The first Jewish services in Iceland 1940-1943

In Iceland, in most recent years, it has practically become a sport to build temples of all kinds, after 1015 years of lonesome Christianity, which was introduced in Iceland in the year 1000 AD (sorry, CE), when the heathen gods of Valhalla were officially and peacefully conquered.

Free plots are being handed out by the liberal atheists, who have represented the majority of the Icelandic capital Reykjavík´s city-council in the wake of the 2008 financial meltdown in Iceland. In Reykjavík everything seems to have

Harry Schwab of London and Bernhard Wallis of Sheffield posing on Yom Kippur in Reykjavík 1940 (Photo Sigurður Guðmundsson; From the private collection of the author). The group photo at top is from the same day. (Photo Sigurður Guðmundsson; From the collection of the National Museum of Iceland).

been reconsidered or readjusted, even religious values. As it seems, this religious awakening and tolerance statement doesn´t happen without conflicts. The fact that the few Icelandic Muslims plan to build a mosque on a plot given to them has caused great distress to some dark-minded Icelanders, who have pig heads and pig blood handy to desecrate the plot where the mosque is to rise. The followers of old the Nordic revived Ásatrú, worshippers of the so called Æsir (Thor and Odin etc.) have also received a free plot to build their heathen temple in the super-tolerant capital of Iceland.

Only a synagogue is missing in this new haven of religious tolerance in Iceland - it seems. It will, of course, be built (one day), and on the very finest and most expensive plot which the city council of Reykjavik will donate to the Icelandic Jews. Anti-Semitism is already existent in Iceland, so pig-headed characters and trained splashers of blood will certainly find brothers in arms, even among some of the new religious minorities benefiting from the generosity, when they will protest against a Reykjavík synagogue and the Jews in the traditional and primitive manner not that unknown to the Jews.

A long time ago, I wrote about the very first Jewish religious gathering in Iceland in 1940. It was held in Gúttó in Reykjavík. What is Guttó, the conscious reader may ask. In a country where everything used to be nicknamed, Gúttó is simply a shorter version for the long gone Good Templar Lodge in Reykjavík, where the first Minyan of Jews in Iceland, consisting of refugees from Germany and Austria as well as British Soldiers, gathered at Yom Kippur (The Day of Atonement) in 1940 (see what I have previously written about the event here, here, here and in English here).

When the British forces arrived in Iceland on 9 May 1940, they practically rescued the Icelanders from a Nazis-occupation. Despite the fact that Iceland was spared all the horrors of the Nazi occupations and rule, some Icelanders still prefer to call the peaceful advent of the British forces an Occupation or even an Invasion. Not everyone in Iceland was happy with the advent of the British. Before the outbreak of WWII many Icelandic politicians had been quite keen on contacts with Nazi-Germany, and Iceland had an active Nazi party, although not in parliament. The Icelandic pre-war

Alfred Cohen sang Kol Nidre in Reykjavík 1940 (A detail from the photo at top).

governments had a very strict and anti-Semitic policy towards Jewish refugees who sought asylum in Iceland. The few Jews who managed to find safe haven in Iceland did so more out of pure luck, although sometimes helped by righteous Icelanders. (See here).

No Jewish chaplains were provided by the British military in Iceland. After the Jewish soldiers and Jewish refugees in Iceland found one another in Reykjavík in 1940, a cantor from Leeds, Alfred Cohen (who later, severely traumatized by the war, changed his name Alf Conway and settled in Canada) lead the first Jewish services in Iceland.

British and American Jews gather outside the old Technical Training School in Reykjavík at Vonarstræti, where they obtained a suitable room for Rosh Hashanah service (New Year Festival) in the fall of 1941, (i.e. 22 September, 1941). The picture is from the collection of Philips Bortnick, the man in the fur hood with a fur collar on his coat standing beside a tall officer who was Medical doctor. Philip Bortnick rests his right hand on the British soldier by the name of Alvin Miller. Various British soldiers in this picture also participated in the Yom Kippur gathering in Gúttó in 1940. (Photo The National Museum of Jewish Military History, Washington D.C.)

Article in the Wisconsin Jewish Chronicle, 14 Nov. 1941

In 1941-42 American Jews started to arrive in Iceland, when the U.S. Forces gradually replaced the British Forces in Iceland. American Military authorities certainly cared more for the religious needs of the their servicemen than the British military. The US Forces provided Chaplains for all creeds and denominations. While some of the priests, pastors and reverends of different Christian denominations came to Iceland to stay for a longer period of time, the rabbis only came to Iceland on short stop-overs. The Rabbis were usually flown in or shipped to Iceland shortly before a major Jewish Holyday, bringing with them all the necessary "accessories" like a kosher Torah in a transportable Ark, Matzot, Seder plates and Haggadot for Passover, Siddurim, Megillot, Shofars and even Tefillin.

Although there was no stationary rabbi in Iceland during WWII, normally someone among the American Jews, who had had a proper Jewish upbringing, lead the davenings (the prayers) and services of the American Jews. Jewish servicemen Reykjavík gathered in various locations. To begin in the old Technical training School of Reykjavík in 1941, most likely in the guildhall of the Society of Icelandic Craftsmen.

Services and shabbes-prayers were also in a barracks called Men´s Recreation Hut in Camp Laugarnes, just outside of the 1942 city limits of Reykjavík. This was announced in the weekly of the American forces, The White Falcon:

"Jewish Faith. The Jewish Service will be held Each Friday in the Men´s Recreation Hut, Camp Laugarnes, at 1930 hrs."

When came with more teams, church services were held elsewhere, for instance East of Reykjavík at Elliðarárvogur in Camp Baldurshagi. One soldier wrote this poem about camp:

Dear Old Baldurshagi
(Sung to "Roll Out the Barrel")

  Dear old Baldurshagi,  
  Oh! what a hell of a dump.  
  Rocks and hills all craggy,  
  Stulkas [Girl in Icelandic] to slap on the rump.  
  If we ever leave here,  
  Our thoughts will wander once more,  
  Thoughts of building Montezuma,  
  On Iceland´s chilly shore.  

It should of course be stressed that also US Jewish soldiers slapped many an Icelandic stúlka´s rump, but in their spare time the Jewish soldiers, privates and officers alike, would schlep themselves to the nearest shabbes-prayers, for instance at the Hospital Camp, which was located in Ásum near mount Helgafell in Mosfellssveit in the vicinity of Reykjavík. There, one can still see the ruins of the hospital and its big water tanks, built by the British and later called the 208th general Hospital by the Americans. In 1942 services were also held in a camp at Öskjuhlíð, by the Reykjavík airfield, which the British forces had built in 1940-42.

British Nissen huts by Reykjavík Airport on a winter´s day. Reykjavík can be seen in the background.

Julius Amos Leibert was the very first (US) Rabbi to lead a religious ceremony in Iceland. He was sent to Iceland in the fall of 1942. Julius Amos Leibert was quite a remarkable man affiliated with the reformed movement in the US. Read more about Julius A. Leibert soon on this blog.

Cantor Benjamin Rubenfeld eating matzos (the Unleavened Bread) at a Pesach Seder in Reykjavík in 1942 (April 1, 1942). Most likely the Seder has taken place at the Hotel Borg in Reykjavík. Two hundred American servicemen attended that Seder in Reykjavík. (Photo from The White Falcon).

Rabbi William H. Rosenblatt officiates a Yom Kippur service in Iceland 1943. From left to right: Private first class Sidney Rosenfeld, Cpl. Bernard Rosenthal, Cpl. Ira Leston holding the Torah and Rabbi William H. Rosenblatt singing the Kol Nidre. (Photo from The White Falcon).

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson © The author of this article is Dr. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson. An Icelandic version of the article can be read here.

Winston og þjóðin

Þegar Winston Churchill kom til Reykjavíkur í ágúst 1941 voru menn ekki með neitt uppistand vegna hryðjuverkahættu. Churchill hefur örugglega líkað það og þessi þorpsbragur í Reykjavík. Myndin er tekin fyrir utan Alþingishúsið. Þá, líkt og 40 sinnum síðar, var verið að grafa upp götuna. Allt var svo afslappað og fallegt í þá daga. Takið eftir hermanninum með sígarettuna til hægri á myndinni.

Ég var að velta því fyrir mér, hverjir drengirnir á myndinni, sem vart geta stýrt sér af gleði, væru. Ég ræddi við góðan vin um málið. Ég ímynda mér að drengurinn með myndavélina sé Denni (Steingrímur Hermannsson), og mér finnst ég kannast við svipinn á  vel klædda piltinum við hlið hans, sem virðist vera með náttúrulegar strípur í hárinu, sem spjátrungar borga mikið fyrir að fá í hárið á okkar tímum. Drengurinn sem líklega er fæddur 1929 eða ´30 er klæddur eins og Tinni. Ég var nær alveg viss um að hann hafi síðar verið á framboðslista Sjálfstæðisflokksins (þ.e.a.s. drengurinn, en ekki Tinni), en svo hallaðist ég meira að því að þetta væri kannski sonur Emils Jónssonar. Tillaga kom um að þetta væri Gunnar G. Schram, en hann var miklu breiðleitari.

Allar upplýsingar um fólk á myndinni, fyrir utan Sir Winston kallinn, væru vel þegnar.

Skítafréttamennska á RÚV, enn einu sinni

Róbert Jóhannsson "fréttamaður" á RÚV birtir frétt sem hann kallar "Gyðingurinn hafði trú á Hitler". Þar heldur hann því fram að gyðingur, sem keypti málverk af Hitler, hafi verið listaverkasali.

Samuel Morgenstern í Vín, sem keypti og seldi um tíma myndir Hitlers í byrjun 20. aldar, átti rammagerð og séræfði sig í glerrömmum. Hann var ekki listaverkasali frekar en Sigurður Einarsson var fjármálasnillingur. En Róbert Jóhannsson fréttamaður á RÚV heldur því fram að Morgenstern hafi verið listaverkasali. Því er einnig haldið fram í grein þeirri sem Róbert skrifar á vef RÚV, að verk Hitler hafi verið seld auðugum gyðingum. Þetta er líka fölsun á staðreyndum. Síðan er því haldið fram að Samuel Morgenstern hafi lenti í þrælabúðunum í Lodz og látist þar. Í Lodz var gettó, eitt af 1150 slíkum um alla Evrópu sem Þjóðverjar fyrirskipuðu, til að létta sér smölun gyðinga í fanga-, þræla- og útrýmingarbúðir sínar.

Gyðingurinn Morgenstern hafði hafði ekki "trú á Hitler." Hann keypti aðeins myndir hans til að selja fólki sem hafði áhuga á frekar gerilsneyddri borgaralegri list sem leit vel út í glerramma. Einn kaupenda var t.d. lögfræðingur af gyðingaættum.  Landslagsmyndin við fréttina um uppboð á klunnalegri blómamynd eftir Hitler í Los Angeles, er reyndar með þeim betri "póstkortum" með hendi Hitlers sem ég hef séð. En ekki er heldur hægt að sjá að myndin sé merkt Hitler. Þegar betur er að gáð, þá hefur Róbert Jóhannsson lyft myndinni af myndvef EPA, þar sem kemur mjög greinilega fram, að ekkert sanni að þessi landslagsmynd sé eftir Hitler:

"epa00827356 This is one of a collection of 21 watercolours attributed to Adolf Hitler which are to be sold at auction in Cornwall, England Tuesday 26th September 2006. They are judged to be authentic because they are similar to other known work by the Nazi dictator. They are believed to have been painted between 1915 and 1918 on the border of France and Belgium. This one is a landscape in Le Flaquet. EPA/HO"

Er ekki lágmarkskrafa að fréttamenn á RÚV séu gæddir lágmarks heimildarýni? Greinilega ekki.

Heimildarýni RÚV hefði hentað vel í 3. Ríkinu.

Hin ósmekklega fyrirsögn Róberts Jóhanssonar lýsir dómgreindarleysi og heimsku hans eða prófarkalesara RÚV. Ákveðna greininn á "Gyðingurinn" í fyrirsögn greinarinnar má skilja þannig að gyðingar almennt hafi haft trú á Hitler. Ef fréttamaðurinn á RÚV hefði kunnað íslensku hefði hann skrifað "Gyðingurinn sem hafði trú á listamanninum Hitler". Morgenstern hafði vitaskuld ekki minnstu hugmynd um að "listamaðurinn" yrði skrímsli 20-30 árum síðar.

Rammasalinn Morgenstern seldi myndir líkt og rammasalar gera, og það er oftast ekki mikil list. Menn þurftu ekki að vera í nánu sambandi við þá sem maður selur list eftir.

Alveg eins og í henni Evrópu

Þjóðmenningarráðherra íslensku þjóðarinnar leggur nú blessun sína yfir leikmyndaþorp á Selfossi. Nú á nefnilega að búa til ekta "þjóðmenningu", þegar sumir aðilar hafa reynt að eyða henni eftir bestu getu alla 20. öldina. Nú fær Selfoss Drive-Inn miðaldakirkju og sýnishornaþorp. Einmitt það sem menn vilja sjá.

Ráðherrann sagði þetta í viðtali við RÚV:

Mér finnst þetta alveg frábært, menn hafa séð svipaðar framkvæmdir í Evrópu á undanförnum árum, sem hafa heppnast gríðarlega vel, þar sem menn hafa jafnvel verið að endurbyggja heilu miðborgirnar, og þetta mun verða að veruleika sem ég vona að það verði eh, koma Selfossi og Árborg rækilega á kortið...

Hugmyndasmiðurinn að þessu fyrirhugaða svari við Evrópu er víst að einhverju leyti þjóðmenningarráðherra sjálfur, og er ljóst að hann munn koma sérvisku sinni og undarlegum skoðunum rækilega á kortið. Svo voru menn að tala um Gnarr.

Evrópusýn ráðherrans er jafnan mjög óljós, en gaman væri að vita hvar menn hafi endurbyggt heilu miðborgirnar í Evrópu. Er Sigmundur að hugsa um endurgerðu Nikolaiviertel og Cölln hverfin í Berlin eða bæinn Stralsund, sem DDR lét endurgera á rústum styrjaldar. Hvar féllu sprengjur á Selfossi, áður en þessi hugmynd kom upp? Er DDR-sjónarspil og Hollywood-leikmyndir það sem á að fá ferðamenn til að stoppa á Selfossi?

Bjórr fífla og Loðmundur Lírukassi spilar undir

Ég býst alveg eins við því, þegar ásatrúarmenn spila á lírukassa og drekka dósabjórr úr afrískum hobbýhornum, þegar Day care borgarstóri tekur fyrstu rekustunguna að hofi þeirra á rústum kamars við Kanabragga í Öskjuhlíðinni. Þór og Óðinn geta greinilega ekki hjálpað Selfossi úr þessu.

Gervimenning hentar líklegast best á Íslandi. Íslendingar skammast sín greinilega enn fyrir það sem þeir hafa. Ágætt er að sýna útlendingum enn einu sinni að Íslendingar eru snælduvitlausir og eru að drepast úr minnimáttarótta. Selfoss er akkúrat staðurinn. Þar munu héðan í frá búa sýnishornaþorparar mjög svo gervilegir. Ég mun keyra norður heiðar næst þegar ég ætla á Vík í Mýrdal til að lenda ekki í Bluff Town i Árnesþingi.

Hægt er að heyra og sjá meira um þessa vitleysur í fréttatíma RÚV, og það var ekki kominn 1. apríl. Ef annar fréttamiðill hefði verið með þetta, þá hefði ég hugsanlega trúað þessu.

Fyrstu trúarsamkomur gyðinga á Íslandi

Nú er hlaupið sport í að byggja hof ásatrúarmanna og moskur múslíma. Samkunduhús gyðinga vantar - en það mun koma - og á bæjarins bestu lóð. Lóðin mun vitanlega ekki kosta neitt, og peningarnir koma, en ekki er gott að vita hvaðan. Gyðinga- hatrið er þegar til staðar, svo menn geta sparað við sig svínsblóð og hausa.

Fyrir langa löngu skrifaði ég í DV um fyrstu trúarlegu samkomu gyðinga á Íslandi. Hún var haldin í Gúttó í Reykjavík árið 1940. (Sjá það sem ég hef áður skrifað um þann atburð hér, hér, hér og hér).

Í Gúttó söfnuðust saman flóttamenn af gyðingaættum frá Austurríki og Þýskaland. Þeir höfðu allra náðugast fengið landvistarleyfi á Íslandi, og héldu Jom Kippur, Friðþægingardaginn, hátíðlegan með breskum hermönnum sem voru gyðingar. Enginn rabbíni kom með Bretum til Íslands. Kom það því m.a. í hlut kantors (forsöngvara), Alfred Cohen frá Leeds (sem síðar breytti um nafn og hét Alf Conway og settist að í Kanada) að stjórna fyrstu trúarhátíð gyðinga á Íslandi. Alfred Cohen sést á myndinni hér fyrir neðan. Efst er hópmynd sem Sigurður Guðmundsson ljósmyndari tók af þáttakendum í Jom Kippur guðsþjónustunni 1940 og á litlu myndinni er Harry Schwab, sem ég þekkti og Bernhard Wallis frá Sheffield.

Þegar Bandaríkjamenn leystu Breta smám saman af hólmi 1941-1942, komu einnig margir gyðingar með Bandaríkjaher. Bandarísk heryfirvöld sinntu betur trúarminnihlutum herdeilda sinna en Bretar, og hingað komu prestar hinna ýmsu kirkjudeilda, sem í hernum eru kallaðir chaplains, og einnig rabbínarnir. Sumir af prestum kaþólikka og annarra kristinna kirkjudeilda komu til landsins til lengri dvalar, en rabbínarnir dvöldu aðeins stuttan tíma í senn og var flogið eða siglt með andans menn til Íslands skömmu fyrir helstu hátíðir gyðinga.

Breskir og bandarískir hermenn af gyðingaættum fyrir utan Gamla Iðnaðarskólann í Vonarstræti á Rosh Hashanah (Nýárshátíðinni) haustið 1941, nánar tiltekið 22. september 1941. Myndin er úr safni Philips Bortnicks, sem er maðurinn með loðhúfuna og loðkragann sem stendur við hlið hávaxins yfirmanns sem var herlæknir í Bandaríkjaher. Philip Bortnick hvílir hægri hönd sína á Breta sem hét Alvin Miller. Ýmsir bresku hermannanna á þessari mynd tóku einnig þátt í Jom Kippur samkomunni árið 1940. Tvo þeirra talaði ég við áður en þeir fóru yfir móðuna miklu.

Þó svo að enginn væri rabbíni væri alla jafnan einhver til að leiða bænahald bandarísku gyðinganna. Hermenn Bandaríkjanna á Reykjavíkursvæðinu, sem voru gyðingar, komu saman á ýmsum stöðum. Fyrst með Bretum í gamla Iðnaðarskólanum 1941, líklegast í Baðstofunni, útskornum gildaskála Iðnaðarmannafélagsins (sem reyndar eyðilagðist í bruna árið 1986, en baðstofan var endurbyggð eftir teikningum og myndum).

Einnig voru haldnar guðsþjónustur, shabbatsbænir, í bragga í Camp Laugarnes, sem kallaður var Men's Recreation Hut. Camp Laugarnes var norðaustan við Kirkjusand umhverfis Holdsveikraspítalann sem Bretar tóku í notkun sem herspítala. í Camp Laugarnes var haldin vikuleg guðsþjónusta kl. 19.30 á föstudögum og var það auglýst í The White Falcon:

"Jewish Faith. The Jewish Service will be held each Friday in the Men's Recreation Hut, Camp Laugarnes, at 1930 hrs."

Þegar Bandaríkjamenn voru komnir með meira lið, voru guðsþjónustur haldnar víðar, og t.d. í Elliðaárvogi Camp Baldurshaga. Um þann stað var ort:

Dear Old Baldurshagi(Sung to "Roll Out the Barrel")

  Dear old Baldurshagi,  
  Oh! what a hell of a dump.  
  Rocks and hills all craggy,  
  Stulkas to slap on the rump.  
  If we ever leave here,  
  Our thoughts will wander once more,  
  Thoughts of building Montezuma,  
  On Iceland´s chilly shore.  

Tekið skal fram að gyðingar slógu mikið í rassinn á íslenskum stúlkum, en einnig fóru fram shabbatbænir í spítalakampi sem var staðsettur i Ásum við Helgafell í Mosfellssveit. Þar má enn sjá stóra vatnstanka og rústir sjúkrahússins, sem gekk undir nafninu 208th general Hospital og árið 1942 var haldin samkoma í kampi sem lá við Reykjavíkurflugvöll.

Braggar undir Öskjuhlíð

Fyrsti rabbíninn sem stýrði trúarlegri athöfn á Íslandi, svo vitað sé, kom þannig á vegum Bandaríkjahers haustið 1942. Hann hét Júlíus Amos Leibert og var nokkuð merkilegur karl sem stóð fyrir nútímalegan gyðingdóm. Í næstu færslu Fornleifs verður lítillega sagt frá rabbí Leibert.

Mynd: Kantorinn Benjamin Rubenfeld (Bandaríkjaher) hámar hér í sig matzot (hin ósýrðu brauð) á Pesach Seder í Reykjavík 1942 (1. apríl 1942). Mig grunar að Sederinn hafi farið fram á Hótel Borg. 

Meet the Fokkers

Flugfornleifafræði er merkileg grein. Nú á miklum tímamótum í sögu Fokkersins á Íslandi, er gaman að minnast örlítið Anthony Fokkers (1890-1939), flugvélabrautryðjandans hollenska, sem stundum var kallaður Hollendingurinn Fljúgandi. Í leiðinni væri vert að minnast einnar konu hans.

Það hafa kannski ekki margir velt því fyrir sér, er þeir flugu um loftin blá með Fokkerum Flugfélags Íslands eða Landhelgisgæslunnar, að ein eiginkvenna Fokkers flugvélasmiðs var af alíslenskum ættum. Hún hét Violet Helga Austmann, betur þekkt sem Violet Eastman og var dóttir sæmdarhjónanna Snjólfs Jóhannssonar Austmanns frá Krossi á Berufjarðarströnd í S-Múlasýslu (f. 1860) og konu hans Sigríðar Jónsdóttur sem ættuð var úr Skagafirði. Þau hjónin höfðu sest að í Winnipeg í Kanada og dóttir þeirra Violet fæddist þar aldamótaárið 1900.

Þegar Fokker kvæntist Violet Eastman árið 1927 var hann nokkrum árum áður skilinn við fyrri konu sína, Sophie Marie Elizabeth von Morgen, sem var dóttir þýsks hershöfðingja úr fyrri heimsstyrjöldinni. Anthony Fokker hafði árið 1910 eignast son, Tobias, með fyrstu ástinni sinni, hinni vellauðugu rússnesku flugkonu Ljubu Galanschikoff.

Fokker flugvélaverksmiðjurnar þénuðu vel í fyrri styrjöldinni á því að selja flugvélar til Þjóðverja. Fokker var því efnaður vel þegar hann kvæntist hinni fögru Violet Austmann. En sælan entist ekki og ekki kom Fokker Friendship nafnið til út af því hjónabandi.

Violet Austmann (Eastman) Fokker og maður hennar (fyrir miðju) í Fokker F-10A flugvél árið 1928. Myndin efst er af herra Fokker og konu hans Violet, sem var af alíslenskum ættum.

Einn morgun árið 1929 flaug hin íslenskættaða Violet. Ekki í flugvél, heldur beint út um gluggann á íbúð þeirra hjóna á 15. hæð á 285 Riverside drive á Manhattan í New York. Upphaflega var ályktað að hún hefði framið sjálfsmorð. Síðar fengu lögfræðingar Fokkers því breytt í "dauða vegna lofthræðslu (vertigo)". Þegar nægir peningar voru annars vegar, komu víst aðrir möguleikar ekki til greina. Violet var lögð til hinstu hvílu í New York. Í sömu borg dó Anthony Fokker tíu árum síðar úr heilabólgu eftir uppskurð á ennisholum. Hann var lagður til hvílu í Hollandi. Violet sem dó á gangstétt á 110 stræti gleymdist, en Anthony Fokker er minnst sem hetju háloftanna.

Hvað fær unga konu til að fljúga út um gluggann heima hjá sér, þegar hún gat flogið hvert á land sem var með flugvélum manns síns? Dauði Violets Austmann Fokkers er einatt afgreiddur á mjög furðulegan hátt af karlmönnum með flugdellu. Líkt og að hún hafi bara verið gallaður varahlutur við söguna um hinn merkilega flugkappa Anthony Fokker:

Apparently an unstable character to begin with, her complete disillusionment about the marriage led her to leap to her death from their Manhattan appartment on February 8, 1929. Fokker, in the Dutch version of his autobiography, admitted somewhat sadly to his inability to communicate and love. (Sjá hér).

Í Morgunblaðinu stóð þetta hér um árið: Anthony Fokker Elizabeth skildu þar sem Fokker þótti bæði kvensamur og villtur í líferni. Samband þeirra Fjólu eða Violet varð ekki langlíft þar sem hún framdi sjálfsmorð árið 1929 með því að stökkva út um glugga á íbúð þeirra hjóna í New York. (Sjá hér).

Ef við skoðum samtímaheimildir, t.d. frétt á forsíðu Brooklyn Daily Eagle má lesa þetta 9. febrúar 1929, daginn eftir dauða Violets:

Wife´s Plunge to Death; Accident, Says Fokker

Mrs. Anthony H.G. Fokker

 

Declaring his wife´s death an accident, Anthony H.G. Fokker, designer and manufacturer of Fokker airplanes, today began funeral arrangements for Mrs. Fokker, killed last night when she fell from a window of their apartment on the 15th floor at 285 Riverside dr. to the sidewalk in 101st st.

   Mrs. Fokker had returned from Presbyterian Hospital a few hours before her fall. She had been suffering from a nervous disorder for some time.

   Fokker returned from an air flight yesterday feeling drowsy and went to sleep after a light supper. While he was asleep Mrs. Fokker, who was lying down, asked a maid to get her a glass of water. When the maid returned Mrs. Fokker has dissappeared. She had evidently fallen over the low sill of the window.

   Amos Erickson of 1760 Jerome ave. found the body and called a policeman. Mrs. Fokker was dead when an ambulance arrived. Herbert Reed, secretary and treasurer of the Fokker Aircraft Company, gave a statement in which he said Mrs. Fokker had evidently fainted.

Þannig var það bara afgreitt.

Það þótti nú ekkert slor að búa á 285 Riverside dr. í den, eða jafnvel nú. Miðað við að Violet "féll" út um glugga á 15. hæð niður á gangstétt á 101 stræti, þá hafa þau búið í horníbúð. Ein svipuð íbúð á 11. hæð var seld á tæpar 1.4 milljónir bandaríkjadala fyrir nokkrum árum síðan.

Vangaveltur um Þjóðmenninguna og ESB

Sést hefur hjá þeim aðilum, sem ekki una forseta Íslands hugástum, dálítið langsótt samsæriskenning um að ÓRG sé heilinn á bak við ESB uppsögnina og jafnvel á bak við Pútín. Guðmundur Magnússon sagnfræðingur, blaðamaður og fyrrverandi þjóðminjavörður skrifar á fasbók sinni:

Ekki finnst mér þetta neitt ósennilegt. Forsetinn er guðfaðir ríkisstjórnarinnar og hefur nú fengið (langþráð?) tækifæri til að endurnýja hin gömlu kynni við Framsóknarflokkinn. Áreiðanlega ekki í fyrsta sinn sem hann kemur beint að málum. Traustur 'aðili' sagði mér á sínum tíma að þegar þjóðmenningin var flutt úr menntamálaráðuneytinu í forsætisráðuneytið kortér fyrir fyrsta ríkisráðsfund nýju stjórnarinnar hafi það átt upptök sín á Bessastöðum. Öll skjöl málsins hefðu verið útbúin þar en ekki í stjórnarráðinu.

Guðmundur er þarna að vitna í Orðið á Götunni á Samfylkingareyjunni. Ég tek það fram, að ég tel Guðmund ekki hlutlausan í neinni umfjöllun um Ólaf Ragnar Grímsson. Þar er eitthvað mjög gamalt hatur í gangi, sem ég get ekki skýrt sálfræðilega eða pólitískt nema að taka mjög há tímalaun. En þarna er einnig upplýsing frá traustum "aðila", sem segir okkur sem gröfum dýpra en aðrir, að Guðmundur hefur fengið betri upplýsingar en aðrir um þetta vægast sagt furðulega þjóðmenningarráðuneyti núverandi ríkisstjórnar.

Ég hef ítrekað beðið um að fá að vita, hvað "þjóðmenningardeildin" gerði fyrsta starfsárið, en mér hefur beinlínis verið sagt af einhverri skrifstofukerlingarblók, að ég verði að bíða þangað til skjölin koma á Þjóðskjalasafnið til að fá að vita hvað deildin var að gera allt árið 2014, fyrir utan að naga blýanta. Svo er Magga Hallgríms yfirmaður deildarinnar og annar tveggja starfsmanna hennar í Forsætisráðuneytinu víst komin heim á Þjóðminjasafn aftur, þó hún sé komin af eldheitu framsóknarfólki. Hún hefur kannski aldrei séð yfirmann sinn, sjálfan þjóðmenningarráðherrann. Svo birtist um daginn ein lítil frétt af viðgerð á húsi í kjördæmi þjóðmenningarráðherrans. Það er það eina sem maður fær að vita um "þjóðmenninguna" árið 2014, sem var flutt úr Menntamálaráðuneytinu, eftir að svo margir höfðu rausað yfir þjóðmenningu í því ráðuneyti.

Er það virkilega líklegt að Ólafur Ragnar hafi stjórnað flutningi hins vandræðalega þjóðmenningargeira korter fyrir ríkisráðsfund? Og hver stjórnar honum, nú þegar peysufatakerlingin Margrét vermir þjóðminjavarðarstólinn aftur, þar sem hún hefur að mínu mati setið allt, allt, allt of lengi miðað við það sem lög segja til um. Verst er, að ég hef ekki náin tengsl við eins trausta "aðila" og Guðmundur Magnússon á Morgunblaðinu, þó svo að sokkarnir mínir séu jafngötóttir og sokkarnir hans.

Myndina af gati Guðmundar fékk ég lánaða á FB hans og er sokkurinn aðeins brot af stærri ljósmynd frá Berlín, þar sem Guðmundur er staddur til að ræða við Angelu M.

Nú er hún Snorralaug jacuzzi

Ég frétti í gær af prófessor einum í germönskum fræðum í Kaliforníu, sem bauð dönskum sagnfræðingi í heita pottinn við heimili sitt í Kaliforníu, eftir að hann hafð dílað við Danann um þýðingarátak. Danski sagnfræðingurinn, sem á heimili bæði í Danmörku og í BNA, hafði leiðrétt bandaríska prófessorinn lítillega á ráðstefnu og það þótti prófessornum hið besta mál og bauð Dananum að þýða bók sína nýútkomna yfir á dönsku, og bauð honum höfundalaun sín í Danmörku fyrir vinnuna.

Daninn hugsaði málið og tók svo tilboðinu. Hann sat sumarlangt og þýddi bókina, og þegar hann afhenti þýðinguna var bandaríski prófessorinn allt í einu farinn að tala um hálf höfundarlaun. Daninn hafði ekki haft rænu á því að gera skrifalegan samning við bandaríska prófessorinn og var miður sín yfir refshætti prófsa.

Danski sagnfræðinginn, kom í gær til mín í kaffi, því ekki hef ég neina Snorralaug með vindverkjum heima hjá mér, þar sem ég get boðið mönnum í soðningu líkt og bandaríski prófessorinn. Ég spurði danska sagnfræðinginn, hvaða forlag hefði gefið bókina út, því flest dönsk forlög gefa lítil laun eða engin í höfundarlaun, nema að maður sé því frægari höfundur. Danski sagnfræðingurinn nefndi forlagið og ég hváði og varð kjaftstopp, því forlag það sem hann nefndi, sem ekki er lengur til, borgaði aldrei nein höfundarlaun svo heitið getur, en gaf hins vegar út fræðirit sem stór forlög í Danmörku vildu ekki gefa út.

Snuðaður í heita pottinum

Daninn fékk ekkert fyrir sinn snúð og margra mánaða vinnu. Jacuzziförin var bara prump í bala. Bókin kom svo út á dönsku árið 1999, en þá var þýðandinn á titilsíðu sagður allt annar maður en danski sagnfræðingurinn. Daninn sá aldrei krónu eða mosagrænan dal.

Ég tel víst, að bandaríski prófessorinn hafi mætavel vitað að hann myndi ekki fá höfundarlaun í Danmörku. Forlagið sem bók hans var gefin út hjá, þekki ég af eigin reynslu, sem ritstjóri ársrits gyðinga sem gefið var út um tíma af því forlagi. Prófessorinn, vel vitandi að forlagið borgaði ekki höfundarlaun, lokkaði mann til að þýða bók sína og þýðingin birtist svo undir öðru nafni en þess manns sem þýddi meginþorra bókarinnar. Síðar upplýsti prófessorinn hinn rétta þýðanda sem hlunnfarinn var, að hann hefði sjálfur ekki fengið nein höfundarlaun í Danmörku.

Ég hefði örugglega skitið í heitan pott ameríska prófessorsins (sem nú er orðinn íslenskur borgari), eða eitthvað mun verra, hefði ég verið snuðaður á þennan ógeðfellda hátt.

Saga þessi varðar vissulega líka fornleifafræðinga á Íslandi. Munið alltaf að fá allt skriflega. Skjall prófessora er ekki neins virði nema að það komi á löggildum pappír. Þannig eru lögin líka stunduð í BNA.

Þetta jacuzzi er ekki kosher

og reyndar heldur ekki það sem sést á myndinni efst.

Hinar blautu miðaldir

Mér hefur sýnst að marga fornleifafræðinga dreymi um að finna eitthvað dónalegt í jörðinni. Fáum verður þó af ósk sinni. Fornleifafræði virðist einnig höfða mjög til kynferðislegra vangavelta hjá sumu fólki. Einstaka sinnum heyrir maður af uppgröftrum sem voru hálfgerðar orgíur. Aldrei hef ég lent í slíkum háska.

Archaeology and Sex eru samt óumflýjanlega samtengd fyrirbæri. Þróuð hefur verið undirgrein fornleifafræðinnar, Gender Archaeology (kynjafornleifafræði), þar sem menn velta mikið fyrir sér, hvort Óðinn og Gunnar á Hlíðarenda hafi verið gay, eða Grettir hafi verið með lítinn lim. Kannski skýra tilurð þeirra fræða líka eskimóa og fílamennina sem  einstaka fornleifafræðingar hafa haldið sig finna, t.d. við bæ Gunnars Gunnarssonar nasista og skálds. Ef gumar hafa gaman af því, er það allt í lagi mín vegna, og örugglega þægilegasta aðferð til að komast hjá því að grafa og verða skítugir eins og aðrir fornleifafræðingar. Merkið hér að ofan, sem fannst í Bryggjuborg í Belgíu og er aldursgreint til tímabilsins 1375-1450, er einnig galopið fyrir túlkun. Hvað þarna á sér stað, geta kynjafræðingar líklega skýrt fyrir okkur. Kannski er þetta gleðiganga, en eins gæti allt hæglega bent til þess að ákveðin tegund af femínisma hafi verið iðkuð á miðöldum í Niðurlöndum?

Þegar ég hélt á sínum tíma til náms í fornleifafræði, lét ég löggilda túlka þýða stúdentsprófskírteini mitt yfir á dönsku, ensku og sænsku, enda sótti ég um að hefja nám í nokkrum löndum, til að hafa vaðið fyrir neðan mig. Sænski túlkurinn var sænsk kona í Reykjavík. Er ég sótti þýðingu hennar á prófskýrteini mínu heima hjá henni, vildi hún ræða fornleifafræði við mig, sér í lagi um frjósemisfallosa sem tíðkast höfðu í þeim hluta Svíþjóðar þar sem hún ólst upp. Ég var farinn að hugsa, að blessuð konan hefði ekki fengið alveg nægju sína af slíkum tólum, og var því feginn þegar karl hennar, lítill embættismaður með hatt, kom heim og öllu tali um typpi í sænsku Dölunum var snögglega hætt. Svíar hófu reyndar mjög snemma framleiðslu á limum. Litla myndin hér fyrir ofan er af lim úr hjartarhorni sem er frá steinöld. Limurinn er af veglegri stærð. Hún hefur greinilega líka skipt máli á Steinöld.

Böllurinn á Borg

Á Stóru-Borg undir Eyjafjöllum kom margt upp úr bæjarhólnum meðan að hann var rannsakaður af þjóðfræðingnum Mjöll Snæsdóttur og mörgum misjafnlega hörnuðum ungmennum sem nutu leiðsagnar hennar í votviðrasamri íslenskri fornleifafræði. Ég var einn þeirra. Stóra-Borg var eins og leikfangakista, svo mikið fannst þar af fornleifum, að við ungmennin sem unnu með Mjöll sátum fram á rauða nótt við að þvo og skrá forngripi, og það launalaust. Ég held að eini staðurinn, þar sem eitthvað dónalegt hafi komið úr jörðu á Íslandi, hafi verið á Stóru-Borg. Þar fannst eitt sinn spýta sem hafði verið tálguð svo lystarlega til að hún líktist því sem pent fólk kallar penis erectus eða reður með reisn. Tímasetningar fornminja á Stóru-Borg eru mjög á reiki, og gæti þetta typpi hafa verið yngra en frá miðöldum. Spýtan var mjög sívöl og "tidsløs" eins og Danir segja.

Því miður get ég ekki sýnt ykkur typpið og veit ekki hvort það er lengur til, nema á skráningarkorti Stóru-Borgar rannsóknarinnar. Mikið magn fornminja úr lífrænum efnum frá Stóru-Borg hefur eyðilagst eftir að það var komið á Þjóðminjasafnið. Forvörslu á gripunum var því miður ekki sinnt sem skyldi. Þjóðminjavörður hafði meiri áhuga á fornbílum.

Hvað þessi viðarphallos hefur verið notaður í, ætla ég ekki að velta frekar fyrir mér, en sumir starfsmenn rannsóknarinnar töldu öruggt að þetta væri svo kallaður dildó, eitt af hjálpartækjum ástarlífsins eins og það var síðar kallað í auglýsingum. Kannski var þetta dildó Önnu á Stóru-Borg? Kannski átti Hjálti við vandamál að stríða. Ef svo er, á aldursgreining til 16. aldar mjög vel við. Úr þessu verður það þó ekki sannreynt.

Óháð fundi priapos erecto á Stóru Borg, var oft mjög kátt í tjaldi grafara á hólnum norðan við bæjarhólinn sem rannsakaður var. Á hólnum var á hverju sumri reist gamalt vegavinnutjald. Inni í því flugu margar blautar sögur yfir samlokum, kaffi og kleinum, en aldrei þegar gestir komu í tjaldið. Þá kom yfir menn grafarþögn og frómur helgiblær. Bestar voru sögurnar í miklum rigningum, og af þeim var nóg undir Eyjafjöllum. Mjöll var meistari í slíkum sögum og var fyrir vikið á tímabili kölluð "gamla pervertan".

Fótafrár fallus, sem ber konukríli sem ýtir á undan sér litlum sætum fallusum (tittlingum) í hjólbörum. Merkið fannst í Vlaardingen í Hollandi. Aldursgreining 1375-1450. Hvað var fólk eiginlega að hugsa á þessum tíma? Líklegast um það sama og í dag. Svona minjagripi ætti nú Reðurstofan að hafa í verslun sinni.

Klámfengin merki og tákn

Fyrir þá fornleifafræðinga og aðra sem sakna dónalegra fornleifafunda, og til að bæta fyrir reðurmissinn á Stóru Borg birti ég hér lesendum mínum og öðrum klám og blautlegheit frá miðöldum. Mest af því er frá Hollandi, þar sem slíkt hefur ávallt þótt sjálfsagður hlutur. Hollendingar kalla ekki allt ömmu sína.

Mikið er hún vígreif þessi "pussy Royale". Sumir myndu álykta þetta helgan stað.

Meðan að menn steyptu lítil pílagrímsmerki úr blý og  tinblöndum, sem pílagrímar gátu keypt sér til jarteikna þess að þeir hefðu heimsótt helgan stað eða kirkju, var einnig á 14. og 15. öld frekar blómleg framleiðsla á alls kyns merkjum sem sýndu reður, punghausa, píkur og pílagrímapussur í alls kyns stellingum. Það merkilega við hin síðarnefndu merki er, að sumir telja jafnvel að þau hafi verið afhent fólki af kirkjunnar mönnum.

Mín kenning er sú, að meðan að "miðaldaklám" var allt "verklegt" og í höndunum á Hollendingum, þá var það allt í munninum á Íslendingum - eða þangað til að Íslendingar reistu voldugasta fallusinn í heiminum á Skólavörðuholtinu.

Þreyttur kóngur. Vængina skilur maður og krónuna, en bjallan er líklegast til að tilkynna að lókurinn sé orðinn linur, eða að hann sé að koma nærri Helgustöðum.

Er hér verið að gefa í skyn, hvað pílagrímar hugsa mest um og leita að á ferðum sínum?

Ítarefni um "dónaleg" teikn á miðöldum:

• Fyrst skal nefnd grein hollenska keramíksérfræðingsins Sebastiaans Ostkamps, sem ég þekki lítillega. Ekki þarf annað en að googla Ostkaamp og vulva eða Ostkamp og penis, þá finna menn þessa skemmtilegu grein: Ostkamp, S., 2009. The world upside down. Secular badges and the iconography of the Late Medieval Period: ordinary pins with multiple meanings, Journal of Archaeology in the Low Countries 1.2, 107-125.  Einnig má finna greinina hér og hér.

• Þessi grein sem einnig birtist árið 2009 og er eftir danska konu Ann Marie Rasmussen, sem er Lektor við Duke University í N-Karólínu, er mjög áhugaverð og lýsir mest miðaldabókmenntum þýskum með órum um reður og sköp. Áhugavert!

• Svo er til ágætis bók, eða réttara sagt greinasafn, um efnið: Nicola McDonald (Ed.) 2006 Medieval obscenities. Boydell & Brewer Ltd. Hér er hana að finna Google Books.

Mikið safn miðaldadónaskapar er til í Vatíkaninu í Róm, en það er ekki til sýnis nema fyrir útvalda.