Rassbolti

Af öllum boltaleikum veraldar valdi heimurinn örugglega leiðinlegustu gerðina, knattspyrnuna. Á Ítalíu var þekktur fjöldi knattleika á endurreisnartímabilinu, en Ítalir hafa tekið ástfóstri við fótboltann frá Bretlandseyjum, sem jafnvel hefur stolið nafni gamalla knattleikja Ítalíu, calcio.

Leiðinleg fyrirbæri eins og Rugby og bandaríski ruðningsboltinn hafa lifað af, og jafnvel er kominn ný gerð af því síðastnefnda, þar sem ungar konur leika, og þar sem rassskoran, rasskinnarnar og brjóst eru öllu sýnilegri en tuðran sem þær hlaupa með og sparka aðeins nokkrum sinnum í.

Með góðri markaðssetningu og auglýsingaherferð er Fornleifur viss um að "rassboltinn" frá Mið-Ameríku hefði líklega náð heimsvinsældum hefðu frumkvöðlar hans ekki dáið úr sjúkdómum sem hvíti maðurinn bar með sér til nýja heimsins. Reyndar hafa menn verið að bauka við að endurreisa þennan leik á mismunandi hátt í Mexíkó. Útkoman er upp og ofan enda mismikill þjóðernisrembingur í "endurlífgunartilraunum" á þessum knattleik.

Búningabók Christops Weiditz

Einn maður þýskur, Christop Weiditz að nafni, rómaði knattleik indíána mjög í Búningabók sinni (Trachtenbuch Christop Weiditz), handriti sem hann ritaði um og teiknaði búninga fólks sem hann komst í kynni við á Spáni og víðar. Handrit Weiditz er í dag varðveitt á Germanisches Nationalmuseum í Nürnberg og hefur handritanúmerið Hs. 22474. (Sjá nánar og meira hér, hér og hér.er hægt að sjá aðrar myndir Weiditz af indijánum og öðrum sem hann hitti á Spáni).

Talið er að Weiditz hafi teiknað "rassboltamenn" árið 1528-29, er hann var staddur á Spáni. Árið 1528 tók Hernando Cortés, níðingurinn sem sigraði Mexíkó með farsóttum, nokkra indíána með sér til Spánar. Þar voru þeir sýningargripir við hirð Carlosar V, já ekki ólíkt Sverri Agnarssyni í moskugerningnum í Feneyjum nú nýlega. Meðal þessa indíána voru boltamenn Azteka. Þeim lýsir vel Weidnitz í búningabók sinni.

Við myndirnar af indíánum í rassboltaleik (sem er nafn upp á mína ábyrgð) skrifar Weiditz:

Auf soliche manier spilen die Indianer mit ainem auf geblassen bal mit dem hindert On die hend an Zue Rieren auf der Erdt haben auch ain hardt leder for dem hindern dar mit er vom bal den widerstreich Entpfacht haben auch solich ledern hent schuech an.

Sem skilst kannski betur á nútímaþýsku:

Auf solche Manier spielen die Indianer mit einem aufgeblasenen Ball mit dem Hintern ohne die Hände anzurühren auf dem Boden. [Sie] haben auch ein hartes Leder vor dem Hintern, damit dieses vom Ball den "Widerstreich" empfängt. Sie haben auch solche lederne Handschuhe an.

En fyrir þá sem ekki hafa lært þýsku útleggst þetta á íslensku:

Á þennan máta leika Indíánarnir með uppblásinn bolta með bakhlutanum, án þess að snerta jörðina með höndunum. [Þeir] bera einnig hart leður á bakhlutanum, þannig að það [leðrið] gefi boltanum mótspyrnu. Þeir bera einnig sams konar leðurhanska.

Gúmmíbolti

Þó svo að Christoph Weidnitz lýsi uppblásnum bolta, sem menn þekktu á Spáni og á Ítalíu, þar sem slíkir boltar voru kallaðir pellone eða ballon, þá hefur í þessum leik Azteka örugglega verið notast við gúmmíbolta. Dómeníkusarmunkurinn Diego Duran lýsir þannig bolta árið 1585.

Hann var jafn stór og lítill keilubolti og var gerður úr efni sem kallast ollin sem er kvoða úr ákveðnu tré. Þegar kvoðan var soðið varð hún teygjanleg. Kvoðan er í miklum metum hjá þessu fólki, bæði sem lyf sem og til trúarlegra fórna.  [Gerð að bolta] eru hopp og skopp eiginleikar boltans, upp og niður, fram og til baka. Boltinn getur gert þann sem hleypur á eftir honum örmagna áður en hann nær honum.

Kólumbus mun hafa tekið slíkan gúmmíbolta með sér frá eyjunni Hispanjólu (þar sem á okkar tímum heitir Haíti og Dómeníkanska lýðveldið).

Næsta víst má telja að það hafi verið til nokkrar gerðir af boltaleikjum í Miðameríku þar sem notaðir voru gúmmíboltar. Í Mexíkó vor knattleikir með gúmmíboltum einnig hluti af trúarathöfnum. Í Mexíkó var leikið á stórum völlum eins og þessum, Á síðari árum hafa menn reynt að endurvekja þessa leiki á mjög mismunandi máta:

 

Brosleg sjálfsmynd Christoph Weiditz (1498-1559) eins og hann segist hafa litið út þegar hann var 25 vetra. Jú, hann var greinilega líklegur til að hafa áhuga á þjóleikum pilturinn sá.

Því miður gaf Christoph ekki betri skýringar eða leikreglur fyrir rassboltann sem hann varð vitni að á Spáni, en ætli sé ekki hægt að skálda í eyðurnar. Ég sé þetta fyrri mér: Áður en leðurskjöldurinn kom til hefur það líklega hent að menn hafi gripið boltann með rasskinnunum, en það var algjörlega bannað. Ég sé fyrir mér miklar vinsældir rassboltans. Innan nokkurra ára verður þessi fagri leikur ugglaust keppnisíþrótt á Ólympíuleikunum.

Skóverksmiðjur sem láta lítil börn líma sóla eru þegar farnar að hanna "handskó" fyrir þessa íþrótt, sem er miklu eldri og göfugri en knattspyrnan. Mannafórnum eftir leiki verður stillt í hóf.

Ítarefni af netinu:

Hasso von Vinning: Paraphernalia for the Ceremonial Ball Game in Ancient Mexico

Felipe Solís: The Sacred Aztec Ball Game

Endurskapaður boltaleikur Azteka. Menn eru ekki allir á sömu skoðun um hvernig reglurnar hafa verið. Mjög greinilegt er, að rassleður það sem Weidnitz teiknar á indíánum Cortez er ekki til staðar á leikmönnum í dag. Men taka boltann á lendina og með mjaðmahnykk eða handleggshöggum. Allt frekar slappt að sjá. Fornleif grunar að blöndun við hvíta manninn, sem ávallt hefur verið mjög stífur og óliðugur, hafi mögulega gert það að verkum að "nútíma-Aztekar" eru síður liðugri en sumir forfeður þeirra voru á 16. öld.

 

The Queen of Iceland

In the summer of 1941 a young Bronxonian Jew by the name of Milton Beck was sent all the way up to Iceland to serve his country with the US Air Corps. Such a stay, so close to the North Pole, was difficult for any young man and especially those who were as intensely in love as Milton Beck.

Nope, don´t get me wrong. Milton didn´t give the renowned Icelandic "stúlka" (the Icelandic girl) the interested eye like some of his comrades did while stationed in Iceland. During his long Icelandic summer days and cold and dark polar nights Milton was thinking only about his honey back home in the Bronx. Her name was Ida, Ida Horowitz that is.

Ida Horowitz was a young and a very beautiful girl who Milton had dated in New York before Uncle Sam mercilessly separated them and sent him to stormy and isolated Iceland. In New York he had worked as a truck driver and in Iceland he has probably continued in the same line of work, building military barracks, hangers and machine gun posts. While he was far away from home, she packed ties in a New York tie factory.

As befits a good soldier and an honest young man, Milton had a picture of Ida on his little shelf besides his bed. However, most of his buddies had taped posters of Lana Turner or some inconsequentially clad blondes on the wall besides their bunks in the barracks.

Late in 1942 some smart asses working as editors of The White Falcon, the news-weekly of the US forces in Iceland, came up with the idea to hold a beauty contest. American soldiers stationed in Iceland could send in a picture of their wives or girlfriends to compete for the title The Command Sweat Heart 1941. Milton´s buddies in the barracks sneaked into his holiest of holiest and borrowed a photograph of Ida Horowitz which they submitted to the contest. Sure enough, Ida won the contest. No wonder, she was an extraordinary sexy girl.

The White Falcon spread their story to a wider public and several dailies in the US brought reports from the beauty contest in Iceland. The White Falcon had also published Miss Horowitz address. However, as the story was published in dailies all over the US, so was her address. Ida Horowitz´s fame went around and so did her address, to all corners of the United states. The dailies gave her the extra honorary title "the Queen of Iceland".

Ida suffered great inconvenience for this sudden glory. The main problem was endless letters, postcards and even parcels. The mailman schlepped the post by the sacks up to her small apartment, where she lived with her mother Gussie, who was a poor seamstress. Ida received mail from men from all corners of the United States. Strangers wrote to her asking for an autograph or a photo, and even asked if she fancied marrying them. Ida´s beauty was beginning to drain energy from the US forces in Iceland and elsewhere.

Of course, Milton was practically in a state of shock because of this "situation" on the home front and spent the majority of his last year in Iceland thinking that Ida had possibly received an offer from some irresistible Clarke Gable in a shining Cadillac.

Milton married Ida in 1943

But no, Ida was true to Milton and he returned home in April 1943. They instantly got married in his parent´s apartment. Some dailies brought special reports about the wedding with a large photograph of Ida and Milt. "Maybe after I´m married they´ll stop", she said with a spark of hope in her sexy eyes to the New York Evening Post in 1943 (the photo over the caption is from that interview).

Gradually the letters to Ida stopped coming. Milton and Ida began their life together, and no tales from it have been published in the press since than... except that I suspect that they moved to Florida in the early 1980s and that Milton´s jealous heart suffered a stroke around 1985, when Ida danced twice with Chuck Leibowitz. Chuck never served in the army but became famous as a gigolo and a tango-instructor on Manhattan before he left for Florida due to his asthmatic condition. I feel quite certain that Ida pursued her seasons of bingo and tai chi lesson before she joined Milton in the seventh heaven. But of course, I know nothing about that. Everything after 1943 and even Chuck is a figment of my imagination.

Theoretically they could both still be alive. If they google their names and end up on this remote Icelandic archaeological and historical blog called Fornleifur, they are kindly asked to notify about their whereabouts, so their promotion to historical figures and protected Jewish monuments in Iceland can be slightly corrected.

VÖV

Snælduvitleysa í Lækjargötu

Um leið og ég óska fornleifafræðingum sem standa að uppgreftri undir bílastæði Íslandsbanka við Lækjargötu til hamingju með að finna rústir frá elstu byggð á Íslandi, verð ég að undrast kreddufestuna í þeirri kennslu sem þeir hafa greinilega hlotið í námi sínu í "fornleifafræði" við HÍ. Ég veit ekki hvaðan þeir hefðu annars átt að fá þá hugmynd að hægt sé að aldursgreina með klébergssnældusnúðum. En einhvers staðar hafa þeir lært það rugl.

Grafið fyrir Hótel Snældu undir bílastæði Íslandsbanka.

Snældusnúður úr klébergi

Í frétt RÚV var því haldið fram, að sögn fornleifarfræðinema sem rannsakar grunninn við Lækjargötu, að fundist hefði snældusnúður úr klébergi og að þá "hafi ekki verið að finna hér á landi eftir 1150."

En líklega hefði mátt skýra þetta aðeins betur. Enn fremur má vera ljóst að mikil færni starfsmanna fréttastofu RÚV er svo til engin, líkt og þekkt er orðið. Fornleifafræðingurinn sem ber ábyrgð á rannsókninni hefur væntanlega talið að snældusnúðar úr klébergi (tálgusteini, steatíti) hafi ekki verið notaðir á Íslandi eftir 1150. En það er líka dómadagsrugl og ekki hægt að kenna RÚV um þá skyssu.

Í rannsóknum á Viðeyjarklaustur sem ekki var stofnað fyrr en 1225 (eða 1226) hafa fundist snældusnúðar úr klébergi.

Menn endurnotuðu tálgusteinsker sem höfðu brotnað til að búa til gripi eins og snældusnúða. Á Stöng í Þjórsárdal hafa fundist að minnsta kosti 3 snældusnúðar úr klébergi í yngstu íveruhúsunum þar, sem voru í notkun fram undir 1230. Þó svo að því sé haldið fram í Sarpi að bærinn Stöng í Þjórsárdal hafi farið í eyði árið 1104 (sjá hér), verður að upplýsast ungum fornleifafræðingum til aðhalds, að Sarpur er stútfullur af vitleysum, rangfærslum og rugli, sem ekki er leiðrétt þó svo að sendar séu upplýsingar til aðstandenda þessa gagnabanka. Sarp er ekki hægt að nota til rannsókna eða rökstuðnings. Vinnsla hans er algjörlega metnaðarlaust framtak þar sem menn vinna ekki heimavinnuna sína.

Það er heldur ekki nóg að opna Kuml og Haugfé doktorsritgerð Kristjáns Eldjárns við Íslenskudeild HÍ. Margt hefur gerst síðan hann skrifaði sitt annars merka rit. En það er og verður aðeins barn síns tíma. Kafli hans um kléberg á Íslandi er úreldur.

Klébergsgrýtur frá Noregi, Grænlandi og Hjaltlandseyjum var að mestu hætt að flytja út þegar leirker til suðu og eldunar ruddu sér til rúms. Leirker voru ekki framleidd á Íslandi og komu ekki til landsins í miklum mæli. Er því líklegt að menn hafi notast lengur við norskan tálgustein á Íslandi. Það er því af og frá að hægt sé að slá því föstu að tálgusteinssnældusnúðar og aðrir endurunnir gripir úr tálgusteini hafi ekki verið notaðir á Íslandi eftir 1150.

Með þessu ætla ég ekki að útiloka að byggð við Lækjargötu séu frá allra elstu tíð. En landnámslag í torfi er engin sönnun annars en að hús hafi verið byggð þarna á X öldum eftir að lagið féll. En tálgusteinn var enn notaður í t.d. Viðeyjarklaustri eftir 1225. Það gæti hann einnig hafa verið í nágrenni klaustursins.

Viðbótarupplýsingar frá Bergen (komu eftir að greinin hafði verið birt):

Frá Gitte Hansen lektor í fornleifafræði við háskólann í Bergen fékk ég í dag, 12.6.2015 eftirfarandi skilaboð, sem ættu að taka af allan vafa um að aldursgreining íslenskra fornleifafræðinga á snældusnúðum úr klébergi er út í hött:

"Hej Vilhjalmur

Dine spinnehjul ligner spinnehjul som vi har mange af i vestnorske kontekster . I Bergen ligger de i kontekster datert til 11-1300-tallet. Det vedlagte foto er fra 1100-talskontekster (Hansen, G 2005: Bergen c 800-c 1170 The Emergence of a town. Oplysninger om sender dateringer, altså til 1300-tallet kan du ta som en pers com Gitte, eller med en referanse til Bergsvik, K. A. and Hansen, G. 2015. Medieval rockshelters in Western Norway - activities, function and social identities. I (eds) Baug, I. Larsen, J. and Mygland, S.S. Northern Europe in the Middle Ages; artefacts, landscapes and society. UBAS 8."

Norskir snældusnúðar frá Bergen. Í Noregi finnast snúðar eins og þessir í aldursgreindum samhengjum sem benda til þess að þeir séu notaðir fram til 1300.

Summa summarum: Betri kennsla óskast hið fyrsta í fornleifafræði í HÍ. Það boðaði aldrei gott þegar kreddufastur sagnfræðingur var gerður að prófessor í fornleifafræði og vel menntuðum fornleifafræðingum haldið utandyra vegna landlægrar klíku og skyldleikaræktar innan HÍ. HÍ virkar því miður meira og meira á mig sem einhvers konar menntaskóli.

 

Heimildir um tálgusteinsiðnað í Noregi, Hjaltlandseyjum og á Grænlandi:

Buttler, Simon 1989. Steatite in Medieval Shetland: An archaeological Perspective. Hikiuin 15 (redigeret af Karen Marie Bojsen Christensen og Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson), 183-92.

Storemyr, Per & Tom Heldal 2002. Soapstone production through Norwegian history: Geology, properties, quarrying, and use. Asmosia 5: Interdisciplinary Studies on Ancient Stone, In J. J. Herrmann, Jr. N. Herz & R. Newman (eds), Archaethype Publications Ltd. London, 359-69. 

Væntanlegt er í byrjun næsta árs stórmerkilegt greinasafn um kléberg eftir 22 höfunda, sem góð vinkona mín Gitte Hansen og fyrrv. skólasystir ritstýrir ásamt Per Storemyr. Það er að mínu mati bók sem allir sem vinna við fornleifafræði á norðurslóðum verða að eiga:

In Prep: Hansen, Gitte. & P. Storemyr (eds): Soapstone in the North. University of Bergen’s Archaeologial Series UBAS vol 9. University of Bergen.

4000 ára gamall snældusnúður úr klébergi frá Krít. Góðar tálgusteinsnámur er að finna á Suður-Krít, í fjallabelti milli Myrtos og Arvi. Þær skoðaði ég árið 1986. Skreytið á snúðnum varð síðar vinsælasta skreytið á íslenskum gripum fyrr á öldum. Íslensk menning er greinilega ekkert síðri en sú mínóíska. The Metropolitan Museum of Art.

Remembering Lionel Cohen and Meyer Bubis

WWII is also a part of the history of Iceland. It is a late Saga, which is still being written, and Jews play a part in it. The photograph above shows a Jewish soldier in Reykjavík. It was taken on 12 October 1940. Posing in his uniform wearing a Tallis (a prayer shawl) the soldiers was photographed after the first ever Jewish gathering in Iceland, on the eve of Yom Kippur. He is sitting in front of an interim Aron Hakodesh/ or rather an altar. 

In 1994 the group photograph below was published in the Jewish Chronicle in England. I had kindly asked the Chronicle to publish it hoping someone could identify those attending the Yom Kippur gathering in Reykjavík back in 1940. Then, a Reykjavík based photographer, Sigurður Guðmundsson, was asked to take some photographs. In 1994 his original negatives were donated to the National Museum of Iceland by his relatives. Among the negatives was the group photograph and three sets of photographs of two soldiers sitting besides the Aron Hakodesh "altar" in Reykjavík Good Templars´ Lodge in 1940.

In 1994 I knew, who the civilians posing in the Reykjavík group photo were. They were Jewish refugees from Germany and Austria. However, I had no idea about the identity of the Jewish soldiers. Thanks to the Jewish Chronicle, where the photograph was published on  19 August 1994 , I received information from soldiers who were present as well as from families of some the soldiers, who had passed away. Three of the gentlemen attending the Yom Kippur service in 1940 were still alive and I corresponded a lot with Mr. Harry Schwab in London in the following years. Mr. Schwab had been in Iceland after the war as a sales representative for Marks & Spencer. He was very fond of Iceland.

One of the men who announced his participation in the Yom Kippur fast in Reykjavík was Maurice Kaye of Bournemouth, England. In a letter of 19 August 1994 Mr. Kaye informed the Jewish Chronicle that he was the man in the centre row extreme left with some ones hand on his shoulder. Mr. Kaye wrote that he had been a P.T. instructor (Physical Training Instructor) attached to the command gymnasium in Reykjavík.

For several year I was convinced that that the man on the extreme left centre row as well as on the photograph at the top was Maurice Kaye and I have written so in articles in Icelandic, Danish and English about the first Jewish gathering in Iceland. (See here).

In August 2014 I read on several British media websites about the 80 year wedding anniversary of Maurice Kaye and his wife Helen (see e.g. here). In the media coverage there was a wedding photograph of the couple dating from 1934. Honestly speaking, when seeing that photograph, I didn´t find it likely that the groom of 1934 was the same person he himself pointed out on the 1940 Yom Kippur photography. In fact the man on the photograph at the top isn´t Maurice Kaye.

Recently, and by pure luck, I came across the blog of Professor Ellin Bessner, and discovered the true identity of the man. He was Lionel Cohen of Toronto, Canada.

The two top images show Lionel Cohen and the bottom one is of Maurice Kaye when he married in London in 1934. Maurice was blue-eyed in the reports of the media on his 80th wedding anniversary in 2014. However, the man he believed he was on the photograph of 1940 was black-eyed and can in no way possible be identified as Maurice Kaye.

The man on the two photographs, who took part in the Yom Kippur service in Reykjavík in 1940, was Lionel Cohen, a Canadian from Toronto, born 12 April 1912. He came to Iceland as a private in the Royal Regiment of Canada. In 1942, on 19 August the same year he died in action in France, only 31 years of age. He died in the attack on Dieppe and is buried in the Canadian War Cemetery at Hautot-sur-Mer (See here and here). He was married to Rose (later Richmond; 1913-2005).

Where was Maurice Kaye?

Now I am certain that the man in the photographs is not Maurice Kay, who still lives in Bournemouth at the grand age of 104. The man in the photograph is in fact Lionel Cohen. However at a closer look at the servicemen, who haven´tt yet been identified, I find it likely that Maurice Kaye is standing in the upper right hand row at the far right, standing beside Kurt Zeisel a refugee from Austria, who was the first Jew to be bar mitzvahed in Iceland. Mr. Kaye informed the British press in 2014 that he had been court-martialed after punched a soldier in the face for anti-Semitic remarks. The sentence was stationing in Iceland. - Was Iceland really that bad??

Meyer Bubis

Another Canadian from Toronto, Meyer Bubis (b. 1914) was also present at the Yom Kippur service in Reykjavík in 1940. He was born in Pittsburgh Pennsylvania, United States in 1914. He was also killed in battle in France. He was announced lost in battle on the coast of Dieppe on 19 August 1942 and declared dead by the Canadian Royal Regiment on 1 November 1942. He arrived with the Canadian Royals in Iceland in June 1940. Above you can see him in Reykjavík and his photograph in the "book of remembrance for Canadian soldiers"

Meyer Bubis received a small print of the group photograph from photographer Sigurður Guðmundsson and he sent it to his father, Salomon Bubis in Toronto. On the back of the photo-card Meyer wrote:.

"Pop, This is the first time in the history of Iceland that such a service has been held, Meyer. P.s. Take care of this for me, please. B66596 Pvt. M. Bubis, Royal Regiments Canada."

A photo-card which Meyer Bubis sent to his father, Salomon in Toronto, from Iceland in 1940. Less than two years later Meyer Bubis lost his life in the raid on Dieppe in Northern France. Ontario Jewish Archives. Photo Sigurður Guðmundsson 1940.

Lionel Cohen og Meyer Bubis

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson © The author of this article is Dr. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.

Til minningar um Lionel Cohen og Meyer Bubis

Síðari heimsstyrjöld er einnig hluti af Íslandssögunni, þótt sumum láti sér fátt um finnast. Þetta er brot af ljósmynd sem tekin var í Reykjavík 12. október 1940. Maðurinn á myndinni féll í Frakklandi sumarið 1942.

Árið 1994 birtist hópmyndin hér fyrir neðan í Jewish Chronicle á Englandi. Ég hafði beðið blaðið um að birta hana í von um að einhverjir þekktu þá sem sitja fyrir á hópmyndinni. Sigurður Guðmundsson ljósmyndari tók myndirnar og aðrar af gyðingunum í Gúttó á Friðþægingardeginum (Jom Kippur) í Reykjavík haustið 1940. Ég fékk bréf frá nokkrum þátttakendum og ættingjum þeirra hermanna sem lifðu síðar heimsstyrjöld af.

Einn þeirra sem ritaði mér var Maurice Kaye i Bournemouth á Englandi, sem sagðist vera maðurinn í miðröð lengst til vinstri með hönd mannsins fyrir ofan á öxl sér. Hann skrifaði að hanni hefði verið leikfimiskennari herdeildar sinnar í Reykjavík.

Ég stóð síðan í þeirri trú að þetta væri Maurice Kaye og sami maðurinn sem einnig sést á myndinni efst, og hef ég upplýst þetta í greinum sem ég hef skrifað um fyrstu samkomu gyðinga á Íslandi.

Í ágúst 2014 sá ég, að haldið var upp á 80 ára brúkaupsafmæli Maurice Kayes og konu hans Helen. Flest helstu blöð og fjölmiðlar Englands greindu frá þessum merka áfanga í lífi samlyndra hjón (sjá t.d. hér). Þar birtist brúðkaupsmynd af þeim hjónum frá 1934 og sannast sagna fannst mér hann ekkert líkur manninum á myndinni frá Reykjavík, sem hann sagðist vera. Maðurinn á myndunum í Gúttó er heldur ekki Maurice Kaye. Síðan kom ég fyrir stuttu síðan algjörlega fyrir tilviljun inn á bloggi Ellin Bessner, og sá þá hvers eðlis var.

Tvær efri myndirnar eru af Lionel Cohen, en neðsta myndin er af Maurice Kaye er hann kvæntist í Lundúnum árið 1934. Maurice var bláeygur er fjölmiðlar greindu frá 80 ára brúðkaupsafmæli hans árið 2014. Maðurinn sem hann telur sig vera á myndinni frá 1940 var svarteygur og í raun ekkert líkur Maurice Kaye.

Maðurinn á myndinni efst, sem tók þátt í Jom Kippur samkomunni í Reykjavík 1940, var Lionel Cohen, Kanadamaður frá Toronto, f. 12. apríl 1912. Hann kom til Íslands sem óbreyttur hermaður með The Royal Regiment of Canada. Árið 1942, þann 19. ágúst, féll hann aðeins 31 árs að aldri við Dieppe í Frakklandi og er greftraður í grafreit í Dieppe Canadian War Cemetery, Hautot-sur-Mer (sjá hér og hér). Hann var kvæntur Rose, síðar Richmond (1913-2005).

Hvar var þá Maurice Kaye?

Nú er ég viss um að myndin er alls ekki af Maurice Kaye sem enn býr í Bournemouth á Englandi 104 ára að aldri, heldur af Lionel Cohen. En við nánari athugun á þeim mönnum sem áður hafa ekki verið greindir af sjálfum sér eða ættingjum tel ég ljóst að leikfimisþjálfarinn Maurice Kaye standi hugsanlega efst í hægri röð við hliðina á Kurt Zeisel, sem á afkomendur á Íslandi. Maurice Kaye gæti þó hafa misminnt og hafa verið með við síðara tækifæri. Kaye sagði árið 2014 við fjölmiðla, að hann hafi verið tvö ára á Íslandi og hafi verið íþróttaþjálfari, og að hann hafi verið sendur til Íslands eftir að hafa slegið mann í andlitið vegna andgyðinglegra ummæla. Hann sagðist hafa verið var dæmdur af herrétti til að fara til Íslands.

Meyer Bubis

Annar Kanadamaður frá Toronto, sem reyndar var fæddur í Bandaríkjunum, var Meyer Bubis (f. 1914). Hann féll sömuleiðis í Frakklandi. Hans var saknað eftir átökin við Dieptte 19. águst 1942 var talinn af herstjórninni þann 1. nóvember árið 1942. Hann kom einnig til Íslands í júní 1940 og tók þátt í Jom Kippur-föstunni það ár. Hér ofar er mynd af honum á Íslandi og úr minningarbók um fallna kanadíska hermenn.

Meyer Bubis fékk hópmynd frá Jom Kippur samkomunni í Gúttó hjá Sigurði Guðmundssyni ljósmyndara og sendi myndina föður sínum Salómon í Toronto og skrifaði aftan á myndina:

"Pop, This is the first time in the history of Iceland that such a service has been held, Meyer. P.s. Take care of this for me, please. B66596 Pvt. M. Bubis, Royal Regiments Canada."

Ljósmynd Meyer Bubis sem hann sendi föður sínum í Toronto. Tæpum tveimur árum síðar féll Meyer Bubis í hinni misheppnuðu árás við Dieppe. Ontario Jewish Archives. Ljósm. Sigurður Guðmundsson. [Þetta er ekki sama "skotið"/ramminn og myndin ofar]

Lionel Cohen og Meyer Bubis

The Queen of Iceland

Ungur gyðingur frá Bronx, Milton Beck að nafni, var sumarið 1941 sendur til Íslands til að þjóna landi sínu með US Air Corps. Slík vist nærri norðurpólnum var erfið fyrir unga menn, og sér í lagi þá sem voru eins ákaflega ástfangnir og Milton. Nei, Milton leit ekkert á eftir "íslenska stúlka" eins og aðrir dátar. Á Íslandi hugsaði hann dagana langa um hana Idu sína Horowitz heima í Bronx.

Ida Horowitz var ung og efnileg stúlka sem Milton hafði deitað heima í New York, áður en Oncle Sam sendi hann norður í Ballarhaf. Í New York vann hann við að aka trukkum og á Íslandi hefur hann líkast til haldið því áfram. Meðan hann var fjarri góðu gamni pakkaði hún bindum í bindaverksmiðju.

Eins og góðum dáta sæmir, hafði hann mynd af henni uppi við á eins konar altari við rúmstæði sitt, meðan aðrir félagar hans voru með myndir af einhverjum ómerkilegum ljóskum og gjálífiskvendum á veggnum við kojuna sinn í bröggunum.

Síðla árs 1942 fengu einhverjir pörupiltanna á ritstjórn The White Falcon, blaðs Bandaríkjahers á Íslandi, þá hugmynd, að efna til keppni sem þeir kölluðu Command Sweatheart Hermenn Bandaríkjahers á Íslandi gátu sent inn ljós mynd af ástinni sinni, kærustu eða konu til að keppa um titilinn. Félagar Miltons læddust í helgustu vé hans og fengu lánaða mynd af Idu Horowitz og sendu hana í keppnina. Og viti menn, Ida vann titilinn enda íturfögur yngismey.

The White Falcon greindi frá þessum sigri í nokkrum klausum.

En böggull fylgir oft skammrifi. Frægðin fór víða og einnig heimilisfang Idu, sem var því miður birt í fjölda dagblaða í Bandaríkjunum.

Hlaut Ida mikið ónæði af þessari vegsemd og tign og eitt af vandræðum hennar voru þau ógrynni af bréfum, kortum og jafnvel pökkum sem bárust heim í litla íbúð hennar, þar sem hún bjó með móður sinni, hinni fátæku saumakonu Gussie. Bónorð og tilboð bárust stúlkunni frá nær gjörvöllum herafla Bandaríkjanna. Bréf voru borin í sekkjum heim til gyðjunnar og hún fékk einnig titilinn "the Queen of Iceland". Menn báðu hana um ljósmynd og eiginhandaráritun, ef hún vildi ekki giftast þeim.

Vitaskuld var Milton miður sín út af þessu og eyddi meirihluta þeirra tveggja ára sem hann dvaldi á Íslandi í að hugsa um að Ida hefði kannski tekið tilboði einhvers riddara á hvítum kadiljáki.

Milton kvæntist Idu árið 1943

Nei, Ida var Milt sínum trú og er Milton kom heim og 1943 í apríl létu þau rabbína pússa sig saman í íbúð foreldra hans. Var sagt frá því sérstaklega í blöðunum, svona aðallega til þess  að koma í veg fyrir meira bréfastand frá mönnum á biðilsbuxunum. Ida var farin að draga mátt úr herafla BNA á Íslandi og víðar með fegurð sinni. "Maybe after I´m married they´ll stop" sagði hún með vonarneistann í augunum við New York Evening Post árið 1943 (myndin af hjónakornunum efst birtist í New York Evening Post árið 1943).

Smátt og smátt hættu bréfin að berast Idu í Bronx. Milton og Ida héldu síðan út í lífið, og fer greinilega engum sögum af lífi þeirra eftir þetta ...nema að mig grunar að þau hafi flust til Florida í ellinni og að þar hafi Milton fengið slag fyrir sitt afbrýðissama hjarta um 1985 er Ida dansaði tvisvar sinnum við Chuck Leibowitz, en eins tel ég víst að Ida hafi stundað bingó og taí chi þangað til hún sameinaðist Milton sínum aftur í sjöunda himni. En ég veit auðvitað ekki neitt um það.

Þau gætu þess vegna verið enn á lífi. Þá gefa þau sig fram, ef þau googla sig og uppgötva að þau eru orðin að friðuðum fornleifum á Fornleifi.

Don´t Look for Fun in Iceland!

Getur verið að "ástandið" hafi að miklu leyti verið hugarástand eða órar í íslenskum karlpeningi, og að allar sögur af vinsældum íslenskra kvenna á meðal breskra dáta og Kana hafi verið orðum auknar?

Nei, ekki held ég að málið hafi verið svo einfalt, en lítum á málið í einni samtímaheimild: Í blaðagrein, sem birtist í blaði í Bandaríkjunum, sem kallað var Denton Record-Chronicle og kom út í Denton í Texas-ríki, er grein eftir útsendara Associate Press, Tom nokkur Horgan, sem sendur var til Íslands sumarið 1942. Hann greindi frá bæklingi sem erlendir hermenn gátu keypt sér í "Reckiavick". Ekki þekki ég þetta rit, en hef áður skrifað um aðvörunarrit sem einhver ræfill í Reykjavík gaf út (sjá hér). Kannski hefur höfundur Meira um Setuliðið og Kvenfólkið gefið út eitthvað á ensku.

Don´t Look for Fun in Iceland Book Advices

(Note: Tom Horgan, Associate Press staff writer, has been on a voyage with vessels of the United States neutrality patrol and has visited the new defence bases in Iceland. Here is a story of what he found there, certain details being omitted at the request of the U.S. Navy.)

By TOM HORGAN

REYKJAVIK, Island. Aug. 12- (AP) (delayed) -- American forces assigned to this amazing land of Ice and fire may purchase for $2.50 a paper-covered illustrated guide book which contains no truer or more significant advice than the following:

"It must be stated that those who seek a live of boisterous gaiety and attach importance to bodily comforts, have at present little reason to come to Iceland."

The cost of the book, which would bring about 50 cents in the United States should prepare the purchaser for almost any future transaction.

   Of boisterous gaiety, there is none. The capital´s leading hostelry, Hotel Borg, holds the only liquor license, and spirits are sold only to patrons who purchase a full meal, and then in strictly limited quantities between the hours of noon and 2:30 p.m. , and in the evening between 7 and 11 O´clock.

   Domestically brewed beer is sold freely, but even residents claim for it only one per cent alcoholic content, and it has much the same flavor, aroma and potency as the Icelandic fogs which come rolling in from the sea without notice.

Dance Music

    The closest approach to merriment may be found at the Borg in the evening, when a three piece orchestra furnishes dance music, thus disclosing a distinctive Icelandic custom. Groups of unescorted young women arrive shortly after the dinner hour. The girls come to the hotel frankly eager to dance with the American and British officers, but they firmly decline to sit at the same table with their dancing partners or to accept refreshments.

     Conversation while dancing usually is confined, in excellent English, to :"I am very sorry, but I do not understand English."

     The Borg and one other hotel have been declared by military authorities out-of-bounds for enlisted men, but they probably would not be disposed to pay hotel prices anyhow - $1 for a double Scotch about the size of a single portion at home. The law limits each patron to three double Scotches.

     In more than a week the correspondent did not see a single man, American or British, with a girl companion. Common gossip has it that as punishment for associating with British soldiers, the flaxen tresses of several Icelandic maidens were shorn close by indignant countrymen.

     Residents of rural sections, according to Americans who have been stationed here some time, are much more cordial than city dwellers and soon there should be a new version of the marine and the farmer´s daughter - Hinkey, Dinkey, Parley Voo. (Sjá hér).

Mikil ósköp. Ætli sé til einhver sannleikur í þessu? Voru borgarpíurnar svona heiðvirðar og prúðar? Glöggt er vitaskuld ávallt gests augað. Kannski var "ástandið" bara hugarástand íslenskra karla? En kannast einhver við að konur hafi verið rúnar lokkum fyrir að hafa dansað inn í nóttina með dáta? Norðmenn gerðu það reyndar við norska konu sem hafði legið með þýskum hermanni árið 1941.

Nei, er ekki líklegast að þessi blaðamaður, eins og svo margir aðrir fyrr og síðar, hafi látið frjótt ímyndunaraflið hlaupa með sig í gönur. Blaðamenn eru alltaf í einhverju ástandi, misjafnlega annarlegu. Eða er verið að gera meira úr ástandinu en ástæða er til.

„Hermenn voru svo kurteisir og hjálpsamir. Íslenskir karlar gösluðust áfram og tóku ekkert tillit til kvenna, sýndu þeim bara ókurteisi.... “
           Herdís Helgadóttir, 2001. Úr fjötrum. Íslenskar konur og erlendur her, bls. 182.

Brotin bein

Kirkja sú sem nú stendur í Breiðuvík í satanískum præríustíl húsameistara ríkisins var vígð árið 1964. Hún er því næst nýbygging þótt ljót sé. Vona ég að ég móðgi ekki neinn með því að segja sannleikann. Líklega hefur litla kirkjan frá 1824 (sjá mynd) sem stóð í suðurhluta kirkjugarðsins nokkuð norður af hinu alræmda vistheimili í Breiðuvík þótt of lítil til að berja Drottins orði inn undir höfuðskelina á afvegaleiddum og einskisverðum drengjum sem sendir voru í Breiðvík til að hægt væri að brjóta þá gjörsamlega niður.

Beinin, sem hótelstýran á Hótel Breiðuvík finnur við hið minnsta pot, eru vart úr börðum drengjum, þótt margt hafi verið barið í Breiðuvík, en lemstruð eru þau nokkuð. Árið 1431 vígði Jón Gerreksson bænhús í Breiðuvík, og grunar Gvend, að það sé kannski undir hótelinu að hluta til. Allir muna hvað kom fyrir hinn danska biskup.

Beinin, sem gætu verið úr miðaldagrafreit við bænhúsið, eða jafnvel eldri, eru því fornminjar. Má furða sig yfir árvekni "fornleifastofu" þeirrar sem skoðaði þau árið 1999 eða 2000, eftir að tilkynning hafði borist til Reykjavíkur um beinafund í Breiðuvík árið 1912. Mér líkar alltaf skjót vinnubrögð. Í árvekni og röggsemi kollega minna gleymdist þó að upplýsa, að beinin eiga að fara á Þjóðminjasafnið, nema að annað sé ákveðið.

En þrátt fyrir brotin bein og brotnar sálir er fallegt þarna vestast í Evrópu. Ég hef aðeins einu sinni komið í Breiðuvík í roki og rigningu, en þekki aðra sem ekki langar þangað aftur. Skil ek það vel.

Hvaða tannkrem notaði hann?