyndirnar var maður sem bar hið kunnuglega ættarnafn Effersøe, Henrik Effersøe. Ég vissi strax að þarna væri kominn fjarskyldur ættingi úr Færeyjum. Þegar ég sýndi Kaupmannahafnarbúum með áhuga á gömlum ljósmyndum, mynd af ungum manni sem gondólaði á furðulegri uppfinningu sinni á Slotsholmskanalen fyrir framan Christiansborgarhöll sem þá voru rústir einar) rétt fyrir aldamótin 1900.

Stakk ég upp á því við Effersøe að maðurinn á myndinni væri ef til vill einhver Efferøe´ren, og kannski frændi okkar. Þá kom í ljós að Henrik Effersøe var ekki íslenskum ættum fyrir ekki neitt. Hann hafði gífurlegan áhuga á ættfræði, sem ég hef hins vegar ekki. Ég gat þó látið honum í té betri upplýsingar um forfeður okkar á Íslandi, en hann hafði áður haft, bæði af Islendingabók.is, en einnig úr handritaðri ættarbók sem ættfræðingur einni reit fyrir móðurafa minn Vilhelm Kristinsson (sjá hér, hér og hér) um 1920.

Greinilegt er að Engeyjarangi ættarinnar (svo kölluð Engeyjarætt), sem kominn er út af Pétri Guðmundssyni (1786-1852) einum af yngri bræðrum Jóns (forföður míns), hefur eignað sér ættartengslin við Jón greifa og Effersøe-ættina í Færeyjum. Það er frekar fyndið, því altalað var í fjölskyldunni í gamla daga að Pétur litli væri líkast til lausaleiksbarn; Það skýrir kannski ágæta hæfileika hans til að safna auðæfum, sem ekki var öðrum gefið í systkinahópnum sem taldi í allt 12 börn.

Svo greinir þessi fjarfrændi minn sem ættaður er úr Færeyjum, en býr eins og fjölskylda hans hefur gert síðan um 1930 á Sjálandi, frá því að hann eigi ljósmynd af Jóni Guðmundssyni (sjá efst) sem var bróðir langalangalangalangafa míns Gísla Guðmundssonar (1787-1866). Þetta þóttu mér tíðindi í lagi. Jón er langalanglangafi Henrik Effersøe.

Frændi minn - Jón greifi

Jón Guðmundsson (1774-1866) var enginn annar en Jón greifi, aðstoðarmaður Jörundar Hundadagakonungs Jürgen Jürgensens/Jørgen Jørgensens), sem allir Íslendingar þekkja, en vita fæstir að hann átti ættir að rekja til Sviss (sjá hér).

Jón fékk ekki greifatitilinn af Jörundi. Nafnbótin kom til af því að Jón var ritari hjá Frederik Christofer Trampe greifa (1779-1832) og sinnaðist þeim. Trampe rak Jón umsvifalaust úr þjónustu sinni. Eftir það gáfu spéfuglarnir í höfuðstaðnum Jóni greifatitilinn. Talið er að Jón hafi átt mikilla harma að hefna, þegar hann gekk í lið með Jörundi og setti Trampe stiftamtmann af.

Er skammlíft veldi Jörundar hrundi gerði Jón sér grein fyrir því að hann yrði að koma sér af landi brott. Hann lenti í Færeyjum 1816 og gerðist þar góður borgari, kennari og ýmislegt annað. 1817 tók hann upp ættarnafnið Effersøe (oft kallað Effersö á Íslandi) sem er eins og menn vita "fordönskun" af hinni í eina tíð fögru undurfögru eyju Örfirisey, sem var í eigu föður hans Guðmundar Jónssonar (1757-1826) og konu hans Guðríðar Ottadóttur (1756-1826). Þau hjónin eignuðust 12 börn, en fjögur dóu barnung eða í æsku.

Myndin af aðstoðarmanni Jörundar er líklega frá því um 1865. Hann situr þarna settlegur öldungurinn ásamt færeyskri konu sinni, Súsönnu Olesdatter (f. 1797) frá Vestmanna (Vestmannahavn) á Straumey.

Ekki veit ég til þess að að ljósmynd af Jóni Guðmundssyni hafi  birst á Íslandi fyrr en nú. Það kann að vera, en ef svo er ekki, er einu sinni allt fyrst. Vart er hægt að komast nærri Hundadagakonungi en það. Ljósmyndir af honum eru ekki til og málverk og höggmynd á brú virðast ekki með vissu sýna sama manninn.  

Einnig er til mynd af þeim hjónum hverju fyrir sig. Hér er ein þeirra af Jóni.

Fornleifur lýsir hér með eftir málverki af lífverði Jörundar í bláum treyjum sínum með korða og mikla reiðkápur yfir herðar, þar sem þeir fara ríðandi um héruð á stertsstýfðum hrossum. Þangað til það verður grafið upp, er hér mynd Jörundar sjálfs af dansiballi í Reykjavík. Ætli Jón Guðmundsson hafi verið góður lancier-dansari við undirleik fiðlara og trymbils? Hvað kunnu ekki menn sem ólust upp í Örfirisey og Skildinganesi? Er þetta ekki hann við hægri gluggann að bjóða frúentimmeri upp í polka?

Þakkir

Mig langar að þakka Henrik Effersøe fyrir að leyfa mér að sýna myndina af forföður sínum hér á Fornleifi. Mér er sönn ánægja af því, sér í lagi þegar ég hugsa til þess að ekki er einu sinni víst, hvort til er mynd af langafa mínum Kristni Egilssyni, sem kominn var af Gísla Guðmundssyni, bróður Jóns greifa.  Svo vitað sé til eru engar eldri myndir til af fólki í minni grein ættarinnar undan Guðmundi Jónssyni, aðrar en af tveimur börnum Kristins heitins.

Stundum nægir ekki einu sinni íslenskan ...

Så på dansk: Nogle gange rækker det ikke engang på islandsk. Det er akkurat tilfældet når man skal evaluere publikationen:

Christian X og Island: Christian X´s optegnelser vedrørende Island 1912-1932, af Knud J.V. Jespersen. Syddansk Universitetsforlag, 2018 (1,4 kg.)

Christian X´s barnebarn overrakte denne bog til Islands præsident i slutningen af 2018. Præsidenten, Guðni Th. Jóhannesson, er historiker, så jeg går ud fra at han har læst bogen med stor interesse.

Tidsrammen for værket er 1912-1932, og kilden er hans majestæts dagbøger vedr. Island. Det første jeg bed mærke i, før jeg købte bogen, var Forsidebilledet som er taget under kongens besøg i Island i 1936. Man beskriver ikke 1936-besøget i bogen. Man kan i den sammenhæng undre sig over, at man har valgt at stoppe beretningen i 1932. Hvorfor ikke rejsen i 1936? Sandsynligvis ville det have gjort beretningen mere interessant. Men måske er regentens dagbog fra 1936/Island ikke så velskrevet at den egner sig til udgivelse. Den kan også være gået tabt, men i så fald burde det meddeles læseren.

Hans Majestæt Christian X var åbenlyst ikke en mand af detaljen. Da han skrev islandske personnavne i sine dagbøger, anstrengte han sig ikke ved at skrive sine islandske undersåtter navne korrekt. Således ser vi gennem hele dagbogen forvanskninger af navne:

Højskoleforstander Wilhjelmsson, som var Halldór Vilhjálmsson forstander for Landbrugshøjskolen på Hvanneyri,
Signeszon Olafsson, er uden tvivl Sigurjón A. Ólafsson
Gurun Lausdottir, som hed rigtigt Guðrún Lárusdóttir
Peter Olthus, var antageligt Pétur Ottesen.
Esberngur Friðjónsson, som i virkeligheden hed Erlingur Friðjónsson
Haldur Gudmundsson  var Haraldur Guðmundsson.
Museumsinspektør Thorvaldsson var naturligvis rigsantikvar Matthías Þórðarsson, som var brændende royalist.

Måske skyldes dette at Kongen var dårlig til at læse signerede underskrifter. Men historikeren som publicerer uddrag af hans dagbøger om Island kunne i det mindste have umaget sig ved at finde ud af, hvilke personer kongen skriver om. En anden mulighed er dog, at historikeren ikke har kunnet læse kongens skrift, som dog ikke var nogen kragetæer.  

Ligeledes står det soleklart, at historikeren bag udgivelse ikke umager sig ved at undersøge den nyeste forskning inden for politikken i Island i perioden; Hverken den danske eller den islandske. Derfor fremstår kongens betragtninger ofte som meget naive kommentarer om noget som kongen tilsyneladende ikke havde den mindste indsigt i, og måske endnu mindre interesse for.  Forklaringer havde i flere tilfælde været på sin plads. Ja, sådan virker det nu, med al respekt for regenten og forlaget som besluttede at udgive bogen.

Et eksempel på hvorledes forskellige besøgende lagde kongen ord i mund, er kongens takling af den politiske utilfredshed i Island i 1931. Kongen nævner museumsinspektør Thorvaldsson (Matthías Þórðarsson) i sin dagbog efter et besøg af bankdirektør Sigurdsson (Magnús Sigurðsson, 1880-1947)i 1932 (side 362). Kongen, som tidligere havde ytret ønske om at Thorvaldsson/Þórðarson skulle tage kontakt til sig personligt, ændre nu mening og ytrede at museumsinspektøren havde blandet sig lige lovligt meget i politiske anliggender:

"Han [Sigurdsson] personligt havde ikke ønsket at blande sig den politiske Strid, men det var Museumsinspektør Thorvaldsson som havde taget Initiativet, om end han selv havde fraraadet det; men hvad forstå en Mand sig paa Politik, naar hans gerning ligger blandt Oldtidssager". 

Þórðarson, som tidligere havde været parlamentariker, kendte dog mere til forretningsgangen en kongen og henvendte sig med sine forslag på en helt korrekt måde. Sagen kom reelt set ikke kongen ved, og fordrede kun hans underskrift/godkendelse i sidste ende. Kongen kendte tilsyneladende ikke indholdet i den Forbundslov han underskrev i 1918. Hvis Christian X havde leget den samme leg i Danmark, havde der nok vanket en politisk krise. Dette var blot en del af kongens tydelige interesseløshed og dårlige kendskab til islandske anliggender.

Denne Kongens manglende interesse står i skærende kontrast med de rygter der verserede om kongens vrede og harme da Island endelig løsrev sig fra Danmark i 1944, midt under besættelsen af Danmark.

Bifaldt kongen udvisningen af et barn, eller en farlig kommunist?

Af og til finder man i bogen godbidder som er interessante. Men de sættes ikke i et relevant sammenhæng for læseren af historikeren. På side 237 kan man for eksempel læse, hvorledes Christian X beskrev et møde som han havde med minister Jón Magnússon:

Ministeren udtalte, at dette bolsjevistiske Tilløb til Opsætsighed, der havde udsat hans egen Afrejse, nu var bilagt takket være Hr. Tulinin [Tulinius] og Føreren for Kontrolskibet "Thor" [Þór], en som dansk Søløjtnat uddannet Islænder. Jeg indflettede, man burde fastansætte ham som Politiinspektør, saafremt han ikke havde været Skibsfører. - Ministeren udtalte, at man havde tænkt paa en saadan Ansættelse, særlig fordi "Thors" Inspektionstjeneste var bekostelig.

"De bolsjevistiske Tilløb til Opsætsighed", som kongen skriver om, var uroligheder som skyldtes utilfredshed med at en ung jødisk dreng, Nathan Friedman, ikke fik lov til at gå i land i Island, for at forenes med den islandske familie som havde adopteret ham. Myndighederne påstod at han havde en sjælden øjensygdom, som senere blev hurtigt behandlet på et hospital i København. Friedman boede senere i sit liv i Frankrig, hvor han døde af sygdom i 1938. Axel V. Tulinius var formand for Reykjavíks Skydeforening (Skotfélag Reykjavíkur), samt spejderhøvding. Han og fællerne i skydeforeningen kom de få politibetjente Reykjavík til undsætning da de forsøgte at udvise den syge, jødiske dreng. Det havde været ønskeligt, at Jespersen havde forsøgt at dykke lidt ned i hvad sagen handlede om. En dansk læser får ingen ting ud af denne beskrivelse på side 237.

Min morfar, Vilhelm Kristinsson (f. 1903), var en fattig Reykjavík-dreng som voksede op i den usle del af Reykjavík. Han var hele sit liv inkarneret socialdemokrat og socialdemokraterne var samtidig Islands mest rendyrkede royalister. Jeg tror min morfar fik mere ud af Christian X´s besøg tidligere i 1921 end kongen selv. Min morfar viste redskabsgymnastik for kongen og for det fik han en medalje overrakt af selve kongen (se fotoet herunder).

Kongen fik derimod selv ikke meget ud af besøget. Kongens dagbogsskriverier fra Island i 1921 er minimale. Det hans skriver om sin visit i Island i 1921 viser en endeløs mangel af interesse for sine undersåtter.

Spørgsmålet er: Hvorfor skal man fejre det 100 år senere i en mursten af bog som helt savner refleksioner?

Denne forfatters morfar deltog også i forsvaret af den jødiske Nathan Friedman, som en socialistisk leder i Reykjavík ønskede at adoptere. Men da "Tulinin" kom og truede med sin geværbande fra det bedre borgerskab i Reykjavík, flygtede morfar med mange andre deltagere i beskyttelsen af Friedman.

Skydeforeningen blev derimod rost af Christian X. De skide bolsjevikker blev slået ned med magt og den jødiske dreng fik ikke asyl i Island. Det behagede tilsyneladende kongen som meget senere skrev at han ville gå med jødestjerne i Københavns gader. Christian X har dog næppe vidst at drengen var jøde, og måske ikke engang hvad sagen helt nøjagtigt drejede sig om. Men de bolsjevistiske banditter var ikke kongens kop the. Kongen og embedsmands-værket omkring ham hjalp heller ikke de statsløse jøder i Danmark, som selv kontaktede ham for at få hjælp (Se Vilhjálmsson 2005, Medaljens Bagside, København: Forlaget Vandkunsten).

Var to mænd i gang med det samme arbejde?

For nogle år siden oplyste en islandsk journalist, Borgþór Kjærnested, at han havde fået tildelt aktadgang til kongens dagbøger og varslede en bog baseret på dem. I november 2015 holdt Kjærnested f.eks. et oplæg om sin bogplan i Nordens Hus i Reykjavík. Det var derfor med stor undren at jeg læste de første nyheder om Knud J.V. Jespersens bog, da dronning Margrethe II overrakte den til Islands præsident. Forklaringen kan være sygdom eller at man ikke magtede opgaven og derfor har Jespersen måske videreført arbejdet efter Kjærnested. Men det fremgår ikke af værket. Den islandske journalist havde derimod oplyst at han havde mødt Jespersen på en konference i Finland og at han efterfølgende havde fået adgang til kongens dagbøger med Jespersens mellemkomst.

En sådan let adgang til Kongehusets nyere privatarkiver havde man dog aldrig set før. Nærværende forfatter fik i sin tid afslag på adgang til Christian X´s dagbøger fra 2. Verdenskrig. Lidt senere fik en dansk historiker adgangen. For at kompensere for sin "fejl", gav Rigsarkivet mig adgang til andet vigtig materiale som dog ikke vedkommer Christian X, og som jeg ikke havde bedt om. Lad os ikke dvæle ved fadæser og råddenskab i det danske arkivvæsens andedam. Det er et emne til flere binds værk og kommer den sidste islandske regent overhovedet ikke ved.

Bogen om Christian X og Island er rent ud sagt 1,4 kg. af den ringeste betydning, såvel for historikere som menigmand. Kongen styrede naturligvis ikke slagets gang i Island - og han forstod den heller ikke helt. 

Bogdesigneren bør dog tildeles lidt ros. Rent fysisk er bogen ikke værst; En fysisk nydelig bog om en konge som ikke rigtig gad Island - tilrettelagt af en historiker som denne gang ikke rigtig magtede sit håndværk.

Sunnudagspredikun: Biskupsbrek

Sigurbjörn heitinn Einarsson, biskup íslensku þjóðkirkjunnar var afar vænn maður, segja mér flestir menn, og ekki ætla ég mér að rengja á nokkurn hátt.

Hann kom því m.a. verk að Passíusálmarnir yrðu lesnir í Ríkisútvarpinu á hverju ári.

"Gegnjúðskað"

Allir eiga menn sér bernskubrek og einnig óbarðir biskupar. Sigurbjörn lauk skólavist sinni i Menntaskólanum í Reykjavík árið 1931 með því að skrifa pistil í Skólablaðið, en svo hét einmitt skólablaðið Menntaskólanum. Þetta ritaði biskupsefnið:

Einn spakur maður, íslenskur, hefur talað um, hversu hið hvíta mannkyn væri gegnjúðskað orðið. Er það orð og að sönnu. - Íslendingar eru engir eftirbátar annara hvítra þjóða i þessu efni. Júðum þakka þeir bókmentir sínar,- bókmentirnar, "fjöregg þjóðarinnar". Það er ekkert sjaldgæft að Íslendingar þakki það hebreskum áhrifum að sögur voru ritaðar, Eddurnar geymdar - og rímur kveðnar. - Slík er þá frægð "söguþjóðarinnar". ...

Einhver voldugasta þjóð heimsins er Gyðingar. Hinar arísku þjóðir hafa gert Þá að kennifeðrum sínum svo mjög, að löggjöf sú, sem þeir Semítarnir sömdu fyrir nærfelt 3000 árum, má heita undirstaða allrar löggjafar hinna voldugustu og best mentu Þjóða af hinum aríska kynstofni. Og Gyðingur er Það, sem oftast er nefndur og þeirra manna heilagastur sem fæðst hafa, að dómi flestra Aria. - Fje heimsins er og mjög i höndum Gyðinga. Mestu fjárplógsmenn hins hvíta heims eru af Gyðingaættum og hafa sumar þjóðir fengið að kenna á því nú i seinni tíð, t.d. Þjóðverjar. Það liggur við að Aríarnir kafni undir nafni, (Aríar = herrar). - Einnig hjer á Íslandi er Júðinn vaxinn Íslendingum yfir höfuð. Og Íslendingar virðast aldrei fá nógsamlega þakkað þeim mönnum, sem því ollu upphaflega. Og þó ætti ekki að vera erfitt að skilja hverjum íslenskum manni, að það var tilræði við hið íslenska og norræna þjóðerni, tilræði, sem að ben gerðist. Hefur nú grafið og grasserað i því sári i nærfelt 1000 ár og seint mun ganga lækningin. Jeg fyrir mitt leyti er i engum vafa um það, að eina ráðið sje að uppræta þann hinn illa meiðinn, taka upp þráðinn aftur að fullu, þar sem hann var niður feldur - við tilkomu Kristninnar. (Lesið grein Sigurbjörns menntskælings í Skólablaðinu).

Þá var boðskapurinn hjá Sigurbirni ekki kærleikur líkt og síðar varð. Seinna gerðist hann félagi í Þjóðvarnarfélaginu. Hann hélt ræðu í Hafnarfirði sem fór fyrir brjóstið á Sjálfstæðismönnum. Einn þeirra manna í Hafnarfirði, sem hallur hafði verið undir Hitler fyrir 1940, klagaði ræðu guðfræðingsins í Ólaf Thors. Upp úr því var hálfgerður kommastimpill á Sigurbirni, sem víst aldrei tókst að hreinsa af honum, eins lofandi og hann hafði verið í skrifum sínum í Menntaskólanum í Reykjavík. 

Líkt og margir Íslendingar fyrr og síðar, úr öllu litrófi stjórnmálanna, var Sigurbjörn heltekinn af hatri í garð gyðinga - ekki ósvipað þeim mönnum sem í dag kenna George Soros um allar ófarir sínar og hins appelsínugula átrúnaðargoðs síns úti í heimi. Það gerir t.d. fólkið sem telur múslímahatur sitt vera aðgangskort að stuðningi við Ísrael. Ísrael er enginn stuðningur eða akkur í múslímahatri. Hatur sumra múslíma á gyðingum er alveg nóg, svo að öfgakristnir fari nú ekki að leika sama leikinn.

Hugsanlega gerir Þjóðkirkjan sér grein fyrir því að hatrið í hinum unga manni sem síðar varð biskup, skýri áhuga hans á Passíusálmunum, sem hann vitnaði einnig í í grein sinni í Skólablaðinu árið 1931. Ég efa það þó. Hinir hámenntuðu sérfræðingar HÍ í Hallgrími Péturssyni, sem ekki þekkja muninn á Glückstadt (þar sem Hallgrímur dvaldi) og Glücksburg, hafa þegar gert kreddu sína að öfgatrú.

Ég varpaði þessum boðskap Sigurbjörns frá 1931 inn á FB Illuga Jökulssonar í umræðuna um aðför Hannes Hólmsteins á Sólveigu Önnu Jónsdóttur. Þar greinid ég einnig frá því hjálparstarfi sem Hannes tekur þátt í, þegar samtök sem hann er limur í leggur blessun sína yfir að t.d. Eystrasaltsþjóðirnar Eistland, Lettland og Lithaugaland, og þar fyrir utan Úkraína geri á okkar tímum gyðingamorðingja sína í seinni heimsstyrjöld að þjóðhetjum.

Það eru víða svartar sorgarrendur undir nöglum manna, en skíturinn er oftast sá sami og ekki til kominn við vinnu í víngarði Drottins.

AMEN

P.s. eftir að ég setti upplýsingar um þessi bernskuskrif biskups á FB Illuga Jökuls, skrifaði mér óður maður og sagði mig vera að rugla Sigurbirni við nafna hans Sigurbjörn Ágúst Einarsson. Svo er ekki. Sá Sigurbjörn, kallaður Bjössi bakari, lærði bakaraiðn. Ég hengi ekki bakara fyrir biskup. En þá, sem hengja þjóð kraftaverkameistarans úr Passíusálmunum í snörur haturs síns, gef ég harla lítið fyrir.

Út um stéttar ...

Árbít mínum nú í morgun lauk ekki fyrir en klukkan hálf ellefu. Ég vakna venjulega snemma og borða líka árla, en í dag ákvað ég að fasta í nokkrar klukkustundir.

Ég fór í verslun til að kaupa nauðsynjar og ætlaði að kaupa mér helgarblaðið Weekendavisen, en rak þá augun í Information, sem ég les alla jafna ekki og hef ekki gert í áraraðir. Ég hef einfaldlega ekki efni á því. Blaðið kostar 40 DKK í lausasölu, sem er hið argasta kapítalíska okur og svínarí.

Aðeins ein ástæða var fyrir því að ég keypti hið gamla kommablað Information í morgun. Íslandskort prýddi forsíðuna. Ekki þarf nú meira til að fanga athygli Mörlandans, þótt forframaður sé!

Ég trúði vart mínum eigin augum, því eitthvað um móðurlandið finnur maður vart á virkum degi, nema í fyrsta lagi á bls. 4.,  en venjulega alls ekki, nema kannski í tónlistaraukum prentuðu blaðanna - eða þegar eitthvað gýs og skíturinn í bankageiranum vellur yfir.

En eins og siður minn og erfðagóss hefur fyrir skipað, rekst ég ávallt fljótt á villur annarra, þó ég sjái sjaldnast mínar eigin. 

Forsíðumyndin í Information var auglýsing fyrir grein eftir hinn ágæta Erik Skyum-Nielsen, sem ég kannast við og hef eitt sinn hjálpað við að finna villur í bók. Vitnað er í ljóðlínur eftir Þorstein Erlingsson á "íslensku". Því miður vill svo illa til að tvær, heilar villur er í þessum tveimur línum úr ljóðinu. Skoðið myndina og finnið þær.

Grein Skyum-Nielsens, sem fjallar um Snorra Eddu er með ágætum, en eitthvað hefur runnið út í sandinn með stafsetninguna á íslensku. Allt er ekki ritað alt eins og sumir gerðu á tímum Þorsteins. Í er ekki skrifað i.

Smámunir, líkt og Ísland er. En hafa ber það sem réttara reynist eins og við Íslendingar segjum - en höldum víst sjaldnast sjálfir. Þorsteinn Erlingsson orti einnig þetta:

Því fátt er frá Dönum sem gæfan oss gaf,
og glöggt er það enn hvað þeir vilja.
Það blóð sem þeir þjóð vorri út sugu af,
það orkar ei tíðin að hylja:
svo tókst þeim að meiða’ hana meðan hún svaf
og mjög vel að hnupla og dylja;
og greiðlega rit vor þeir ginntu um haf –
það gengur allt lakar að skilja.

Tak ská´ du ha´! Þetta á nú ekki við um Erik Skyum-Nielsen. En ég er farinn að verða leiður á sumum öðrum dönsku þýðendunum sem þykjast hafa tök á íslensku. Það er nokkuð langt á milli þeirra sem það hafa.