Leirhausinn og Schütz eru nú hinir grunuðu

Þegar leirhausar vistast á Þjóðminjasafni, eru þeir líkast til sjálfkrafa orðnir að efni hér á Fornleifi.

Eins og siðmenntað fólk veit, skal mikil aðgát höfði í nærveru leirhausa. En þegar menn fara að hugsa einum of mikið um þannig hausa, eða jafnvel eins og leirhausar, er nú ekki nema von að útkoman verði einhvers konar leirburður.

Það gerðist einmitt nýverið er listakonan Ólöf Nordal tjáði sig um þá skoðun sína, og það á besta útsendingartíma RÚV. Ólöf telur að tveir Leirfinnar hefðu verið í umferð á meðan að rannsókn Geirfinnsmálsins stóð yfir.

Líklegast var best að þær vangaveltur, sem greinilega byggja á alvarlegri sjónskekkju á listrænu auga, hafi ekki orðið til áður en margfræg skýrsla Starfshóps um um Guðmundar- og Geirfinnsmál kom út árið 2013.

Ef þessi dæmalaust ruglaða leirhausakenning Ólafar hefði hins vegar verið hnoðuð saman eitthvað fyrr, hefði hin leirkennda hugarsmíð líklega fengið byr undir báða vængi í hinni furðulegu skýrslu yfirvaldsins um Guðmunds- og Geirmundarmál frá 2013. Vafalítið hefði þá síendurtekið verið ritað um tvo hausa í skýrslunni frá 2013 og sú upplýsing höfð eftir "talsmanni Sævars" líkt og svo margt í því plaggi, sem síðar hefur orðið að heilögum sannleika. 

Nú, þegar heil þjóð er búin að sýkna áður dæmda morðingja, er ég á því að leirhausinn verði ekki bara gleymdur í geymslum Þjóðminjasafns í silfruðum kassa, heldur sem allra fyrst settur til sýnis á flugvallarfæribandinu kostulega á safninu, íslenskri réttarvitund til lofs og ævarandi virðingar.

En er ekki annars nóg er nú komið af rugli í kringum "Leirfinn" heitinn, eingetna sköpun listakonunnar Ríkeyjar (Ingimundardóttur)? Ríkey skóp Leirfinn reyndar eftir rissum teiknara frá Keflavík (sem aldrei hafa verið sýndar opinberlega), en teiknarinn var beðinn var að teikna mann sem kom við í Hafnarbúðinni í Keflavík.

Leirhausinn er reyndar ekki stórt listaverk ef það skal notað sem hjálpargagn í morðmáli. Sannast sagna lítur enginn út eins og Leirfinnur, nema að hann sé eins óheppinn að fæðast eins og  Magnús Leópoldsson. En Magnús er ekki einu sinnu líkur hinum kúkabrúna leirhaus sem óvart varð frægasta íslenska listaverkið á 8. áratug 20. aldar.

Nú orðið hugsar Leirfinnur fátt í geymslu Þjóðminjasafnsins suður í Hafnarfirði, enda hefur hann bráðskýra þjóð til að hugsa fyrir sig.

En greinilegt er að almennur skilningur á tilurð hans er afar lítill og frekar leirgerður. Því hefur til að mynda ítrekað verið haldið fram að leirstyttan hafi vísvitandi verið látin líkjast Magnúsi Leopoldssyni. sem síðar var handtekinn og haldið í Síðumúlafangelsinu í einangrun í 105 daga og fjórar klukkustundir. Teiknarinn úr Keflavík, Magnús Gíslason, hefur haldið því fram með algjörlega óundirbyggðum rökum að rannsóknarmenn hafi látið sig hafa ljósmynd af Magnúsi Leopoldssyni, sem fyrirmynd að teikningu, sem hann átti að gera af umræddum „Leirfinni“. Þessi ásökun hefur þó verið vísað til heimahúsanna af opinberum aðilum. Í skýrslu Láru V. Júlíusdóttur lögfræðings og setts saksóknara, sem Magnús Leópoldsson fékk í hendur árið 2003, sem m.a. fjallar um tilurð leirmyndarinnar, kemur glögglega fram að lögreglumenn ýttu alls ekki undir gerð myndarinnar með ljósmynd af Magnúsi. Þrátt fyrir þá vitneskju heldur goðsögnin um líkindi milli "Leirfinns" og Magnúss Leópoldssonar áfram að grassera á meðan að fólk getur ekki lesið sér til gagns.

Stundum er sagt að listamenn nái ekki eiginleikum þess sem þeir portrettera, og að sál listamannsins sjálfs fangist í andlitsmyndum hans af öðrum. Mér er næst að halda að hinn mikið umræddi Leirfinnur sé einfaldlega blanda af andliti Ríkeyjar Ingimundardóttur og Kristjáns Viðars Viðarssonar. Útkoman verður svona sirkabout eins og Magnús Leópoldsson, enda margir Íslendingar úr þessu sama steypumóti. Höfundur þessa pistils hefur kallað þessa íslensku "týpu" Hinn íslenska kubbahaus og er hann líklega afleiðing skyldleikaræktar og uppruna Íslendinga sem helst eru ættaðir úr Norður-Noregi. Það eru því margir "Leirfinnar" á ferli á Íslandi, t.d. sakamálafræðingurinn knái, Gísli H. Guðjónsson, sem var ungur rannsóknarlögreglumaður þegar Geirfinnsmálið var í algleymingi.

Ég leyfi mér auðmjúklega að benda á, að ef maður málaði afsteypu af leirhausnum með andlitslitum, verði útkoman ekki ósvipuð Kristjáni Viðari Júlíússyni (áður Viðarssyni) fyrrum sökudólgi. Skítabrúnleitir leirhausar eru einfaldlega ekki til þess fallnir að leita uppi illmenni á meðal Íslendinga - frekar en skjannahvítar marmarastyttur eru til þess fallnar að lýsa staðreyndum um útlit Forngrikkja eða Rómverja. 

Leirburður séra Guðjóns Skarphéðinssonar

Jæja, nú yfir í aðeins aðra sálma -- Í fyrrnefndri skýrslu Starfshóps um Guðmunds- og Geirfinnsmál frá 2013 er mikið vitnað í nokkrar skýringar og útleggingar "umboðsmanns Sævars", sem byggja einvörðungu á frásögnum í skýrslu eftir Hlyn Þór heitinn Magnússon. Hlynur starfaði sem fangavörður í Síðumúlafangelsi á 8. áratug síðustu aldar, er Geirfinns og Guðmundarmálin voru í algleymingi. 

Ásakanir í garð lögreglu og fangelsisyfirvalda varðandi meðferðina á Sævari Marínó Ciecielski, sem ekki komu fram í réttarhöldum og endurupptökubeiðni Sævars, koma fram í skýrslu Hlyns frá 1996. Í Skýrslu Starfhóps um Guðmundar og Geirfinnsmál frá 2013 eru þær frásagnir svo bornar fram á silfurfati af umboðsmanni Sævars, næsta orðnar að heilögum sannleika, án þess að nokkurn veginn sé hægt að sannreyna þær.  Hvers konar vinnubrögð eru það eiginlega?

Stundum læðist að manni sá grunur að bráðnauðsynlegt hefði verið að fá Karl Schütz (sjá mynd efst með Gunnari Eyþórssyni og "Leirfinni") til landsins, og að hann hefði betur staldrað lengur við og haft eins og tug sagnfræðinga sér innan handar - þar sem íslenskir lögfræðingar geta víst ekki greint frumheimildir frá gróusögum (sbr. skýrlan frá 2013).

Hvernig hópurinn á bak við skýrsluna frá 2013 fer að því að fullvissa sig um að Hlynur Þór Magnússon hafi verið betra sannleiksvitni en aðrir menn, skil  ég ekki. Hlynur brillerarði árið 2014 á bloggsíðu Illuga Jökulssonar með því að halda því fram að Karl Schütz hefði verið gamall Gestapómaður og nasisti - sem Schütz var reyndar ekki. Þetta hafði Hlynur keypt hrátt og ósoðið úr frásögn Guðjóns Skarphéðinssonar, sem þá var orðinn ólyginn preláti og sálusorgari á snærum íslensku Þjóðkirkjunnar og Drottins Guðs hins almáttuga. 

Guðjón laug hins vegar vitleysunni áður í Óttar "Mayday" Sveinsson  í DV (Sjá hér), þar sem síra Guðjón Skarphéðinsson hélt þessu fram við Óttar að Karl Schütz hefði verið illræmdur Gestapómaður, sem hvað hafa yfirheyrt og myrt skæruliða á Ítalíu. En það sanna í málinu er að sá Karl Schütz sem kom til Íslands var ekki Gestapo-maðurinn sem hét Karl Theodor Schütz sem brotið hafði af sér á Ítalíu og víðar. Áður, eða árið 2014 hefur sá er þetta ritar greint frá þessari gróusögudreifingu Hlyns Magnússonar og uppspuna úr pontu síra Guðjóns Skarphéðinssonar. Hlynur Magnússon baðst afsökunar á vammi sínu -- En engin slík beiðni heyrðist frá upphafsmanni lygasögunnar.

Nú vill síra Guðjón fá milljarða frá íslenska ríkinu og skattgreiðendum. Ég geri þar af leiðandi ráð fyrir því að séra Guðjón vilji hafa nóg á milli handanna þegar afkomendur Schütz koma og krefja hann skaðabóta fyrir að kalla föður þeirra, afa og langafa stríðsglæpamann á Ítalíu. Slíkur leirburður gæti orðið dýr fyrir Guðsmanninn, og því gott að hafa eitthvað á milli handanna þegar að því kemur - en að því kemur, og Íslendingar geta líka trúað því eins og öllu öðru. Líka þeir kjánar á hinu háa Alþingi sem nú vilja að þýsk yfirvöld í nútímanum svíni Karl Schütz enn meira til en þegar hefur gerst á Íslandi. Þeir höfðu nýlega samband við Þýsk yfirvöld og heimtuðu gögn um Karl Schütz byggða á fordómafullum forsendum sem gerjast hafa á Íslandi vanþekkingarinnar.

Hver svo sem ástæðan er fyrir hinni stóru "sannleiksþörf" Íslendinga, þá á ég erfitt með að skilja hana, þegar menn sjá ekki að leirhausinn á Þjóðminjasafninu, sem enn er ósýknaður, er fyrst og fremst líkur manni sem dæmdur var fyrir morð, glæp sem hann hefur verið sýknaður af; og að annar dæmdur morðingi, og síðar fullsýknaður öðlingur, fær óáreitt að stunda fólskufullar lygar í útlendingahatursstíl um rannsóknaraðila í máli sínu. Ef það vekur ekki einhverjar spurningar í hausum landa minna, er þar kannski meira af leir en ég bjóst við.

Veislumáltíð Manfraks liðþjálfa

Fyrir skömmu síðan sýndi Fornleifur lesendum sínum ljósmynd frá 1944, þar sem Bandarískur hermaður sást vera að kenna hermönnum að þekkja einkennisbúninga þýskra hermanna (sjá hér neðar).

Nú skal sýndur þýskur flugmaður sem var sýndur í dagblöðum víða um heim, stundum á forsíðu, eftir að hann hafði verið skotinn niður af Bandaríkjamönnum á Íslandi vorið 1943.

Ég keypti einu sinni fyrir slikk fréttaljósmynd bandaríska hersins af þessum manni manni. Myndin var upphaflega lent í myndasafni The Blue Network í New York sem er nú til fals og dreifist um heim allan. Ljósmyndin var tekin árið 1943 samkvæmt upplýsingum The Blue Network, sem festar hafa verið við myndina.

"Fritz" er með hægri handlegginn í fatla og sýnist fýldur, þó svo að borið hafinn verið fram veislumatur fyrir hann. Fanginn var ekki einu sinni byrjaður á kökunni.  Maður missir líklegast matarlystina þegar "óvinurinn" er að sýna mann heimsfjölmiðlunum.

Hvort flugkappinn óheppni hefur í raun heitið Fritz er alls endis óvíst, en hann var hins vegar kynntur til sögunnar sem Sgt. Manfrak í þýska flughernum Luftwaffe. Manrak liðþjálfi var skotinn niður í Junker 88 flugvél sinni í júnímánuði árið 1943.

Myndin af Manfrak með veislumatinn fyrir framan sig, fór vítt og breitt í fljölda dagblaða Bandaríkjanna 1943-1944. Myndin birtist t.d. að hluta til í Circleville Herald í Circleville í Ohio þann 15. júní 1943 (sjá hér fyrir ofan) 18. júní sama ár ár birtist myndin t.d. í heild sinni í Daily News i New York og svo seint sem 9. mars 1944 í Lehi Free Press i Utah, og þannig mætti lengi telja.

Gamla góða Alþýðublaðið, lítið en laggott, birti myndina þann 29. júlí 1943 (sjá hér) og var eftirfarandi texti birtur með henni:

Fyrsti þýzki fanginn tekinn á Íslandi. Þetta er fyrsti þýzki fanginn, sem ameríski herinn hefir tekið á íslandi. Menn muna e. t. v. eftir því, er herstjórnin gaf út til- kynningu síðdegis á laugardegi fyrir nokkrum vikum, þar sem skýrt var frá því, að þýzk flugvél hefði flogið yfir Suðvesturland og verið skotin niður. Það var „Junker 88" sprengjuflugvél, og þessi ungi Þjóðverji, Manfrak liðþjálfi, kastaði sér í fallhlíf úr henni, er amerískar orrustuflugvélar höfðu hitt hana og hún var tekin að hrapa. — Manfrak liðþjálfi var tekinn til fanga af amerískum hermönnum og fluttur til aðalstöðva herstjórnarinnar. Þar var mynd þessi tekin, er hann var langt kominn með ríkulega máltíð, sem borin var fyrir hann, eins og myndin sýnir. — Manfrak var, eins og sjá má, meiddur á handlegg. Hann ber heiðursmerki á brjóstinu. — Það er mikil breyting, sem orðið hefir á högum hans: Stríðinu er lokið fyrir hann. (Myndi var tekin af ljósmyndurum hersins hér, en Associated Press sendi hana út, er leyft var að birta hana í Washington.

Bandaríski hermaðurinn sem stendur yfir hinum þýska Fahnenjunker (tignin sést af kragamerkinu) Manfrak er korporáll í Bandarískum hernum með tignarmerki sem sýnir að hann var Technician af fjórðu gráðu. Túlkar, skrifstofumenn og menn með of þykk gleraugu til að berjast voru oft með þá gráðu. Ef einhverjir unnu í aðalstöð Bandaríkjanna á Íslandi, sem sáu um yfirheyrslur og viðtöl við Þjóðverja, voru það gyðingar, sem margir hverjir töluðu eða skildu þýsku. Mönnum af "hreinum" þýskum ættum var ekki treyst í slíkar stöður.

Örlög Manfraks eftir stríð þekki ég ekki. Hann hefur væntanlega setið í fangelsi/fangabúðum Bandaríkjamanna eða Breta, og líklegast í Kanada, það sem eftir var stríðs. En engin með eftirnafnið Manfrak virðist t.d. hafa síma í Þýskalandi nútímans. Kannski dó ættin Manfrak út með flugmanninum á Íslandi?  Annar möguleiki er að nafn hans hafi verið stafað rangt og að hann hafi heitið Mandrak, sem er algengt pólskt eftirnafn. Ellegar laug hann til nafns eða breytti nafni sínu þegar hann komst loks aftur til Þýskalands. Hann gat þó örugglega prísað sig sælan fyrir að stríðið endaði hjá honum vorið 1943 á Íslandi.

Fyrir stráka án meðkenndar, sem aðeins hafa áhuga á tindátum, flugvélum og dellu, eru hérna í lokin ókeypis upplýsingar um flugvél Manfraks. Líklega hafa verið 3-4 aðrir menn í áhöfn flugvélarinnar og sennilega hafa þeir ekki komist lífs af. Telja má næsta öruggt að flugvélin hafi flogið frá Noregi til Íslands. Líklegast er að Manfrak hafi verið liðsmaður í Luftflotte 5 / Reccon (kannski Fernaufklarungsgruppe 5), sem hafði aðsetur sitt í Noregi.

Ef einhver getur sagt Fornleifi meira um Manfrak, eða hvernig hann var skotinn niður á Íslandi, þætti Leifi vænt um allar upplýsingar, sem hægt er að skrifa í athugasemdir hér fyrir neðan.

Drengurinn í fjólubláu skyrtunni, París 1971

Fornleifur gamli, sem er allt að einræður á þessu bloggi, hefur lengi hvatt einn ritstjóra þess til að birta hér gamla mynd af sér, þá er ritsjórinn var bæði ungur og fallegur. Fornleifur telur myndina kominn á aldur og telur hana vel geta talist til hálfgerðra fornleifa, enda verður myndin 50 ára eftir tæp tvö ár. 

Taka verður fram að ritstjórinn er enn ungur í anda, en fallegur er hann nú ekki og heldur því hvergi fram - en kannski myndarlegur? Sem jarteikn fyrir því að ritstjórinn var eitt sinn fallegur og myndarlegri en hann er í dag, birtist hér mynd af honum nýkomnum á 11. aldursár, þar sem hann sat fyrir í París í lok ágústmánaðar 1971 - alveg eins og hann hefði aldrei gert annað.

Það var vitanlega fræg frönsk listakona, sem mér sýnist heita Nicole Ar... sem á frídegi sínum er hún var ekki að selja myndir á fínustu galleríum Parísar, sat á torginu í Montmartre og teiknaði þessa litkrítarmynd af drengnum frá Islande. Hún keðjureykti meðan að hún teiknaði mig. Mér skilst að kona þessi hafi orðið fræg fyrir að hafa teiknað hinn "Grátandi dreng" sem margfrægur er orðinn í eftirmyndagerðum. Ekki teiknaði hún þó tár á hvarma ritstjórans, en lagði natni sína í staðinn við freknurnar. Ég man að sjálf var hún í fjólublárri rúllukragapeysu, og hafði á orði samkvæmt frönskumælandi föður mínum, að ég hefði góðan smekk á lit. Skyrtan fjólubláa var aldrei beint minn smekkur. En hvað gerir maður ekki þegar maður er það sem Bretar kalla "a dedicated follower of fashion."

Sannast sagna var ég ekkert óánægður með myndina, þó ég gerði mér þá þegar grein fyrir því að Nicole A.. væri ekki stór listakona.  Mér fannst hún reyndar ná hárinu vel og gera mig líkan Dýrðlingnum, Roger Moore, sem þekktastur var fyrir að hárið sat ávallt vel þó hann lenti í ryskingum við glæpahyski.  En nú sé ég, að ég var miklu líkari Tony Curtis sem birtist á skjánum með Roger Moore árið 1971 í The Persuaders, og var sá myndaflokkur kallaður Fóstbræður á íslensku, sællar minningar.

Fyrir utan að franska listakonan eilífaði mig með stór saklaus hvolpaaugu, sem ég hafði nú aldrei haft (en slíkt selst betur), þá held ég barasta að myndin sé ekki mjög ósvipuð mér.

Annar listamaður spreytti sig fyrst á drengnum frá Íslandi. Hann var spænskur og teiknaði mig í roki og rigningu í ágústmánuði. Þar fór því miður enginn Picasso - Foreldrar mínir voru ekkert afar ánægð með þá mynd (sem var kolateikning) þar sem þeim fannst ég verða of dökkleitur á myndinni. Mér fannst ennið á mér vera of lágt. Amma mín í Hollandi fékk þá teikningu, og sem betur fer veit enginn hvar það "listaverk" er nú niður komið.