Misbrug af mindesmærker 1 - 4

I

Den 13. august 2021 bragte Berlingske Tidende en redaktionel rettelse. Jeg havde bedt bladets ansvarshavende redaktør, Tom Jensen, om at foretage en rettelse, da en af bladets journalister, Bent Blüdnikow, henviste fejlagtigt og bevisligt mod bedre vidende til min bog Medaljens Bagside (2005):Rettelsen, som Berlingske Tidendes redaktør foretog, kan man se her på den redaktionelle side i Berlingske den 13. august 2021. Fejlen blev også rettet i den nævnte artikel af Bent Blüdnikow (se her), dog uden at man kunne se, hvad der blev rettet. Den oprindelige version kan derimod læses her og læseren selv sammenligne forskellen.

Jeg takker hermed venligst Berlingske Tidendes chefredaktør, Tom Jensen, for rettelsen, som dog ikke var helt fyldestgørende, fordi en af de aspekter jeg bad om en rettelse af, og som ikke fremgår af min bog Medaljens Bagside, blev glemt.

Når man ønsker at fjerne brudstykker af fortiden, fjerner man altid noget af nutiden

Ikonoklasme, fjernelsen af symboler og ikoner fra en religion eller mindesmærker fra en tidligere styreform eller era, er den nye ahistoriske trend.

Ikonoaklaster ønsker udslettelse af alt der kunne minde dem om noget som de ikke kan lide. Denne udryddelsestrang ses blandt Talibaner og ISIS, såvel som blandt frihedselskende mennesker i Vesten. En afart af ekstrem ikonoklasme er når man fjerner mindesmærker og monumenter, som ikke behager folk i det 21. århundrede. Folk som kræver fortidens historie og religioner udraderet har i bund og grund ikke mod til at se fortiden i øjnene, og ej heller lære af den og dens mange fejltagelser.

Visse monumenter, såsom mindesmærker i de baltiske lande, hvor hjemlige jødemordere bliver hyldet som frihedshelte, fordi de efter mordene på den jødiske lokalbefolkning bekæmpede russerne/kommunismen, er derimod så perverse, at en velovervejet fjernelse af monumenter for de lokale mordere er den eneste reelle løsning i en demokratiproces som f.eks. Estland, Letland og Litauen siges at være gået igennem.

Fjernelse af fortidens fysiske levn er i det hele taget en farlig proces. Hvis alle derimod kunne lære af fejltagelser i fortiden, ville færre mennesker lide af den sygelige og primitive nedrivningstrang som ses vidt og bredt på kloden i dag.

Vil man have mindesmærker over Nazi-mordere væk, sådan som man forsøger det i de baltiske lande, er det helt forståeligt; Men en plakette over en islandsk forfatter med nazisympatier som ikke begik forbrydelser som førte til tab af liv, er noget helt andet.

For nylig blev min bog Medaljens Bagside på det groveste fejlciteret i Berlingske Tidende i forbindelse med et forsøg på at få en mindetavle om en islandsk nazi-sympatisør som blev skudt den 5. maj 1945 i København, fjernet fra en husmur ved Upsalagade 20 på Østerbro i København. Nu er tavlen fjernet (se her).

Onsdag d. 11. august 2021 talte jeg telefonisk med en islandsk ven, som besøgte sin familie i København. Han ønskede mig bl.a. tillykke med omtalen i Berlingeren. »Hvilken omtale?«, spurgte jeg meget forbavset. »Jo med forsøget på at få mindeplaketten om den islandske forfatter Guðmundur Kamban (1888-1945) fjernet fra en husmur i Upsalagade 20 på Østerbro i København«, svarede min ven.

Jeg kunne meddele min ven fra Island, at den sag havde jeg intet med at gøre, samt at jeg ikke kendte til artiklen i Berlingske Tidende, skrevet af Bent Blüdnikow. Jeg havde været i Jylland på sommerferie og for at tage afsked med min svigerfar som døde d. 12. august. 

  »Nåh, men han henviser til dig ... din bog".  »Det er meget muligt", sagde jeg, »men Blüdnikow har jeg ikke hørt noget fra i 10 år, for jeg var vist ikke højreorienteret nok for ham«, forklarede jeg;

  »Men nyheden var også med i Mogginn [kælenavnet for den islandske morgenavis Morgunblaðið]«, fortsætte min ven, og jeg var lige så overrasket som før, for artiklen i Morgunblaðið havde jeg heller ikke læst.

Jeg undersøgte straks de to artikler. Bent Blüdnikows artikel henviste ganske vist til min bog Medaljens Bagside (Forlaget Vandkunsten 2005), men artiklen i Morgunblaðið var blot et referat af artiklen i Berlingeren d. 9. september 2021.

Artiklen i Berlingske Tidende er skrevet af en journalist som har en historiker-baggrund, og som nok er bedst kendt som manden som får gamle frontkæmpere på venstrefløjen til at se rødt. Blüdnikow bruger tit morsomme ord som "konsensushistorie", hvad al sort-hvid historieskrivning i bund og grund er. Dem der overbeviser masserne bedst vinder historiekapløbet.

Blüdnikows kamp mod f.eks. Bo Lidegaards rosenrøde historieskrivning er derimod meget prisværdig. Lidegaard anvender sig af en form for historisk ikonoklasme, fordi kritik af et vedtaget, men også ofte snævert syn på nye historiske opdagelser slet ikke bliver drøftet i hans bøger og i visse tilfælde bliver de affejet af Lidegaard og ligesindede som "moralisme". Hvad kan man ellers forvente fra en dansk historiker som f.eks. ikke mener at der herskede kolonitilstande i Grønland og som konkluderer at samarbejdspolitikken, (kollaborationen med tyskerne), var en velsignelse for jøderne i Danmark? Det kan få alle ærlige mennesker til at reagere.

Samtidig har Blüdnikow selv haft en ret ahistorisk mærkesag: Han var fremtrædende i rollen som den mest markante og helhjertede danske støtter af præsident Donald Trump. Ifølge Blüdnikows eget udsagn, lyttede han ikke en gang til sin mor da hun rådede ham til at holde nallerne væk fra Trump. "De andre forstår ikke Trump" var hans gennemsnitlige 5-års analyse i Berlingeren, eller helt indtil amerikanske tosser og antisemitter indtog Capitol Hill under Trumps opfordring. Siden da, har Trumps selvudråbte danske propagandist på Berlingeren været uhyggeligt tavs og stoppet sin tidligere dans om den orange tyr i det Hvide Hus (se f.eks. her).

Grimme fejlcitater

Jeg kunne straks se, at min gamle ven, journalist Blüdnikow ved Berlingske Tidende, havde begået to alvorlige og åbenbart overlagte citatfusk i de to citater, hvor han henviser til mig i sin artikel. Det et en artikel som går ud på at en kvinde i København, Charlotte Thalmay, kræver at mindetavlen for Guðmundur Kamban ved Upsalagade 20 bliver fjernet, fordi hun mener - mod bedre vidende - at hendes bedstefar, Jacob Thalmay blev stukket af islændingen Guðmundur Kamban.

Blüdnikow påstår følgende i sin oprindelig ikke rettede artikel (se her): 

» I bogen »Medaljens bagside« (2005) har arkæologen Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson skrevet om Kambans samarbejde med nazisterne med kilder fra Rigsarkivet som grundlag. Ifølge disse kilder besøgte Kamban ofte Shellhuset, der var Gestapos hovedkvarter. Vilhjálmsson skriver, at Gudmundur Kamban angav frihedskæmperen Jacob Thalmay til nazisterne. «

Blüdnikows sjuskede omgang med fakta i dette tilfælde er åbenlyse og ligefremt pinlige. Derfor har Berlingske Tidende offentliggjort en rettelse.

Jeg har ingen steder i min bog skrevet, at jeg byggede mit udsagn om Jacob Thalmay på kilder i Rigsarkivet (se bogafsnittet her). 

Jeg henviste meget tydeligt i fodnote 607 til kapitel 3 i min bog Medaljens Bagside, til Mark Thalmay, en nevø til Jacob Thalmay. Anden viden havde jeg jeg ikke i mit korte afsnit om Thalmays arrestation og deportation, da min bog Medaljens Bagside udkom i 2005.

Blüdnikow fremfører også en anden sjusket usandhed i sin artikel d. 9. august 2021 i Berlingeren:

» Ifølge Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson var Kamban ikke blot på nazisternes lønningsliste for at skrive om tang, men langt mere aktiv på nazisternes side i krigen. Således besøgte Kamban den nazistiske propagandaminister Joseph Goebbels i Berlin, hvor han foreslog, at nazisterne invaderede Island.: «

Man skal også lede længe efter disse påstande i min bog, for der findes de ikke; Hverken et eneste ord om tang eller Goebbels i forbindelse med Kamban bliver nævnt i min bog Medaljens Bagside. Bent har tydeligvis fået en underlig form for assistance, eller blandet andre kilder sammen med oplysningerne i min bog.

Spørgsmålene som jeg står tilbage med er disse:

Har historikeren Blüdnikow mistet fornemmelsen for historiefagets fundamentale kildeomgang og finesser, eller har journalistikken fordærvet historikerens nøjagtighed? Måske er han snarere henfalden til den kunst som hans forgudede Trump altid beskyldte andre for, nemlig at skabe Fake News? 

Jeg er desværre tilbøjelig til at tro, at det sidste måske er tilfældet, for Bent Blüdnikow skrev sin artikel i Berlingske Tidende d. 9.8.2021 aldeles mod bedre vidende. Dét skal naturligvis dokumenteres, og det gør jeg bl.a. i de følgende tre afsnit.

 

II

Foto: V. Ö. Vilhjálmsson.

Der er altid en forhistorie

Forhistorien/baggrunden skal man have med i al historieberetning, for den kan ofte bedst forklare et senere hændelsesforløb som man ønske at koncentrere sig om. Mange griner ofte af tyskerne for at bruge ca. 1/5 dele af et fagligt værk for at gennemgå Stand der Forschung. Men den skik er da ikke så dårlig endda. 

Manglende oplysninger om "forhistorien" er netop grunden til at Bent Blüdnikow lavede to grove fejlhenvisninger til min bog Medaljens Bagside i en artikel om i 2021. Blüdnikow ønskede kort sagt ikke at bringe faktuelle oplysninger (som han havde modtaget fra mig i en e-mail) men valgte i stedet for en skrøne som umuligt kan dokumenteres. 

Fra 2008-2010 var jeg ansvarshavende redaktør for tidsskriftet RAMBAM, som bliver udgivet at Selskabet for dansk jødisk historie og forskning. Bent Blüdnikow, som var en af mine gode venner, vores store modsætninger i politiske standpunkter til trods, var formand for selskabet på samme tidspunkt. Jeg var ulønnet redaktør, men havde derimod fuldt råderum over, hvad der blev skrevet i tidsskriftet, naturligvis i godt samarbejde med bestyrelsen.

I 2010-2011 arbejdede jeg, samt en tidligere redaktør af skriftet, på en artikel om tvivlsomme, måske lovstridige økonomiske transaktioner begået på Det Dansk Jødiske Museum. Museet søgte midler til driften, sådan at museet midlertidigt kunne oppebære driftsstøtte fra Københavns Kommune, hvis likviditeten på museet vel at mærke var i orden. Men det var den langt fra at være. Museet var det som man kalder bankerot.

En nyansat historiker ved museet havde fået en forskningsbevilling, som dækkede hans stilling. Men ude af det blå blev den meget dygtige og produktive historiker, Torben Jørgensen, fyret af museets leder, Janne Laursen, fordi han kritiserede hende. Få måneder senere godkendte medlemmer af museets bestyrelse brugen af pengene fra den fyrede Jørgensens øremærkede bevilling som en slags garanti for en to år driftsbevilling som de kunne få fra Københavns Kommune. Den bevilling var fundamentet til en senere helt ekstraordinær, permanent statsstøtte til dette ene museum, uden et sidestykke. Den usædvanlige og ulovlige tjeneste blev afhjulpet af nogle af Dansk Folkepartis politikere i Folketinget, som gennemtrumfede en statsstøtte til museet i en tid hvor intet museum i Danmark i flere år havde oppebåret en statsstøtte til driften. 

Dokumentation for denne ulovlige omgang med forskningsmidler havde vi modtaget fra Bent Blüdnikow selv. Blüdnikow havde selv i flere år ivrigt kæmpet mod ledelsessvigt på Dansk Jødisk Museum.

Men på grund af pres fra en advokat i museets bestyrelse, en gammel ven af Blüdnikow, vendte Blüdnikow på tallerkenen, og forbød mig at skrive om Dansk Jødisk Museums vej til statsgarantien. Jeg oplyste formanden, at det kunne han ikke. Så "fyrede" Bent Blüdnikow mig telefonisk fra "stillingen" som redaktør på RAMBAM - hvis man kan kalde udelukkelse af en kritisk redaktør, som ikke modtager løn for sit arbejde, for fyring.

Injurierende udtalelser sendt fra Berlingske Tidende

Denne underlige fyring var, i og for sig selv, i orden med mig. Samarbejdet med Blüdnikow var ingen fornøjelse. Men de injurierende e-mails som fulgte fra Bent Blüdnikow fra hans e-mailadresse hos Berlingske Tidende, blev mig for meget. Jeg måtte kontakte Lisbeth Knudsen, Blüdnikows chefredaktør - som kaldte Blüdnikow på tæppet og satte ham ordentligt på plads. Siden da har jeg ikke hørt fra Bent Blüdnikow. 

Men Blüdnikow tillader sig også at henvise forkert til mine værker uden at have været i kontakt med mig i 10 år - bl.a. fordi jeg var for "rød" for hans smag. Jeg kender ikke den politiske farveskala i Blüdnikows univers, men han ser ofte rødt. Meget af hans journalistik på Weekendavisen, da han arbejdede der, gik ud på at få danske kommunister og socialister til at krybe til korset og bekende sine synder, som om de i ondskab var af samme kaliber som danske nazimedløbere. Den mission forekom da lidt sær og endda latterlig til tider.

Spion-Bent spøger

Mit venskab med Blüdnikow, som jeg skrev faglige artikler sammen med, kom på prøve længe inden han "fyrede mig". I 2000-2002, da jeg var seniorforsker ved Dansk Center for Holocaust og Folkedrabsstudier (DCHF) i København, fik jeg slynget i hovedet, af den jeg troede den gang var min gode ven Blüdnikow, at jeg stod bag en udelukkelse af historikeren Bent Jensen på centret.

Bent Jensen, som i den periode var Blüdnikows store idol, havde bedt om ansættelse på DCHF, men Jensen ønskede ikke at være fysisk tilstede på centret i København, men derimod sidde på Fyn og forske i kommunismens grusomheder som han på det groveste sammenligner med nazismens. Blüdnikow som bragte mig denne anklage, troede blindt på sin mester, Bent Jensen. Jeg skulle, som sagt, have haft et eller andet at gøre med direktør Uffe Østergaards afvisning af Bent Jensens evt. ansættelse at gøre. Det havde jeg af gode grunde overhovedet ikke.

Jeg sad ikke i noget råd eller nævn ved DCHF. Jeg var der for at foretage forskning, som udkom i en bog, som Blüdnikow ikke kan henvise korrekt til i 2021, nemlig Medaljens Bagside.

Til trods for forsøg på at overbevise Blüdnikow om, at jeg ikke havde noget med afvisningen af Bent Jensens ansættelse ved DCHF at gøre, valgte Blüdnikow at tro på sin ideologiske partner Bent Jensen.

Senere erfaring har vist, at det kan være varsomt at tage alt som Jensens skriver for pålydende, f.eks. anklager om spionage for fremmede magter. Jeg er blot glad for at jeg ikke fik et spionstempel på mig sådan som nogle af Jensens ofre har fået. Jeg skulle, "efter sigende", have spændt ben for ham på Dansk Center for Holocaust og Folkedrabsstudier. Men det er en lodret løgn, som Blüdnikow desværre faldt for.

Snublestenene

Bent Blüdnikow, forfatteren til artiklen i Berlingske Tidende om minetavlen i Upsalgade, som Charlotte Thalmay krævede fjernet, kontaktede mig ikke da han skrev sin fejlfyldte artikel om mindetavlen i Upsalagade - og det gjorde han heller ikke, da han for nogle år siden i en artikel i Berlingske Tidende påstod, at han selv var ophavsmanden til projektet med snublesten i Danmark. Det er også en uforskammet usandhed. Bent havde intet med det oprindelige snublestensprojekt at gøre.

Jeg var ophavsmanden, sammen med en lille gruppe mennesker med tilknytning til Selskabet for Dansk jødisk historie. Jeg skrev nogle artikler i RAMBAM om stenene (se f.eks. her). Jeg modtog  tilladelse fra Københavns Kommune til placering af stenene, men mindre heldig var jeg med at finde penge til projektet. Den tyske kunstner Gunter Demnig stillede som et krav, at jøder, eller deres familier, ikke betalte for sten for jøder. Derudover havde visse danskere som jeg kontaktede åbenlyse fordømme overfor jøder og mente, at de måtte selv kunne betale for sådan et projekt.

Men verdens rigdomme er skævt fordelt, velhavere har der aldrig været mange af blandt danske jøder. Jeg fulgte også stringent Gunter Demnigs påbud om, at jøder ikke måtte betale for snublesten. Jeg havde derfor - og desværre - ikke held med at finansiere projektet. 

Da Bent Blüdnikow blev snublestenenes fader i Danmark

Mange år efter at jeg blev "fyret" fra den ulønnede stilling som ansvarshavende redaktør for RAMBAM, begyndte Bent Blüdnikow at figurere som "snublestenenes fader" i Danmark - i sine egne artikler.

Nogle år senere blev der dannet en ny initiativgruppe, som havde bedre kontakter til storkapitalen end jeg nogensinde vil få, og det lykkedes heldigvis at få snublesten til Danmark.

Den nye snublestensgruppe vidste dog, til at begynde med, ikke andet end at "Blüdnikow var initiativtageren til projektet i Danmark". Men efter at jeg tog kontakt til gruppens forstander og gjorde opmærksom på, at det var mig der i sin tid havde forsøgt at starte projektet op i Danmark, blev jeg inviteret med ind i gruppen og de tilladelser som Københavns kommune havde givet, da jeg søgte om dem i sin tid, blev prompte fornyet.

Blüdnikow, som var med i den nye Snublestensgruppe, trak sig  derimod ud. Han ønskede efter sigende ikke at sidde til bords med mig. Han havde vel sikkert ikke glemt den dag, hvor han måtte stå skoleret hos Lisbeth Knudsen fordi han svinede mig på det groveste til i en e-mail sendt fra hans arbejde på Berlingske Tidende. 

Forhåbentlig havde han ikke glemt at han "fyrede" mig som ulønnet redaktør af tidsskriftet RAMBAM, fordi jeg ønskede at skrive sandheden om økonomiske fiflerier i Dansk Jødisk Museums regi, som vel at mære var oplysninger som jeg oprindeligt havde modtaget fra Blüdnikow selv.

Men nu har det vist sig, at til trods for en total afvisning af mig, samt henvendelser fra mig, så mener Blüdnikow åbenbart at han har ret til at henvise forkert til mit arbejde - og oven i købet tage æren for andet jeg har lavet. Det er en tand for sygt, hvis jeg må sige min mening.

Thalmays minde hædres

Fangefoto af Jakob Thalmay som blev bragt i min bogen Medaljens Bagside. Foto Rigsarkivet.

Med i den nye initiativgruppe for snublesten, som jeg blev inviteret ind i, var Charlotte Thalmay, som i 2019 meget bombastisk krævede mindeplaketten om Guðmundur Kamban fjernet fra Upsalagade 20 på Østerbro; Der hvor Kamban boede på et pensionat, da han blev skudt af en modstandsmand som troede Kamban forsøgte at få fat i et skydevåben i sin jakkelomme.

Ifølge en nær ven af Kamban, nazisympatisøren Kristján Albertsson, var det Kambans vane at stikke begge hænder dybt i sine jakkelommer, da han var vred eller stress-påvirket. Dette oplyste Albertsson til de danske politimyndigheder i 1945.

Thalmays historie forvandles

I Snublestensgruppen kæmpede Charlotte Thalmay først og fremmest for at få en snublesten placeret for sin farfar Jacob Thalmay (hvis oprindelige navn var Suslowitch). Til min store overraskelse havde historien om Thalmay vokset betydeligt i hendes erindring siden jeg fik den lille oplysning fra Mark Thalmay, hendes slægtning som hun åbenbart ikke ønskede at have nogen kontakt med.

Efter det første møde som jeg deltog i i den nye snublestensgruppe, efter at jeg var blev inviteret med i den, gjorde jeg Charlotte Thalmay venligt opmærksom på, at jeg havde fundet ny viden siden min bog udkom, som ikke inkriminerede Guðmundur Kamban, i forhold til hendes bedstefar. Jeg oplyste hende om brudstykker af den viden. De oplysninger ville hun ikke høre om. Jeg tilbød hende at vise hende det i arkivet, hvor hun selv kunne læse de oplysninger - men hun takkede nej.  

På dagen for de første nedlæggelser af snublesten i Danmark d. 17. juni 2019, udkom Bent Blüdnikows artikel (se her) om hendes bedstefar som modstandsmand, spion og helt, en historie som hun allerede i 2015 havde fået lanceret på hjemmesiden for mindestedet for koncentrationslejren i Mauthausen i Østrig (se her). Mauthausen var hovedlejren for lejren i Melk, som Thalmay blev sendt til på en dødsmarch fra Auschwitz.

Da jeg gjorde Charlotte Thalmay opmærksom på, at det hun og Bent Blüdnikow skrev, overhovedet ikke stammede fra min bog, og at det i mine øjne var ren fiktion. Så modtog jeg underlige fornærmelser på messenger i Facebook fra Charlotte, som jeg downloadede. Kort efter afbrød hun vores FB-kontakt. Senere (17.6.2019) bragte Blüdnikow så den hjemmestrikkede historie om Jakob Thalmay i Berlingeren uden at tjekke kilderne.

I kølvandet på den nye historie om Jacob Thalmay, hvor han var blevet opgraderet til en jødisk helt, modstandsmand, spion og medlem af hele tre modstandsbevægelser, kontaktede jeg alle medlemmer af snublestensgruppen og gav dem væsentlige anonymiserede uddrag fra oplysninger om Thalmay sidste måneder i Danmark som jeg havde stødt på i Rigsarkivet ved arbejde for Simon Wiesenthal Centret i Jerusalem.

Fyret igen

I efteråret 2019 skrev formanden for den anden snublestensgruppe i Danmark, Henriette Harris, som er bosat i Berlin, til mig, at min tjeneste ikke længere var ønsket i arbejdsgruppen for Snublesten i Danmark. Hun inviterede lidt senere Bent Blüdnikows kone, antikvitetshandler Ira Hartogsohn, med i gruppen.

Man ønskede tilsyneladende ikke at tro på en ekspert som kendte kilderne om personerne som skulle mindes - og som faktisk var blevet inviteret ind i gruppen for at bidrage med sin viden. Fiktion var åbenbart mere interessant end fakta når det drejede sig om snublesten og jødisk historie i Danmark.

Men fiktion var ikke noget som ophavsmanden til snublestensprojektet, Gunter Demnig, brød sig særlig meget om. Hans regler, som ophavsmand for dette udmærkede projekt, er på det groveste blevet brudt og sjoflet til af den seneste danske snublestensgruppe.

Jeg sendte i 2019 korte anonymiserede uddrag af de nye oplysninger jeg havde fundet i Rigsarkivet om Thalmay til Bent Blüdnikow, fordi han havde troet på og lanceret en skrøne i Berlingske Tidende d. 17. juni 2019 (se hans artikel fra den gang her). Han reagerede heller ikke den gang på min henvendelse. Hans vrede fra den gang han fyrede mig som ulønnet redaktør af RAMBAM var vist ikke blevet mindre i løbet af 10 år. 

Derfor undrer det mig måske ikke så meget, at Blüdnikow skrev som han gjorde i Berlingske Tidende d. 9. august 2021. Han skrev mod bedre vidende, da han sammen med en efterkommer efter en påstået jødisk modstandsmand og kontraspion, som faktisk også var vellønnet informant hos Gestapo i rollen som "Bent Jakobsen", krævede fjernelsen af en mindeplade for den islandske nazi-sympatisør Guðmundur Kamban, en nazi-sympatisør som intet havde med Jakob Thalmays skæbne at gøre. Kambans uskyld fik Jakob Thalmays barnebarn besked om og ligeså Bent Blüdnikow. Der kom ikke nogen rettelse.

Bent Blüdnikow fik i 2019 pålidelige oplysninger om Thalmay. Dem sendte jeg til ham i en e-mail. I 2021 valgte han, til trods for at han er historiker, alligevel i den journalistiske skjorte, at lancere skrøner som ikke kan dokumenteres. Derfor var to af hans sætninger, "citater" fra mit værk Medaljens Bagside, antageligt bevidst fejlagtige, hvis de da ikke ret og slet var usædvanligt dårligt historiehåndværk. Det må Blüdnikow tage med sig selv og sin dårlige sammvittighd. Arbejdet dømmer manden. Berlingske Tidende måtte dog bringe en rettelse. Man ville ikke risikere en klage fra mig til Pressetisk Råd.

 

III

Foran denne bygning på Carl Plougsvej 7 på Frederiksberg placerede man d. 17. juni 2019 en snublesten til minde om Jacob Thalmay. Dette var dog, strengt taget, ikke hans sidste bopæl i Danmark. Snublesten skal placeres på den senest kendte adresse. Straks efter at Jacob Thalmay sendte sin kone og søn til Sverige, boede han hos en yngre kvinde (X) som han "ensidigt" havde forelsket sig i. Hun havde inden kommet i hans optiker- og guldsmedeforretning på Vesterbro, og han var begyndt at give hende gaver.

Ifølge de regler som den tyske kunstner og initiativtager for snublesten, Gunter Demnig, har sat, skal snublesten / Stolpersteine, placeres på den "sidste kendte bopæl" for ofret som mindes. I dette tilfælde blev det ønske ikke opfyldt. Foto V. Ö. Vilhjálmsson (2021).

Hvad vides der om Jacob Thalmay, som Blüdnikow ikke ønsker at høre dokumenterede fakta om, eller formidle dem til andre i sin rolle som journalist ved Berlingske Tidende?

Det må nu anses for at være helt sikkert, at der i den eneste kendte retssag i det danske retsopgør, som indgående nævner Thalmays endeligt, ingen oplysninger er at finde om islændingen Guðmundur Kamban som aktør eller ansvarlig for Jacob Thalmays skæbne i 1943-44.

Dette havde jeg allerede meddelt Bent Blüdnikow i en e-mail som han har aldrig umagede sig ved at svare på.

Den oplysning jeg fik fra Mark Thalmay, som jeg bragte i min bog Medaljens Bagside (2005), er dog måske ikke helt forkerte, for en anden islænding end Kamban spillede en rolle i en strafferetssag for den unge kvinde X i Rigsarkivet:

Jacob Thalmay var ganske vist på en eller anden måde involveret i hjælpen til jøder i 1943, idet han efter eget sigende havde vilde planer, om med bevæbnet magt at redde jøder fra Horserød, herunder dele af sin kones familie.

En ledende skikkelse (EE) i modstandsgruppen Studenternes Efterretningstjeneste kom til et møde i lejligheden på Christianshavn, hvor Thalmay havde fået husly hos den yngre kvinde, som vi kalder X, som blev født i 1914 i Kastrup.

EE kendte på det tidspunkt intet til Thalmay. Thalmay introducerede sig som Bent Jacobsen. Modstandsmanden EE påstod under politi- og retsforhør i 1945, at Thalmay/Jacobsen ikke var medlem af Studenternes Efterretningstjeneste. Jacob Thalmay havde derimod forbindelse med to søofficerer som han ville planlægge det førnævnte angreb på Horserød sammen med.

Et billede af modstandsmanden EE

I 2018, da forfatteren til denne beretning var blevet inviteret med i den ny snublestensgruppe - og Bent Blüdnikow havde meldt sin afsked fra gruppen (grundet min indtræden) - fik han en besked på FB fra Charlotte Thalmay, som jeg helst ville have været foruden. I FB-beskeden påstod hun, at jeg havde sagt at hendes bedstefar var nazist. Jeg afviste det på det kraftigste. Det som jeg vidste om Jacob Thalmay stod at læse i min bog Medaljens Bagside i 2005, og baserede bl.a. på en fortælling fra en slægtning til Charlotte Thalmay, som desværre ikke var med til snublestensplaceringen - fordi han ikke blev inviteret af sine egne familiemedlemmer i København.

Jeg rådede Charlotte Thalmay at bruge det som står i bogen Medaljens Bagside.

I det materiale jeg kendte til, før udgivelsen af min bog i 2005, samt yderligere materiale som jeg senere har fundet ved gennemgang af sager fra retsopgøret i København (foretaget for Simon Wiesenthal Center i Jerusalem/Efraim Zuroff), ved jeg at den historie som nu bliver fortalt om Jacob Thalmay på hjemmesiden snublesten.org, som også blev fortalt i Det Jødiske Hus i 2019, samt i Berlingske Tidende; Og som tidligere har været fortalt af Charlotte Thalmay i udlandet (se her) er ukorrekte og delvist ren fiktion. 

Denne nye gennem-konstruerede fortælling om Jacob Thalmay findes på hjemmesiden for Mauthausen-lejren i Østrig og er derfor blevet en international "nyhed", som nu kommer til at spredes over den ganske verden. Den fortælling, som vel at mærke intet har med min bog Medaljens Bagside at gøre, holder ikke. Gedenkstette Mauthausen har venligst oplyst mig, at beretningen kom fra Charlotte Thalmay. Hun har ikke brugt min bog for at lave sin beretning og der henvises heller ikke til min bog på mindestedets hjemmesiden i Tyskland. Oplysningen er kun og alene Charlotte Thalmays ansvar og tankespind.

Jeg vil gerne gøre det helt klart, at historien med Thalmay i Naziuniform ikke må, ikke kan og skal ikke relateres til mig som som historisk rådgiver - for en kort periode - i det andet danske snublestensprojekt, hvor formanden udviste mig fra projektet, da jeg forsøgte af rette fejl i gruppens forestillinger om og fremtilling af Jacob Thalmay.

Jeg har som forsker og privatperson forsøgt at menneskeliggøre ofrene for nazismen i Danmark, som inden da - med ganske få undtagelser - kun har stået uden navn eller blot som numre. Til og med Bent Blüdnikows egen udmærkede bog, Som om de ikke eksisterede (1991) var danske historiker ikke interesseret i fremmede eller jødiske ofre under 2. verdenskrig i Danmark.

Ofrenes skæbner er også blevet fortiet og benægtet af diverse myndigheder. Samtidigt har det offentlige Danmark, politikere og et intetanende Kongehus, i det store udland høstet ros for redningen af jøder i Danmark, mens de embedsmænd der vidste besked om udvisninger af jøder inden 1943 systematisk tav og løj om danske myndigheders udvisning af jøder og andre truede mennesker.

Jeg gjorde Charlotte Thalmay i 2018 opmærksom på, at hendes nyeste opfattelse af hendes bedstefars bedrifter i 1943 ikke er korrekte. Jeg har ikke villet fortælle meget mere, og det gjorde jeg mest for at skåne Charlotte for evt. ubehagelige fakta. For al sandhed er ikke lige behagelig. Men hun ønskede ikke at gå i arkivet med mig og kvitterede for mine råd med en grov fornærmelse mod mig via FB/Messenger.

Vidneudsagn om Thalmay

Der findes et vigtigt skudsmål givet om Jacob Thalmay, som jeg bestemt stadig ser som et offer, men lige så bestemt ikke som en helt, med håret farvet blond (eller mørkerødt) med mørke briller, og oven i købet iført en Gestapouniform på lønningslisten i Dagmarhus.

Skudsmålet er givet af Jacob Thalmays jødiske trosfælle ved en stikkerrettergang mod kvinden X i 1945. Stikkeren X var den kvinde, som Jacob Thalmay havde forelsket sig i før oktober 1943. Den forelskelse var ifølge hende selv grunden til at Thalmay valgte at blive i Danmark i stedet for at rejse med sin kone og barn til Sverige. Ifølge førnævnte modstandsmand EE, sendte Jacob Thalmay kærlighedsbreve fra Sachsenhausen til denne kvinde.

Af en vidneforklaring aflagt af en jøde, NN, i Københavns Byret i 1945 fremgår dette skudsmål om Thalmay:

» Efter Anmodning mødte NN og forklarede, at han har kendt Talmay gemmem flere Aar.  Da Jødeforfølgelserne kom, gik de begge under Jorden, og de mødtes forskellige Steder, uden at de var klar over, hvis Bopæl de var på. I første Halvdel af Oktober, var Komp. [Komparenten] nogle Gange til Møder i en Lejlighed i [adressen for den kvindelige stikker som Jacob Thalmay boede hos], men hvis Lejligheden var, var han da ikke klar over. Tilstede ved disse Møder var for uden Komp. og Talmay en AA og en BB, som vistnok var Søofficerer. Der blev drøftet og planlagt almindelige Sabotagehandlinger, ligesom der blev drøftet Spørgsmaalet om at befri Fangerne i Horserødlejren, enten ved et Overfald eller ved Bestikkelse. Komp havde gennem en person ved Navn C forbindele til Dagmarhus paa den Maade, C kom sammen med en Person ved Navn DD, som havde Forbindelse paa Dagmarhus. Komp. talte dog af og til med DD, som han kendte . Komp. havde da ingen Kendskab til, hvor de nævnte Personer, Talmay, AA og BB holdt til eller boede.  ... Den 13/10 -43 rejste Komp. til Sverrig, og her fik han Hilsner fra Talmay, som meddelte, at han havde taget Dæknavnet Jacobsen, og at han nu spillede Dobbeltspil, idet han havde en Stilling hos Gestapo og fik 600 Kr. om Maaneden. Han skulde være Stikker for Gestapo. Komp. fandt, at det var noget Fantasteri. Komp. har aldrig været helt sikker på Talmay, dog ikke på Grund af hans Motiver, men mest paa Grund af han svigtende Dømmekraft, idet Komp. mener, at Talmay ikke kender sine egne Efners Begrænsning. ... Komp. havde Forbindelse med EE [et højtstående medlem af Studenternes Efterretningstjeneste], som hjalp Jøder til Sverrig, og da Komp. rejste, har han givet Talmay Oplysning om, at han kunde henvende sig til EE, saafremt han senere vilde til Sverrig. Komp. advarede almindeligt andre om at være forsigtige med Talmay, men Komp. har sikkert i Travlheden glemt at advare EE. «

Thalmay boede hos X i hendes lejlighed. Hendes lejerlejlighed var faktisk hans sidste bopæl i Danmark, men ikke hans ejerlejlighed på Carl Plougsvej, hvor man placerede en snublesten for hans minde i 2019.

Kvinden X bedyrede under flere forhør i 1945-1946, at hun ikke havde stukket Thalmay, samt at han selv havde forårsaget sin anholdelse. 

Senere arbejdede X for tyskerne i Dagmarhus, og var forlovet og muligvis senere gift med en Gestapo-officer.

Helt sikkert må det dog anses, at hun (X) var medvirkende til at en af lederne (EE) af Studenternes Efterretningstjeneste, samt en anden modstandsmand, blev anholdt af tyskerne, deporteret til Sachsenhausen og videre til Neuengamme.

EE sad en kort overgang med Thalmay i Sachsenhausen og fik først dér oplysninger om Thalmays rigtige navn. EE overlevede heldigvis lejrene i Tyskland og kunne ved forhør i 1945 berette at Jacob Thalmay ikke var et medlem af hans modstandsgruppe.

En søløjtnant, SN, som Thalmay fik kontakt til da han havde vilde planer om at befri jøder ved hjælp af våben fra Horserød, boede en overgang i Xs lejlighed i Dronningensgade 54.

Søløjtnant SN forklarede den 26. februar 1946 under et forhør.

» Talmay [sic] vilde gennem Komp. [Søløjtnanten SN] skaffe sig et falsk Legtimationskort for at komme ind i Gestapo, eller evt. komme til Tyskland for at skaf [sic] nogle Paarørende ( Jøder ) ud fra Lejrene.

Komp. [SN] skaffede Talmay falsk legitimation og en Daabsattest lydende paa saavidt han husker en Assurandør fra Randers [ved navn Bent Jacobsen], og derefter kom Talmay ogsaa i Samarbejde med Tyskerne - vistnok gennem en person ved Navn GT, som nu er likvideret. Dette Samarbejde kom istand ca. 14 Dage forinden Talmay blev anholdt. Talmay havde farvet håret mørkerødt «.

Thalmays dobbeltspil

Thalmay ville skaffe en liste til modstandsfolk med navne på danskere som tyskerne ville anholde som repressalie for bombeattentatet i Mocca Café-Bar - samtidigt med at han ville skaffe en liste over modstandsfolk til Gestapo.

Jacob Thalmay havde fortalt EE, at han kunne skaffe en liste fra tyskerne med navnene på 50 kendte danskere som tyskerne agtede at anholde som en repressalie for et modstandsangreb på  Cafe Mocca Bar på Frederiksberggade 38 (Strøget). Mocca Bar var et yndet samlingssted for tyskere. Den 27. oktober 1943 slog modstandsfolk til mod tyskerne. Nogle bomber blev sprængt og mennesker døde. Thalmay havde overbevist EE om, at han, grundet sit samkvem med tyskerne, kunne skaffe navnene på 50 danskere som tyskerne planlagde at anholde. 

Cafe Mocca Bar efter attentater 27.10.1943. Danske politifolk i gang med sin undersøgelse. Thalmay, med dæknavnet Bent Jacobsen, lovede modstandsfolk navne på 50 kendte danskere som han fortalte at tyskerne ville anholde som repressalieakt for de faldne tyskere på Mocca Bar. I forløbet med at finde Thalmay for at få listen med de 50 navne blev EE angivet og anholdt den 12. november 1943, Han opholdt sig i fængsel og koncentrationslejre (Sachsenhausen og Neuengamme) til og med 23. april 1945. Da han blev reddet fra Neuengamme på en af Røde Kors buskonvojer.

 

Thalmay kom ikke til et aftalt møde med EE; EE antog, at  Thalmay var blevet anholdt. EE havde kun et telefonnummer til X, som Thalmay boede hos, og havde forelsket sig i. Han ringede til hende og aftalte et mødes med hende på Gammel Strand, hvor han håbede at få førnævnte oplysninger fra Thalmay. EE talte ganske kort med kvinden, som ikke havde nogen oplysninger, og blev så efterfølgende anholdt af to Gestapofolk, et øjeblik efter at hun (X) havde forladt mødestedet.

Den kvindelige stikker, som Thalmay faldt for, påstod selv at Thalmay havde røbet navne på modstandsfolkene og den mening var modstandsmanden EE som blev anholdt enig i.

X, som Thalmay boede hos, arbejdede da anholdelsen af Thalmay og EE fandt sted, hos et entreprenørfirma, C.C. Christensen som havde til huse på Gammel Strand 38.

X blev også anholdt og holdt fængslet i otte dage efter midten af november 1943. Men hun blev hurtigt løsladt, for som hun påstod, så blev den tyske forhørsleder "Heinz", jfr. hendes udlægning lun på hende. Hans version ser lidt mere troværdig ud. De blev først et par en rum tid efter hendes løsladelse, da de tilfældigt mødte hinanden på gaden.

"Heinz" (som ikke er hans rigtige navn) kom til Danmark d. 15. september 143 og gjorde tjæneste i Sicherheitzpolizei i Gestapo, afd. IV 3a som beskæftigede sig med spionage. Her var han en af lederne. Han var H. Hoffmanns underordnede - den Hoffmann som rygtet siger charmede sig til samkvem med en hel del unge kvinder fra de øverste lag i den københavnske elite, mens han ikke udtænkte blodige forhør af danske modstandsfolk. Seksuel fascination blandt nogle kvinder af mordere, er og var et underligt fænomen.

I 1946 fremførte Xs forlovede "Heinz" sin version af Thalmays og Xs anholdelse og sin andel i den:

”Heinz” X´forlovede i et forhør 21. 2. 1946.

»Han [Heinz] forklarer nærmere, at i mulig November Maaned 1943 af Dr. Hoffmann fik Ordre til at sætte sig i Forbindelse med Dr. Wesche, der havde Oplysninger om en Person ved Navn Talmay, der skulde beskæftige sig med Spionage, og Talmay skulde saa vidt muligt anholdes levende, idet Dr. Wesche vilde søge at vinde Talmay til brug under Tjenesten. Efter Aftale med Dr. Wesche, tilsagde denne en dag Talmay til at møde paa Dagmarhus, hvor Kpt.  [Heinz] derefter anholdt ham og førte ham ind på sit Kontor. Under Afhøringen nægtede han, at han boede illegalt hos i Sagen nævnte X, Dronningensgade 54. Der blev derefter foretaget Ransagning i Dronningensgade 54... og herunder fundet forskellig Papirer, hvorefter en Oberstløjtnant var blevet befriet fra et Hospital og transporteret til Sverige,  samt Papirer om Vaabentransport. I Lejligheden blev truffet Arrd.s [X’] Rengøringskone, der oplyster, hvor Arrd. var ansat og hun blev an derefter anholdt i et Kontor paa Gl. Strand. Nr. 38, hvor hun var ansat.

Under Afhøring af Arrd. X  blev der ikke bevist noget om, at hun havde Delagtighed i noget illegalt udover, at hun havde nogle illegale Personer boende hos sig. Ved Undersøgelsen blev det oplyst, at Dr. Wesche havde haft et møde i en Restauration med Talmay og under Mødet i Restaurationen havde Wesche bemærket, at der havde været 2 Personer, der senere viste sig at være Løjtnanterne SN og P, til Stede, formentlig for at beskytte Talmay. Disse Personer skulde ogsaa have kommet i Arrds. Lejlighed. …«

X får arbejde i Radiohuset og senere i Dagmarhus

I 1944 skaffede X sig, med sin tyske kærestes mellemkomst, arbejde for tyskerne i Radiohuset og senere arbejdede hun i propagandaafdelingen Kurt Eggers Stelle under SS i Dagmarhus, hvor flere mænd faldt for hende, bl.a. en islandsk SS-mand Björn Sv. Björnsson, som en overgang ledede hendes afdeling efter at være vendt hjem fra rapporteringsmissioner på forskellige krigsfronter.

Dagmarhuset i 1944. Her var Jacob Thalmay på lønningslisten i en kortere periode og skulle have 600 Kr. om måneden for sine tjenester, ifølge et jødisk vidne som havde været Thalmays ven. Thalmay brugte navnet Bent Jacobsen. Her arbejdede senere kvinden X, som Thalmay boede hos inden sin anholdelse i 1943, efter at han havde sendt sin jødiske kone og barn til Sverige.

Den islandske Björn Sv. Björnsson skaffede kvinden (X) og hendes veninde en god lejlighed på Falkoner Alle, som Gestapo havde råderum over, en lejlighed som var blevet brugt til forskelligt redaktionelt arbejde af propaganda-udgivelser.

Björnsson beholdt selv en nøgle til lejligheden og kom dertil i tide og utide og regnede med seksuelle modydelser for at skaffe de to kvinder boligen. Da disse ikke blev ydet, hævnede det rådne slægtsløg Bjørnsson fra Islands sig på X ved at fyre hende fra Kurt Egges Stelle. Hun klagede over Björnsson usømmelige adfærd med sin tyske kærestes mellemkomst og fik snart et nyt job i Radiohuset.

 

Foto V.Ö.Vilhjálmsson, 2021.

I bygningen på det ovenstående foto, Dronningensgade 54 på Christianshavn (med de grønne balkoner), boede Jacob Thalmay, efter at han havde sendt sin kone og søn i sikkerhed til Sverige.

Her boede han, da han frekventerede Nazi-hovedkontorer i København. Hertil inviterede han et par frihedskæmpere som han tilfældigt fik kontakt med. Lejeren/værten, den unge danske kvinde X, som arbejdede for tyskerne, stak muligvis Thalmay og hans gæster i 1943.

X begyndte først i September 1943 at arbejde for Besættelsesmagten. Hun arbejdede til at begynde med som oplæser på kortbølgesenderen hos tyskerne i Radiohuset. I november 1944 begyndte hun at at arbejde for islændingen Björn Sv. Björnsson i propagandaenheden Kurt Eggers Stelle, hvis korrekte navn var SS-Standarte Kurt Eggers.

Foran denne bygning på Christianshavn skulle snublestenen for Jacob Thalmay reelt have været placeret d. 17. juni 2019, hvis snublestensprojektets retningslinjer var blevet fulgt til punkt og prikke af den nyeste snublesgensgruppe.

Men, når et snublestensprojekts ledelse i Danmark ikke vil høre elle bringe fakta og snarere hælde til romantiseret fiktion, så fordrejer man historien for at gøre den lidt mere "spændende" - men samtidigt forkert.

Danske jøder var generelt ikke velkomne i modstandsarbejdet. Thalmay kom uden om det ved at bruge pseudnymet Bent Jacobsen. Det lød mere hjemligt, og måske hjalp det også at Thalmay  efter sigende farvede sit hår lyst eller snarere knaldrødt. Men hans modstandsarbejde kan på ingen måde dokumenteres af andre modstandsfolk og ingen kendte kilder i Rigsarkivet eller Frihedsmuseet kan bekræfte hans aktiviteter.

 

IV

Nazisympatisøren Guðmundur Kamban var aldrig aktør i forbindelse med anholdelsen eller deportationen af jøden Jacob Thalmay. 

Kilder i Rigsarkivet, bl.a. den meget ufuldkomne politirapport om Kambans død, samt oplysninger om Thalmays aktiviteter i København, som jeg stødte på ved tilfældighed i arbejde som jeg foretog for nogle år siden for Simon Wiesenthal Centret i Jerusalem, viser intet i retning af det som Jakob Thalmays nevø, Mark Thalmay, fortalte mig for knapt 20 år siden.

Den viden har hverken Charlotte Thalmay, Bent Blüdnikow, eller Snublestensgruppen i Danmark ønsket at tage stilling til. Det er vist nemmere at stikke hovedet i sandet og lade som om man intet ved, intet har hørt og intet ser. 

Jeg har tilbudt dem at hjælpe dem med at finde frem til de relevante akter, men de fortsætter med at udbrede skrøner om Jakob Thalmay og det mod bedre vidende. Hensigten er uklar, og fremgangsmåden med at kræve Kamban-mindesmærket fjernet kan undre.

I de foreliggende retsakter, som bevares i Rigsarkivet, og omhandler den kvindelige danske nazi-kollaboratør som jøden Jakob Thalmay forelskede sig i, før han sendte sin kone og barn til Sverige, findes der ingen oplysninger som kæder Guðmundur Kamban til anholdelsen eller deportationen af Thalmay i 1944.

Sådanne oplysninger forekommer heller ikke i sagen om politiundersøgelsen af Kambans død. Kamban blev betegnet som: Død ved et "vådeskud i krigstid". I Rigsarkivet findes der umiddelbart ingen andre oplysninger om Thalmays endeligt i Danmark, end hvad der er at finde om ham i sagsakterne for retssagen mod X. Intet register indeholder Thalmays navn, for X er den anklagede. Jakob Thalmay som afdød person var kun en biperson og findes derfor ikke i nogen lister over retssager for retsopgøret i Danmark. Registreringen af disse sager i Rigsarkivet er desværre ikke særlig grundig.

Kamban-plaketten i Upsalagade, ligemeget hvad man måtte mene om den eller Guðmundur Kamban, burde ikke være blevet fjernet på grund af Jacob Thalmays påståde skæbne.

Den mening har jeg ytret til bladet Østerbroliv (se her). Thalmays skæbne var for stor dels vedkommende selvforvoldt og vi har ingen kilder fra arkiver i Danmark om Kambans indblanding i Thalmays skæbne i 1943-44.

Thalmay var med sit "urealistiske væsen", sådan som en af hans trosfæller beskriver det, og samkvem med et fruentimmer som senere lå i kanen med en tysk Gestapo-officer, selv medvirkende til at danske modstandsfolk blev sendt til Neuengamme.

Jacob Thalmays meddelelyst overfor besættelsesmagten kræver dog efter min mening ingen fjernelse af snublestenen for Jacob Thalmay, som trods alt var offer - men dog mest af alt offer for sin egen yderst dårlige dømmekraft. Stenen ligger dog på et helt forkert sted. Den burde vare placeret der, hvor Thalmay boede hos en senere Nazi-kollaboratør, mens han forsøgte sig som "spion" i Dagmarhus og måske modtog gage fra tyskerne inden han blev anholdt.

Et barnebarn til Thalmay, som overhovedet ikke ønsker at høre fakta om sin bedstefar, burde ikke have fremsat ønsker om fjernelsen af en mindetavle for Kamban. Hun handlede mod bedre vidende. En journalist ved Berlingske Tidende, skulle som uddannet historiker vide bedre besked end at bidrage til forskønnelser af historien og nedrivninger af historiske mindesmærker. Selv har han ellers ikke været stille i sin kritik af den moderne ikonoklastiske fjernelse af historiske sten, statuer og skilte. Men ved Kamban gjorde Blüdnikow en undtagelse, og hvorfor mon?

Om holdningen til jøder blandt mange danske modstandsfolk

Hvis Bent Blüdnikow havde erindret sig en artikel som udkom i 2001 i publikationen Antisemitisme i Danmark? havde han måske taget anderledes på historien om Thalmay.

Hvis Blüdnikow havde læst artikelsamlingen, som blev udgivet på det hedengangne Danske Center for Holocaust og Folkedrabsstudier, så ville han være klar over, at en jøde med medlemskab i tre danske modstandsbevægelser ville nærmest have været et lille mirakel.

Historikeren Michael Mogensen skrev i den nævnte udgivelse en glimrende artikel som han kaldte Antisemitisme i den det danske flygtningesamfund i Sverige 1943-45?  Mogensen beskrev i artiklen sine foreløbige fund som viste en skinger antisemitisme blandt mange eksildanskere i Sverige, herunder blandt diverse fremstående modstandsfolk.

Det er en skam at Blüdnikow helt har glemt artiklen af Mogensen, som desværre ikke har fortsat sin vigtige forskning af emnet. -  For så ville min gamle ven Blüdnikow have indset, at det ikke var så ligetil for en jøde at være medlem af en modstandsgruppe i Danmark, og heller ikke af hele tre modstandsgrupper. Men det var Thalmay jo heller aldrig.  Forglemmelsen er endda endnu mere utrolig, når man lægger mærke til at Blüdnikow også var forfatter til en artikel i det førnævnte skrift Antisemitisme i Danmark? fra 2001.

Vi ved en hel del om danske modstandsfolks attitude til jøder. Jøder var hellere ikke ligefremt velkomne i den Danske Brigade i slutningen af krigen. Desuden er fåtallet af jøder, som figurerer som medlemmer i danske modstandsbevægelser, naturligvis også ganske forståeligt i lyset af, at bevægelserne først voksede sig stærke efter at jøderne flygtede til Sverige. Derfor var der ingen jødiske supermodstandsfolk, som var medlemmer af tre modstandsgrupper og samtidigt kontraspioner med sin gang i Dagmarhus og Shell-huset.

Snublesten bliver misbrugt - også af Gunter Demnig selv

Fornylig blev der lagt 10 snublesten for Wehrmachtsoldater fra Luxemburg (læs om det her i en artikel i det tyske magasin CICERO).

De faldne Wehrmachtsoldater var ikke, og bliver aldrig, ofre for nazismen. Den pinlige misbrug af stenene blev forelagt Gunter Demnig, som først ytrede beklagelse. Men så ændrede han holdning og erklærede, at "Wehrmachtsoldater også var en slags ofre". Det er det rene vrøvl, uanset om hvorledes soldaten blev indkaldt.

Ved den udmeldelse fra Demnig, udvaskes den erklærede formålserklæring for snublestenene som Demnigs projekt havde i begyndelsen. Tidligere har han f.eks. sat en sten for en kendt jødisk maler i Hamburg, Robert Liebermann. Men en sten for Liebermanns søn, som havde en kristen moder, blev ikke lagt, fordi Demnigs regler ikke tillod det. Sønnen Rolf Liebermann, som mange jøder ikke vil anerkende som jøde, kunne ikke få en snublesten fordi han mor ikke var jøde. Han blev indkaldt til Wehrmacht og faldt i krigstjeneste (Se side 80-83 i disse artikler i tidsskriftet Rambam).

Nu er der tilsyneladende blevet slækket på reglerne, og moralen i forbindelse med projektet. Ikke at ville give en sten til en søn af en jøde, som havde en kristen mor, er en uforståelig handling når "racerene" Luxemburgere får en snublesten, fordi Demning mener de var ofre. Siden jeg skrev om Robert og Rolf Liebermann i tidsskriftet Rambam, har Rolf ikke fået en snublesten (se her). De middealderlige Ashkenaziske regler om hvorledees "jødiskhed" nedarves er der ikke blevet slækket på. De regler opfattes af mange jøder som racistiske.

Snublestensprojektet er blevet devalueret, ikke blot i Danmark, men i højeste grad også af ophavsmanden selv. Demnig anede dog intet om den konstruerede historie som man har lanceret om Jacob Thalmay i Danmark.

Nogle vil muligvis påstå, at når man mindes Wehrmachtsoldater i Luxemburg, kan man vel også mindes en jøde i Danmark, på en forkert adresse, og det til trods for at han agtede at skaffe navne på danske modstandsfolk til Gestapo i København, mens han lovede modstandsgruppen Studenternes Efterretningstjeneste oplysninger om 50 kendte danskere som han påstod at tyskerne ville anholde som hævn for et attentat i en café i København. Men så nemt er livet ikke.

Alt ville have være i orden, hvis sagnet, som i de seneste år er blevet udbredt om Jacob Thalmay, var sandt. Realiteten var dog en helt anden. Thalmays glorværdige tid som modstandsmand lader lader sig ikke dokumentere. Oplysningerne om ham som modstandsmand, som Frihedsmuseet har fået i efterkrigsårene, kan ikke bekræftes. Derimod kan det dokumenteres, at efter krigen oplyste modstandsfolk, at de ikke kendte til Thalmays medlemskab af modstandgruppen Studenternes Efterretningstjeneste. Desuden beskrev en trosfælle som flygtede til Sverige Thalmay som utroværdig.

Måske var der umiddelbart ingen grund til at fjerne plaketten for islændingen Guðmundur Kamban på Upsalagade 20, nu når vi ved at han ikke beviseligt havde noget med Thalmays anholdelse og deportation at gøre. Men nu, når den er væk på et forkert grundlag, bør snublestenen for Thalmay så ikke også fjernes?

- Nej, den samme gælder kravet om at fjerne en mindeplakette for en mand, som var uskyldig i forhold til Jacob Thalmay. Men fjernelsen af plaketten i Upsalagade er efter min mening et mindesmærke over en ny kultur af anklager og forfærdelse, hvor mennesker åbenbart ikke kan, eller vil, lære af fortidens fejltagelser. - Det er blevet til en mindre plage over hele kloden. Tidens tegn fra fortiden må ikke ses eller kendes af fremtidens generationer. Det er efter min mening den perfekte opskrift på at folkedrab, forfølgelse og ekstreme og menneskeforagtende holdninger fortætter med at florere som en slags "sport" hos visse af vores medmennesker.

En mand som indirekte med sin mangel af realitetssans, og som "ikke kendte sine egne evners begrænsning" - sådan som Thalmay blev besjkrevet af en jødisk ven -, og var med til at danske frihedskæmpere blev deporteret til Neuengamme, er måske ikke den oplagte kandidat til en snublesten. Men Thalmay var ganske sikkert et offer, mest for sine egne handlinger og i vores moralistiske tider for de mennesker som blindt forsøger at glorificere hans færden med ubegrundede historier.

Jeg bad Berlingske Tidendes chefredaktør Tom Jensen om at reagere på en af hans journalisters fejlcitater og dårlige journalisthåndværk som har ramt mig personligt. Det har Tom Jensen gjort (se 1. afsnit af denne artikelserie: Misbrug af Mindesmærker). Det er jeg taknemmelig for.

Jeg ønsker ikke at fejlciteres af en dansk historiker som bruger sit arbejde som journalist til bevidst at sprede usandheder og glorificere mennesker med uforståelig rådden moral som Donald Trump. Måske har journalistens ret uforståelige fjendtlighed mod mig forblindet og forhindret ham i at læse de oplysninger som jeg flere gange har sendt til ham om Thalmay-sagen?

Nu senest valgte han i hvert fald ikke at nævne dem i sin kamp for at få fjernet en lille gyldent skilt lavet af messingfarvet plastikmateriale sat op til højre for hovedindgangsdøren til Upsalagade 20 på Østerbro. Den gruppe mennesker, der fik skiltet placeret, var privatpersoner som dyrkede Kamban som kunstner men helt sikkert ikke for hans nazisympatier. Ved at fjerne skiltet har man rettet en bager for en smed. Handlingen virker lidt meningsløs, specielt når danske politikere som ville gøre det ulovligt at skjule jøder i 1940 stadig mindes som helte og store statsmænd. Dem kan man læse om i min bog Medaljens Bagside.

Lad os endelig bevare snublestenen for Jacob Thalmay, på det forkerte sted og med den forkerte information. Stenen er et mindesmærke om den brutale tid vi lever i, hvor folk bruser af sted med påstande, uden noget at have dem i.

Kravet om fjernelsen af Kamban-plaketten var uberettiget. Journalisten som lancerede kravet, arbejdede mod bedre vidende. Lad os ikke fjerne snublestenen om Thalmay, ofret som selv skabte ofre med sine inkonsekvente handlinger. Lad os lære af historien - i stedet for at omskrive den og forskønne, sådan som den højhellige Gunter Demning er begyndt at gøre, nu når han f.eks. påstår at Wehrmacht-soldater var ofre.

Kamban-plaketten skulle afleveres i den islandske ambassade

Da jeg i bladet Østerbroliv, som dækkede historien om kravet om fjernelsen af Kamban-plaketten på Upsalagade 20, læste at man ville aflevere skiltet til Islands Ambassade i København, tog jeg straks kontakt til formanden for husets beboerforening og gjorde ham opmærksom på, at det ville være en yderst dårlig idé, eftersom plaketten intet havde med den islandske stat eller dens holdning at gøre; Og ikke mindst, fordi der ingen dokumenterbare oplysninger kæder Guðmundur Kamban sammen med Jacob Thalmays endeligt.

Formanden for husforeningen i Upsalagade, Herbert Nathan, hvis bedstefar var en af de første jøder som bosatte sig for en kort bemærkning Island, fulgte mine råd. Plaketten blev fjernet og udleveret til Þórdís Bachmann, som er datter af Helga Bachmann, der i sin tid var en af initiativtagerne til plaketten til minde om Kamban.

**

Hvis nogen stadig betvivler mine oplysninger om Jacob Thalmay, som jeg ihærdigt forsøgte at formidle til Charlotte Thalmay samt til historiker og journalist Bent Blüdnikow, vil jeg gerne oplyse Rigsarkivet eller Frihedsmuseet, hvorledes deres arkivarer kan finde frem til den sag som fortæller om Thalmays sidste måneder i Danmark. Den interesserede finder oplysningerne i retssagen mod en længst afdød kvinde X. X var efter Thalmays deportation bl.a. medarbejder hos tyskernes propagandaafdeling Kurt Eggers Stelle. Jacobs Thalmays gerninger og færden i Danmark, før deportationen til Sachsenhausen og Auschwitz, afsløres i akterne for Xs rettergang efter krigen.

Mvh Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, ph.d.

**

Den jødiske kommentator og mediemand i Tyskland, Henryk Broder, har efter min mening beskrevet snublesten helt korrekt.

Stolpersteine sind Ayurveda für das schlechte Gewissen

Dette gælder måske mest i Tyskland. Men dem der misbruger kuren mod dårlig samvittighed må have det rigtigt dårligt med sig selv.

Snublesten for Jacob Thalmay, samt nederst en mindeplade for ham i Mindelunden. Hvordan kan det være, at han fik en en mindeplade i Mindelunden når lederen af en modstandsgruppe som hans skulle have tilhørt, blankt afviste at Thalmay havde været medlem af gruppen? Fotos. V.Ö. Vilhjálmsson.

 

Fornleifafræðingar urðu Íslendingar snemma

Nú þegar heimurinn, og aðallega Vesturheimurinn, er að sleppa sér vegna 1021 e. Kr. aldursgreiningar á spreki vestur á Nýfundnalandi, langar mig að nefna gagnrýni Kristjáns Eldjárns á Ingstad hjónunum sem þar hófu rannsóknir snemma á 7. áratug 20. aldar.

Kristjáni var boðið að vera með við rannsóknirnar. Hann gróf í rústir sem hann taldi lítið vera í ætt við vistarverur norrænna manna. Þetta særði greinilega sér í lagi frú Ingstad sem fór heim í fússi eftir að gagnrýni Kristjáns varð henni óbærileg.

Lampi úr talgusteini sem fannst í smiðju þeirri sem Kristján Eldjárn rannsakaði. Kristján taldi rústina ekki vera norræna rúst. Tálgusteinslampi frumbyggja bendir heldur ekki beint til þess. Gísli Gestsson horfir á, bak við endurskinsplötu sem hann notar til lýsingar við myndatökuna.

Kristján tjáði mér að "smiðja" sú sem hann rannsakaði hafi alls ekki verið norræn rúst. Hann var sömuleiðis ósáttur við hvernig Ingstad-hjónin birtu niðurstöður sínar um það. Kristján leyfði sér meira að segja að draga í efa uppbruna hringprjóns úr koparblöndu sem fannst eftir að hann dvaldi þar. Kristján gaf hálfpartinn í skyn við mig, að honum gæti hafa verið komið fyrir; Svo lítil var trú hans á Ingstad-hjónunum. 

Fyrr í dag greindi ég fjölfróðum vini mínu frá þessum efasemdum Eldjárns, sem ég skil, og þá kom 6. kafli Íslendingabókar, "bing" upp úr afar þróuðum heiladingli þessa ágæta vinar. Það eina sem segir um Grænland í Íslendingabók er á þessa leið:

6. Frá Grænlands byggð.

Land þat, er kallat er Grænland, fannst ok byggðist af Íslandi.

Eiríkr inn rauði hét maðr breiðfirzkr, er fór út heðan þangat ok nam þar land, er síðan er kallaðr Eiríksfjörðr. Hann gaf nafn landinu ok kallaði Grænland ok kvað menn þat mundu fýsa þangat farar, at landit ætti nafn gott. Þeir fundu þar manna vistir bæði austr ok vestr á landi ok keiplabrot ok steinsmíði þat, er af því má skilja, at þar hafði þess konar þjóð farit, er Vínland hefir byggt ok Grænlendingar kalla Skrælingja. En þat var, er hann tók byggva landit, fjórtán vetrum eða fimmtán fyrr en kristni kæmi hér á Ísland, at því er sá talaði fyr Þorkeli Gellissyni á Grænlandi, er sjálfr fylgði Eiríki inum rauða út.

Af þessum texta, eem fornleifafræðingar á L´Anse aux Meadows hafa ekki kunnað að nýta sér, sjáum við glögglega að (afi), leiðrétting: föðurbróðir Ara fróða hafði þetta eftir manni sem hafði verið með Eiríki Þorvaldssyni á Grænlandi, hvernig minjar eftir fumbyggja Vestan hafs hafi litið út og líkst þeim sem menn fundu á Grænlandi.

Afar líklegt er að frumbyggjar hafi búið þar sem nú kallast L´Anse aux Meadows, bæði fyrir og eftir veru norrænna manna þar.

Þess vegna er það ófært að ekki sé hægt að birta sæmilega vitsmunalega tilvitnun í gamla skýrslu frá 1979 um amboð það sem notað var til að höggva viðinn sem nú hefur verið greindur til 1021 e.Kr., bara vegna þess að ritstjórnarstefna Nature bannar að vitnað sé í rit sem ekki hafa verið gefin út.

Ég  leyfi mér einnig að undrast það að enginn þeirra "útlendinga" sem ritað hafa um L´Anse aux Meadows haf notað heimildina um Grænland í Íslendingabók. Það er grundvallarupplýsing sem sýnir að Norrænir menn á Grænlandi og Vínlandi vissu, að einhver hafði verið á undan þeim í "nýbyggðunum".  Kristján taldi, að kolan sem hann gróf upp í smiðju þeirri sem féll í hans hlut að rannsaka, væri gerð af inúítum eða indíánum.

Kristján með heimamanni, G. Decker að nafni.

Af hverju eru fornleifafræðingarnir sem rannsaka norræna búsetu í Vesturheimi svo illa að sér um ritheimildir?

Það næsta sem Birgitta Wallace, sem tók við keflinu eftir Ingstad-hjónin, hefur komið umræðum um ritheimildir er í þessari grein, sem birt var í tímaritinu Journal of the North Atlantic. Þar talar Wallace um Íslendingabók, en virðist þó ekki hafa gluggað í hana, því þá hefði hún vafalítið uppgötvað fyrrnefndan texta, sem skýrt getur af hverju Kristján Eldjárn var fúll og taldi sig vera að grafa í minjar frumbyggja, og að verið væri að túlka niðurstöður úr byggð sem menn úr mismunandi menningarheimum byggðu á stuttu tímabili og bjuggu því í húskynnum hvors annars.

Vegna þess búsetumyndurs er líklega mjög erfitt að segja til um hver hefur höggvið með meintri jarnöxi sem men telja að hafi verið notuð til að fella viðinn - sér í lagi þegar hið virta tímarit Nature leyfir ekki að sýndar séu fyrir því sannanir,  (vegna þess að heimildin hefur ekki verið gefin út).

En þegar fornleifafræðingar sem stjórnað hafa rannsóknum á L´Anse aux Meadows þekkja t.d. ekki Íslendingabók, er kannski ekki að furða að fleiri spurningar hafi vaknað en þau svör sem meint greining til 1021 er talin gefa. Ártalið 1021 fyrir byggð norrænna  manna á L´Anse aux Meadows ætti ekki að koma neinum á óvænt, þó svo að fávís heimur eftirapa valdi vart vatni um þessar mundir yfir árstalinu 1021.

Kaþólskur prestur, síra MacCormack, yfir hausamótunum á Gísla Gestssyni.

Verða rannsóknarprófessorar við HÍ ekki að kunna að lesa?

"Grein­ar­höf­und­ar byggja ár­talið á rann­sókn á trjá­hringj­um í timbr­inu sem notað var í hús­in á staðnum. Gísli seg­ir rann­sókn­ina hjálpa til við túlk­un hinna fornu ís­lensku rit­heim­ilda um Vín­lands­ferðirn­ar."

Lítum aðeins á sýnin sem greind voru. Mynd af viðinum er hér efst. Hvers konar byggingartimbur er þetta eiginlega? Þenkjandi menn þurfa að leita lengi eftir eðlilegum fólki sem reisir eitthvað úr þessu spreki. Greinilegt er að Gísli Sigurðsson hefur ekki haft fyrir því að lesa greinina, sem ég fjallaði um á gagnrýninn hátt hér á blogginu í gær. 

Rannsóknarprófessor við HÍ á auðvitað ekki að láta leiða sig í gönur af lélegum fræðimönnum erlendis og enn síður af snarrugluðum blaðamönnum sem ekki stíga í vitið.

Viðbót 26.10. 2021

Grein­ar­höf­und­ar byggja ár­talið á rann­sókn á trjá­hringj­um í timbr­inu á staðnum. Gísli seg­ir rann­sókn­ina hjálpa til við túlk­un hinna fornu ís­lensku rit­heim­ilda um Vín­lands­ferðirn­ar.

Haldið þið ekki að Mbl. sé búið að breyta frétt sinni sem þessi athugasemd var gerð við þann 22. október sl. Málsgreinin efst sem ég "copýpeistaði" um daginn er orðin töluvert öðruvísi. Er verið að hjálpa Gísla Sigurðssyni með þannig vinnubrögðum. Hve oft breytir Morgunblaðið fréttum á þennan hátt?

Hér má svo sjá vinnubrögðin enn betur, því í prentaðri frétt á baksíðu Morgunblaðsins 22.10.2021 stendur það sem upphaflega stóð á netfréttinni.

Þetta er vandamál. Netritstjórar fjölmiðla eiga ekki að stunda ritskoðun og breytingar á þennan hátt.

Rannsókn fellur vel að fyrri vitneskju

Þegar "vísindin" ofmetnast og fjölmiðlarnir lepja vitleysuna upp og gera hana ívið verri

Viðarsýni frá vitatrjálausum stað?

Nú færa fréttaveitur um heim allan okkur feiknin öll af fréttum af grein eftir nokkra vísindamenn, sem greint hafa viðarsýni frá L´Anse aux Meadows á Nýfundnalandi.

Vísindamennirnir segja okkur frá því í grein í Nature hvernig þeir hafa komist að þeirri niðurstöðu að trén sem sýnin eru úr, hafi verið fellt árið 1021.  Sumar fyrirsagnirnar eru í þeim dúr að nýju rannsóknirnar hafi staðfest Grænlendinga Sögu, Grænlendingaþátt og aðrar heimildir (sjá t.d. Ólaf Halldórsson  1978: Grænland í Miðaldaritum. Sögufélagið)

Aðferðafræði hópsins sem ber ábyrgð á greininni í Nature, hefur látið AMS-kolefnisrannsóknarstofuna við háskólann í Groningen á Fríslandi (Hollandi), greina fyrir sig sýni, dreg ég ekki í efa. Hins vegar er ég ekki viss um að viðarsýnin sem hópurinn greindi séu yfirleitt tré frá L´anse aux Meadows. Þar sem ekki hafa vaxið tré til að byggja hús eða skip úr. Samkvæmt íslenskum ritheimildum frá 13. öld var það aðalástæðan fyrir brölti norrænna manna á Vínlandi og víðar. Á Nýfundnalandi þar sem sumir telja að Vínland hafi verið, vex hvorki vínviður né tré álitleg til bygginga húsa eða smíða skipa.

RUVið hefur slegist í hóp þeirra lítt þenkjandi manna sem lofa greinina, þó það væri hið auðveldasta mál fyrir meðalgreindan snáp að fara í saumana henni.

Fyrir greiningu viðarsýnanna þriggja sem rannsökuð hafa verið, hefur ekki verið greint saltinnihald í viðnum, sem gæti fljótlega sýnt, hvort hann hafi vaxið óáreittur á staðnum þar sem hann fannst eða í nánd við hann áður en hann var felldur árið 1021. 

Ef um rekavið er að ræða, sem er líklegast, er engin leið til þess að segja til um hvenær tréð var fellt, hve lengi það rak í sjónum og hvenær það var notað.

Mikil umræða hefur þegar orðið um grein þessa á FB North Atlantic Arhaeology, þar sem menn geta lesið skoðanir mínar. Í stutt máli eru þær þessar:

Saltinnihald viðarsýnisins sem greint hefur verið hefur verið áreiðanlega til 1021 e.Kr. hefur ekki verið mælt  Því vitum við ekki hvort um er að ræða tré frá L´Anse aux Meadows eða rekavið.

Ég er búinn að senda athugasemd mínar til Háskólans í Groningen og bíð svara. 

Þangað til tel ég ekki nokkurn fót fyrri því að mælingar frá Groningen hafi sannað ritheimildir frá 13. öld. Þær heimildir standa reyndar á ágætum grunni og hafa notið mikilla rannsókna. Við sem getur lesið heimildir á frummálinu og okkur til gagns, höfum lengi vitað hve Vestnorrænir menn voru upp á reka komnir og sumir áttu allt sitt undir honum.

Þess bera einnig að geta at Kristján Eldjárn var mjög efins um aldur rústa í L´Anse aux Meadows og let þær skoðanir sínar í ljós við mig er við ræddum saman. Hann greindi mér frá þeirri rúst sem hann rannsakaði sjálfur, sem hann taldi ekki vera eftir norræna menn. Kristján var glöggur maður, og ég ekki lengur í vafa um að hann hafi haft rétt fyrir sér um rúst þá. 

Sumir halda ekki vatni fyrir áreiðanleika The Guardians. Þeir telja þann bleðil til siðmenningar og kúltíveraðan mjög.

Ef fyrri 14C greiningar á efnivið frá L´anse aux Meadows eru teknar til endurskoðunar er mjög erfitt að færa fyrri því "vísindalegar" mælinganiðurstöður að Bjarni Herjólfsson, eða þeir bræður Leifur Heppni, Þorfinnur eða Þorsteinn Eiríkssynir hafi alið manninn á L´Anse aux Meadows.

Eftirfarandi lýsingar í Grænlendinga Sögu endurspegla alveg örugglega ekki landgæði á norðanverðu Nýfundnalandi, nema að heimshitnun hafi verið almenn um 1021 e.Kr.:

Nú sváfu þeir af þá nótt en um morguninn mælti Leifur við háseta sína: "Nú skal hafa tvennar sýslur fram og skal sinn dag hvort, lesa vínber eða höggva vínvið og fella mörkina svo að það verði farmur til skips míns."

Og þetta var ráðs tekið.

Svo er sagt að eftirbátur þeirra var fylltur af vínberjum.

Nú var hogginn farmur á skipið.

Og er vorar þá bjuggust þeir og sigldu burt og gaf Leifur nafn landinu eftir landkostum og kallaði Vínland, sigla nú síðan í haf og gaf þeim vel byri þar til er þeir sáu Grænland og fjöll undir jöklum.

***

Þá mælti Leifur við Þorvald: "Þú skalt fara með skip mitt bróðir ef þú vilt til Vínlands og vil eg þó að skipið fari áður eftir viði þeim er Þórir átti í skerinu."

***

Karlsefni lét fella viðu og telgja til skips síns og lagði viðinn á bjarg eitt til þurrkanar. Þeir höfðu öll gæði af landkostum þeim er þar voru, bæði af vínberjum og alls konar veiðum og gæðum.

Ljóst er að þau sýni sem notuð voru, eru greinilega ekki viður sem mótaður hefur verið af mannshendi og örugglega ekki það efni sem Eiríkssynir sóttust eftir. Lögun bútanna gæti vel bent til rekaviðar:

Á hávísindalegri rannsóknarstofu í Groningen hafa menn ekki tamið sér þann góða sið að setja mælikvarða á ljósmyndir.

Hitt er svo annað mál að hástemmdar greinar eins og sú í NATURE sem hér er til umræðu, er alveg tilvaldar til að opna samanklemmdar buddur sjóða. Listin að ljúga að sjóðafólki er vissulega hálfömurlegt vændi, en verður æ algengari og "mikilfengnari". Því miður situr sjaldnast sérlega vel hæft eða gagnrýnið fólk í stjórnum sjóða, svo margir komast upp með þá kauðalegu iðju að smyrja frekar þykku af sínum eigin hugdettum.

Sígaunarnir á Seyðisfirði

Árið 2017 birti Þjóðminjasafnið á heimasíðu sinni  bráðskemmtilega ljósmynd frá 1912, sem Björn Björnsson (1889-1977) tók. Björn var ungur verslunarmaður á Seyðisfirði sem kynntist ljósmyndun árið 1911.

Myndin var kynnt til sögunnar með titlinum Sígaunatjöldum tjaldað á Seyðisfirði (sjá nánar hér). Reyndar sjást líka þeir sem tjölduðu tjöldunum, sígaunarnir sem við i dag köllum frekar Roma eða Rómafólk. 

Þjóðminjasafnið upplýsti, að engar ritheimildir væru til um komu sígaunanna til Íslands árið 1912. Það er reyndar ekki alveg rétt. Heimildir um ferðir fjölskyldunnar á myndinni til Íslands eru til í Danmörku.

Á þetta benti fræðimaður við Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur, Sofiya Zahova, sem ég nefndi hér um daginn (sjá greinina hér á undan).

Zahova krifaði stutta grein um fjölskylduna Dimitri, Demetri eða einnig Demeter, sem kom til Íslands í afmælisriti til heiðurs Auði Hauksdóttur (sjá heimildaskrá neðst), en  Sofiya rannsakaði ekki heimildir í Danmörku.

Ég hafði hafði nýverið samband við þjóðfræðinginn Ditte Goldschmidt, sem er hálfsystir mannfræðings Karen Lisa Salamon, sem ég þekki. Ditte Goldschmidt hefur skriað mjög áhugaverða  bók um bréfaskriftir Roma-fjölskyldna í Danmörku fyrir síðara heimsstríð. Fjalla bókin að miklu leyti um þá fjölskyldu þá sem kom til Íslands. Bókin heitir Udenfor: En rejsende romafamilie. Forlaget Vinduet, København 2006.

Bók Ditte Goldschmidt er hafsjór af fróðleik um fyrstu Kalderash sígaunanna (sígaunar sem fyrst og fremst höfðust við í aldaraðir í Balkan-löndunum, áður en þeir fóru að færa sig um set á 19. öld), sem komu til Danmörku og þá miklu fordóma sem þeim mætti í Danmörku. 

Bókin byggir að stórum hluta á safni kennarans og fræðimannsins Johan Miskow (1862 -1937)sem tók ástfóstri við þetta utangarðsfólk sem landar hans fjölargir hötuðust út af fordómum og hefð, frekar en þekkingu á einstaklingunum.

Danir settu lög til höfuðs sígaunum árið 1875 (sem var hluti af Lov om Tilsynet med Fremmede og Rejsende) sem setti blátt bann við að "tatarar" og aðrir útlendingar, sem stunduðu vinnu án fastrar búsetu, fengju leyfi til koma til eða dvelja í Danmörku.

Ruva og Babi Demitri og barn þeirra í Rold-skógi árið ca. 1910. Aalborg Stadsarkiv, B41481.

Fjölskyldan Demetri kom frá Íslandi árið 1911

Vorið 1911 kom sígaunafjölskyldan Demitri frá Íslandi til Danmörku. Á Íslandi er sagt að hún hafi selt og keypt hross. Reyndar hafði fjölskyldan ekki ókunn í Danmörku, því henni var vísað úr landi árið 1909, er hún hélt sig við bæinn Randers á Austur-Jótlandi.

Vorið 1911, þegar Demitris koma frá Íslandi halda þau sig á markaðssvæðinu Halvrimmen nærri Brovst á Norður-Jótlandi þar sem hún seldi hesta frá Íslandi. Þar kynnist hinn mjög fordómalausi Johann Miskow fjölskyldunni og brá sér í för með þeim í 14 daga til að kynnast lífi þeirra (í stað þess að stýrast af orðrómi).

Fjölskyldan sest að í bænum Aabybro og kaupir sér hús sem kostaði 2050 kr. og borgar 750 kr. í fyrstu greiðslu.

Um haustið 1911 er fjölskyldan aftur á faraldsfæti samkvæmt Miskow og heldur til Íslands og hefur þar vetursetu, ef rétt er að ljósmyndin af þeim á Íslandi sé frá 1912, líkt og haldið er fram. Demitri fjölskyldan hafði greinlega áhuga á íslensku hrossunum. En önnur ástæða var þó líklegri fyrir því að þau hörfuðu úr landi, og sú var að dönsk yfirvöld hófu strax að reyna að koma fjölskyldunni úr landi. 

Til er bréf til Friðriks 8. Danakonungs, dags. 17/11 1911, sem Rebekka Demeter undirritar og sem Johan Miskow, hjálparhella fjölskyldunnar hefur vafalaust hjálpað henni að rita.

Rebekka var eins konar ættmóðir fjölskyldunnar, en maður hennar andaðist í Randers árið 1909.  ún hefur hugsanlega dvaldist í húsinu í Aabybro veturinn 1911-12, meðan að aðrir fjölskyldumeðlimir fóru til Íslands.

Mynd tekin 1911 eða 1912 i Aabybro. Frá vinstri: Ruva Demetri, systir hans Sofi, og bróðir Wenzel (sitjandi á jörðinni), Rebekka sú með pípuna, móðir þeirra systkina, Bersiko bróðir Ruva  og Margunna kona hans. Dansk Folkemindesamling, bnr 3863, Safn Johans Miskows;  Nationalmuseet neg. 88669.

Bréfið er hér í þýðingu minni:

Til Hans Hátignar

Friðriks hins áttunda, konungs.

Undirrituð, Rebekka Demeter f. Edes, leyfir sér hér með að biðja Hans Hátign um geta haldið áfram að búa hér í landinu, þar sem við höfum nú í vetrarbyrjun fengið skipun um brottflutning frá eign okkar, og við skiljum ekki ástæðuna - Ég hef nú, fyrir utan nokkurra ára hléa, ferðast hingað á hestamarkaði í 22 ár. Eiginmaður minn var hrossakaupmaður, og er hann andaðist fyrir tveimur árum síðan, var hann borinn til grafar í Randers hef ég haldið áfram hestakaupum ásamt uppeldissyni og börnum mínum, en fjögur þeirra eru fædd hér í landi. Ég hef fest kaup á eign í Aabybro, þar sem tekið hefur verið á móti okkur og allir íbúarnir hafa undirritað sig með heimilisfangi okkur til stuðnings. Ég sé mér fært að greiða skatta og synir mínir munu með tímanum verða hermenn. -

Ég er á engan hátt sígaunakona. Faðir minn var Magyari [ungverji] og hét Edes og ég er fædd í Ungaverjalandi - - Ég hef aldregi ferðast með sígaunalest og óska aðeins eftir því að búa áfram í næði með börnum mínum þar sem við erum nú, því hér er gott að vera. Ég er undir yðar vernd sett.

Yðar auðmjúk,

Rebekka Demeter

Aabybro þ. 17/11 - 1911

Rebekka med pípu í munninum

Allt kom fyrir ekkert. Fjölskyldan Demetri var flæmd úr landi árið 1913. Eitt dagblað skrifaði m.a.

"... Ræningjaflokkurinn hefur verið sendur úr landinu, og það ríkir aftur ró. Í Aaby hefur ekki sést neitt til sígaunanna í langan tíma, - ekki gátu þau dvalið lengi í húsi sínu, og það að halda því hreinu og huggulegu lá langt handan sjóndeildarhrings þeirra. Fólkið í Aaby, meira að segja þeir sem á sínum tíma undirrituðu beiðni um að veita ræningjaflokknum leyfi til að búa, munu vart finna fyrir sárum missi; þetta var fólk sem átti ekki við hér í landi og sem aldrei yrði eins og aðrir." 

Já, þungur var dómur Danans. En slíka Dani eigum við enn í vandræðum með. Hatrið drífur allar þeirra gerðir. Sams konar hatur sér maður hjá gyðingahöturum og múslímahöturum. 

Fjölskyldan hrökklaðist til Svíþjóðar og varð loks að selja húsið sitt Johanni Miskow. Eftir þann tíma er hægt að fylgjast með fjölskyldunni í Svíþjóð í bréfaskrifum hennar við Miskow. sem i dag eru varðveitt í safni hans í Dansk Folkemindesamling í Konunglegu Bókhlöðunni í Kaupmannahöfn. Bréfin spanna tímabilið 1913-1937. Ég mun glugga betur í þau síðar í mánuðinum.

Íslandsfararnir

Mynd Björns Björnssonar af sígaunum við tjald sitt á Seyðisfirði sýnir nokkra fjölskyldumeðlimi Demeter/Demetri fjölskyldunnar: karlmann, þrjár konur og tvær ungar stúlkur. 

Af myndinni efst og annarri ljósmynd (her fyrir framan; myndina sendi mér Sofiya Zahova), sem vafalítið er einnig tekin af Birni Björnssyni, og sem kemur úr safni breska kauphéðinsins Pike Ward, má ætla að mjög sennilegt sér, að karlinn á myndunum sé Ruva Demeter.

Ruva var á þeim árum kvæntur Babi. Systkini Ruva var eldri bróðir hans Bersiko, svo yngri bræður tveir, Johan og Wenzel, og systurnar Sofi og Rosa.

Ef menn vilja fræðast um afar flókna ættfræði Demeter fjölskyldunnar og Toikon (Taikon) fjölskyldunnar, sem voru meira eða minna skyldar, skal bent á hina góðu bók Ditte Goldschmidt og rannsóknir sænska þjóðfræðingsins Tillhagens (sjá heimildalista neðst).

Afkomendur og ættingjar fjölskyldannar, sem kom til Íslands í tvígang í byrjun 20. aldar, búa í dag í Svíþjóð og víðar, t.d. í Frakklandi og á Spáni. Svíar reyndust, eins og oft áður, lifa meira eftir boðorðunum tíu en nágrannarnir á flatneskunni, og sumir gera það jafnvel enn.

Þakkir

Kærar þakkir til Sofiyu Zahovu og Ditte Goldschmidt.

Heimildir

Goldschmidt, Ditte. Udenfor: En rejsende romafamilie. Forlaget Vinduet, København 2006.

Idem, Breve fra romaer i Skandinavien før 2. verdenskrig. Journalen, Lokal og kulturhistorisk tidsskrift Nr. 3, december 2006, 11-16. [Ritið Journalen er gefið út af Dansk Lokalhistorik Forening].

Tillhagen, C. -H.: "Gypsy Clans in Sweden", Journal of the Gypsy Lore Society, Third Series, Vol. XXVIII 1949 og Vol XXXIX 1950.

Zahova, Sofiya: The first records of Roma visiting Iceland. Í Magnússon Gísli (Ritstj.): Til Auðar: Afmælisrit til Auðar Hauksdóttur. Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur i erlendum tungumálum, Háskóla Íslands 2020, s. 72-84.

Ísland lýgur að Evrópuráðinu og svíkur loforð á alþjóðavettvangi

Í dag og í gær kom út eftir mig grein (sama greinin á frönsku og ensku). Greinin birtist í franska nettímaritinu Revue K (K-LaRevue) Á ensku ber hún heitið: What happened to Holocaust-education in Iceland? , en á frönsku: Pourquoi l’Islande résiste à enseigner l’histoire de la Shoah

Í greininni fjalla ég m.a. um óefnd loforð yfirvalda á Íslandi, sem eitt sinn sóru að kenna íslenskum börnum og unglingum um helförina í Evrópu á 20. öld. Nú dreifa íslenskir diplómatar hjá Evrópuráðinu, ósannindum um Rómafólk á Íslandi á vefsíðu Evrópuráðsins og segja þar að engir Rómamenn séu til á Íslandi:

Iceland has not established a Holocaust Remembrance Day. There are no plans to establish a Remembrance day to commemorate the Holocaust. Consequently, Iceland has not officially recognized the Roma Genocide. It is to be noted that according estimates, Iceland does not count any Roma.

Sérfræðingur við Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur, Dr. Sofiya Zahova, sem er frá Búlgaríu, segir Rómafólk á Íslandi telja um 400 sálir.

Ég tel að Dr. Zahova, sem hefur unnið mikilvægt starf fyrir Rómafólk á Íslandi, hafi vafalítið rétt fyrir sér og fáviska íslenskra stjórnvalda endurspegli aldagamalt áhugaleysi Íslendinga á öðrum en sjálfum sér, sem veldur því að menn vaða í villu, sem þeir ómaka sig ekki við að leiðrétta.

Roma og Sintifólk í Evrópu, sem áður voru almennt kallaðir sígaunar, var ætluð sömum örlög og gyðingum, af helstu herraþjóðinni Þjóðverjum - og skósveinum þeirra víða um Evrópu. Nú búa fleiri Roma-menn en t.d. gyðingar á Íslandi, já og fleiri en múslímar - En fulltrúar Íslands á erlendri grund hafa útrýmt Rómafólkinu, með því að að lýsa því yfir að engin þeirra búi á Íslandi.

Ætla illa upplýst yfirvöld á Íslandi einnig að þegja helför Roma og Sinti í hel, líkt og gert hefur verið á Íslandi um helför gyðinga? Ég spyr kannski stórt, en þegar yfirvöld svíkja og einstaka embættismenn sýna dónaskap og yfirgang ef maður leyfir sér að spyrja hvað varð um loforðin, má vitaskuld fyrr eða síðar búast við spurningum.

Rómafólk sem býr og starfar á Íslandi kemur frá nokkrum mismunandi löndum, flestir frá Rúmeníu, Ungverjalandi, Búlgaríu og Póllandi. Þeir eiga hins vegar eitt sameiginlegt. Það er hræðsla þeirra við að afhjúpa uppruna sinn og við ofsóknir og mismunum hans vegna. Ofsóknir í heimalandinu byggja á gamalli hefð, en greinilegt er að einstaklingar af ætt Róma, eða ættmenn þeirra sem kalla sig Sinti, Kale, Manusch og Romanchial hafa takmarkaðan áhuga á að standa stoltir fram á Íslandi og segja að þeir tilheyri ætt Roma. Á Íslandi eru, eins og einhverjir vita mætavel, einnig fordómar í garð Romafólks. 

DV. 19.6. 2002, s. 14

Þannig á það ekki að vera hjá þjóð sem gengur jafnmikið upp í réttindum fólks víða um heim eins og Íslendingar gera; og þar sem fjöldi manna hafa gert eina þjóð og jafnvel hryðjuverkasamtök þeirra að gæluverkefni.

Á síðari árum, eða allt síðan um 2002, hafa yfirvöld á Íslandi vísað úr landi sígaunum, Romafólki, sem til landsins kom. Sumt af því fólki leyndi alls ekki uppruna sínum og aðhafðist "hræðilega hluti" eins og að spila á hljóðfæri fyrir utan verslanir. Stundum hafa þessum brottvísunum fylgt fordómafullar og furðulegar yfirlýsingar yfirvalda og ekki síður íslenskra (smá)borgara, sem greinilega höfðu ættgengt og rótgróið menningarlegt óþol gegn Roma-fólki. 

Starfsmaður utanríkisráðuneytisins, sem "útrýmdi" Roma-fólki á Íslandi með dæmalausri fávisku sinni, er ekki starfi sínu vaxinn. Er eðlilegt að slíkir "sérfræðingar" séu að vinna fyrir sendinefnd Íslands í Evrópuráðinu á kostnað íslenskra skattborgara? Í ráðuneyti Íslands bráðvantar líkt og á hið háa Alþingi betur menntað fólk, sem getur hugsað rökrétt.

Undirdeild Evrópuráðsins, ODIHR, sem Ingibjörg Sólrún Gísladóttir var kransakökufígúra hjá um tíma, áður hún flýði starf og skildi ODIHR eftir án stjórnanda vegna COVID, hafði vitaskuld ekki andlega burði til að uppgötva vanþekkingu embættismannsins í utanríkisráðuneytinu í Reykjavík. Áhuginn var líka takmarkaður.

Umheimurinn veður því enn í villu um ágæti Íslands og Íslendinga.

Sígaunar (eins og þeir hétu) á Seyðisfirði árið 1912. Ljósmynd Björn Björnsson / Þjóðminjasafn Íslands (sjá nánar í næstu grein á Fornleifi)

Kosningasvindl og kosningasvik

Lýðræðið er afar vandmeðfarin stærð. Sumir fatta aldrei hvað lýðæði er - jafnvel heilu ríkin. Lengi hefur verið vitað að kosningarloforð eru flest brotin. Stjórnmálamenn segja eitt en gera oftast annað. Lýðræði breytir ekki endilega eðli mannsins, en samt sættum við okkur við lygara í löggjafarþingi landsins. Ætt hellisbúans, sem fyrstur laug, hefur haldið völdum æ síðan að fyrstu ósannindin flugu yfir hlóðareldinn.

Þótt kosningasvik séu örugglega ólíkleg á Íslandi, er samt til fólk sem býst við því versta í öðrum; t.d. stjórnmálamenn sem telja 7 kosningaseðla mun á flokkum geta verið svik eða handvömm þeirra sem vinna við talningu.

Endurtalning í Suðurkjördæmi leiddi sem betur fer annað í ljós. En þjófar halda hvern mann stela er gömul en góð greining.

Meðferð á kjörgögnum er lýst í lögum, en samt virðist ærið erfitt fyrir kjörstjórnir að fylgja þessum lögum. Það þarf ekki að vera tilraun til kosningasvika, heldur gamall og gildur slóðaskapur og afdalaháttur.

Fyrir nokkrum árum var allt í einu hægt að kaupa 30-40 ára gömul umslög utan af utankjörstaðaatkvæðaseðlum Íslendinga erlendis á Frímerkjasölum erlendis (Sjá hér). Slíkum gögnum átti fyrir löngu að hafa verið eytt.

Í grein minni um málið og umslögin sem ég keypti sum, velti ég fyrir mér hugsanlegum atburðarrásum. Sama hvað gerðist, þá brugðust kosningastjórnir og þau embætti sem sáu um kosningar fyrr á tímum. Einhver frímerkjasafnararotta komst í umslög sem tilheyrðu kjósendum. Rottan kom þeim í verð. Eða var atburðarrásin öðruvísi?

Á eitt af umslögunum (sjá efst), sem ég keypti, sem hafði verið sent af íslenskum farmanni, sem var staddur í Aþenu, því hann sigldi á erlendu skipi. Einhver hjá Kjörstjórninni hefur skrifað bókstafinn D með blýanti á bakhlið ysta umslagsins sem sent var frá Aþenu. Líklegt er að starfsmaður kjörstjórnar sem opnaði umslagið á Íslandi hafi forflokkað atkvæðin eftir að hann hafði opnað innra umslagið með kosningaseðlinum.

En hvernig stóð á því að starfsmaður kjörstjórnar fór með umslög heim og setti þau í sölu?  Það er er illa skiljanlegt, nema ef stórir brestir hafi verið í starfsemi kjörstjórnanna og sýslumannsembættanna. Lýðræðið er vandmeðfarið í landi, þar sem lög eru stundum lítils virði.

Yfirvaldið á Íslandi á okkar tímum hefur ekki talið ástæðu til að rannsaka eða tjá sig um fund minn á kjörumslögum sem til sölu voru (og eru) á erlendum frímerkjasölum, enda kosningarnar sem um ræðir um garð gengnar fyrir löngu. En þau umslög sýna, að brotalamir hafa verið á túlkun kosningalaga á Íslandi.

Fussusvei.

Kynusli forðum

Í útlegð sinni hefur Fornleifur einatt og yfirleitt heilmiklar áhyggjur af íslensku þjóðinni, sér í lagi þjóðarlíkamanum í heild sinni, bæði því sem gerist efst á milli eyrnanna - en ekki síður því sem gerjast undir beltisstað, og þar er langmestur hamagangurinn að því er virðist.

Orðið "kynusli" er einkar leiðinleg orðskrípi sem ég heyrði fyrst fyrir rúmum mánuði síðan, og las það á vef RÚV, (sjá hér).

Alveg sér og persónuleg þykir mér þetta mjög óheppilegt orð og minna nokkuð á rasískt orðaval. Mér skildist á frétt RÚV, að þeir sem eru kynsegin og intersex séu haldnir kynusla. Allur þessi usli rúmast aftur á móti í hinu nýja stafrói fjölbreytileikans: LGBTQIA+ . Ég viðurkenni fúslega, að ég á afar erfitt með að læra það stafró, en passa þó vandlega orðaval mitt varðandi fólk haldið svokölluðum "kynusla" - um leið og ég slæ í það orð stóran og mikinn 12 tommu varnagla. Ég held að orðið sé afar ósmekklegt.

Þegar forstokkaðir fornleifafræðingar eru komnir út úrskápnum sem laghentir bókmenntafræðingar, og leiða sannleikann í ljós um lygaheilkenni Halldórs Kiljan Laxness, meðan að bókmenntamenn þegja þunnu hljóði, er ef til vill ekki furðulegt að bókmenntafræðingar séu farnir að túlka fornleifafræði og jafnvel DNA-rannsóknir.

Bókmenntafræðingum er nefnilega margt til lista lagt, og ekki síst Ármanni Jakobssyni, sem er furðanlega klár til að vera úr röðum bókmenntafræðinga - klár eins og systir hans - sama hvað kveifarlegir kratar grenja og sósíalistaflokksmenn væla og vola. Það var Ármann sem RÚV tók tali og sem tjáði sig m.a. um kynuslann.

En þegar fornleifafræðingurinn notar ósköp einfaldar heimildir er hann raðgreinir Laxness, virðist enn hægt að digta aðeins upp við DNA-rannsóknir á manni sem greftraður var í Finnlandi á 12. öld. Raðgreining á mjög illa varveittum leifum beina hans, sem fundust árið 1969 í Suontaka Vesitorninmäki, Hattula héraði, sýna að hann var hugsanlega með með svokallað Klinefelter syndrome. Klinefelter-heilkenni eru menn með, þegar að þeir hafa einn auka X-litning í persónulegu genamengi sínu og eru XXY-menn.  Harry hét hann Klinefelter (1912-1990) sem skilgreindi þessi heilkenni í mönnum og þökk sé honum fyrir það. Menn geta lesið grein um raðgreininguna á European Journal of Archaeology

Þegar "karlmaður", sem fær slíkar erfðir, vex úr grasi, fær hann oftast einkenni sem gerir hann eilítið hávaxnari en kynbræður hans í sömu ætt, en kveifarlegri á annan hátt: Tippið er afar lítið og vesælt, honum vex ekki grön og sumir drengir með þessi heilkenni eru kynsegin og intersex eins og það heitir í dag. Að fornu voru menn "ragir". Ekki veit ég hvort gamalt orð fyrir raga einstaklinga sé til á finnsku, en hér má finna ýmis orð um raga og arga menn í 1000 vatna landinu, sem ég tel þó vart að hafi verið notuð um einstaklinginn sem fannst í gröfinni í Suontaka Vesitorninmäki árið 1969. Sum þessara orða eru nokkuð svæsin en notast þó af samkynhneigðum sjálfum við ýmis tækifæri; Þó líklegast ekki Ruskean Reiän Ritari. Ég ætla ekki að upplýsa hvað þau ósköp þýða. Menn verða að finna sér orðabók sjálfir - Fjölmör börn lesa nefnilega Fornleif og líka einstaka móðgunargjarnt fólk undir fimmtugsaldri. Þessi mynd er fyrir það:

Orðið Kirkasvärinen (Bjartur, litríkur) var líka til um hýra hali í Finnlandi forðum. Það þykir mér fallegt orð og tel næsta líklegt að það sé frá tímum Kalevala.

Þessi kyngreining á erfðaefni og kynusla mannsins í Suontaka Vesitorninmäki er svo komin út í heimsfréttirnar í ýmsum myndum og oftast tekst blaðamönnum að nauðga vísindunum og niðurstöðunum, því eins og kunngut er hafa margir blaðamenn örugglega einhverja skekkju á einum eða fleiri litningum sinna.

Vinsamlegast takið eftir því, að ég segi ekki að hinn forni Finni hafi verið þjáður af Klinefelter, því ég tel ekki að hann hafi verið haldinn usla, þó hann gæti kannski ekki eignast börn vegna veikleika kynsins. Það geri ég þó alls ekki vegna þess að ég er pólitískt kórréttur og áhugasamur um stafróf og regnboga hinsegins fólks sem verður æ flóknara í framburði fyrir karlpunga eins og mig. En maður er alltaf að læra eitthvað nýtt og verður að sætta sig við að heimurinn breytist.

Ég geri mér hins vegar grein fyrir því, eftir að hafa fylgst með raðgreiningum og útreikningum erfðafræðinga sem vinna með A-DNA (Ancient DNA) að þegar brotakenndar DNA-leifar sem unnar eru úr beinum er "amplifisérað" þá geta gerst furðulegustu hlutir - m.a. oftúlkanir.

Það er því miður orðið vel þekkt að DNA-sérfræðingum þykir mun skemmtilegra að halda fram mögulegum villum en að draga rangar eða hugsanlegar niðurstöður til baka.

Kynsegin-maður á Íslandi: Á Ytra-Garðshorni í Svarfaðardal

Það skyldi þó aldrei vera, að það hafi fyrrum verið margir einstaklingar með Klinefelter heilkenna á Íslandi?

Jú alveg örugglega; Ekki að spyrja að því: Iceland has it all - and volcanoes too. Klinefelter-heilkennin fundust vitaskuld fyrst í fornum Íslendingi, og áður en Finnar fóru í vímu út af sínu eintaki. Hugsið ykkur landkynninguna ef okkar Klinefelter karl hefði komist fyrstur í fréttirna.

S.S. Ebeneserdóttir hjá Íslenskri Erfðagreiningu(ÍE) og aðrir samstarfsmenn hennar á Íslandi og erlendis birtu árið 2018 í grein í ritinu SCIENCE, sem ber heitið ´Ancient genomes from Iceland reveal the making of a human population´ (sjá hér) niðurstöður raðgreininga á erfðaefni úr 27 beinagrindum fornum á Íslandi. Og viti menn, það fannst auðvitað XXY-kynseginn einstaklingur, og var sú "uppötvun" gerð áður en "Riddarinn" finnski var raðgreindur.

Þetta er sagt um íslenska kynseginn kumlbúann:

«To our knowledge, this is the firs report of an individual with Klinefelter syndrome or any kind of aneuploidy based on aDNA... ».

 Haugbúinn sem greindur var sem kynseginn maður með Klinefelter heilkenni, var grafinn upp af Kristjáni Eldjárn í kumli árið 1954 að Ytra-Garðshorni norður í Svarfaðardal. Kumlbúinn fékk greiningarheitið YGS-BT í rannsókn S.S. Ebenesardóttur og alls aðstoðarfólks hennar.

Alvarleg kynvilla í beinagreiningu

Hildur Gestsdóttir mannabeinafræðingur hjá einkafyrirtækinu Fornleifastofnun Íslands, hafði í grein í Árbók Fornleifafélagsins 2000 dæmt einstaklinginn í kumli í á Öndverðarnesi á Snæfellsnesi sem "gelding" í grein í Árbók Fornleifafélagsins árið 2000, án hjálpar DNA (Sjá hér). Hildur nefndi einnig þann möguleika að að kumlbúinn hafið verið haldinn Klinefelter-heilkenni. En þess ber þó að geta að Klinefelter-einstaklingar voru ekki geldir eins og Hildur heldur fram. Þeir eru oftast alveg eða nær alveg ófrjóir. Á því tvennu er mikill munur og vona ég að Hildur þekki nú orðið muninn á því tvennu. Vísindamenn geta þó verið andlega geldir, en það er annað vandamál.

Adolf Friðriksson bætti síðan um betur í endurútgáfu á Kuml og Haugfé Kristjáns Eldjárns, og gerir geldinginn með Klinefelter í Öndverðarnesi að "vönuðum" einstaklingi. Vönun er aðeins skurður á sáðstreng og annað en gelding, þar sem meira rýkur af. Það var eins gott að Dolfi og Hilda fóru ekki læknisfræðina.

Rannsókn S.S. Ebeneserdóttur et al. (sjá hér) sýndi hins vegar, ef tölfræði rannsóknarinnar er yfirleitt marktæk, engin merki um Klinefelter-heilkenni í einstaklingnum í kumlinu á Öndverðarnesi á Snæfellsnesi (DKS-A1) sem Hildur hafði talið að gæti hugsanlega hafa verið kynseginn einstaklingur eða geldingur, og sem Adolf Friðriksson kallar vanaðan.

Þannig lauk þeirri kynlegu æfingu. Mannskepnan hefur því sem betur fer ekki breyst svo mikið síðan á 10. öld.

Erfðamengjaheimurinn er hverfull, en lítið fer fyrir leiðréttingum þegar í ljós kemur að menn hafa vaðið í villu.

Auðvitað hljóta einhverjir Íslendingar að hafa verið með Klinfelter-heilkenni frá upphafi - þó það nú væri. En hvernig slíkum mönnum var tekið í samfélögum fyrri alda er svo annað mál. Á Íslandi voru þeir að minnsta kosti ekki heygðir eins og furstinn í Finnlandi með því haugfé sem nútímafólk tengir kvenmönnum.

Ekkert erfðagóss í gröfinni var frá mömmu eða ömmu kynsegins landnámsmannsins að Ytra Garðshorni sem greindist með Klinefelter i sparnaðarraðgreiningu ÍE; Var það vegna þess að samfélagið sætti sig ekki við "ergi"? Voru Landnámsmenn á sömu línu og einhver Guðmundur Ólafsson sem uppi var á 17.öld og skrifaði: Ragur er sá sem wid rassen glýmer. Fékk hinsegin fólk frið á landnámsöld eða voru þá alveg sömu ofsóknir í gangi og þegar meira og minna kynruglaðir munkar/nunnur í klaustrum skrifuðu um brókar-Auði (í Laxdælu) og annað fólk sem ekki var alveg eins og "við hin" þessi stöðluðu sem göngum í siðlegum og sæmandi fötum.

Allir sem hafa lesið Njáls sögu og Laxdælu vita, hvers kyns var og hve mikill kynuslinn var forðum - að minnsta kosti í klaustrunum þar sem bókmenntirnar voru ritaðar með hönd á pung. Brókar-Auður var til þá sem nú. Taðskegglingar Njálu og hoppandi Gunnar eru það sem gerir þjóðfélagið litríkt.

Miðausturlandaguðfræði kirkjunnar reyndi hins vegar að fela kjötið, sem var veikt, og lystina, og skilgreindu allt sem synd sem útilokaði vist í Himnaríki eftir böl jarðvistarinnar. Bönn skapa hins vegar löngun.

Bókmenntafræðingar og sagnfræðingar (t.d. Gunnar heitinn Karlsson), sem kynið kitlar, gleyma svo algjörlega grundvallar vinnureglum sínum þegar kemur að lýsingu ástarlífs og hvers kyns er, því þeir tala þá um hvernig slíkt hafi verið á söguöld, þó svo að Íslendingasögurnar séu ritaðar á kristnum miðöldum af mönnum sem hugsanlega hafa litið kynferði öðrum augum en t.d. landnámsmenn og þar að auki öðruvísi en samtímamenn þeirra. 

Vitnisburður Hómilíubókar

Í Hómilíubók (eða Íslenskri hómilíubók) sem er safn af fornum stólræðum, bænum og lífsreglum, sem jafnframt elsta bók íslensk sem þekkt er (frá ca. 1200 e.Kr.), þó hún sé aðeins til í afriti sem varðveitt er í Stokkhólmi í handriti frá 17. öld (og nefni organsöng). Svíar keyptu handritið fyrir slikk. Bókin hefur auk ræðna að geyma fræðslugreinar og bænir. Hómilíubók er talin rituð um aldamótin 1200 (fyrir utan organsönginn) og margir telja hana meðal þjóðargersema íslenskrar tungu.  Enginn veit hins vegar hver skráði Hómilíubókina eða hvar hún var niðurkomin á landinu í fjórar aldir áður en Svíar kræktu í hana.  Í henni má lesa um ýmsar syndir undir beltistað:

   "Öll kristnispell, þau er bannsakar eru, og allir lagalestir, þeir er sakaraðili á vígt um, svo ið sama þær inar leiðilegu launþurfasyndir, er sumir menn gera, þeir er eigi þyrma körlum heldur en konum eða misþyrma kykvendum ferfættum, þessir hlutir allir lykja himinríki, þeim er eigi vill af láta né upp bera fyr kennimenn."

Enn fremur er tekið ótvírætt til orða utan ramma þess sem kirkjunni var þóknanlegur í þessum boðskap:

"Aldregi má," kveður bókin, "karlmaður konu saurga." Það er svo að skilja, að kona verður því aðeins af karlmanns sauri saurug, ef hennar vilji er til. En ef viljinn er til og þá, þá er þó þess synd, er hana elskar, þótt hann vinni eigi sjálfur hana, sem Páll mælti: "Slíkir hlutir," kvað hann, "skilja mann frá himinríki, eigi aðeins þá menn, er gera þá, heldur bæði og hina, er samþykkir eru við slíka atferð."

Hér var ekki verið að tala um coprofílíu, held ég (sláið því upp svo börnin skaðist ekki), en eftirfarandi spakmæli í Hómilíunni eiga jafnvel við í hinum sauruga og vesæla nútíma þar margar óhreinar sálir búa í heilbrigðum líkama. Um það segir:

  En það er eigi fjallamannvit, að maðurinn viti það, hvað hann er eða hverjar greinir hans vesningar eru. Líkami heitir einn, inn óæðsti hlutur mannsins og inn ysti. En sá heitir önd, er bæði er innri og æðri. En sá heitir andi, er miklu er æðstur og göfgastur og innstur.

Kynuslinn Klinefelter-heilkenni, sem höfundur siðvendninnar í Hómilíubókinni þekkti ekki, hefur væntanlega fylgt manninum lengi. Víst má telja að margir þeirra sem haldnir hafa verið þessum usla hafi verið illa séðir, t.d. þegar mannskepnan fór að trúa því að andinn væri æðri líkamanum. Nauðgandi prestar og biskupar á okkar eigin tímum hafa líklega aldrei lesið heillaráð Hómilíubókar, þótt synd annarra hafi verið þeim afar hugleikin í pontu.

Tré forboðinna ávaxta óx aldrei á hjara veraldar. Konur mega líka láta sig dreyma. Þetta tré verður ekki einu sinni ræktað í gróðurhúsi ímyndunarveikinnar á Íslandi, og ekki eru þetta bjúgaldin í Eden.

Leitað var að kynsegin-hrossum

Í nýlegri rannsókn á kyni fornra hrossa á Íslandi var leitað að XXY-hrossum, það er að segja í leggjum og tönnum hrossa frá Landnámsöld. Aðstendendur rannsóknarinnar leituðu vitaskuld líka að Klinefelter-hrossum og Abby Normal hrossum.

Þegar stagað hafði var í holur niðurstaðnanna í spálíkani, sem útbúið hefur veri til Forn-DNAstags, kom í ljós að ekkert fornhrossanna sem greint var var XXY-hestur. Það eru mér og mörgum öðrum mikil vonbrigði.

Frændur vorir Svíar hafa aldrei borið skinbragð á öl eður mjöð. Hægt er að hella á þá hrossakeytu og gera þá glaða. Super Gay Horse er bjórr sænskur. Hvort hann hentar fólki með kynusla skál ósagt látið.

Ég er þó alveg viss um að glysgjörn XXY hross hafi verið mörg á Ísland, sem skýrir brokk og tölt, og að það hafi verið kynvilltir jálkar úr Skagafirði sem héldu að þeir væru trippi sem KEA seldi hér um árið sem saxbauta á dós í stað beljubuffs.

Getur skapast "XXY kynusli", þegar brotakennt fornerfðaefni er útreiknað með spálíkani?

Í samdrætti um greinina um íslensku hrossin, sem birtist í Journal of Arcaeological Science, (Sjá einnig hér) kemur strax fram að leitað var eftir sparnaði við DNA rannsóknir á fornum beinum: This costeffective method provides statistical confidence to allow for sexing of highly fragmented archaeological specimens with low endogenous DNA content; Slíkur sparnaður er ekki alltaf heilladrjúgur. 

En DNA-menn viðurkenna sjaldan gangrýni. Erfðaefni er líka orðið æðri öðrum máttarvöldum og heimstrúarbrögðunum. Menn trúa á DNA eins og guð úr vél.

Væri ekki annars unaðslegt ef hann Hýr frá Ytra-Garðshorni, þessi forðum svo jarpvindótti og skjótti hestur hefði verið Equus caballus domesticus sexualis? Það myndi svo sannarlega hafa fullnægt kenjum þeirra sem eru á kafi í klofinu á sér og öðrum og hinni afar þreytandi og afdönkuðu kynjafræði sem enn grasserar á Íslandi vegn vanmáttar í fræðunum.

Gárungar í þéttbýli raðgreina einnig á fullu og telja nú nær öruggt, að gunnfáni Miðfokksins minnist einmitt Hýrs, gredduhestins utan gátta, og sem aldrei stóð nema að lestrarhesturinn nærsýni athugaði málið sérstaklega. Fornleifur gæti japlað á hráu nautahakki, þjóðlegu og jafnvel úr útlöndum, upp á að það sé rétt greining hjá sér.

Skrifað á nærbuxunum síðla í september 2021.

Fyrstu Ólympíuleikar Íslendinga 1908

Fyrir nokkrum dögum síðan barst Fornleifssafni áhugaverður safnauki, sem safnvörður á ljósmyndadeild safnsins gróf upp djúpt úr iðrum skransölunnar eBay. Það er þessi skyggnumynd (Laterna Magica skyggna) hér fyrir ofan frá 1909, sem sýnir tvo íslenska glímukappa á erlendri grundu.

Myndin var framleidd af ljósmyndastofu Walter Tyler Ltd. í Lundúnum árið 1909, en á árunum 1909-1910 gaf þetta fyrirtæki út um 60 myndaseríur með fréttaefni (Tyler´s Topical Slides), meðal annars seríu nr. 10. sem þessi mynd hér að ofan hefur tilheyrt. 

Myndir þessar voru sýndar víða í samkomuhúsum á Bretlandseyjum, á undan öðru efni, og sú hefð hélst lengi áfram þegar kvikmyndirnar tók við af skyggnusýningunum. Fréttakvikmyndir voru síðar sýndar á undan bíómyndum. Á Íslandi gátu menn upplifað slíkar fréttakvikmyndir fram yfir 1970, þegar Þýskalandsáhugafélagið Germanía (forveri ESB-áhugamanna) sýndi enn áróðurs- og fréttamyndir um Wirtschaftswunder og aðra viðreisn sem var gerð kleif með Marshallaðstoð. Einnig voru sýndar svipaðir stuttir, en gamlir fréttapistlar í Kanasjónvarpinu sem einu sinni sást á miklum menningarheimilum á suðvesturhorninu.

Í skrá fyrir seríu Walter Tylers nr. 10, sem var gefin út 20. mars 1909, og sem fylgdi pökkum sem hver innihélt 20 skyggnumyndir, hefur Mynd 17 hér á ofan borið titilinn: Iceland Wrestlers, ready to start. Á skyggnunni sjálfri stendur: Iceland wrestlers showing the only method of gripping allowed.

Svo vill til, að mynd þessi var ekki þekkt hjá LUCERNA, samtökum stofnanna og háskóla í Evrópu, sem eiga söfn Laterna Magica ljósmynda og hlúa að þeim og efla rannsóknir á þessum forvera kvikmyndanna. Sjá hér. Fornleifssafn deilir, þegar þessi pistill verður birtur, myndinni með LUCERNA og mun hún örugglega brátt birtast á vefsíðu þeirra. 

Myndin er frá Ólympíuleikunum 1908 í Lundúnum

Á "nýjustu" ljósmynd Fornleifssafns úr myndaröð Walter Tayler má sjá tvo íslenska glímumenn sýna list sínar í almenningsgarði í Lundúnum árið 1908.

Ekki sýndu þeir glímuna á Stadium sem reist var í Vesturhluta Lundúna, þar sem nú heitir White City í norðanverðu Hammersmith/Fulham, heldur á grösugum völlum almenningsgarðs þar rétt hjá sem heitir Sheperd's Bush. Íslenski glímuhópurinn tók ekki formlega þátt í leikunum sjálfum í keppni, en hafði verið boðið að sýna glímu og ganga inn á leikvanginn við upphaf þeirra.

Glímukapparnir bjuggu á YMCA (KFUM) hótelinu í London við Tottenham Court Road, sem var mjög glæsileg bygging. Hún var síðar rifin (um 1971) og þá byggður sá óskapnaður sem nú hýsir YMCA og St Giles Hotel í London, og þar sem margir Íslendingar hafa gist í hryllingslegum húsakynnum. Íslendingunum þótti það harla löng og erfið ferð þeir átta kílómetrar sem þeir þurftu að fara frá miðborginni út til Hammersmith.

Maðurinn sem sést framan í er, Pétur Sigfússon, og sá sem við sjáum í hnakkann á er líklegast Sigurjón Pétursson. Þetta getum við sagt með nokkurri vissu, því teknar voru myndir af íslensku glímuköppunum fyrir póstkort (bréfkort) sem prentuð voru á Englandi árið 1908. Eitt slíkt hefur lengi verið í eigu Fornleifs.

Íslenski Ólympíuhópurinn fór til Lundúna til að sýna glímu undir stjórn glímumeistarans Jóhannesar Jósefssonar (sem síðar var kenndur við Hótel Borg). Frá vinstri má skjá Jóhannes Jósefsson (1883-1960)í fornmannabúningi, Hallgrímur Benediktsson (1885-1964), Guðmundur Sigurjónsson (1883-1968), Sigurjón Pétursson (1988-1954), Páll Guttormsson (1889-1948), Jón Pálsson (1887-?; sem sýndi glímu með Jónannesi í Bandaríkjunum og ílentist þar um skeið, og Pétur Sigfússon (1891-1962). Kort í Fornleifssafni frá 1908. Kortið var sent árið 1907 til "Ungfreyjunnar Sigríðar Böðvarsdóttur á Seyðisfirði" (1875-1955) af Frú Maríu Guðbrandsdóttur (1855-1942) á sama stað, "með vinsemd og virðingu". Svona kort og menn í nærfatnaði og í ólum höfðuðu greinilega jafnt til hals sem drósar. Þetta var Unisex á undan sinni tíð. Þess má geta að móttakandinn var 33 ára og sendandinn 54 ára. Sem sagt djarfar konur á besta aldri. Ljósm. Fornleifssafn.

Stór-danskur yfirgangur

Íslendingarnir neituðu að ganga með hópi Danmerkur inn á leikvanginn í White City, Hammersmith. Jóhannes Jósefsson vildi að Íslendingar gengu undir eigin nafni og fána.

Vinur vinar hans, William Henry Grenfell (1855-1945), síðar first Baron of Desborough, sem var í stjórn bresku Ólympíunefndarinnar, leyfði íslenska glímuhópnum að taka þátt í göngunni við opnunarathöfnina inn á leikvanginn.

William Henry Grenfell

Aðalþjálfari Dananna, Fritz Edvard Hansen (1855-1921), var hins vegar ekki alveg á sömu skoðun. Dönum var skipað að hindra inngöngu íslenska hópsins. 50 danskir íþróttamenn mynduðu skjaldborg hvítklæddra þátttakenda sinna við innganginn á White City Stadium og vörnuðu Íslendingunum aðgengið. Bolabíturinn Hansen, sem einnig var foringi í danska hernum, fór fremstur í flokki. Hann bannaði Íslendingum að ganga inn á leikvanginn, þar sem þeir væru danskir þegnar og taldi hann að þeir ættu því að ganga undir dönskum fána. 

Fritz Edvard Hansen

Áður en hitnaði enn frekar í kolunum krafðist Sir William Henry Desborough að Danirnir vikju og fyrirskipaði að Íslendingarnir gætu gengið inn á völlinn. 

Jóhannes Jósefsson tók þátt í grísk-rómverskri glímu fyrir Danmörku og lenti í fjórða sæti í sínum flokki, þó hann hafi aðeins geta notað einn handlegg. Hann slasaðist í fyrstu glímunni sinni. Sannir Víkingar voru ekkert að gefast upp á þessum tímum. Komst enginn Íslendingur nær verðlaunapalli á Ólympíuleikum fyrr en Vilhjálmur Einarsson stökk í annað sætið á leikunnum í Melbourne 48 árum síðar.

Þessi stórdanska tálmun við innganginn að leikunum var ekki eini skandallinn á þessum 4. Ólympíuleikum. Sænska og bandaríska fánann vantaði í fánaborg leikanna; mjög svo móðgaðir Svíar ákváðu að taka ekki þátt í opnunarathöfn leikanna. En hins vegar voru þar fánar Kína og Japans þar dregnir við hún þó þær merku þjóðir tækju ekki þátt í leikunum. Finnar ákváðu að ganga án fána, því þeir neituðu að ganga undir fána Rússa, hvers hæl Finnar voru undir um þessar mundir. Síðast en ekki síst, Bandaríkjamenn höguðu sér ekki mjög íþróttamannslega á leikunum 1908, eins og teiknarinn reynir að sýna á myndinni hér fyrir ofan. Allt var sem sagt í hers höndum hjá Tjallanum á fyrstu Ólympíuleikunum. 

Showmanninum Jóhannesi Jósefssyni þótti gaman að fara í fornkappadrag og hnykla vöðvana í ýmsum löndum. Takið eftir nafni fyrirtækis hans.

Með honum sýndu aðrir Íslendingar m.a. Jón Pálsson, sem einnig sýndi "this most peculiar Sport" á Ólympíuleikunum í London árið 1908. Takið eftir íslenska fálkamerkinu á ljósbláum grunni á rauðri treyju Jóhannesar. Þetta var hreinræktuð vöðvaþjóðrækni, sem þekktist víða um heim á 20. öld.

Vöðvaþjóðrækni og "samræði gegn náttúrulegu eðli"

Og inn gengu þeir í hvítu nærfötunum og skýlunum smáu, allir leðurólaðir að neðan. Það var vitanlega klæðnaður sem kitlaði ýmsan breskan hal og annan. Jóhannes var klæddur í einhvern fornmannabúning, sem kynntur var til sögunnar sem íslenskur þjóðbúningur, en allt saman var þetta hálfgert drag.

Þegar menn kaupa myndir á glímuköppum á netinu er myndum þessum lýst sem myndum sem LGBTQIA+ fólk kynni að hafa meiri áhuga á en aðrir. Í mínu tilfelli er bara mannlegur áhugi á fyrri tímum sem drífur áhugann á glímu; ekkert sem kitlar fyrir neðan belti.

Gordon

En einn af glímuköppunum á Ólympíuleikunum 1908 var reyndar samkynhneigður og var pískrað um það í hornunum á Íslandi. Það var Guðmundur Sigurjónsson fánaberi Íslendinganna á Ólympíuleikunum 1908. Eftirfarandi vísa um Guðmund á Ólympíuleikunum gekk eins og eldur í sinu í Reykjavík, þangað sem Guðmundur hafði flust norðan úr Mývatnssveit til náms. Lítið varð hins vegar úr námi.

Gvendur undan gutta her
gekk og bar sinn klafa,
af því hann á eftir sér
enginn vildi hafa.

Nokkuð hefur verið ritað um samkynhneigð Guðmundar, einna helst af Þorvaldi Kristinssyni fyrrverandi formanni Samtakanna ´78. Þessi grein hans gefur ágætt yfirlit yfir líf Guðmundar, en nokkrar myndanna sem sagðar eru vera af honum í greininni eru það reyndar ekki.

Þegar Guðmundur Sigurjónsson var í Kanada fram til 1920, kallaði hann sig Gordon, og þegar hann sneri aftur til Íslands og starfaði við verslun tók hann upp ættarnafnið Hofdal.

Snemma árs 1924 var hann dæmdur í átta mánaða hegningarhúsavist fyrir kynmök við aðra karlmenn. Hann var dæmdur eftir 178. grein hegningarlaganna frá 1869: „Samræði gegn náttúrulegu eðli varðar betrunarhúsvinnu.“

Sýningahópur Jóhannesar Jósefssonar í Vesturheimi. Hreinræktað Viking-drag sem enn virðist örva smekklausa Bandaríkjamenn með veik germönsk gen.

Lýsing glímukappans Páls Guttormssonar Þormars í Austra á ferðinni til Lundúna árið 1908 (stafsetningin er alfarið hans)

Elsta lýsing Íslendings á ólympíuleikum er vafalaust frásögn glímukappans Páls Guttormssonar, sem má sjá hér til vinstri á mynd frá  um aldamótin 1900. Hann kallaði sig síðar Pál G. Þormar og gerðist mikill athafnamaður og verslunareigandi á Seyðisfirði og Norðfirði og var m.a. í stjórn Sparisjóðs Norðfjarðar sem stofnaður var árið 1920.

Bréf til Austra.          London 12/7.

  Eg lofaði þér, Austri sæll, að senda þér einhvern tíma línur frá ferð okkar Lundúnafara.

  Þá er fyrst til að taka, að ferðin hefir gengið vel það sem af er. Við fórum 7 frá Reykjavík sunnudaginn 28. júní kl. 6 e. h. og fengum bezta veður út yfir hafið svo enginn varð sjóveikur það sem teljandi var, og ekkert markvert bar til tíðinda. Til Leith komum við að morgni þ. 3. júlí en komumst ekki inn í höfnina fyr enn um kl. 4.

  Strax er við vorum komnir inn fyltist af blaðamönnum í kring um okkur, og komu svo greinar þeirra um hina íslenzku glímu daginn eptir. Þegar er við gátum losazt frá tollþjónum og prangaradrasli fórum við upp í Edinburgh til konu nokkurrar, sem leigði út herbergi. í Edinburgh dvöldum við svo par til á mánudaginn 6. júlí, að við fórum hingað til Lundúna með járnbrautarlest og erum við búnir að dvelja hér 5 daga.

  Við komum á stöðina í Lundúnum kl. 9. e. h. í svarta myrkri, og fórum strax á þetta gistihús, sem við nú dveljum á; það er eign Kristilegs félags ungra manna, og er mjög skemmtilegt hús með ljómandi garði, svo okkur líður ágætlega, það eina sem amar að, er að það er nokkuð langt til „Stadion" par sem Olympisku leikirnir fara fram og við æfum okkur daglega.

  Þegar við komum hingað fengum við aðgöngumiða að Fransk-Ensku-sýningunni, sem við notum altaf þegar við viljum fara þangað, og er það heldur ekki sparað, því margt má par sjá.

  Við glímdum í gær á Olympisku leikjunum fyrir 20,000 áhorfenda, og „The Sports Suplement of The Weekly Dispatch" segir þar sem ritað er um sýningarnar þennan dag, að síðast en en ekki sízt megi minnast á hina eptirtektaverðu íslenzku glímu, sem hafi verið sýnd af hinum íslenzka flokki. Annars hefi eg ekki séð fleiri blöð ennþá, en þegar við glímdum, safnaðist fjöldi blaðamanna og myndasmiða í kringum okkur, og eptir að við höfðum hætt glímunni urðum við að fara aptur upp á pallinn til að láta taka myndir af ýmsum glímubrögðum sem svo síðan eiga að koma í blöðunum.

„Programið" var svo skýrt að áreiðanlega allir vissu hvað fram fór og lítur út fyrir að talsverður áhugi vakni fyrir glímunni, því alltaf er veriðað spyrja okkur hvenær við glímum aptur. í gær var afar fjölbreytt skemmtun á Olympiu, og óskaði eg opt í huga mér að við værum undir það búnir að taka þátt í hinum ýmsu íþróttum sem par fóru fram, en eg varð aðeins að hugga mig við það, að við mundum síðar verða færir um að koma fram á sjónarsvið kappleikjanna sem þátttakendur.

  Hið helzta í „Programinu" var: leikfimi, sund, hjólreiðar, kapphlaup, kappganga, hnefaleikur o. fl., sem eg sökum tímaskorts tel ekki upp.

  Það sem mest hreyf mig af öllu þessu var leikfimin; fyrst kom fram flokkur enskra karlmanna sem var auðsjáanlega vel æfður, en svo kom kvennflokkur, sem gjörði mikla lukku, enda hefir ekkert, sem eg hefi enn séð hér jafnazt á við þann flokk, nema Norðmannaflokkurinn, sem er afar fallegur enda á hann að koma fram fyrir enska og gríska konungafólkið á morgun kl. 3 e. h. Norðmenn unnu fyrstu verðlaun í leikfimi á síðustu Olympisku leikjunum í Athenu og er búizt við að þeir gjöri það enn.

  Í kapphlaupum og göngu er eg nærri viss um að Íslendingar gætu með æfingu tekið þátt.

   Sundið er ákaflega gaman að horfa á, par sem sundmennirnir stungu sér ofan af margra mannhæða háum palli og fóru marga hringi í loptinu, en hnefaleikurinn þótti mér ekkert skemtilegur. enda getur hann varla talizt fögur íþrótt, en þó klöppuðu áhorfendurnir aldrei meir en þegar einhver var sleginn flatur til jarðar.

  Við höfum æft okkur á leiksviðinu, áður en leikir byrja á daginn, til þess að sem flestir íþróttamenn geti fengið að kynnast glímunni, enda er hér saman kominn fjöldi þjóða, og er ekki minnst í varið að sjá séríþróttir þeirra.

  Ef ætti að skrifa nákvæmlega um leiki þessa þá mundi það taka lengri tíma en eg hefi í aflögum, svo eg læt hér staðar numið og verð að biðja alla lesendur að fyrirgefa hve lítið og ónákvæmt er skýrt hér frá hverri einstakri íþrótt, enda er minnst búið af því sem fram á að fara á Olympisku leikjunum.

Með kærri kveðju. P. G.

Síðari endurminningar Péturs Sigfússonar

Hér og hér má einnig lesa áhugaverða lýsingu Péturs Sigfússonar um "upplefelsi" hans á Lundúna-Ólympíuleikunum 1908 í jólablaði Vísis árið 1954. Pétur var yngstur þeirra glímukappanna, aðeins 17 vetra. Hann glímdi síðar við viðskipti og var kaupfélagsstjóri á Borðeyri fram undir síðara stríð. Hann var glímumaðurinn sem lesendur mínir sjá framan í á safnauka Fornleifssafn. Bók hans Enginn ræður sínum næturstað, þar sem einnig greinir frá Ólympíuleikunum 1908, kom út fyrri jólin 1962 að Pétri nýlátnum.

 

Viðbót 7.4. 2022: Þess má svo til viðbótar geta, að nú hefur verið greint frá myndinni á LUCERNA en hún var ekki þekkt áður nema af lista sem fylgdi myndum Walter Tyler frá Ólympíuleikunum 1908.

Mynd mánaðarins á Fornleifi

Fríbókin um Halldór K. Laxness hér á Fornleifi hefur verið í smáfríi. Verstu menn verða öðru hvoru að láta reyna á sjóbrettin sín þegar vindar er þýðir. Þannig er málum háttað hjá mér. Nú er góð alda, hafið er blátt og fallegar stúlkur sjást í sjóndeildarhringnum, ef ég set á mig lonníetturnar.

Á meðan þið bíðið eftir áframhaldinu, leggið ykkur á legubekkinn á svölum ykkar og lítið yfir dalinn. Fögur er sveitin. Jarm heyrist í fjarska.

Myndin mín frá 1955 var eitt sinn í eigu Svenska Dagbladet. Mér var boðið blaðið til kaupa ... En nú þrílýg ég eins og Laxness var langur til - en ég lét mér nægja myndina af honum.

Í biðinni getið þið einnig lesið ánægjuskrif þeirra sem um sárt hafa átt að binda vegna Laxness-lyga RÚV, fáfræði gúmmíselluprófessora í Háskóla Íslands og ofmetnaðs einstakra kvenna með sjálfsálit á við súrsaða karlpunga. Prófessor Hannes Gissurarson hefur vitanlega gripið gæsina á lofti. Það hefði ég líka gert í hans sporum og Björn Bjarnason er með ágætan pistil um málið hér. Alveg er ég viss um að þeir félagar sleiki sólina á svölunum sínum.

Ég bjóst svo sem ekki við lofi eða prís fyrir þennan uppgröft minn í skjalasafninu í Ástin í Texas (og víðar), nema frá þessum ágætu mönnum til hægri í litrófi íslenskra stjórnmála, eins mikill dýrðlingur og Laxness er greinilega orðinn meðal dauðlegra manna á Íslandi.

Eitt vil ég þó segja, að ekki vil ég verða að svona allra handa gagni, eins og Laxness varð, eftir að ég geispa golunni. En það er heldur engin hætta á því.