Landnámsvertíðin er hafin

Hinn íturvaxni yfirpapi, Egill Helgason, þjófstartaði um daginn sumarteiti íslenskra fornleifafræðinga. Það gerði hann í Kiljunni, eins og keltneskur loftbelgur, þegar hann ræddi við Pál Theodórsson eðlisfræðing í 871±2 rústunum, sem er illa lyktandi túristagildra í Reykjavík.

Venjulega eru íslenskir fornleifafræðingar fullfærir og margir hverjir langsjúkir á vorin í að koma sér í fjölmiðlana með misgóðar sögur af grænlenskum sjúklingum eða fílamönnum sem dóu í Skriðuklaustri, þangað til annað, sannara og eðlilegara kemur í ljós. 

En nú duttu fornleifafræðingar sem sagt í lukkupottinn og fengu ókeypis auglýsingu, og það ekki af ómerkilegra taginu. Hún kom í hinum merka bókmenntaþætti Egils Helgasonar, Kiljunni. Egill telur víst að Páll Theodórsson eðlisfræðingur sé að segja satt um þrjósku, vantrú og villu íslenskra fornleifafræðinga hvað varðar "Landnámið fyrir Landnámið", sem er heitasta óskhyggja svo kallaðra íslenskra keltómaíaka. Keltómaníakar (eins og t.d. þessi), eru þeir kallaðir sem eru í keltafári og trúa á byggð "kelta" og papa fyrir landnám "Norsara", mest vegna þjóðernisrembings en einnig vegna oftúlkunar á fyllingartexta hjá Ara fróða, sem var aðeins að minnast á papa vegna þess að þeir voru minni úr helgra manna sögum, írskum, sem hann kannaðist við, en þar eiga allir almenniglegir heilagir menn bækur, bagla og bjöllur (sjá hér).  

Írskur dýrlingur á broti af hákrossi frá 10. eða 11. öld í Old Kilcullen, County Kildare á Írlandi. Eins og papar átti þessi helgi maður bækur, bagla og bjöllur, helstu tákn írskra einsetumanna, sem Ari Fróði hefur líklega lesið um og blandað saman við vitneskju úr Siglingum heilags Brendans og frásögur Dicuils, sem voru ævintýri.

Egill inn alvitri skrifar líka um tilgátur Páls Theodórssonar á Silfrinu og Guðmundur Magnússon, sagnfræðingur, fjölmiðlamaður, sjálfstæður penni og fyrrverandi Þjóðminjavörður hefur bersýnilega líka bæst í átrúendahóp Páls Theodórsson, en hann hefur þó allan varann á. Nýlega spurði Guðmundur mig um aldursgreiningar fornar, svo áhuginn er greinilega mikill á Landnáminu. Er það nokkur óeðlilegt áhugamál hjá þjóð sem enn er ekki búin að finna sjálfa sig eftir sjáflstæði og hrun?  Margir eru tilbúnir að trúa á hið snemmbæra Landnám, en þekking þeirra á efninu, heimildum og umræðunni hingað til er sísona. Keltafár er mikið á Íslandi og menn rugla öllu oft saman og tala um papa og kelta á Íslandi sem fjölguðu sér hér með bjölluleik, baglaslag og bókasafnsfræði áður en ólæsir, ljóshærðir fábjánar komu frá Noregi og eyðulögðu keltneska drauminn og lugu æ síðan um það sem í raun gerðist.

En hverju eiga menn eiginlega að trúa, þegar það virðist fyrir neðan virðingu starfandi kollega minna að svara Páli Theódórssyni, og hvað þá síður hafa samstarf við hann, eða hlusta á aðra sem vilja svo innilega að forfeðurnir hafi komið dálítið fyrr en heimilt er að trúa og halda?

Á Silfurbloggi sínu um Pál segir Egill Helgason frá ritlingi Páls sem út kom árið 2011. Ég hef sem svar við honum skrifað þetta blogg, en einnig í fljótheitum nú um helgina útbúið litla skýrslu með dæmum af kolefnisaldursgreiningum á sýnum frá Skeljastöðum og Stöng í Þjórsárdal, til að sýna að vandamálin við geislakolsaldurgreiningar á sýnum frá Íslandi, og notkun þeirra, eru nú fleir og fjölþættari en Páll tínir til í ritlingi sínum.d

Þar sem ég telst til þessarar hræðilega vitlausu og þrjósku stéttar fornleifafræðinga, sem helst trúir ekki neinu nýju, og þaðan að síður tölum sem spýtast úr vélum, ef trúa skal því sem Páll skrifar, tel ég mér skylt að leggja orð í belg um tilraunir Páls Theódórssonar til að færa sönnur á landnám fyrir þetta hefðbundna, ca. 870. Ég hef dálitla þekkingu á efninu sem Páll hefur oft vitnað í, og sem má lesa í frekar gömlum greinum eftir mig sem hægt er að finna á ritaskrá minni hér, en einnig t.d. hér. Eins hefur Páll notað niðurstöður úr rannsóknum mínum, kolefnisaldursgreiningar sem ég hef fegnið gerðar, sem mér finnst hann hafa notað heldu ógagnrýnið

Ritlingur Páls Theódórssonar (2011)

Í tilefni af viðtalinu við Pál Teodórsson birtir Egill Helgason tengingu í rúmlega eins árs gamlan ritling, Upphaf Landnáms á Íslandi, á Silfurbloggi sínu. Páll samdi ritið árið 2011 en Raunvísindastofnun HÍ gaf hann út. Í ritlingi slær Páll því slegið föstu að landnám hafi hafist löngu fyrir hefðbundið landnám um 870, eða 871 ár e. Kr., ef maður notar löggilda aldursgreiningu á Landnámslaginu. Sú aldursgreining er svo til orðin naglföst, þótt að hún byggi á mjög veikum grunni. Áður en Landnámslagið fékk þessa aldursgreiningu, sem er sögð absolút (afgerandi/óháð/óhlutlæg), þó hún sé það ekki, hafa um 6-7 mismunandi aldursgreiningar verið gefnar þessu lagi, og sumar af sama manninum, Sigurði Þórarinssyni.

Þess ber að geta að danskir vísindamenn vara nú við oftúlkun á ískjarnatímatalinu og eru nú farnir að tala um "Settlement~AD 870s" eins og lesa má í þessari grein. Þeir skrifa: Our results emphasize the variable spatial and temporal distributions of volcanic products in Greenland ice that call for a more cautious approach in the attribution of acid signals to specific eruptive events. Hafa menn ekki heyrt um 871±2? Jú vissulega, en kannski var sú aldursgreining þegar hún kom fram frekar bjartsýn?

Landnámslagið sést hér óhreyft undir torfvegg (C) skálarústar á Stöng í Þjórsárdal. Það er ekki skálinn sem í dag er til sýnis á Stöng, heldur skáli sem liggur undir smiðju, sem liggur undir kirkju og kirkjugarði. A: Eldahola. B: Grafarfyllingar frá kristni, C:Torfveggur skála frá 10. öld. Gráa lagið á fletinum kringum 1.metra mælistikuna er efri hluti Landnámslagsins. Ljósm. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Hluti af þversniði jarð- og mannvistarlaga á Stöng í Þjórsárdal, sem sýnir hvernig eldahola og kristin gröf hafa verið grafnar niður í gegnum Landnámslagið og veggur var reistur ofan á því ekki mjög löngu eftir ca. 900 e.Kr. Teikning Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.

.

Páll Theódórsson hefur áður skrifað ágætar greinar um vandamál varðandi aldursgreiningu landnáms í Skírni og annars staðar, en bæklingurinn Upphaf Landnáms á Íslandi er því miður ekki til þess gerður að auka trú á skoðanir Páls. Páll byrjar bæklinginn á tilvitnun í bók Fornleifastofnunar Íslands, Upp á yfirborðið (2010) sem vissulega er mjög þunnur og sjálfshátíðlegur þrettándi eins og tíundað hefur verið hér. Það er alltaf furðulegt að sjá fornleifafræðinga á miðjum aldri slá því föstu að þeir hafi höndlað sannleikann og uppgötvað hann einir. Þeir eru þá farnir að líkjast íslensum eðlisfræðingum og jarðfræðingum. Setning eins og þesser makalaust vitlaus og dæmir sig sjálf: 

»Við erum nú viss um að landnám Íslands hafi átt sér stað á seinni hluta 9. aldar og það séu engir gallar á tímasetningaraðferðum okkar «

En þrátt fyrir þessa skoðun mína á galgopahætti Fornleifastofnunnar Íslands, sem er alls ekki opinber stofnun þrátt fyrir þetta mikilmennskubrjálaða nafn, verð ég að lýsa mig ósammála Páli þegar kemur að skoðunum hans um landnám löngu fyrir ca. 870. Ég hef alltaf verið "large" og sætt mig við 3 áratuga búsetu fyrir 870, en Páll notar ekki aðferðir sem ég er sáttur við.

Í ritlingnum notar Páll heldur fjálglega niðurstöður úr mismunandi fornleifarannsóknum, þar sem fengist hafa háar aldursgreiningar. En hann gleymir að segja okkur frá því hvað hefur verið aldursgreint. Í mörgum tilfellum hafa viðarsýni ekki verið viðargreind og sums staðar er hinn "óvænti" hái aldur fenginn því kolin hafa verið úr rekaviði, viði sem ekki vex á Íslandi. Þetta á t.d. við um sum sýni frá Heimaey.

Kenninguna um notkun á gömlum, dauðum trjá úr skógum eignar hann Guðmundi Ólafssyni, sem lengi vel kallaði sig fornleifafræðing og meira að segja "State Archaeologist", þó hann væri þá ekki með lokapróf í þeirri grein. Það er háber della að eigna honum svo góða tilgátu, því Kristján Eldjárn minntist fyrst á þennan möguleika í rituðu máli og ég skrifaði hér um árið einnig um notkukun gamals viðs í grein í Acta Archaeologica 62 (1991) (það tekur tíma að hlaða greinina niður; Sjá einnig greinar mínar um efnið frá því fyrir 1995 á ritaskrá minni hér, en margar greinarnar er hægt að hlaða niður sem pdf-skrá).

Til stuðnings visku sinnar um notkun birkis sem eldsneytis á Íslandi á Landnámsöld, vitnar Páll hins vegar í ónafngreindan vin sin sem lengi bjó í Noregi, um að það sé af og frá að gamalt birki sé brúklegt til eldsneytis. Það er ekki beint vísindaleg aðferð. Noregur er langt land og siðir þar eru misjafnir hvað varðar nýtingu spreks og gamals viðar. Birki gat líka rekið til Íslands annars staðar frá eins og Lúðvík heitinn Kristjánsson hefur bent á. Bendi ég hér með áhugasamari lesendum mínum og Páli, að lesa bók F. E. Wielgolaskis Nordic mountain birch ecosystems sem út kom árið 2001.

Veggjarstúfurinn í Kvosinni

Í ritlingi sínum er Páli Theodórssyni tíðrætt um veggjabrot sem rannsökuð hafa verið af nokkrum fornleifafræðingum í Kvosinni í Reykjavík. Röksemdafærsla Páls á bls. 8 í ritlingi hans er út í hött. Þar gerir hann Þjóðveldisbæinn í Þjórsárdal að samlíkingarefni við forleifar frá Landnámsöld í Reykjavík. Menn verða að hafa í huga að sú skrumskæling, sem kölluð er Þjóðveldisbærinn, er byggð með steinsteypu í veggjum, plastdúk í þaki, plastklæðningu bak við veggi, steypustyrktarjárn í  veggjum og torfi sem er sótt í Ölfussið. Þjóðveldisbæinn er ekki hægt að nota til vísindalegra vangavelta um landnámsrúst í Reykjavík, þar sem enginn vísindi eru í honum, önnur en þjóðernisrembingur Harðar Ágústssonar, myndlistakennarans sem fékk að ráða ferðinni þegar þetta þjóðveldis-monstrum var reist.

Þverskurðarmyndin sem Páli er svo tíðrætt um, er að mínu mati gölluð heimild. Skýringar á teikningunni eru ónógar og viðvaningslegar og sýna að tölvuvinnsla hreinteikninga gefur ekki alltaf æskilega eða rétta niðurstöður til birtingar. Hér með er lýst er eftir ljósmynd af þessu sniði. Veggurinn sem veggjarbrotið tilheyrir gæti vel hugsast að hafa verið niðurgrafinn að hluta til, eins og við þekkjum með veggi frá Stöng eða úr þeim stóra skála sem Jesse Byock fann með hjálp fornleifafræðinga þegar hann var að leita að Agli Skallagrímssyni á Hrísbrú í Kjós. Það skýrir að mínu mati að Landnámslagið, sem fróðir menn erlendis láta sér nægja að kalla "Settlement~AD 870s", sé að finna beggja vegna veggjarins og t.d. ekki ofan á honum.

Niðurstöður teknar úr samhengi

Annað sem mér finnst frekar ámælisvert í bæklingi Páls frá 2011, er að hann birtir ekki fulla niðurstöður kolefnisgreininga eins og samþykkt hefur verið alþjóðlega. Menn eiga að minnsta kosti að birta talningaraldur sýna (BP-aldur fyrir 1950) og leiðréttan aldur við 2 staðalfrávik. Því gleyma fornleifafræðingar oft, og birta stundum eitthvað tölfræðilega óhaldbært meðaltal, en þannig fá þeir niðurstöðurnar oft frá lélegum rannsóknarstofum eins og t.d. BETA Laboratories.

Niðurstöður ¹⁴C aldurgreininga eru háðar tölfræði og umreikningum sem byggja á leiðréttingum út frá skipulögðum mælingum á geislakoli í trjáhringum fornra trjáa. ¹⁴C var í mjög mismunandi mæli í andrúmslofti á mismunandi tímum. Þess vegna getur dæmigerð há aldursgreining eins og sú sem Páli er starsýnt á á Íslandi, með talningaraldur sýnis sem t.d. er 1230±50 (sjá XX-grafið hér fyrir neðan) gefið sömu aldursgreiningu og talningaldur sýnis sem t.d. er 1240-60 (YY-grafið hér fyrir neðan). Fyrri talningin (XX) gæfi umreiknaða og leiðrétta aldursgreiningu sem er 669- 934 e.Kr., en hin (YY) gæfi aldursgreiningu sem væri svo að segja sú sama, 660-940 e.Kr, þó svo að talningin hafði munað 10 árum og óvissan 10 árum í báðar áttir. 

Margir óvissu- og áhættuþættir eru einnig tengdir mælingum og meðferð sýna, og þekkir Páll þær manna best. Mengun sýna og mistök á rannsóknarsfofu er aldei hægt að útiloka. En aðstandeur rannsóknastofa eiga mjög erfitt með að viðurkenna neitt slíkt. Í bæklingi sínum einfaldar Páll hlutina einum of mikið þegar hann notar aldursgreiningar sem ekki eru teknar úr góðum samhengjum, eða einfaldlega eins og honum hentar. Páll er það sem á alþjóðlegu fræðimáli kallast of "selektívur" eða sértækur eins og það hefur víst verið þýtt yfir á Íslensku þá er menn uppgötvuðu að þeir gætu vísinda- og fræðimenn á Íslandi líka verið.  Í stað þess að líta til allra tiltækra heimilda og vitnisburðar, er Páll að plokka þær aldursgreiningar úr ritum sem hentar tilgátu hans best, en gleymir því miður að segja að fullu frá samhengi þeirra niðurstaðna sem hann ræðir um.

Þegar Páll blandar umræðunni um gamalt landnám í Færeyjum við  umræðuna á Íslandi, fer hann líka heldur geyst. Hann hefði kannski átt að segja lesendum sínum frá því að sú frétt sem barst af mjög háum mælingarniðurstöðum úr Færeyjum var framreidd af fréttamanni RÚV, sem lært hafði fornleifafræðim sem eitt sinn taldi sig hafa fundið munkbyggð frá því fyrir landnám einfaldlega vegna þess að hann misskildi kolefnisaldurgreiningar sem hann fékk gerðar í Þrándheimi(sjá hér). Sýnin af koluðum fræjum sem gefa mjög háan aldur í Færeyjum eru tekin úr skeljasandi og eru mjög líklega menguð af honum. Mengun sýna er mjög mikið vandamál sem aftrar kolefnisaldursgreiningum við nákvæmnisspursmál eins og upphaf búsetu manna á ákveðnu svæði. (Sjá hér um það sem Fornleifur hefur ritað um "landnám fyrir landnámið" í Færeyjum).

Ég hafði sannast sagna beðið eftir og búist við mælingarniðurstöðum og aldursgreiningum Páls sjálfs, því ég veit að hann og aðstoðarmenn hans hafa verið að reyna að þróa nákvæmnis-geislakolsgreiningar, og hafa haft aðstöðu neðst í Hvalfjarðargöngunum fyrir mælingar. Ég veit að illa hefur gengið fyrir Pál að fá samstarf við íslenska fornleifafræðinga. Ekki er laust við að áróður í garð tilrauna hans við að stofna aldursgreiningastofu á Íslandi hafi komið frá þeim íslensku vísindamönnum sem hafa verið í samvinnu við AMS-¹⁴C aldursgreiningarstofuna við Árósarhóskóla í Danmörku.

Á Stöng hófst búseta ofan á óhreyfðu Landnámslagi 

Mér til mikillar furðu var í viðtalinu við Pál á Kiljunni sýndur myndstubbur tekinn á rigningardegi sumarið 1992 af rannsóknarsvæði sem ég stóð fyrir á Stöng í Þjórsárdal. Myndskeiðið, sem ég hef aldrei áður séð, hefur verið tekið þegar við sem unnum að rannsókninni vorum í helgarfríi eða í mat. Ég frétti aldrei af neinum fréttamönnum eða kvikmyndatökumönnum frá RÚV. Þetta kom dálítið á óvart, og að verið væri að blanda Stöng og Þjórsárdal inn í þetta "Fyrirburalandnám" í bókmenntaþætti á RÚV.

Á Stöng hófst búseta ofan á óhreyfðu Landnámslagi. Á Stöng er landnámslagið, sem ég geng enn út frá að sé frá 871±2, óhreyft, og allt sem þar er byggt er yngra en það.

Á Stöng fór árin 1983, 1984, 1986, 1992, 1993 og 1995-6 fram mjög nákvæm skráning á gjóskulögum, í, yfir og undir mannvistarleifum. Fjöldi ¹⁴C aldursgreininga á sýnum frá Stöng og öðrum stöðum í Þjorsárdal var gerður í Kaupmannahöfn og Uppsölum, sem sýna að Stöng fór í eyði á 13. öld, en ekki 1104. Niðurstöður mikils meirihluta geislakolsgreininganna staðfestir vitnisburð gjóskulaga og forngripa um að búseta hafi haldist í Þjórsárdal fram á fyrsta fjórðung 13. aldar. Þetta hafa aðrar rannsóknir (sjá einnig hér) staðfest síðar, og jafnvel að búseta hafi haldið fram undir aldamótin 1300.  

Tvær greiningar á sýnum frá Stöng orka hins vegar tvímælis. Birkikol fundin í fyllingarlagi á milli smiðju og kirkjurústarinnar á Stöng (sýnin tekin á Stöng árið 1986), sem greind voru í Uppsala árið 1991, sýndu aldursgreiningu (Ua-1428) á kolunum sem bent gæti til þess að fyllingarlagið á milli rústanna sé frá því löngu fyrir hefðbundið landnám. Vandamálið er að Landnámslagið fynnst óhreyft undir skálarúst sem er undir smiðjurústinni, sem aftur er undir kirkjurústinni. Hár aldur greiningarinnar passar á engan hátt við afstöðu (stratigrafíu) gjóskulaga og Landnámslagið eins og það finnst á Stöng í Þjórsárdal. Ef núverandi aldurgreining þess er rétt, (871±2 e.Kr.), þá er aldursgreiningin frá Uppsölum á kolunum alvarlega gölluð. Líklegasta skýringin er, að kolin (birkið) hafi verið úr gömlum viði sem óx fyrir Landnám, sem hafi verið brenndur í landnámsskálunum, en hafi síðar borist í fyllingarlagið yfir smiðjunni ofan á skálanum, Þegar við fornleifafræðingarnir á Stöng gerðum okkur grein fyrir því árið 1993, að minnsta kosti þrjú byggingarskeið væru austan við skálann frá 12.-13. öld, sem í dag er yfirbyggður og til sýnis á Stöng, sáum við fyrst að sýni það sem sent hafði verið var kannski ekki það hentugasta til geislakolsaldursgreininga. Alls ekki var hægt að útiloka að sýnið hafi komið úr eldri lögum en því sem það var tekið úr. Hér sést niðurstaða greiningarinnar á sýninu (Ua-1428) sem greint var i Uppsölum. Slíkt sýni er ekki hægt að nota til að sýna fram á búsetu fólks fyrir viðtekna Landnámið um 870 e.Kr.

Viðarkol, viðarkol frá fyllingarlagi milli kirkju og smiðju sem rannsakaðar voru að hluta til árin 1886 og 1992-93 á Stöng í Þjórsárdal.                    

                      Talningaraldur:

                      14C ár fyrir 1950 BP                                                   1205±50

                      Leiðréttur aldur e.Kr. :

                      við 2 staðalfrávik,  (2σ / 95,4% líkur), cal AD               684-962

Sama beinið - tvær niðurstöður 

Kýrbein eitt frá Stöng var aldursgreint í Kaupmannahöfn og í Uppsölum, þar sem AMS ¹⁴C aldursgreiningarstofan fékk ekki að vita, að ég leitaðist eftir samanburði á niðurstöðum kolefnisaldursgreininga frá mismunandi rannsóknarsforum. Í Kaupmannahöfn fékk kýrbeinið (K-5366) aldursgreiningu sem leiðrétt við 2 staðalfrávik hljómar 1054-1287 e. Kr.  Sama beinið fékk  allt aðra aldursgreiningu í Uppsölum (Ua-1420), eða 889-1022 e.Kr. 

Kindabein sem fannst í yngsta skálanum á Stöng var einnig greint í Uppsölun (Ua-1421) og reyndist fá enn hærri aldursgreiningu en sýni Ua-1420, eða 690-946 e. Kr. Mig dreymir þó ekki um að halda að þessar greiningar frá Uppsölum sé réttar, miðað við allar hinar einkennulegu aldursgreiningarnar þaðan (sjá hér). Dýrabeinin sem notðuð voru í sýnum Ua- 1420 og Ua-1421 fundust árið 1939 í rúst þar sem einnig fundust kambar frá seinni hluta 12. aldar og leirkersbroti frá byrjun þeirrar 13. Hvað haldið þið, lesendur góðir?  

Kambar af sömu gerð og aldri og kambarnir frá Stöng fundust á 8. áratug síðusta aldar að Sámsstöðum í Þjórsárdal. Brot úr þeim voru greind í Uppsöllum og fengu aldursgreininguna 776-1016 e. Kr. við 2 staðalfrávik í meðförum AMS ¹⁴C rannsóknarstofunnar í Uppsölum. 

Með aðferðarfræði Páls, þ.e. er að finna það elsta með mjög sértæku (selektívu) vali á upplýsingum, ætti ég auðvitað að nota aldursgreiningarnar afbrigðilegu frá Uppsölum. Samhengi aldurgreininganiðurstaðna á sýnum frá Stöng sem greind hafa verið í Kaupmannahöfn er eðlilegt, en það er alls ekki hægt að segja um niðurstöðurnar sem fengust í Uppsölum.

ca 1:1

Myndir af forngripup frá Stöng í Þjórsárda: a) leirkersbroti frá Grimston á Englandi (byrjun 13. aldar) sem fannst á Stöng árið 1939, b) kambi af gerð sem aldursgreind er með vissu til seinni hluta 12. aldar, c) kýrbein sem rannsóknarstofa í Uppsölum aldursgreindi til 10-11. aldar en sem í Kaupmannahöfn var aldursgreint til  1054-1287 e. Kr.  Allt fannst þetta í sömu rústinni og kýrbeinið var matur íbúanna í því. Ljósmyndir Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.

 

Kambar frá Sámsstöðum í Þjórsárdal, sem almennt er talið að séu frá síðari hluta 12. aldar. Ein aldursgreining frá AMS ¹⁴C greiningarstofunni í Uppsölum upplýsir/gefur miklu hærri aldur. Sá hái aldur fær ekki staðist miðað við aðra vitneskju um kamba þessa og gerð þeirra á Norðurlöndunum sem og á Bretlandseyjum. Ljósm. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.

Páll Theódórsson hefur því miður notað niðurstöður á geislakolsmælingum, sem ég hef fengið gerðar á efnivið úr Þjórsárdal, mjög ógagnrýnið. Sér í lagi niðurstöður á mannabeinum frá kirkjugarðinum að Skeljastöðum. Hann nefnir rannsóknir mínar ekki á nafn í ritlingi sínum nú, líkt og hann hefur gert í greinum í t.d. Skírni, en menn geta menn lesið frekar um greiningarnar frá Þjórsárdal og skoðað línurit í sérskýrslu Fornleifs um efnið sem má finna hér. 

Fornleifarannsókn á Stöng í Þjórsárdal árið 1992

Lokaorð 

Að lokum langar mig að taka fram, að ég ber mjög mikla virðingu fyrir hinum dagfarsprúða og virðulega Páli Theodórssyni sem vísindamanni og persónu. Við þekkjumst, þótt sambandið hafi verið frekar lítið á síðustu árum. Við reyndum einu sinni að koma á laggirnar samnorrænu verkefni um kolefnisaldursgreiningar og spurninguna um hvort landnám hefði hafist fyrr en flestir telja og mestur samhljómur er um. Það verkefni rann út í sandinn áður en það byrjaði, vegna samvinnuörðugleika eins þátttakandans, dr. Margrétar Hermanns-Auðardóttur, sem var sá íslenskur fornleifafræðingur sem fyrstur taldi sig hafa uppgötvað  Landnám fyrir Landnámið. En persónulegar skoðanir hennar áttu víst að gilda hæst í verkefninu og hún byrjaði að reka fólk úr verkefninu áður en það hófst, sem útilokaði vitaskuld frekara samstarf.

Páll hefur mikið kvartað yfir því við mig, hve lítinn áhuga íslenskir fornleifafræðingar hafa sýnt vinnu hans. Það er miður, en ég tel að það komi m.a. til af einu. Flestir þeirra vita afar lítið um kolefnisaldursgreiningar, ef dæma má út frá því hvernig þeir birta þær, og velja að trúa á ákveðnar mælingarniðurstöður, en bara ekki þær háu mælingarniðurstöður sem Páll Theódórsson veltir fyrir sér. Almennt áhugaleysi íslenskra fornleifafræðinga, nema þá helst á endalausum uppgröftum og að komast í sjónvarpsfréttir með veika Ínúíta og fílamenn, sé ég t.d. í að engir þeirra hafa viljað taka þátt í umræðum á fornleifabloggi mínu, þótt nokkrir séu þó farnir að vitna í bloggið.

Páll Theódórsson ca 3 m. yfir sjávarmáli að tukta íslenska fornleifafræðinga til í Kiljunni

Annað vandamálið með umræðuna um Landnámið fyrir Landnámið er, að mínu mati, að Páll Theodórsson hefur ekki alltaf sett sig nægilega vel inn í það sem fornleifafræðin hefur upp á að bjóða, og stundum er það vegna lélegrar framsetningar fornleifafræðinganna. Það ber dálítið á lítilsvirðingu meðal sumra íslenskra sagnfræðinga á fornleifsafræðinni, svo ekki sé talað um jarðfræðinga. Fornleifræðingarnir og jarðfræðingarnir virða aftur á móti margir Pál að vettugi, meðal annars vegna þess að þeir leggja trúnað á fólk við Háskóla Íslands, sem ekki hefur líkað það sem Páll var að gera á sviði aldurgreiningamála. Það er alltaf svo mikil skálmöld og skítasamkeppni í raunvísindunum á Íslandi, líklega vegna hins eilífa fjárskorts.

Við sem höfum áhuga á Landnáminu og á því að svar ósvöruðum spurningum í tengslum við það, verðum að halda þing um þetta endalausa "Landnámsvandamál", og setja niður vinnuhóp til að leysa spurninguna um Landnámstímann eitt skipti fyrir öll, og það þótt Fornleifastofnun Íslands telji sig hafa höndlað sannleikann. Ég býð mig hér með fram og vona að Páll vilji vera með. Heyri ég einnig gjarnan frá áhugasömum fornleifafræðingum. Svo er ekki til setunnar boðið með að hefja rannsóknarverkefni til að fara í saumana á því sem hefur verið að gerjast í Landnámsfræðunum. Það hljóta að fást peningar í slíkt verkefni. 

Menn verða svo að muna, að geislakolsaldursgreining eu hlutlæg (realtív) aðferð, engu síður en hefðbundnar aldurgreiningar í fornleifafræðinni. Hún er aðferð sem með tímanum hefur sýnt sig að vera ekki eins örugg og menn töldu í upphafi. Það á einnig við um gjóskulagafræðina, sem er hlutlægasta aldursgreiningaraðferð sem sögur fara af, þótt sumir íslenski jarðfræðingar hafi kallað hana "alsólúta" aldursgreiningaraðferð. Ískjarnatímatalið er einnig hlutlæg aðferð og danskir sérfræðingar kalla nú einnig á varúð við (of)túlkun þeirra.

Menn eru í öllum aldursgreiningaraðferðum að miða hlutina við aðra vitneskju, sem stundum er fengin með enn aðra viðmiðun sem menn gleyma að athuga niður í kjölinn. Á stundum fara menn í hring í röksemdafærslunni og fara því að trúa öllu eins og heilögum sannleika. Menn eiga einnig að varast, að trúa öllu því sem úr tækjum kemur. Því eru einstaka aldursgreiningar einskir verðar, ef þær eru ekki hluti af röð geislakolsgreininga sem eru gerðar á sýnum sem eru úr innbyrðis tengdum mannvistar- eða jarðlögum.

Ítarefni: Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 2013. Innlegg í umræðuna um "Landámið fyrir Landnámið". Rit Fornleifs (Stærstur hluti þessarar færslu er texti úr þeirri skýrslu, með smávægilegum viðbótum).

Athugasemdir

[Björn S. Stefánsson (IP-tala skráð) 15.5.2013 kl. 23:18]

Hrísbrú er í Mosfellssveit.

[Brynjólfur Þorvarðsson, 16.5.2013 kl. 06:43]

Sæll Fornleifur!

Góð grein hjá þér að vanda! Mér sýnist við vera á sömu línu hér, fræðimaðurinn þú og fúskarinn ég!

Frásögn Ara af Pöpum er mjög ósannfærandi eins og svo margt annað hjá honum. Hann er með tvær frásagnir af landnámi og sú síðari, landnánm Grænlands, er miklu trúverðugri enda skilst mér fornleifafræðingar vera sammála því að Grænland hafi verið mannlaust við 1000 (nema kannski nyrst) en ummerki eftir minnst tvær búsetubylgjur eldri séu/hafi verið sýnilegar.

Ætli Ari hafi ekki notað frásögnina af landnámi Grænlands sem fyrirmynd að landnámi Íslands, með hina dularfullu fyrri innbyggjendur sem enginn sá! Jafnvel gæti verið að hann hafi heyrt af frásögnum frá "landnámi" norrænna manna á eyjum við Bretlandseyjar, þar em Papar gætu vel hafa verið og flúið undan.

Persónulega finnst mér ekkert ólíklegt að einhverjir veiðimenn frá norðanverðum Bretlandseyjum hafi verið hér um miðja 9. öld, og að sumir þeirra hafi verið keltneskir (þótt aðrir hafi eflaust verið norrænir). Vestmannaeyjar er besta verstöð Íslands, af hverju kemur hvergi fram í landnámsfrásögnum að þar hafi landnám hafist? Af hverju er horft á Reykjavík sem landnám - góð verstöð einnig, en ekki sú fyrsta sem hefði orðið fyrir valinu.

Ágætis skýring er að annar hópur manna, "Vestmenn", hafi verið búnir að helga sér Vestmannaeyjar áður en forverar hins eiginlega landnáms setjast að í Reykjavík. Síðarnefndi hópurinn hafi síðan hrakið "Vestmenn" burtu, eða innlimað þá. Kannski voru, á tíma Ara, enn voldugar ættir í norðanveðum Bretlandseyjum sem gerðu tilkall til Vestmannaeyja eða Íslands? Um að gera að skrifa söguna þannig að tilkall þeirra verði að engu haft!

En þetta er auðvitað bara hugarflug. Mikið vildi ég að fornleifafræðingar á Íslandi gerðu meira af því að kynna hugmyndir sínar og niðurstöðru opinberlega (eins og þú gerir) í stað þess að eyða allri orku í innbyrðis kýting.

Annars fann ég nýlega mikið af áhugaverðum upplýsingum um uppgröft við Mosfell á síðasta áratug, þar virðist vera vel unnið að kynningu og útbreiðslu upplýsinga!

[Vilhjálmur Eyþórsson, 17.5.2013 kl. 00:37]

Er þetta allt saman ekki bara staðfesting á því sem kerlingin sagði: „Allir menn eru komnir af öpum nema Íslendingar.

Þeir eru komnir af Norðmönnum.“