Óð Snorri Sturluson líka í gyðingahatri?

 

Á hinum síðustu og verstu tímum, þegar gyðingahatur hefur sjaldnast verið meira í Evrópu og "venjulegir" Íslendingar skrifa í umræðu á Smettiskruddu um umskurn, að gyðingar séu sjálfir að kalla yfir sig nýja helför, meðan enn aðrir segja fjálglega frá því að þeir hafi á ævi sinni "lent í ferlegum Gyðingi, sem beitti bæði slægð og kænsku til að græða á þeim sem öðrum, laug, sveik og stal og það..." (sjá athugasemdir þann 10. nóvember 2013 á snjáldurskinnu Ragnhildar Pálu, sem er mikill vinur gyðinga).

Þegar svo hræðilega er komið fyrir Íslendingum í ófétis hatrinu og fordómunum, er áhugavert að detta ofan á nýja fræðigrein um Snorra Sturluson og gyðinga. Ég hef sjálfur skrifað niðursoðna, en þó mest lesnu (og stolnu) sögu gyðinga á Íslandi (sjá hér), en hefi aldri rekist á neitt um að Snorri forfaðir minn, og okkar margra, eigi að hafa ritað um gyðinga eða gyðingdóm. Hann velti vissuleg fyrir sér þjóðum að sið fróðra samtíðarmanna sinna, sem vissu mest lítið um allt. En það er glænýtt fyrir mér að Snorri hefði verið að gangast upp í gyðingum. Hann nefnir gyðinga ekki einu sinni í Eddu sinni.

Ungur fræðimaður við Harvard/UCL, Richard Cole að nafni, hefur mikið velt fyrir sér frásögnum  af gyðingum í fornbókmenntum Norðurlanda. Í nýrri grein (sem hér er í nýjustu gerð sinni frá 2017, en þessi grein var skrifuð á grundvelli "draft" gerðar. Richard hefur breytt grein sinni eitthvað) sem hann hefur ritað um gyðinga og Snorra Sturluson er margt á huldu og flest mjög tilgátukennt. Segir Cole reyndar sjálfur að hugmyndir sínar, sem eru vægast sagt frekar langsóttar, séu kannski "unpalatable". Ég verða að viðurkenna að mér þykir tilgáta Cole algjörlega óæt, þótt margt áhugavert sé hægt að lesa í grein þessa unga, áhugaverða fræðimanns sem ég fylgist með á Academia.edu.

Múspells synir voru synir jötunsins Múspells, sem samkvæmt Snorra áttu að ríða að Bifröst til að berjast við æsina við Ragnarökkur á Vígríðarvelli ásamt öðrum illfyglum eins og Surti, Fenrisúlfinum og Miðgarðsormi. Cole telur að Snorri lýsi Múspels sonum í Eddu sinni (ca. 1215) með minnum sem notuð voru til að lýsa gyðingum, sér í lagi svo kölluðum "rauðum gyðingum" í frásögnum af Antikristi. Telur Cole að Snorri sé að nota lýsingar af "Rauðu gyðingunum" þegar hann lýsir Múspells sonum. Samkvæmt miðaldahindurvitnum áttu þeir að búa í Kákasus, einangraðir mjög, og áttu þeir að koma á hinsta degi til að berjast við góð öfl og til að koma í veg fyrir ætlunarverk Krists.

Sér Cole margt líkt með lýsingum á rauðu gyðingum og sögum af Loka og af þursunum Múspellssonum. Segir hann að kenningin Muspellz synir hjá Snorra sé "halfrím" við kenninguna Ísræls synir sem er skilgreining sem gefin er á gyðingum í Stjórnahandriti  (AM 226 and 228 folios) sem er samansafn frásagna úr Gamla Testamentinu og er frá 14. öld, en ekki þeirri 13. eins og Cole heldur fram. Vitnar Cole einnig til miðaldakvæðis sænsks og miðaldatréristu máli sínu til stuðnings. En Cole gleymir hins vegar að segja okkur að sænska miðaldakvæðið Konung Alexander, sem inniheldur frásögn af "rauðum júðum", er frá 1380 og tréristan sem han birtir mynd af í grein sinni er úr þýska ritinu Der Antichrist frá 1480. Elsti textinn sem nefnir rauðu gyðingana er handritið Der Jungere Titurel frá 1272 , og telur Cole að sagan þar af rauðgyðingunum geti byggt á miklu eldri heimildum. Engar sönnur eru þó færðar fyrir því eða í riti því sem Cole vitnar í eftir Andrew Colin Gow. The Red Jews. Antisemitism in an Apocalyptic Age 1200-1600. (Leiden: E.J. Brill, 1995).  Mér þykir í hæsta máta ólíklegt að Snorri Sturluson (1179-1241) hafi verið búinn að ná sér í hugmyndir sem byrjuðu að gerjast eftir 1220 suður í Evrópu.

Þessa mynd notar Cole til að færa rök fyrir að lýsingar Snorra á Múspells sonum séu lánaðar af lýsingum miðaldaruglubókmennta um svokallaða "rauða júða". Myndin er hins vegar ekki frá tímum Snorra, heldur frá 1480.

Grein Coles er tilraun til tilgátu. Hann setur ekki fram nein óyggjandi sannindi um þekkingu Snorra Sturlusonar á gyðingum eða notkun hans á gyðingalýsingum þeim sem hann telur að Snorri heimfæri upp á aðra óvinsælar eða óferjandi fígúrur. Mér finnst Cole gera Snorra upp þekkingu á fræðum og kreddum sem alls ekki eru varðveittar frá tímum Snorra sjálfs.

Ekki ætla ég að útiloka, að Snorri hafi þekkt til gyðingahaturs. Hugsanlega hefur Snorri fengið að láni einhver hatursminni um illsku gyðinga til að heimfæra á þurs úr Múspellsheimum. En ef ekki liggja fyrir betri heimildir en þær sem Cole framreiðir, verður þetta í mesta lagi skemmtileg tilgáta og tómar vangaveltur. 

Myndin efst er niðurlensk eða þýsk trérista á pappír frá ca. 1470, sem sýnir gyðinga ræða við Jóhannes skírara. Gyðingahatur, sem Cole sér bergmálast í lýsingum Snorra á Múspellssonum var vissulega í hæsta máti áþreifanlegt á miðöldum. Það voru sannarlega til illmenni á tímum Snorra. Mörg þeirra störfuðu innan kirkjunnar, sem eins og öfgaíslam í dag ól á og nærðist á hatri í garð annarra þjóða og trúarbragða.

Þessi mynd er frá sama tíma og Snorri var upp á sitt besta. Myndin (músið myndina til að stækka hana) er teiknuð af meinfýsnum munki í skattaskrá Norwichborgar árið 1233, og á henni er hæðst að gyðingum sem bjuggu á þeim tíma í borginni. Þeir voru greinilega hataðir á sama hátt og konan hataði gyðinga í athugasemd á smettiskruddu Ragnhildar Pálu um daginn.

Háðsmyndin er m.a. af Isaak syni Jurnetts, syni Eliabs. Hann er sýndur sem konungur með þrjú andlit. Í Norwich er reyndar enn til hús sem kallað er Music Hall, sem er talið vera afbökun á Moishe Hall, og telja sumir að húsið sé að grunni til það hús sem Isaak ben Jurnet bjó í á 13. öld. Ísak þessi var lánadrottinn Hinriks III  Englandskonungs, svo og munka í Westminster sem hann saksótti fyrir skuldir, og einnig biskupsins af Norwich.

Moshe Mokke og kona hans Abigail eru einnig hædd á níðteikningunni. Moshe Mokke var dæmdur fyrir að slá mann og síðar hálshöggvin fyrir að höggva silfur. Hinrik III greiddi aldrei Ísak fé það sem hann skuldaði honum og setti á lög sem gerði gyðingum lífið mjög leitt. Það átti að heita að hann verndaði þá, en fyrir það lánuðu þeir honum á mjög góðum kjörum og greiddu stundum sjálfir fyrir með lífi sínu. (Hinrik III hef ég áður nefnt. Hann elskaði hvítabjörn sinn meira en gyðinga. Heinrekur III tjóðraði björninn í Tower of London og á tyllidögum fékk björninn að synda í Thamesá og veiða sér fisk. Henrý var mikill dýravinur og átti líka fíl sem dó líklega úr rauðvínsdrykkju).

Árið 1144 var gyðingum í borginni Norwich kennt um barnaníð og morð, þegar 12 ár drengur, Vilhjálmur að nafni, hvarf. Þótt aldrei hafi sannast að Villi litli hefði verið myrtur, og líklegra sé, að hann hafi verið grafinn lifandi af ættingjum sínum sem héldu að hann væri látinn, þá komu upp svipaðar ásakanir á hendur gyðingum á næstu árum víðs vegar um Bretland. Vilhjálmur var tekinn í dýrlinga tölu. 

Líklegt er að beinagrindurnar 17 (þar af 11 af börnum) sem fornleifafræðingar fundu í brunni í Norwich (sjá hér) séu afleiðing múgæsingar sem greip um sig á Bretlandseyjum á 12. öld? Kannski töldu kirkjunnar menn, sem fengið höfðu fé að láni frá gyðingum, múgnum trú um að fólkið sem myrt var væri Múspells börn og því réttdræpt.

Gyðingahatur er enn notað til að hlaupa frá skuldum sínum, til að fyrra sig ábyrgð og til að kenna öðrum um allt sem miður fer.  Það sannaðist er einn af pótentátunum sem settu Ísland á skuldamannabekk hér um árið ásakaði ásamt öðrum ýmsa gyðinga á Bretlandseyjum fyrir að reyna að ná í auðævi sín fyrir slikk (sjá hér, hér, hér , hér og hér).

Athugasemdir

[Aðalbjörn Leifsson (IP-tala skráð) 20.11.2013 kl. 17:26]

Júðahatur er mjög mikið hér á Íslandi. Þar sem ég vinn þar er gyðingahatur mikið. Bæði á meðal íslendinga og pólverja. Ég segi þeim hiklaust að ég sé zíonisti og andlegur gyðingur og að ég elski Ísrael. Margt ljótt er þá sagt. En mér er sagt að fyrirgefa þessu fólki þó svo að það sé illa innrætt (og illa gefið). Skratinn (Belzebúb) sjálfur hefur eflaust tekið sér bólfestu í því. Að sanna tilvist Guðs er auðvellt, sjáið bara Gyðigana, þeir lifa allar ófarir af. Gott fólk gyðingar.

[Axel Jóhann Hallgrímsson, 20.11.2013 kl. 17:56]

Aðalbjörn, mér finnst það ekki lýsa velvild í garð gyðinga að kalla þá júða!

[FORNLEIFUR, 21.11.2013 kl. 05:09]

Alex, kennir þú ekki gyðingum um dauða Arafats? Þú kallar dauða hans morð og hryðjuverk. Það lýsir ekki velvild. Svo heldur þú að þú sért krati. Það gæti skýrt þessa heift þína í garð gyðinga.

Aðalbjörn, er það tilfellið að Pólverjar á Íslandi séu að láta í ljós gyðingahatur? Mér var einu sinni bent á slíkt á pólskri vefsíðu um Ísland. Það var fjarlægt af umsjónarmanninum sem ekki er gyðingahatari. Líkast til verður að hafa samband við biskup pólverjanna út af því.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 21.11.2013 kl. 13:47]

http://skagstrendingur.blog.is/blog/skagstrendingur/entry/1064444/

http://skagstrendingur.blog.is/blog/skagstrendingur/entry/1180424/

http://skagstrendingur.blog.is/blog/skagstrendingur/entry/1088745/

Axel þú átt ekki erindi á blogg mín. Farðu ekki að gráta.

[Ingibjörg Axelma Axelsdóttir, 21.11.2013 kl. 15:20]

Þú leggur gagnrýni á þig til jafns við gyðingahatur?

Svei mér þá. Megalomania?

Ég er sammála föður mínum hvað hans innlegg varðar. Það er heilmikil mótsögn í því að gagnrýna hatur í garð gyðinga, og að uppnefna þá í sömu setningu.

Annars bað hann mig um að skila því til þín, að hann gráti ekki. En hann táraðist þegar hann hló sig máttlausan yfir því hvað "mikilsvirtur fræðimaður" sem vildi láta taka sig alvarlegan gæti verið svona barnalegur þegar allt kæmi til alls.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 21.11.2013 kl. 17:54]

Ingibjörg dóttir Axels, greinilegt er að hann pápi þinn hefur grenjað dálítið  í þér. Þú er góð stelpa að standa upp fyrir kallinn.

Þú ert hins vegar búin að ákveða að orðið júði sé vont og gyðingur gott. Þannig notar þú kannski orðin sjálf. Margir Íslendingar taka árlaga orðið júði sér í munn í Passíusálmunum, svo eru hinir sem tala um "helvítis júðana". Aðalbjörn veit vel hvernig á að nota orð, og kannski er ég gyðingur. Það kemur þér ekkert við.

Ég vil ekki hafa hér heimsóknir frá fólki sem svínar mig til eins og það hafi étið óðs manns skít og kennir gyðingum um allt illt sem í heiminum gerist. Faðir þinn hefur til fjölda ára kallar mig öfgamann og uppnefnt mig á skrílslegan hátt fyrir að andmæla því ógeðfellda og sjúka gyðingahatri sem þrífst meðal sumra Íslendinga. Ég vil ekki láta slíka menn vaða uppi á bloggum mínum, því engin rök eru fyrir hatri.

[E. Einars (IP-tala skráð) 23.11.2013 kl. 15:53]

Þessi Axel er bara dæmigert netröll. Sýnist dóttirin vera það líka.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 25.11.2013 kl. 05:47]

E. Einars. Axel er kannski einn af Múspellz sonum, sem kemur hér og angrar okkur í Netheimum.