Should the Embassy of Poland in Reykjavík really host a panel discussion on the Holocaust?

An Essay by Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Today, 22 January 2020, the first ever public discussion on the Holocaust will take place in Iceland. The panel discussion has received the following title: 75 years from the Liberation of Auschwitz – on the importance of remembering the Holocaust. The venue will be housed at the Polish Embassy in Reykjavík, the northrenmost outpost of the present Polish Government - a government busy rewriting and whitewashing Polish WWII history and denying facts about Polish atrocities during WWII.

I find it difficult to imagine that there will be any mention of the fact that Poles killed Jews during WWII, and most often without orders from the German occupants. Polish atrocities were a part of the Holocaust, and cannot be denied. But airing views on those atrocities is a criminal offences in Poland. The Polish Government denies that Poles killed Jews during WWII.

Modern Polish State revisionism

Is it ethical of the Polish Embassy to house an event on the Holocaust, when the Polish Government dismisses the fact that up to 100.000 Jews fell prey to the local helpers and collaborators of the Germans, or were murdered under various unexplained circumstances?

Is a government that interferes in historial research and rewrites history by denying all claims regarding Polish participation in the Holocaust the right host for a Holocaust panel?

The Polish Governent´s deplorable response to facts is that the historians, who claim Poles killed Jews during WWII are Jews or of Jewish extent and argue that they are all biassed. Historians like the late Szymon Datner as well as Jan Gross, Barbara Engelking and Jan Grabowski, who in his great book Hunt for the Jews (2013), are all branded by their Jewish or partly Jewish background.

Whily engaged in a massive rewriting of Polish History, the present Polish government reject factual, sober and highly esteemed research on the Polish crimes against the Jewish population of Poland from 1939 to 1945. They call Grabowski a liar when he estimates that Polish peasants, who participated in German-organized Judenjagden, (hunts for Jews), killed thousands of Jews, and that approximately 80% of the Jews who attempted to hide from the Germans ended up being killed by Poles or turned in by them. These mass-murders is an internationally recognized fact, but is dismissed by a government in a present-day EU state.

In the photograph at the beginning of this essay, one can see members of the so called Blue Police (Granatowa policja) fraternizing with German soldiers. If Jews fell into the hands of the Blue Police they faced certain death. Death by the hands of the fellow countrymen.

What the Polish government is expressing these days, is an outright antisemitic statement that Jews cannot be trusted to write about their sufferings in Poland. The above mention historians and others, who aren´t Jews, live in fear that they might loose their positions, be fined or even be jailed if their research doesn´t fit into the revisionist Polish historical perception of today.

Iceland and the Holocaust

  Iceland too has a problem with the Holocaust. Icelanders generally do not think the Holocaust is any of their business, although the country with a micro-population had a Nazi Party, Governments expelled Jewish refugees to Germany and Icelanders joined the Waffen-SS.

In late January 2000, Iceland participated together with representatives from 44 other nations at the Stockholm International Forum on the Holocaust. A treaty was signed, and the participants promised education, remembrance and research on the Holocaust in their respective countries.

Iceland, unfortunately, never implemented any of the statements nor realized the pledges it signed at the Stockholm Forum. Education on the Holocaust has not become a part of the curriculum in Icelandic schools. Iceland promised to strengthen its efforts to promote education, remembrance and research on the Holocaust. At the same time Anti-Semitism has been on the increase in Iceland (See here and here). That is a reason for concerns, now when the very few Jews living in Iceland have created a cradle for Jewish worship in Iceland with the help of the Chabad movement.

No open venues on the Holocaust have taken place until now, when the Polish Embassy in Iceland provides a scenario for such an event. At the same time the Embassy represents a Government that denies that Poles killed Jews during WWII.

Icelandic Holocaust resarch takes place abroad 

Since the turn of the Century, only a couple of independent Icelandic scholars have written on matters of the Holocaust, without any support from Icelandic authorities. I count myself as one of these few scholars.

I was the first Icelandic scholar to be invited to work on Holocaust-related research. Not in Iceland, but at the Danish Center for Holocaust and Genocide Studies. There, I researched my findings on the lives and fates of Jews who were victims of Danish expulsion from Denmark 1940-43, which were carried out without any demands or pressure from the  Nazi-occupants of Denmark. My research was published in my book Medaljens Bagside (The back side of the Coin). I have also written papers in English on the History of the Jews in Iceland as well as on Antisemitism in Iceland (see here and here). For a while, I was Editor in Chief of Rambam, the Journal of the Danish Jewish Historical Society, and the initiator of the Stolpersteine project in Denmark, which finally was realized in 2019. Occasionally I have done research work together with Dr. Efraim Zuroff the Director of the Simon Wiesenthal Center in Jerusalem. Now I am in the process of finalizing a volume on the the correspondence of the Glucksman-family at 6 Walicow in the Warsaw Ghetto. In the book I will publish with Francizska and Wanda Glucksmans letter to son and brother Dr. Stefan Glücksman. He had travelled to Denmark in 1939 to learn Danish. The Danish authorities expelled Stefan in January 1941 for being a "Polish Jew". He was killed in the SS-slave camp at Gross-Rosen, southwest of Wroclow of 24 October 1941.

20 years after the Stockholm Forum

Is there a light at the end of a very dark tunnel? 

The ambassador of the Republic of Poland in Iceland, Gerard Pokruszynski joins hand with Abraham Feldman the rabbi of the the Chabad movement in Iceland and the School of Humanities (Hugvísindasvið) [Faculty of Arts] at the University of Iceland. They invite the Icelandic public to a panel discussion on the Holocaust in the Polish Embassy at Þórunnartún 2 in Reykjavík, Wednesday 22 January, at 17:30.

I, of course as a serious Icelandic Holocaust researcher, had expected to be invited as one of the speakers, if such an event would ever be suggested by anyone in Iceland. But no. I am probably not welcome in the Polish Embassy in Reykjavík. My views might be criminal in Poland of today.

Very aware that Poland´s Senate approved a controversial bill in 2018, making it illegal to accuse the Polish nation or The Polish State of complicity in the Nazi Holocaust, I will still dare to claim that Poles killed Jews, their neighbours in Poland during  WWII. It is not illegal to tell the truth in Iceland.

That sayd, I respect very highly all the thousands of Poles who made a great effort to fight Nazism and to rescue their fellow citizens, the Jews.

However, the bill of the Polish government originally prescribed fines or a maximum three-year jail term as punishment. After international pressure on Poland the jail sentence was allegedly removed from the bill, which was passed in January 2018 (see here) by President Andrzej Duda. The presidents proclaimed that Poland had the right "to defend historical truth". The very same Mr. Duda has now decided not to participate in an International ceremony in Israel this week to remember that 75 year have past since the liberation of Auschwitz. That is a shame!

How does one really manage to defend historical truth in the EU-state of Poland, and all the atrocities committed by Germans and others on Polish soil?

For some years now, when ultra-nationalists in their thousands march the streets of major cities in Poland together with Polish neo-Nazis and foreign Nazi-party members, is Poland showing any understanding of the Holocaust? These marches are accepted by the Polish Government.

When I hear that my colleagues, both Jewish and Polish historians, are being threatened with legal measures and are being fired from their positions for telling the truth - or only trying to keep it above the nationalistic sentiments of the Modern Polish Government, I am personally worried that the official Poland has a totally different view of the Holocaust than most states in Europe.

In 2019 the entire world saw a footage from an annual Easter-time amusement of the citizens in the Southern Polish town of Pruchnik. The amusement consists of a march, where the young as well as the elderly hang a large effigy symbolizing Judas Iscariot depicted as an orthodox Jew from the gallows, after which they beat the effigy and drag it through the streets of their town, finally to put on fire.

I do not believe that all parts of Polish society, together with its present Government, have comprehended what happened in Poland 80-75 years ago due to ultra-Nationalism and Antisemitism. Authorities, who do not put a permanent stop to such religious "amusements" do not live up to the promises they made together with e.g. Iceland in Stockholm in year 2000.

Posters with the "New" Polish History in Reykjavík 2019

The Museum of the Second World War in Gdansk (Muzeum II Wojny Swiatowej) opened in 2017. A renowned historian, Dr. Pawel Machcewicz, was appointed the director of the Museum. Very soon after the opening the PiS party (The Law and Justice Party) in the Government started interference into the historical agenda of the museum. The PiS-party, which had come to power in Poland’s elections two years earlier, found an international focus on the war unbearable, preferring to promote a version of WWII history that would airbrush real history and glorify the Polish nation instead.

The minister of culture and national heritage, Piotr Glinski, dismissed the museum director Pawel Machcewicz. A new director, Karol Nawrocki, set about altering the main exhibition – without consulting its authors. The revised approach under Warsaw government direct rule, was to emphasize the glorification of Polish military actions and to portrait Poland as a righteous nation. The museum now became a monument to national martyrology. New government puppet, Nawrocki, for example, replaced a filmed summary of civilians’ experiences during the war with another film altogether, in which the soundtrack includes claims that can only be described as propaganda, with phrases such as: “we saved Jews”; “we give life in the name of dignity and freedom”; “we were betrayed”; “the pope gave hope of victory”; “communists lost”; “we won” and “we do not beg for freedom, we fight for it”. 

The severely rewritten and white-washed version of Polish history washed ashore in Iceland in the fall of 2019. This road-show of posters from the Museum of World War II History in Gdansk was dearly welcomed with no criticism from anybody at the University of Iceland. Needless to mention, none of the posters mentioned Poles killing Jews by the thousands. The purpose with the posters was clear:

An introduction to the poster-exhibition from the Government-ruled World War II Museum in Gdansk. It´s all about Polish bravery and suffering, where the Jewish Poles are a mere footnote.

I could not find this Polish Wehrmacht-soldier on any of the posters of the Museum of World War II poster-exhibit in Reykjavík. All collaboration with the Germans as well as atrocities against Jews by the hands of Poles is a tabu. Poles only rescued Jews according to the rewritten history of the Polish Government and its servile historians.

All of the above worries me, in the same manner as when the Polish government interferes in the work of Polish judges, and thereby interferes with one of the main principals of independent courts, the backbones of a democratic society.

The author of this essay visited the poster-exhibit at the University of Iceland and found all the criticism of the Polish Government rewriting of history to be true. The sufferings of the Jews had been condenced down to few lines on two posters. That kind of obfuscations of history, to fit into a populist taste of the present Polish Government is unacceptable to the rest of the World.

Facing the facts

Let´s remember that Poland regained it possibility of becoming a democratic state only 30 years ago after Soviet suppression. Wounds have to be healed. Lets face it: It took most Western-European countries up to 70 years to face bleak facts about their role during WWII and their citizens willing participation in the killing of 6 million Jews. Lets be reasonable and large; It will possibly also take Poland several decades fully to come to terms with its stained past.But the process seems to be going the wrong way.

The Baltic States are also having great difficulties facing their Nazi collaboration past. For instance Lithuania seems to be on the brink of demanding the same kinds of laws as Poland, where people can be jailed by telling the truth about Lithuaninan atrocities. The intention is to be able to praise Jew-murderers, some of whom also took part in the fight against the Soviets before the advent of the Germans.

A part of Hungarian society has not learnt from history either, and even Denmark, to mention a Western European State, has great difficulties facing her past with the countrie´s Nazi collaboration, which nowadays most often is mentioned as  a beneficial co-operation. Parts of the WWII archives of Denmark are still closed and the access heavily restricted. The reluctance to mention the Danish expulsions of Jews or the massive Danish enlisting into the Waffen-SS is a problem still unsolved. A new School of Danish Historians believe that if other nations had followed Denmark´s example, the fate of those countries´ Jews would not have been as horrible as it was (see here).

The question is: Can Poland recover from these absurd history-rewriting efforts, in time to prevent hate-speech and Nazi-marches turning into bloody action? Let´s hope Poland can find a path out of the dim bogs of racism and cocky nationalism as well as its outdated religious superstition.

A letter from Warsaw of 11 December 1939 

To those, who are visiting the Polish Embassy on Wednesday 22. January 2020 to follow the panel discussion, and hopefully ask questions and learn, I want to tell about a letter from 1939.

It is not about the Polish killings of Jews, but yet the facts it contains would neither have made it on to the Polish Government-exhibition which was sent to Iceland in the fall of 2019. The letter tells us about Polish theft from Jews during the first month of the German occupation of Poland in September 1939. It will appear in a new book I am working on.

Franciszka Glücksman, a Jewish woman in the Praga suburb of Warsaw wrote to her son Stefan Glücksman on 11 December 1939 about the ordeals she and her daughter Wanda had lived through from the 8 until the 28 of September 1939. On 8 September Poles drove them out of their rented apartment on 7 Folwarczna in the Praga, a suburb of Warsaw: When Warsaw gave up in the fight against the Germans on September 28 1940, the Jews from Praga, who had been forced to leave their homes could return back:

On the 8th of September we were forced to walk to Warsaw by foot. Because Aunt Sophie and Uncle Henryk were in the countryside, we lived with Waclaw.... On the 28 September we went back home (also by foot), but the apartment was unfortunately occupied and we were forced to stay in the cellar, without being able to sleep and for two days we didn´t eat anything, because one could not buy anything.  The next day they allowed us to sit in the Kitchen, and when we entered it, we saw that our winter-coats had been laid out on the floor preparing to take them away. Both of your winter coats were already gone. When the apartment was finally free, we realized that we had been totally robbed.

Wanda also wrote in the same letter:

... The best of our things have been stolen, both yours and ours (Stefan had had a burglary in his rented room in Copenhagen), Henryk Kelter [a friend of the family and relative of the publisher Chaim Kelter, who published the fist work of the father of Esperanto, Ludwik Lazar Zamenhof] has also been robbed and the apartment of his son was set afire with all the interior burning.

Death on the doorsteps in the Warsaw Ghetto. A body of a´Musselmann´  Walicow 10 in autumn of 1941. Franceszka and Wanda Glücksman were housed at 6 Walicow number 6.

A list of items stolen from Franciszka and Wanda Glücksman by the Polish squatters and thieves, followed in Franciszka´s part of the letter. Fanciszka and Wanda managed to borrow 200 zl. from the Norwegian Embassy, and the Embassy also kindly arranged for sending their letter to Stefan Glücksman

Later in 1940, after further robberies committed by Poles, now encouraged by the Germans, the Jews outside the future Ghetto in Warsaw were ordered to move into the area soon to become the WWII ghetto of Warsaw. It was was closed and sealed on 15 November 1940. Franciszka and Wanda were housed in Mrs. Feldman´s apartment together with many other persons, at Walicow nr. 6, the rear building, in apartment number 61. The end for Franciszka and Wanda was getting close: They were most likely deported to (The German) Treblinka death camp in July 1942 and killed. 

According to the present government of Poland, the Poles did nothing wrong towards the Jews during WWII. They only saved them according to the WWII Museum in Gdansk. The PiS government also denies the atrocities in Jedwabne and Kielce in the same manner the Turks deny the genocide of the Armenians.

Was Mrs. Glücksman lying to her son, when she wrote about robbery and pillage committed by her Polish neighbours ? I would kindly ask the Polish Ambassador to Iceland to give his evaluation on Wednesday? Note that this is of course a very delicate matter for Mr. Pokruszynski: Depending on what he thinks or believes. He might risk being prosecuted and even sentenced to jail, if he believes what Mrs. Glücksman wrote - and why should he not believe here?

Ambassador Pokruszynski, the host of the Reykjavík Holocaust-Panel

As an ambassador for the Polish government, Gerard Pokruszynski is most likely follows the line of his Government rulings and laws. Hopefully he has to speak against his conviction, if he claims that Poles didn´t rob Jewish property in September 1939 and that Poles didn´t kill Jews during WWII. 

In 2014 Ambassador Pokruzynski attended a most peculiar ceremony in the Ukraine, which somewhat reminds one of a masquerade. The victory over the Tatars, a Muslim group that had resided in Lithuania and Poland in the Late Middle Ages. The Ukrainians were remembering Polish knights and noblemen, who had fled from The Polish-Lithuanian Commonwealth into the area of present Ukraine and the their victories over the Muslim Tatar armies. Caught in fights between Tatars, Polish knights and and Cossacks and their Polish vassals like Bohdan Khmelnytsky, thousands of Jews lost their lives in a brutal carnage. While the Muslim Tatars generally had good contacts with Jews, the Polish Knights and the Cossacks slaughtered Jews.

Ambassador Gerard Pokruszynski, who in Reykjavik in 2020 is hosting a remembrance of the Holocaust, in 2014 proudly remembered 17th Century Jew-killers of the Polish-Lithuanian Commonwealth. He represents a country, which in 2018 apart from being antisemitic was found to have the highest rates of Islamophobia in Europe. Since the Muslim community in Poland is very small (0.1% of the population), the situation has been described as "Islamophobia without Muslims". 

Ambassador Gerard Pokruzynski remembering 17th century Polish Knights - and Muslim killers - in the Ukraine in 2014 (See here).

After Icelandic Web-weekly Stundin wrote about the nationalist and Neo-Nazi marches in Poland in November 2018, ambassador Pokruzynski wrote the following statement:

Poles spontaneously showed an attachment to national colours and worshipped their independent homeland 100 years after its creation. I am amazed that the author of the article [in Stundin] used the words" Nazis "and" fascists " for Polish patriots. How is it possible in public space in democratic Iceland, that such terms can be used so freely about ordinary citizens and they accused of having connections with the German crime machine?

Neo-Nazis march in Warsaw, 2018.

Furthermore, ambassador Pokruzinski said there was no outbreak of nationalism in Poland and implied that the article on Stundin could destroy the good relations between Poland and Iceland. He demanded an official apology from Icelandic authorities (see here) for an article published on an independent website.

Hate and ignorance unfortunately seems to be the order of the day in certain political spheres in Polish society. Honouring victories over Lithuanian-Polish Muslims, the Tatars in 1672 when expressing modern Islamophobia is a very strange way of showing Democratic maturity in a modern EU-member/European state. The modern day praise of Jew-killers and Tatar-slayers of the 17th century in Poland and the Ukraine, is a wrong signal to send the world, if your country proclaims a democratic status in Europe of today. - Unless if one misses the totalitarian and suppressing times under the Nazis or the Soviets, or one dreams about the dark ages of ignorance and superstition when blaming minorities and killing them in pogroms was a part of life and religion.

Allow me to repeat the wise words of the President of Iceland, Mr. Guðni Th. Jóhannesson, when he attended an International Commemoration ceremony in Poland on 1 September 2019:

There is nothing new about bellicose factions exploiting fear and malice, mistrust and hostility. They corrupt true patriotism and pervert feelings of national pride into chauvinism and xenophobia. We have seen many such examples, and they have lessons to teach us, which we should bear in mind, now and always. (Please read the address in its full length here).

Please take care Poland!

Þórshöfn í Færeyjum 1905-1906

Tórshavn (Þórshöfn), höfuðborg Færeyja, er merkur bær og vinalegur, og ávallt er gaman er að koma þangað. Það verður að viðurkennast að nokkuð langt er síðan ég var þar síðast - en mig langar oft til Færeyja. Ég verð líklega að bæta úr því bráðlega til að geta kallað íbúanna frændur mína. Reyndar halda þeir í heiðri minningu eins frænda míns, sem reist hefur verið stytta á einu aðaltorgi bæjarins. Hann var ættaður úr Örfirisey, áður en sú merka eyja varð að fríhöfn kramkaupmanna, hörmungara og þjófa. Les má meira um ætt flóttamannanna í ætt minni, sem settust að í Færeyjum hér.

Fyrir rúmu ári keypti ég gamla ljósmynd af Tórshavn, sem er frá byrjun 20. aldar, Það væri auðvitað ekki í frásögur færandi, ef myndin væri ekki í lit. Reyndar er þetta handlituð glerskyggnumynd.

Danskur ljósmyndari, Vilhelm Pagh Richter (f. 1879), seldi glerskyggnur fyrir Laterna Magica sýningarvélar. Myndin af Tórshavn er frá fyrirtæki hans í Kaupmannahöfn. Fæstar þeirra skyggnumynda tók hann samt sjálfur.

Sama myndin sem ég á er til á Þjóðminjasafni Dana (hér fyrir ofan og einnig hér), en ekki í lit. Hún er ekki tímasett nákvæmar en til tímabilsins 1900-50. Mynd Þjóðminjasafnsins í Kaupmannahöfn kom fyrir nokkrum árum frá litlu safni á Orø, sem er eyja innarlega á Ísafirði (Isefjorden) á Sjálandi. Það var allri safnastarfsemi hætt fyrir nokkrum árum síðan.

Myndin var í tréöskju merktri "Færøerne". Í öskjunni var einnig seðill, listi yfir 57 skyggnumyndir frá Skotlandi, Skosku eyjunum og Færeyjum. Sömuleiðis var í öskjunni blað með stuttum fyrirlestri um Færeyjar, sem lesa mátti þegar myndirnar voru sýndar.

Á Þjóðminjasafni Dana (Nationalmuseet) hafa menn ekki enn gert sér ekki grein fyrir því að Vilhelm Pagh Richter tók langt frá því allar þær myndir sem hann seldi sem Laterna Magica seríur. Fyrirtæki hans seldi til að mynda skyggnumyndir í byrjun 20. aldar, sem t.d. voru teknar af skoskum leiðangri sem ferðaðist við Grænlandsstrendur á 9. áratug 19. aldar. Richter setti nafn sitt á myndirnar, en átti ekkert í þeim. Þær myndir höfðu um tíma verið seldar af fyrirtækjum á Bretlandseyjum í lok 19. aldar líkt og skyggnumyndaseríur frá Ísland (sjá hér).

Færeyskur sérfræðingur kemur til hjálpar

Hér verður bætt um betur hvað varðar aldursgreiningu á myndinni minni af Þórshöfn. Góður kunningi minn hér í nágrenni við mig í Danmörku, Ragnar M. Egholm, sem er Færeyingur með stóru F-i hefur aldursgreint myndina. Ragnar gat þegar sagt mér hve gömul myndin er og hér eru rök Ragnars: Þar sem Safnaðarheimilið (Menighedshuset) er á myndinni, er hún tekin eftir 1896, því þá var byggingu þess lokið - en myndin er tekin fyrir 1906 þegar pósthúsið var reist, en það er ekki með á myndinni. 

Restin var auðveld. Á annarri mynd í Færeyjaseríu Vilhelms Pagh Richters er skyggnumynd af tveimur breskum kafbátum sem heimsóttu eyjarnar. Einkennisstafir annars þeirra sést og er þar á ferðinni HMS C1, sem hleypt var af stokkunum árið 1905. Líklegast er því að myndin af Tórshavn sé frá 1905 frekar en 1906, en gæti verið tekin síðar, þar sem myndirnar í sérí V.Pagh Richters eru að öllum líkindum ekki allar frá sama tíma.

HMS C1 við Færeyjar 1905 eða 1906. Það gæti þó verið síðar, þar sem myndirnar í seríu V. Richters eru augsjáanlega ekki allar frá sama tíma. Kafbáturinn C1 var í þjónustu Royal Navy frá 1905 til 1918.

Ragnar M. Egholm bætti heldur um betur er hann upplýsti, að myndin hefði vafalaust verið tekin frá götunni Heygsbreyt, ca. við gatnamótin við Dalaveg. Stóri steinninn sem sést fremst á myndinni er enn til staðar og stendur í garðinum hjá ættingja Ragnars, Debes Danberg.

Mynd skyggna er merkt sem nr. 11 Thorshavn og þykist ég nokkuð heppinn að hafa náð í hana, því færeyskir vinir mínir hafa sopið hveljur og farið og náð í grindarskutla sína þegar þeir hafa séð höfuðstað sinn í allri sinni dýrð á mynd minni. Ég skil þá vel ... Og nú hef ég hækkað verðið á þessari "fornleifð" minni með þessari grein. Eins og allir vita er Tórshavn dýr bær, en þó ekki eins dýr og Reykjavík.

Hér fyrir neðan eru svo nokkrar aðrar skemmtilegar myndir úr Færeyjasyrpu þeirri sem Vilhelm Richter seldi í byrjun aldarinnar, sem komu frá safni á Orø og eru nú varðveittar á Þjóðminjsafninu í Kaupmannahöfn. Myndirnar voru ugglaust ekki teknar af honum sjálfum.

Þessi mynd í syrpu sem V.Pagh Richter seldi virðist í fljótu bragði miklu yngri en yfirlitsmyndin af Þórshöfn. En ég er ekki viss.

Gerði Heydrich jafntefli við KR - og spældi eisini bóld í Havn?

Sko, nú eru fram komnir verulegir "trupulleikar" eins og það heitir í Færeyjum. Það eru nefnilega komin einhver vandræði í sannsöglina og nákvæmnina í frásagnarlistina á tveimur merkum eyjum í norðri, og eiginlega er nóg komið af því góða.

Fyrir Jólin (2019) kom út bók Illuga Jökulssonar Úr undirdjúpunum til Íslands: Julius Schopka, U-52 og heimsstyrjöldin fyrri. Í jólabókaflóðinu, og í tengslum við umræðu Illuga og annarra um bókina hans, hefur því verið haldið á lofti að Reinhard Heydrich, sem síðar á ævinni varð einn af samverkamönnum Hitlers, hefði leikið knattspyrnu í Reykjavík er hann var sjóliðsforingjaefni um borð á þýska herskipinu Berlin sem kom til landsins. Hann Heydrich og félagar hans gerðu víst jafntefli við KR, ef Illugi skal trúarlegur tekinn (sjá hér).

En nú hafa Færeyingar, frændur vorir, bætt um betur og hann Heydrich á nú að hafa leikið tvo leiki í Þórshöfn.

Á Ríkisútvarpi Færeyja KVF (Kringvarpi Føroya), hefur blaðamaðurinn Uni Arge flutt þátt þar sem því er haldið fram að Heydrich hafi einnig leikið knattspyrnu í Tórshavn: Slaktarin úr Prag í Norðuratlanshavi er heiti þáttarins og hann er kynntur á eftirfarandi hátt, sem öllum mörlöndum ætti að vera skiljanlegt:

Ein frásøgn um, tá ið nazisturin Reinhard Heydrich spældi bólt í Havn.

Uni Arge upplýsir að Heydrich hafi verið liðsmaður í liði um borð á Berlín sem bar nafnið Manning 22 og að hann hafi leiki við HB (Havnar Bóltfélag) í Færeyjum. Það mun þó hafa verið ritsjóri Una sem tók sér það bessaleyfi að skrifa að Heydrich hafi spælt bolta í Tórshavn. Uni tók ritsjórann afsíðis og lét breyta textanum í fréttinni sem nú er ekki samur og hann ver í byrjun, þegar ég tók sjámyndina af fréttinni. Vinnubrögðin eru næstum því alveg eins og á RÚV.

Er ég gerði fyrst athugasemd við þetta fótboltastand Heydrichs á FB Illuga Jökulssonar drógu þá bæði Illugi og Uni nokkuð í land og Uni Arge ritaði jafnframt:

Ég er ekki að segða að hann var með í fótbóltanum gegn HB - bara kannski. Ég er að tala um tíma hans með Berlin frá juli 1923 til mars 1924 - sem kom hingað 29. juli og fór til Íslands 1. august. Um þetta er enginn vafi. Heydrich og Canaris með Berlin - það er sagan. Samt verður í þessum þátti talað um leikirnar HB-Berlin 30. juli (1-1) og 31. juli (5-2) í Þorshöfn - allt samkvæmt Dimmalætting og Tingakrossi í august 1923 og bókum HB´s. Hvort Heydrich var að keppa í Gundadali skiptir reyndar engum máli. Hann kynntist Canaris með Berlin, og Berlin var í Færeyjum og á Íslandi frá 29. juli til 20. august 1923.

Það skiptir reyndar öllu máli að vera nákvæmur í heimildameðferð og það gildir ekki síst fyrir blaðamenn.

Heilmikið hefur verið ritað um Heydrich og íþróttaáhuga hans og samkvæmt öllum heimildum kemur glögglega fram að hann var ekki gott efni í liðsmann í knattspyrnuliðið. Hans styrkur í íþróttunum var aðeins svo sem svo, og hann stundaði fyrst og fremst sund, hnefaleika, skíðamennsku og skylmingar - og gott er ekki er var hann með skylmingaör á einni kinninni eða á annarri rasskinninni.

"Bubi" rotar Heydrich, enda snapaði foringinn sér fæting.

Margir sagnfræðingar hafa rakið feril Heydrichs í þýska sjóhernum, á einn eða annan hátt. Hjá þeim kemur jafnan fram að hann var algjör einfari sem enga vini átti. Menn hentu gaman af ofstæki hans í kynþáttamálum og jafnframt útlit hans, sér í lagi langt nef og ankannalegur vöxtur, var í því sambandi notað gegn honum og hann spottaður með því að vera sífellt kallaður gyðingur og sígauni. Það voru sömuleiðis ortar háðsvísur um hann og honum var haldið utan bræðralags sjóliðanna.

Í bók Shlomo Aronson (1971): Reinhard Heydrich und die Frühgeschichte von Gestapo und SD.  [Studien zur Zeitgeschichte; Herausgegeben vom Institut für Zeitgeschichte. Deutsche Verlags-Anstalt] Stuttgart. Þar kemur fram góð persónulýsing á Heydrich á yngri árum:

  ... Freunde hatter er in der Crew - soweit ich mich erinnern kann - keine. Er war ingendwie anders als wir... Das fühlte er auch, und deshalb  pflegte er sich einem Kreis Abwerhaltung zu nähern. 

"Félagar" Heydrichs í sjóhernum kölluðu hann m.a. til háðungar hvíta Gyðinginn (Der weisse Jude) og annar félaginn skrifaði um hann:

In unserem Jahrgang galt Heydrich mehr oder minder als Jude, weil ein anderer aus Halle stammender Crewkamerad erzählte, dass die Familie früher ´Süss´ geheissen habe und dass dies in Halle bekannt sei.

Allar þessar gróusögur grasseruðu vegna þess að Heydrich var vægast sagt afar leiðinlegur og ófélagslegur maður, sem sjálfur kallaði þetta aðkast yfir sig. Hann gekk í sjóherinn til annars en að spila fótbolta; Sjóherinn var aðeins stökkbretti fyrir framagosann Reinhard Heydrich. Í annarri bók um Heydrich kemur þetta fram um háttalag hans í enskri þýðingu: 

"Vanity, complacency, coquetry, weak-heartedness and hypersensitivity were conspicuous traits of his character. He soon became an easy target for bullying for all his comrades. And he always reacted the wrong way.

"Skíðakappinn" Heydrich. Efst sjáið þið "hnefaleikakappann" Heydrich. Heilbrigð sál í hraustum líkama eða egótrippi? Minnir dálítið á Andra Slyddu í Ölpunum.

Sko krakkar, svo ég láni nú eitt af beittustu stílbrögðum Illuga Jökulssonar: Þeir sem trúað hafa því fyrir jólin á Íslandi, að Heydrich hafi leikið knattspyrnu við KR í Reykjavík; og þeir Færeyingar sem nú halda að hann hafi líka verið í fótboltaleik í Þórshöfn, verða að róa sig. Mér þykir líklegra að Heydrich hafi falið sig á klósettinu um borð á Berlín á ytri höfninni í Reykjavík og Tórshavn og kennt gyðingum um ófarir sínar.

Nú tók Heydrich sem betur fer ekki þátt í Fyrri heimstyrjöld líkt og Julius Schopka, hann varð því ekki stríðsglæpamaður fyrr en síðar. En kafbátahernaður sá sem Schopka tók þátt í var ekki eintóm rómantík. Þjóðverjar grönduðu skipum á grimman hátt þótt "gentlemennastríð" hafi enn verið háð í Evrópu. Kafteinar kafbátanna aðvöruðu oft skip áður en þeir sökktu þeim. Schopka lýsir því i dagbókum sínum, hvernig hann tók þátt í sprengingu danska skipsins Ansgar á Miðjarðarðhafi. 11. apríl 1917, tók Júlíus Schopka nefnilega þátt í óþarfa níðingsverki. Sjóliðar kafbátsins komu fyrir sprengjum um borð í Ansgar frá Marstal og hófu einnig íkveikju á tveimur stöðum um borð. Reyndar fengu skipverjar að yfirgefa skipið.

Danska skipið var ekki í flutningum fyrir andstæðinga Þjóðverja í stríðinu. Fyrst leyfði kapteinninn á kafbátinum að sigla, en skipti svo um skoðun. Þetta er allt hægt að finna í samtímaheimildum í dönskum skýrslum um skipaskaskaða árið 1917 sem og í dönskum fjölmiðlum - alt heimildir sem hægt er að nálgast á netinu. Ansgar var reyndar í flutningum með timbur til Valencia frá Bandaríkjunum. Farminn átti danskur vínkaupmaður í Valencia og hefur viðurinn ugglaust átt að fara í gerð áma. Það var ekkert um borð í þessu skipi sem ógnaði Þýskalandi.

Ansgar fra Marstal sprengdur og sökkt til gamans af kapteini og áhöfn U-52.

Það var eins gott að Júlíus Schopca settist að á Íslandi og þagði þar um aðild sína að árás á danskt skip á Miðjarðarhafi árið 1917. Hver veit hver frami hans hefði verið í Þýskalandi með slíka reynslu í farteskinu; eða hvað gerst hefði hann, svo Danir heyrðu til í Reykjavík, gortað sig af að hafa sökkt Ansgar. Ætli illmennið Heydrich hafi haft slíkar syndir á samviskunni á sama aldri og Schopka?  

Þingvalla-bagallinn endurskoðaður

Meðal fegurstu forngripa sem fundist hafa í jörðu á Íslandi er haus, eða öllu heldur húnn, af svo kölluðum tau-bagli (Þjms. 15776/1957-39) eða tau-staf, sem fannst í jörðu árið 1957. Bagallinn var lausafundur sem fannst við framkvæmdir á Þingvöllum og eru fundaraðstæður allar frekar óljósar (sjá um það hér á bls. 24-25). 

Tau-baglar (tau er borið fram tá á íslensku) eru þeir stafir kirkjunnar manna nefndir sem hafa T-laga haus. Tau er gríska heiti bókstafsins té. Bagall er hins vegar hið forna norræna orð fyrir biskupsstaf og er orðið afleitt af latneska orðinu fyrir staf, baculus (stundum ritað í hvorugkyni baculum), sem og gríska orðinu baktron, sem hinar margfrægu bakteríur (stafgerlar), sem hrjá mannkynið, mega þakka nafn sitt.

Gripur þessi, sem væntanlega hefur verið biskups- eða ábótastafur, var sendur utan á mikla sýningu 1992-93 sem kostuð var af Norrænu Ráðherranefndinni og Evrópuráðinu. Ég (VÖV) ritaði um gripinn í sýningaskrár sem komu út í tengslum við hinar stóru farandsýningu sem sett var upp í París, Berlín og Kaupmannahöfn 1992-93. Skráin hét á dönsku Viking og Hvidekrist, Norden og Europa 800-1200; á ensku:  From Viking to Crusader, The Scandinavians and Europe 800-1200,  á þýsku Wikinger, Waräger, Normannen. Die Skandinavier und Europa 800-1200 og á frönsku Les Vikings... Les Scandinaves et l´Europe 800-1200.

Í afar stuttum texta sýningarskránna, gaf ég upp aðeins ítarlegri upplýsingar um tau-bagalinn frá Þingvöllum en t.d. Kristján Eldjárn eða James Graham-Campbell höfðu áður gert er þeir veltu fyrir sér þessum einstaka grip í verkum sínum, sem ég vitnaði sömuleiðis í.  Maður sökkti sér niður í fræðin, en gat þá ekki skrifað nema nokkra línur. Nú verður bætt úr því.

Tau-stafurinn frá Þingvöllum, sem er auðveldast að stílgreina sem tilheyrandi Úrnes-stíl, er ekki stór gripur. Lengd hans með leifunum af tréstafnum sem fundust í fal stafsins er ekki nema 7,1 sm og breidd er 8,6 sm. Viðurinn í stafnum hefur verið greindur sem blóðhyrnir (cornus sanquinea L.).

Tau-táknið og baglar voru á hámiðöldum taldir skírskota til tau-krossins, té-laga kross, sem var einkennistákn heilags Antoníusar munks í Egyptaland sem talinn er hafa verið uppi 3-4. öld e. Kr. Einnig hefur Tau-kross verið tengd heilögum Frans af Assisi í list síðmiðalda. Tau-stafir hafa lengir verið þekktir sem biskups og prestastafir í austurkirkjunni, í armensku kirkjunni, meðal koptískra kristinna og hjá Eþíópum.  Menn hafa leikið sér að tengja stafinn frá Þingvöllum við austurkirkjuna, en því miður er lítið sem stutt getur slík tengsl og Antoníus og heilagur Fransiscus (Frans) koma tau-baglinum á Íslandi ekkert við, enda er tau-kross hans ekki eins í laginu og bagall sá sem Antoníus og Frans eru sýndir með í freskum og altarislist miðalda.

Líkt og ég benti á í afar stuttum texta mínum um bagalshúninn frá Þingvöllum í sýningaskrám Víkingasýninganna í París, Berlín og Kaupmannahöfn, þá þekkjum við hausa úr viði af stöfum sem mest líkjast hausnum frá Þingvöllum. Þeir hafa fundist  í Dublin. Það hefur lengi verið ljóst að Íslendingar hafa grimmt sótt í vöruviðskipti í Dyflinni og í enskum verslunarstöðum á fyrrihluta miðalda (sjá nánar neðar í þessum texta). Ég er enn á því að húnninn geti verið verk frá Bretlandseyjum eða Írlandi, þar sem Íslendingar versluðu mikið á 11.12 og fram á 13. öld. Ég hika ekki við að aldursgreina stafinn til um 1100 e.Kr. og jafnvel getur hann verið eitthvað yngri. Hann er heldur ekki í hreinræktuðum Úrnesstíl.

Baglar kirkjunnar

Bagallinn, eitt af einkennistáknum biskupa og annarra háttsettra manna innan mismunandi kirkjudeilda, hafa gegnum söguna hlotið margar skýringar. Sumir vilja álíta að þetta sé fjárhirðstafur, með vísunar til þess að þessir menn gættu hjarðar Drottins. Flestir baglar fengu því fljótlega svipað form og krókstafir fjárhirða. Aðrir sérfræðingar sjá frekar uppruna tau-bagalsins meðal gyðinga sem fyrstir tóku kristni. Þeir áttu að hafa ættleitt bagalinn úr gyðingdómi. Tíu ætthvíslir gyðinga áttu sér hver sinn staf og var hver stafur merktir bókstafi ættarinnar, en sá sem kristnin "erfði" eða fékk að láni var stafur prestanna, Levítanna, sem blómsraði og laufgaðis (varð tré lífsins, lífsins tré arbor vitae; og síðar meir róðan/krossinn) þ.e. stafur Arons sem greint er frá í 4. Mósebók, 17 kafla og t.d. einnig í 2. Mósebók, 7. kafla: Drottinn ávarpaði Móse og Aron og sagði:

„Ef faraó segir við ykkur: Gerið kraftaverk, skaltu segja við Aron: Taktu staf þinn og kastaðu honum niður frammi fyrir faraó. Hann verður að eiturslöngu.“ Síðan fóru Móse og Aron til faraós og þeir gerðu það sem Drottinn hafði boðið þeim. Aron kastaði staf sínum frammi fyrir faraó og þjónum hans og hann varð að eiturslöngu. Þá kallaði faraó fyrir sig vitringa og galdramenn og spáprestar Egyptalands gerðu eins með fjölkynngi sinni. Hver þeirra kastaði staf sínum og stafirnir urðu að eiturslöngum en stafur Arons gleypti stafi þeirra. En hjarta faraós var hart og hann hlustaði ekki á þá eins og Drottinn hafði sagt.

Stafur Móses er einnig nefndur í Síðari Konungabók, kafla 18:4, þegar segir frá Hiskía Akassyni, sem svo er kallaður á íslensku (Hezekijah ben Ahaz):

Það var hann sem afnam fórnarhæðirnar, braut merkisteinana og hjó niður Asérustólpana. Hann braut einnig eirorminn, sem Móse hafði gert, en allt til þess tíma höfðu Ísraelsmenn fært honum reykelsisfórnir og var hann nefndur Nehústan.

Síðast en ekki síst má finna "staðfestingu" á þessu í Nýja Testamentinu, nánar tiltekið í Jóhannesarguðspjalli 3:14, sem einnig skýrir af hverju menn voru með bronsstafi sem sýndu táknrænan orm á Íslandi um 1100 árum e.Kr.:

Og eins og Móse hóf upp höggorminn í eyðimörkinni, þannig á Mannssonurinn að verða upp hafinn svo að hann veiti hverjum sem trúir á hann eilíft líf. 

Eirormur var um langan tíma eitt af táknum Krists. Óneitanlega minnir bagallinn frá Þingvöllum á eirorm Móses, sem kallaður var Nehushtan, og sams konar mynd af krossinum virðist hafa lostið niður í biblíuglansmyndahöfunda í Bandaríkjunum á 20 öld og listamanna sem hefur skreytt kirkjuhurð í San Zeno í Verona á Ítalíu sem er frá fyrri hluta miðalda (12. eða 13. öld).

Sagan um stafi ætthvíslanna 12 á kirkjuhurðinn á San Zeno í Veróna; 1. Mósebók kafli 14: Þá kom orð Drottins aftur til Abrams: „Ekki mun hann erfa þig heldur sá sem af þér mun getinn verða. Hann skal erfa þig.“
Þá leiddi hann Abram út fyrir og mælti: „Líttu til himins og teldu stjörnurnar ef þú getur.“ Og hann sagði: „Svo margir munu niðjar þínir verða.“

Móses fær lögmálið og Aron gætir stafa ætthvíslanna. Stafur ætthvíslar hans hans laufgaðist og blómgaðist.

Vangaveltur um eiganda bagalsins sem fannst á Þingvöllum

Heyrt hefur maður og lesið alls kyns vangaveltur um hugsanlegan eiganda tau-bagalsins sem fannst i jörðu á Þingvöllum. Eins og oft áður á Íslandi, skal sú leiða hefð í hávegum höfð, að einstakur gripur sem finnst í jörðu sé tengdur ákveðinni persónu í Íslendingasögum eða álíka bókmenntum. Slíkir órar eru algjörlega út í hött. Hvort þeir feðgar Gissur Ísleifsson eða Ísleifur Gissurarson biskupar hafi átt tau-bagallinn á Þingvöllum skal því hér með öllu ósagt látið, þó svo að  bagallinn falli tímalega að embættistíma þeirra sem biskupa í Skálholti. 

En kannski voru þeir feðgar, líkt og svo margir kirkjunnar þjónar, óðir með með öli, svo að þeir týndu embættisverkfærum sínum á víðavangi? Hugsanlega misstu þeir bagalinn á kvennafari og það með bráðóþroskuðum stúlkum? Enn annar þanki gæti gefið ástæðu til að ætla, að eins og fyrr og síðar hafi þjófar hreiðrað um sig á Alþingi. Baglinum gæti hafa verið stolið. Allt eru þetta þó óþarfa vangaveltur er menn vita ekki hvar á að leita að svörum um uppruna forngripa. 

Einhverjum datt nú síðast í hug að lögsögumenn hefðu gengið með einhver tákn um stöðu sína á þingi. Um slíkt var spurt á Vísindavefnum (sjá hér), þar sem sérfræðingur einn afneitaði sem betur fer með öllu að slík tákn hefðu verið notuð af lögmönnum; en af einhverjum furðulegum ástæðum birtist samt ljósmynd af Þingvallabaglinum við greinina á Vísindavefnum.  Stundum geta menn ekki setið á sér í vitleysunni?

Tá-baglar í Evrópu á miðöldum
Hvar finnur maður svo forláta bagal eins og þann sem fannst á Þingvöllum árið 1957? Sannast sagna hefur enn enginn tau-bagalshúnn líkur þeim sem fannst á Þingvöllum enn fundist í jörðu eða varðveist á annan hátt. Það ætti þó ekki að vera útilokað að eins eða svipaður gripur ætti eftir að finnast einhvers staðar í nágrannalöndum Íslands. Húnninn er steyptur og gætu fleiri húnar hafa verið steyptir eftir sama grunnmóti og hann. 

Þeir Tau-baglar sem nánast þola samlíkingu við stafinn frá Þingvöllum eru baglar sem höggnir voru út á lágmyndum á írskum hákrossum.

Mynd byggð á tölvumælingu af Durrow-hákrossinum í County Offaly á Írlandi. Þarna situr Jesús í dómsdagsmynd og heldur á tveimur af táknum sínum, krossinum og ormastaf ættar sinnar.

Hér fyrir neðan sést greinilega á 3 ljósmyndum tau-bagall á dómsdagsmynd á hákrossinum frá Muiredach sem stendur við klausturkirkjuna í Monasterboice i County Louth á Írlandi. Krossinn er aldursgreindur til 9. eða 10. aldar, sem stílfræðilega virðist vera góð tilraun að teygja græna lopann. Krossinn er öllu nær frá 11. öld.

Hér fyrir neðan; Miðjumynd á hákrossi sem stendur í Clonmacnois í County Offaly. Á þessum krossi stendur Jesús einnig stoltur með tákn sín krossinn og með tau-bagalinn ormastaf Levítans) og kross.

Á syðri hákrossinn í Kells á Írlandi sem kenndur er við heilagan Patrek og Kólumkilla má einnig sjá Krist standa með tross og ormastaf. Þrívíddarmynd.

Tau-baglar voru greinilega í tísku á Írlandi á fyrri hluta miðalda. Baglahúnar úr tré sem fundist hafa við fornleifarannsóknir í Dyflinni á Írlandi sýna það glöggt. Ekki er nú alls endis víst að um baglahúna sé að ræða í öllum tilvikum. Her eru teikningar af þremur af fjórum þeirra, sem  upphaflega birtust í bók James T. Lang (1988): Viking-Age Decorated Wood: A study of its Ornament and Style [Medieval Dublin Excavations 1962-81. Ser. B, vol 1], National Museum of Ireland.

Nokkur dæmi um taubagla í Vestur-Evrópu á fyrri hluta miðalda

Enginn tau-bagall hefur enn fundist eða varðvesit í Skandinavíu; En víða í Norður- og Vesturevrópu hafa varðveist tau-baglar og einnig sjást þeir í kirkjulist, sem sýnir að tau-stafir hafa verið algengir víða um álfuna. Hér sýni ég fáein dæmi til gamans:


Brotinn húnn af tau-staf sem skorinn hefur verið úr fílabeini eða rosmhvalstönn.  Hann er varðveittur í St.Peter Schatzkammer í Salzburg í Austurríki. Húninum er er gefin mjög breið aldursgreiningin eða 800-1250, þótt tímabilið 900-1150 sé mun líklegri greining. Silfurumgjörð með áletrun, sem er háls stafsins, er mun yngri en stafurinn og húnninn. Mál húnsins eru 4,8 x 13 sm (sjá nánar hér). Sjáið hve eyrun á orminum líkjast eyrum á orminum á tréhúninum hér að ofan frá Dyflinni.

Húnn af tau-staf úr fílabeini frá því um 1000 e.Kr., varðveittur í Dómkirkjunni í Köln.

Húnn af tau-bagli úr fílabeini varðveittur í Schatkamer Sint-Servaasbasiliek (kirkju heilags Servatíusar) í bænum Maastricht í Hollandi.

Tau-bagall frá 11. öld sem varðveittur er í British Museum. Hann er í Engil-Saxneskum stíl sem svo er kallaður.

Írskur tau-bagall sem talinn er vera frá 12. öld og sem varðveittur er í Þjóðminjasafni Íra í Dyflinni.

Tvenns konar baglar höggnir í lítinn steinkross í Broughanlea í County Antrim á Norður-Írlandi. Aldur óviss.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

31.12.2019

Syndafall á Þjóðminjasafni

Sumarið 1883 stundaði starfsmaður Forngripasafnsins í Reykjavík furðuleg forngripa(við)skipti með þjóðararfinn. Hann lét útsendara frá Nordiska Museet i Stokkhólmi hafa forláta brjóstkringlu frá 16. öld, sem hafði verið búningasilfur kvenna á Íslandi í aldaraðir. Brjóstkringlu þessa, sem sem er úr logagylltu silfri, fékk Nordiska Museet að því er virðist að gjöf þann 8. júlí 1883.

Árið 2008 fékk Þjóðminjasafnið brjóstkringluna aftur að láni í óákveðinn tíma og hefur hún nú hlotið safnanúmerið NMs-38867/2008-5-185. Það vekur hins vegar furðu að starfsmaður Þjóðminjasafnsins, sem fært hefur brjóstkringluna inn í Sarp, skráningarkerfi flestra safna á Íslandi, lætur þetta eftir sér hafa á Sarpi:

í skiptum fyrir R.A., 8.XII.  Brjóstkringla. Efni silfur, gylt. Þverm. 6 cm. Sjá Afb. 2 - 3 , Pl. 3, 12 a - b. Fengin frá Forngrs. í skiptum af R.A., 8.XII.1883 kom hún. 

Eitthvað virkar þetta eins og endasleppt ruglumbull. En með góðum vilja má ætla, að menn á Þjóðminjasafni viti á einhverju stigi ekki hvort brjóstkringlan hafi komið frá Svíþjóð, en þó er ég ekki viss, því mig grunar að starfsmaðurinn sem skrifar þessa þvælu kunni líklegast ekki setningarfræði og notkun spurningarmerkja. En kom kringan til Íslands? Það má vera eðlileg spurning miðað við allt þetta rugl á Sarpi.

Meðan að brjóstkringlan góða var í Svíþjóð, hafði enginn í Stokkhólmi burði til að rannsaka þennan grip eða uppruna hans, því ekki er hann íslenskur. Kringlan var aðeins skráð þar sem "smycken"  frá Íslandi og upplýst er að Forngripasafnið hafi gefið hana Nordiska Museet.


Önnur kringla í "Endurlifnunarstíl"

Nú vill svo til að Forngripasafnið átti annan, sams konar grip og kringluna, sem gefin var til Stokkhólms. Hún ber númerið 2156 (sjá hér) og henni fylgir löng keðja; hvortveggja er logagyllt. Kringlunni þeirri í Forngripasafninu lýsti Sigurður Vigfússon á eftirfarandi hátt:

Hálsfesti úr silfri, algylt, l.um 135 cm., br. 6 mm., þ. 2 mm. Öll samfelld; kveiktir hlekkir, grannir, dálítið undnir, svo festin verður sljett; hún er svo sem tvöföld öll, samsett af tvennum hringum; kemur það glegst í ljós er undið er öfugt upp á hana. Á henni leikur lítill grafinn silfurlás, gyltur, með hring í, og í honum hangir kringlótt  kinga, 5,9 cm. að þverm. og 48 gr. að þyngd, steypt úr silfri og gylt, með mjög upphleyptu verki beggja vegna og steyptri snúru umhverfis.   Annars vegar er syndafallið, Adam og Eva standa hjá skilningstrjenu góðs og ills;  Eva tekur ávöxt af trjenu og Adam heldur á öðrum.  Ormurinn (djöfullinn) hringar sig um trjeð.  Dýr merkurinnar (einhyrningur, uxi, svanur, hjörtur o.fl.) eru til beggja hliða. Yzt vinstra megin virðist vera Jahve og sendir frá sjer engil á flugi: en yzt hægra megin virðist engill(inn) reka Adam burtu; eru þær myndir miklu smærri en aðalmyndin. Trjeð er með mikilli krónu og fyrir neðan hana er letrað: MVLIER . DE - DIT. MIHI/ ET . COMEDI . - GE . 2. ( þ.e. konan gaf mjer og jeg át með. Genesis  [1. bók Móse ] 2. [kap.]). Hins vegar er friðþægingin fyrir syndafall og syndir mannkynsins; Krossfesting Krists. Umhverfis Krist að ofan eru geislar í hálfhring.  Sinn ræninginn er til hvorrar handar.  María frá Magdölum krýpur við kross Krists og heldur um hann.  Önnur kona ( María móðir Krists?) snýr sjer undan og gengur frá. Hermaður (Longinus) ætlar að stinga spjóti í síðu Krists; annar að brjóta með kylfu fótleggi annars ræningjanna. Höfuðsmaðurinn (Longinus) situr á hestsbaki hjá krossi Krists og hefur spjót sitt á lopti.  Beggja vegna við krossana og milli þeirra er leturlína yfir þvera kinguna: MIS-ERERE. NO-BIS - DOMI-NE(  þ.e. Miskunna oss drottinn ). Alt er þetta í endurlifnunarstýl og líklega frá 16.öld.  Sennilega gjört í Þýzkalandi, í upphafi, að minsta kosti. - Festin (og kingan) er sögð að vera frá Jóni biskupi Arasyni, en seinast hefur átt hana Sigurður á Vatnsleysu (Jónsson) (S.V.).

Öll þessi fræðsla Sigurðar Vigfússonar var góð og blessuð, eins langt og hún náði, og Sigurður Vigfússon gerði sér eins og sannur síðendurlifnunarstílisti far um að fræðast, sem og upplýsa þá sem áttu þjóðararfinn. Mættu menn taka hann sér til fyrirmyndar, bæði í á Nordiska Museet og á Þjóðminjasafni nútímans.

Medalía en ekki brjóstkringla

Þó Sigurður Vigfússon hafi miðlað haldgóðum upplýsingum  og komist nærri um flest hvað varðar "brjóstkringlu", og sem sögð var frá Jóni Biskupi Arasyni komin, hafði hann ekki aðgang af öllum þeim upplýsingum sem fólk hefur í dag, en sem sumir virðast þó ekki geta nýtt sér til gagns eða gamans.

Með örlítilli fyrirhöfn er fljótt hægt að komast að því að þær tvær "brjóstkringlur" sem varðveittust á Íslandi eru í raun medalíur, sem Jóhann fyrsti Friðrik hinn mikilfenglegi, kjörfursti af Saxlandi (Johann Friedrich der Großmütige von Sachsen;1532-1547) lét steypa (og ekki slá) einhvern tíma stuttu eftir árið 1535 - eða um það bil - eða að minnsta kosti áður en hann hrökk upp af vegna offitu og lystalifnaðs. Hann var mikill fylgisveinn Marteins Lúters og átu þeir kumpánar greinilega sams konar mat. 

Lukas Cranach eilífaði Jóhann kjörfursta eins og kæfu í dós.

Medalíumeistarinn, eða listamaðurinn sem steypti medalíurnar, var Hans Reinhard inn eldri, sem starfaði á tímabilinu 1535 fram til 1568.

Nýlega var á uppboði í Vínarborg seld medalía af þeirri gerð, sem frekt og ríkt siðbótarfólk bar um hálsinn á Íslandi er það rændi og hlunnfór aðra. Medalían fór á 700 evrur (sjá hér).

Fornleifur vonar nú að Þjóðminjasafnið taki við sér og fari á árinu 2020 að skrá ókeypis upplýsingar um gripi safnsins sem Fornleifur hefur nú í allmörg ár miðlað hér á blogginu til almennings. Safnið verður vitaskuld að vitna í Fornleif og éta orðrétt eftir honum - Eða eins og ritað stendur ANTIQUUS DETID MIHI ET COMEDI og étið það!

Stopp !! Fyrir alla muni

"Hver er eiginlega tilgangurinn með sjónvarpsþáttunum Fyrir alla muni", spurði einn vina Fornleifs í gær? Honum var greinilega niðri fyrir vegna þess hve lélegir honum þóttu þættirnir, enda er hann smekkmaður á fortíð, sögu og menningu.

Ég leit því á efnið í þessum þáttum. Nú síðast var búinn til einskis nýtur þáttur með þessu annars ágæta nafni fyrir skattpeninga landsmanna - af fólki sem greinilega veit lítið, eða alls ekkert, um hvað það er að ræða eða fræða um.

Jafnvel þótt þáttarstjórnendur leiti til rótgróinna menningarstofnanna eftir upplýsingum, verða þáttastjórnendur því miður einskis vísari. Allur vísdómur virðist hafa flutt úr landi og jafnvel löngu fyrir hrun.

Í síðasta þætti Fyrir alla Muni (sjá hér) var fjallað um meðalgæða empire-mublu (sem mér sýnist að sé spónlögð). Hún er, að því að mér sýndist, frá miðbiki 19. aldar. Í þættinum er sögð saga af fólki í Breiðholti sem telur að þetta skúffedaríum hafi verið í eigu Skúla fógeta Magnússonar og að forfeður þeirra hafi náð í það í Viðeyjarstofu er hún vað að hruni komin snemma á 7. áratugnum.

Þátturinn byrjaði reyndar á því að ekið vestur í bæ. En viti menn, allt í einu var bíllinn kominn upp í Breiðholt. Jafn öfugsnúið var allt annað í þessum þætti.

Sams konar (eða álíka) mublu, chatol eða skatthol eins og það heitir nú á íslensku, er hægt er að fá fyrir slikk í Danmörku, þaðan sem mér sýnist að skattholið sé ættað. Skattholið var reyndar ekki sýnt sérstaklega vel í þættinum Fyrir alla muni. Mér sýnist skúffedaríið vera lagt með spón af eik eða afrísku mahóní.

Eigendurnir sem eiga kjallarann í Breiðholti sjá líklega ofsjónum fúlgur faldar í skúffedaríinu, fyrst þeir halda eða telja sér trú um að Skúli fógeti hafi setið við það. Í fjölskyldunni var ævinlega talað um skáp/púlt Skúla.

Greint var frá því í þættinum, að afkomendur eiganda skattholsins hafi leitað til eins af stjórnendum þáttarins til að finna kaupanda í útlandinu.  Reyndar er mublan í Breiðholtinu, sem er sýnd mjög lítið og illa í þættinum, aðeins neðri hlutinn af skattholinu. Toppskápinn vantar. Það kom vitaskuld heldur ekki fram í þessu fræðsluefni á vegum RÚV, frekar en svo margt annað sem skipti máli við að leysa ráðgátuna sem sett var fram.

Stíllinn á skattholinu, einn og sér, sýnir það ljóslega að mublan er í empire (borið fram ampír) stíl og er hún frá miðbiki 19. aldar. Þess er ekki getið í þættinum. Danir framleiddu empire-mublur lengur en t.d. Frakkar, þannig að skattholið gæti hugsanlega verið frá síðari hlut 19. aldar (síð-empire).

Leitað til Þórs Magnússonar

Þó enginn starfsmanna fáliðaðs Þjóðminjasafns hafi haft burði til að fræða skransala og eina af þessum æsiblaðakonum sem vinna fyrir auglýsingatekjur RÚV, hefði ekki þurft að angra öldunginn og eftirlaunaþegann Þór Magnússon, þó hann sé sagður "vita allt", til að láta hann segja þjóðinni að þetta geti ekki verið mubla Skúla vegna þess að hann sá hana ekki í Viðey á 7. áratug síðustu aldar.

Rök Þórs voru æði furðuleg og alls ekki byggð á stílfræði húsgagnsins eða fræðilegu mati.

Þar sem Þór var viss um að hann hafði ekki séð skattholið í Viðey á 7. áratug síðustu aldar, þegar afkomendur stórbóndans Eggerts Briem Eiríkssonar fóru og sóttu skattholið, taldi Þór að þetta gæti ekki verið mubla Skúla. Furðulög rök það, en enn meiri furðu sætir að Þór beitir ekki fyrir sér mikilli þekkingu sinni og annálaðri og bendi einfaldlega á að mublan sé í empirestíl og geti því ekki verið frá tímum Skúla fógeta. Eitthvað viturlegra hefði vissulega getað hafa verið klippt út úr þættinum, því þáttagerðarmenn eru óprúttnir í viðleitni sinni við að "búa til góða sögu". Sannleikurinn er ekki alltaf besta sagan hjá fólki í þeim bransa.

Afkomendur Eggerts Briem Eiríksson, sem námu á brott mubluna í Viðeyjarstofu, gætu hæglega verið að segja sannleikann um hvernig þau náðu í húsgagn forfeðra sinna, því mublan er frá 19. öld og gæti því hafa verið ritpúlt Eggerts Briem eða jafnvel föður hans Eiríks biskupsritara.

Eeeen ekki áttu allir Íslendingar svona fínar mublur á 19. öld. Þeir sem ekki voru höfðingjar, illmenni og arðræningjar urðu að láta sér nægja að geyma sitt dót í smákistlum og rita sín bænabréf við ljósið frá grútarlampa á heimasmíðaðri fjöl. 

Summa summarum er að skattholið í þættinum Fyrir alla muni hefur Skúli Magnússon hvorki setið við með bókhaldið sitt, né séð. Það geta allir fræðst um við einfalda leita að orðinu chatol (t.d. á dönsku) á netinu (leitið líka að myndum af chatol). Í leiðinni geta menn, sem ólmir vilja eignast "Skúlaskápa", litið á verð á álíka skattholum og séð að það er vafalítið lægra en innflutningskostnaður. Lítið fæst fyrir 19. aldar mublur þessa dagana. Kannski á það eftir að breytast.

Það verður að teljast stórfurðulegt, að verið sé að búa til heilan sjónvarpsþátt með kjánalegum spuna um eitthvað, sem auðveldasta mál hefði verið að ganga úr skugga um með leit á veraldarvefnum. Þá hefðu menn líklega einnig uppgötvað, að á mublunni í kjallaranum hjá Brímunum í Breiðholtinu vantar toppstykki, eins og það sem sjá má hér að ofan. Toppstykkið vantar greinilega líka í þættina sem Fornleifur leyfir sér að gagnrýna hér af sinni alþekktu grimmd.

Þjóð sem hendir

Íslenska þjóðin hefur flýtt sér svo mikið úr "helv..." fortíðinni, að fæstir þekkja vart stíl og smekk fólks fyrir 70-100 árum síðan eða fyrr. Nú er allt eins konar Ikea, nema menn teljist til Epal-elítufólks sem er svo vel í álnum og vitstola, að það kaupir það sem flott þykir á 100-200% hærra verði en það selst á í nágrannalöndunum. Íslendingar henda einnig manna mest í Evrópu á haugana.

Vanþekking íslenskra skransala í gegnum tíðina, á því sem þeir eru að selja, sýnir þetta líka mjög glögglega. Skransalar þurfa náttúrulega ekki að vita nokkurn skapaðan hlut, en það væri nú líklega til bóta ef lágmarksþekking væri fyrir hendir. En þegar sölumenn, sem eru að fara með "meint húsgögn" föður Reykjavíkur í sölu til útlanda, vita ekki neitt um það sem þeir taka að sér að selja, þá verða þeir fyrir alla muni að lesa sér betur til - og það hefur reyndar aldrei verið auðveldara. Lestrarkunnátta Íslendinga hefur aftur á móti aldrei verið verri.

Saga af skransala

Hér segir frá sölumennsku skransala eins í Reykjavík, sem hafði til sölu nokkuð kindugan róðukross, sem hann kynnti til sögunnar sem "rómverskan"; og geri aðrir betur. Það er kannski ekki í frásögur færandi, að skransala mannsins fór á hausinn og að hann er hinn sami Sigurður Helgi Pálmason (Gunnarssonar hljómlistamanns) sem sér um stjórn þáttanna Fyrir alla muni.

Áhugi þjóðar, sem af öllu hjarta fyrirlítur fortíðina, var ekki mikill á dýrkeyptu silfri skransalans, sem vildi selja flest sem gulls ígildi. Í dag er Sigurður Pálmason starfsmaður Myntsafns Seðlabankans, þegar hann er ekki að skýra út skran á RÚV með lítilli aðstoð frá stofnunum sem ætti að hafa vit á fortíðinni.

Róðukross samsettum úr hlutum frá mismunandi tíma, reyndi Safnaramiðstöðin að selja á 4,6 milljónir króna hér um árið. Hér má lesa fræðilegt álit á hinum heilaga krossi samsettum á síðari tímum óheiðarlegum. Kannski kemur þáttur um kross þennan í röðinni Fyrir alla muni og góð skýring á vel stæltum handleggjum Krists?

Fornleifur telur að sú ágæta kona, sem hlýtur brátt að verða útvarpsstjóri á RÚV, ætti að sýna sparnað í verki og velta starfsmönnum stofnunarinnar af makindalegri vindsæng Bjarna Ben og taka af þeim sólgleraugun. Síðan mætti skipa þeim að láta endursýna þættina Muni og Minjar, þótt það sé gamalt og sigið sjónvarpsefni (ja, vonandi er ekki búið að henda þeim þáttum á haugana). Fyrir mannsaldri síðan, reyndu Eldjárn og órykfallinn Þór Magnússon að minnsta kosti að miðla vitsmunum í þjóðina, Þeir fornólfarnir, Kristján og Þór, þurftu ekki að aka Miklubrautina vestur í bæ til að fara upp í Breiðholt til að fá gott "plott" í þættina sína.

Svo gerið það nú fyrir hann Fornleif að sökkva vindsængum RÚV í skítalæk í Fossvogi og látið svo hendur standa fram úr ermum. RÚV verður að geta gert betur fyrir allar auglýsingatekjurnar sem velta inn og sem ýmislegt græðgispakk á sólbekkjum lífsins vill fá fingurna í. En þættir, sem gerðir er líkt og menn gangi með tvöföld sólgleraugu í rökkri, eru kannski það sem menn vilja sjá til að láta ljúga sig stútfulla. 

Algjörlega ófalsað málverk frá Íslandi undir hamarinn hjá Bruun Rasmussen í dag

Í dag verður boðið upp málverk hjá uppboðsfyrirtækinu Bruun Rasmussen. Sá hluti uppboðsins, þar er seld eru málverk, hefst klukkan 16 að staðartíma í Kaupmannahöfn. Þá er klukkan þrjú og rok og rassgat í Reykjavík. Málverkið sem hér sést er númer 119 á uppboðsskrá.

Nú vill svo til að Bruun Rasmussen er með algjörlega ósvikna vöru frá Íslandi. Engin brögð eru í tafli og Ólafur forvörður og sjálfcertifíseraður falsarabani þarf líklega ekki að setja gæðastimpil sinn á málverkið.

Um er að ræða olíumálverk á striga sem er 40  x  58 sm að stærð, sem sýnir kot í nágrenni Reykjavíkur árið 1847. Þá var málarinn Carl Ludvig Petersen á ferð á Íslandi með öðrum og meiri meistara, Vilhelm Melbye. Carl Ludvig Petersen teiknaði fjölda skyssa og teikninga frá dvöl sinni. Ein teikninganna er varðveitt í Þjóðminjasafni og hinar í Listasafni Íslands (sjá hér).

Teikning sú sem Þjóðminjasafn Íslands varðveitir fyrir íslensku þjóðina, er af sama mótífinu (sama bæ) og málverkið sem selt verður síðar í dag. Málverkið hefur Carl Ludvig Petersen að öllum líkindum málað við heimkomuna til Danmerkur, því hún er tímasett til 1848.

Nærmynd. Mér datt eitt andartak í hug, að málverkið sýndi kot á Seltjarnarnesi.

Ánægjulegt væri ef annað hvort Þjóðminjasafn Íslands eða Listasafnið hnepptu þetta málverk, sem danska uppboðsfyrirtækið metur á 40.000 hvítþvegnjar, danskar krónur. Það verð er þó nokkuð í hærri kantinum að mínu mati miðað við "gæði" myndarinnar. En áksjónaríus Bruun Rasmussen hafa fyrir löngu fundið fyrir því að málverkafæð Íslendinga á 19. öldunni hækkar verð og eykur áhugann á slíkir metravöru hjá nýríkum svindlurum frá Íslandi sem betrekkja stofur sínar með menningu sem þeir hafa ekkert vit á. Líklegast þarf fyrirtækið á því að halda, eftir að annað hvert 20. aldarmálverk sem þeir hafa undir höndum reynist falsað samkvæmt Ólafi konservator.

Ég skoðaði málverkið í dag ásamt góðum vini mínum, hinum 79 ára meistara Erik Bing Henriques. Við ákváðum ekki að bjóða í myndina, til að gefa fátækum söfnum á Íslandi tækifæri til að ná í hana. Og hver vill annars nú orðið eiga nokkurt málverk frá Íslandi. Menn eiga á hættu að allt þaðan sé stolið, logið, snuðað eða svikið.

O TEMPORA! O MORES!

Kaupmannahafnarmyndir Fornleifs

Kaupmannahafnarbúar elska hina skítugu og subbulegu höfuðborg sína sem algjörlega hæfileikalausir arkitektar nútímans vinna skipulega við eyðileggingu á.

Á fésbókinni Gamle København, þar sem hægt er að fræðast mikið um Kaupmannahöfn liðinna tíma, setti ég um daginn enn eina ljósmynd af borginni. Myndin er varðveitt í ljósmyndasafni Fornleifs. Myndin hefur vakið mikla hrifningu og hefur hafa nú 600 manns "lækað" myndina. Hún sýnir ráðhúsið í Kaupmannahöfn í byrjun síðustu aldar. 

Myndin af ráðhúsinu fær menn sig til að dreyma um betri tíma, með farsóttum, barnavinnu og án votts af velferðarþjóðfélagi.

Myndin er varðveitt á laterna magica skyggnumynd, sem tilheyrði safni skordýrafræðingsins Levi Walter Mengel (1864-1941), Bandaríkjamanns sem var með í leiðangri Robert Edwin Pearys árið 1891. Mengel var einnig í leiðangri til að leita að Peary árið 1992. Mengel skaust nefnilega "aðeins heim" í millitíðinni.

Levi Walter Mengel

Fyrir fáum árum fór safn eitt í Bandaríkjunum, sem Mengel byggði upp, í algjöru menningarleysi að selja skyggnusafn Mengels á uppboði. Safnstjóranum þótti greinilega ekkert varið í ljósmyndasafn Mengels og í Bandaríkjunum tíðkast það að selja ömmur sínar eins og við vitum. Hræðilega vont fólk (bad people).

Fornleifur náði því miður aðeins í nokkrar myndir frá Danmörku og Grænlandi úr þessu merka safni, myndir sem sumar eiga sér ekki hliðstæður. Myndina efst tók Mengel ekki sjálfur. Hún var gefin út af fyrirtækinu Underwood & Underwood í New York 1909 eða -10.

Þið getir séð fleiri Kaupmannahafnarmyndir Fornleifs með því að fara á þennan hlekk og klikka á hausmyndina af safnverði Fornleifs með pípuna. Líklega þarf maður að gerast félagi í Gamle København til að sjá myndirnar. Það er víst frekar auðfengið, og nokkrir Íslendingar eru þarna þegar eins og gráir og svarthvítir kettir.

Eitt sinn var ek aurasál

En það var heldur leiðinlegt áhugamál. Ég held að ég hafi gert upp á við alla drauma um að verða ríkur eins og Sir Jimbo Ratcliffe fursti í Þistil- og Vopnafirði. Það var þegar á 15. aldursári, enda var ég orðinn eins konar kommúnisti skömmu áður. Ef ég hefði látið mér nægja að gerast krati, ætti ég líklegast banka í dag. Engir hugsa eins kært um evrur eins og sannir kratar.

Ég gerði mér ungur grein fyrir því að ég var af fátæku fólki kominn, og sá ekki í hyllingum fyrir mér framtíð sem heildsali, líkt og faðir minn var. Hann setti þó mat á borðið og verslunin borgaði fyrir húsakynnin þar sem ég fékk að búa, þangað til alvara lífsins tók við. Ég er honum honum og vitaskuld móður minni þakklátur fyrir það.

Árið 1975 fór ég þó að leika mér með stórfé. Ég ákvað að hefja framleiðslu á mínum eigin seðlum. Það blundaði með mér einhvers konar Icesave-gúrú. Ég fór ekki hátt með áform mín, enda var heimaframleiðsla á seðlum lögbrot á Íslandi í þá daga, eins og það er reyndar í dag - þótt undarlegt megi virðast miðað við þróun siðleysis í íslensku þjóðfélagi á síðari tímum.

Ég ætlaði að gefa föður mínum seðilinn, því hann hafði óhemjulega gaman af peningum og seðlum, enda líka myntsafnari. Mig minnir að hann hafi sett seðilinn í skáp á skrifstofu sinni og aldrei gert honum hátt undir höfði eftir það.

Í haust skoðaði ég hvað lá innst í hornum gamals fataskáps í gamla herberginu mínu, sem ég formlega flutti úr um 1980. Þar fann ég rúllu og út úr henni dró ég stórfé sem ég hafði geymt til seinni nota.

Þúsundkall í yfirstærð var það sem ungir menn bjuggu til árið 1975, því hvorki áttu þeir tölvur né gemsa. En ég átti ágæta smásjá sem ég skoðaði iðamargt í. Ég lét mér þó nægja að skoða þúsundkallinn og teikna hann fríhendis, þegar ég hóf seðlaframleiðslu mína. Í dag teikna menn líklega platínukort eða álíka ófögnuð - eða ekki neitt.

Ef menn taka vel eftir, tók ég mér líka það bessaleyfi að setja nafn mitt á verðbólguseðilinn, líkt og ég væri seðlabankastjóri. Ég var reyndar alls endis ómenntaður, alveg eins og Davíð Ólafsson (sjá hér) seðlabankastjóri sem setti sómakært nafn sitt undir gott gengi íslensku krónunnar um árabil. Við sáum hvernig fór fyrir henni.

Ég get þó ekki neitað því að ég hef enn gaman af peningum/seðlum, helst þá er ég á þá, en það er orðið svo sjaldan, að ég er farin að halda að hægt sé að lifa á loftinu einu saman - eða reyndar konunni minni. Meðan hún sættir sig við það, er ég hólpinn.

Skírteini lífsins

Seinni partinn í september var ég í algjörri kurteisisheimssókn á Íslandi, þar sem ég fæ enn að búa hjá aldraðri móður minni.

Móðir mín var einn daginn með óþarfa áhyggjur og vangaveltur út af einhverri endurgreiðslu sem Tryggingastofnun krafðist vegna skekkju stofnunarinnar í útreikningum á ellilífeyri. Ég þekki ekkert á "kerfið" á Íslandi, enda mestmegnis utan allra kerfa, og hafði því ekki vit til að hjálpa henni - en bað hana að biðja systur mína um að skoða málið þegar hún kæmi heim úr sínu sumarleyfi.

Þegar við töluðum um þessar áhyggjur sá ég glitta í gamalt skírteini mitt úr Barnamúsíkskólanum undir öllu pappíraflóðinu sem veldur níræðri konunni svo miklu hugarangri. "Engu skal hent" virðist vera viðkvæðið hjá henni í dag andstætt því sem áður var, þegar hún henti helst öllu gamla konan. Einhver nostalgía virtist nú vera komin í mömmu á efri árum og hún var farin að nota skírteinið mitt sem bókamerki. "Þú mátt alveg taka það", sagði hún þegar hún sá að ég  hafði margar minningar tengdar plastinu.

Ég man nefnilega þegar ég kom með ávísun til að borga ársgjaldið. Stefán Edelstein skólastjóri var á "kennarastofunni" með velyfirgreiddan skallann í tweedjakka með bótum á olnbogum og í rúllukragapeysu. Hann gekk oft með derhúfu með dúski á þeim tíma.

Þetta var allt eins og það hefði gerst í gær, en gerðist samt á efstu hæðinni í Iðnskólanum fyrir nærri hálfri öld. Skrifstofan var lítil og full af reykingasvælu. Stefán fór upp á upphækkunina við gluggann, þar sem skrifborð hans var; settist við ritvélina og pikkaði inn nafn mitt, heimilisfang og símanúmer á miða sem hann setti inn í plastið og færði mér það svo með pípuna í munnvikinu um leið og hann sagði: "Svakalegt nafn er þetta sem þú hefur, maður". Ég svaraði bara "já" eða jafnvel engu, enda hafði ég heyrt hve strangur Stefán var. Annars kunni ég vel að svara í stíl við "Veit ek vel, Sveinki", en tók ekki sjens í Stebba.

Aldregi var þetta Ausweis mitt notað til neins og það gulnaði bara í veski mínu til fjölda ára. Það gaf hvorki afslátt í verslunum né fyrirgreiðslu á flugvöllum eins og platínukort Hannesar Hólmsteins. Maður þurfti ekki að sýna þetta skírteini til að komast inn í skólann. En skírteini þurfti maður samt alltaf að hafa. Aginn lét ekki að sér hlæja. 

Nýlega fór ég með skírteinið í heimssókn í Tónmenntaskóla Reykjavíkur  við Lindargötu, sem er arftaki Barnamúsíkskólans.  Ég var að reyna að hafa upp á kennsluefni í sambandi við hljóðfærasmíði barna í skólanum á sínum tíma (sjá hér), og sér í lagi vegna smíða nemanda á langspilum. Ég lofaði skólastjóranum að skrifa henni sem fyrst, en geri það loks í dag. Hún ætlaði að spyrjast fyrir um námsefnið fyrir langspilssmíðar. Ég sýndi henni skírteinið, sem var hætt að nota er hún var í skólanum töluvert síðar en ég. Hún trúið vart sínum eigin augum.

Í gær fór ég svo í skjalsafn Fornleifs gagngert til að finna afrit af prófskírteinum aðalritstjórans er hann var í Barnamúsíkskólanum og kemur þá í ljós að ég lauk hvorki meiru né minna en "Burtfararprófi í tónfræði og hljóðfræðaleik úr framhaldsdeild skólans". Þuríður Pálsdóttir og Stefán Eldjárn gáfu mér "ágætt", sem varð ekki betra, og svo fékk ég næstbestu einkunn "gott" fyrri píanóleik minn og mátti víst vel við una, maður sem níddist á Bach, Bartok, Beethoven, Brahms, Beatles, BB King, og Bí-bí og Blaka. Umsögnin  fyrir hljóðfærið 1971-1972 var því: Framfarir hægar. Mætti æfa meira (sjá Ausweis HÉR). Ég tók þegar mið af því, enda ætlaði ég mér ekki að verða undirleikari fyrir eihverja kerlingu í gulum kjól og enn síður píanókennari. Ég sá bæði og heyrði hve leiðinlegt það var í Barnamúsíkskólanum.

Menntunin og burtfararprófið gaf mér hins vegar ákveðna innsýni í heim tónlistar. Ég hlusta mest, en skemmti stundum sjálfum mér með einleik í höfðinu, tek af og til aríur í baði eða trommusóló á potta og pönnur þegar ég syng ekki bakraddir með Björk í útvarpinu. Það er meira en nóg fyrir mig. Maður þarf ekkert skírteini upp á það.