Brotasilfur - óáfallið

Í þessari færslu má sjá tvær stórmerkar ljósmyndir sem finna má á vef Héraðsskjalasafns Austurlands. Hér bograr Kristján Eldjárn yfir silfursjóð sem fannst austur a landi, óáfallinn, árið 1980. Eldjárn þótti vitaskuld, sem eins konar fornleifafræðingi, furðulegt að sjóðurinn kæmi óáfallinn úr jörðu. Það þykir flestum reyndar enn í dag. Ég held að menn séu hættir að leita að skýringum. Það er svo óþægilegt.

Hér má lesa aðrar greinar Fornleifs um þennan sjóð:

Det ville som sagt være meget beklageligt for skandinavisk arkæologi... (2011) Greinin er ekki á dönsku.

Hvar er húfan mín? (11.12. 2012; sjá síðustu athugasemd neðst)

"Miklu betri en Silvo" (16.12.2012)

Moldin milda frá Miðhúsum er horfin (4.1.2013)

Hvað fær maður fyrir silfur sitt ?  (13.4.2013) Í þessari grein birtist eftirfarandi frásögn:

Auðun H. Einarsson segir frá (1.5. 1997, sjá færslu dags. 13.4.2013)

 

Neðri myndin af vef Héraðssafns Austurlands er unaðsleg ljósmynd af finnandanum og syni hans. Gleðin skín úr augum þeirra. Ekki þótti finnandanum fundarlaunin góð, en síðar var bætt úr því fyrir tilstuðlan þingmanns eins frá Snæfellsnesi og skálds í Reykjavík, sem er sonur fyrrverandi forseta Íslands.

They are back!

According to the Icelandic press (links a; b; c and d) the new British Ambassador to Iceland, Michael Nevin, twitted about a large yellow casket which he recently received from London. Yesterday Mr. Nevin revealed to the Icelandic public the contents of the big box. In the casked were two oil paintings from 1790 with Icelandic motifs.

The yellow box containing the two paintings has arrived under the curious eyes of Jón Stefánsson Milkmaid (1921). The photography on the Edwardian dresser is of Ambassador Nevin after having delivered his Diplomatic credentials to the Icelandic president Guðni Th. Jóhannesson.

The two paintings, used to hang in the British Embassy in Reykjavík, but were sent to London some 10 years ago for repair at the Government Art Collection GAC (not the National Gallery like the Icelandic media reported). Before they were returned to Reykjavík last week, they went on exhibition in the Whitechapel Gallery in London, as well as in Birmingham and Ulster. For a while, the painting ornated the walls of the Department for Environment, Food & Rural Affairs, at Nobel House, Smith Square in London. But now they are back "home", where they are appreciated more than at an odd meeting on Fine British food and rural affairs, i.e. The Naked Cook and River Cottege.

GAC 4822: The New Geyser, (Icel. Strokkur) a geysir which awoke after an earthquake in 1789. It lost its power in 1896 to reawake in 1963.

The Paintings, showing the famous Icelandic hydrothermal feature Geysir as well as Strokkur in Haukadalur S-Iceland, are entitled The Great Geyser (GAC 4821)and The New Geyser (GAC 4822). They were painted by Edward Dayes (1763-1804), seen here to the left, who was a well known London artist albeit mostly known for his watercolours.

In May 1789, encouraged by the naturalist and patron of science Joseph Banks, John Thomas Stanley (later first Baron Stanley of Alderley) set off from Leith on an expedition to Iceland. His intention was to research the island with his team of 26 experts and assistants. He returned with a collection of dried plants and numerous sketches drawn by Stanley himself or by other crew members. Edward Dayes and Nicholas Pocock were then commissioned to prepare completed drawings and etchings from these amateur studies. Both of the paintings that have now been returned to the UK embassy in Reykjavík base on sketches by the Stanley-expedition skilful draftsmen, and are quite similar to stone-prints made from the same drawings (see below). (See here for more information on Forleifur about Stanley in Iceland)

In 1958 the paintings were bought at a Christie's auction in London from a private collection. They were were bought by Frank T. Sabin Art Dealers in Shaftesbury Avenue,  London for the Ministry of Works. After the auction in November 1958 they were listed by the British government Art Collection as:

'The Property of a Nobleman'; by whom sold through Christie's, London, 'Pictures by Old Masters' sale, on 28 November 1958

(Lot 97), as 'The Great Geyser' and 'The New Geyser, Iceland'.

Let us hope that the paintings will hang in the British Embassy in Reykjavík for a long time to come. They are such an important source to Icelandic life in the late 18th century, in an age when Iceland hardly had a painter, except for the autistic Sæmundur Hólm (see here and here in Icelandic), who drew or painted fictive Icelandic motifs which he sold to Danish patrons. Later this year, I hope to take a closer look at the two paintings in the British Embassy in Reykjavík, if I may.

Here are some interesting details from two of the two paintings just returned back 'home': Have a look at the fantastic brass quadrant with a small telescope, fixed on a tripod. They don't make instruments like that anymore.

Thanks: The author would like to thank Andrew Parratt, curator at the GAC in London, for helpful information.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, March 2017.

Njósnarar og dátar í stórborginni - hvað annað?

Heljarmennið Egill Helgason er alltaf að pæla eitthvað í óttalegri fáfræði sinni, en vill þó helst alltaf hafa á réttu að standa. Nú brá svo við um daginn að hann vissi í það sinn ekki svarið við spurningu sinni. Slíkt kemur óvenju sjaldan fyrir Egil (sjá hér).

Egill vildi láta segja sér hvaða dularfulli maður gekk inn í mynd af þýskum dátum fyrir utan Hótel Borg árið 1934. Besta tillagan sem borist hefur Agli er að það hafi verið skákmaðurinn Ásmundur Ásgeirsson, sem þó var aldrei eins hávaxinn og maðurinn sem gekk aftan við þýsku dátana árið 1934.

 

Frank le Sage de Fonteney um 1920, ekki ósvipaður manninum á myndinni frá 1934 - eða spæjara í síðari tíma 007 kvikmyndum.

Ég fór að hugsa málið, sem ég get ekki upplýst Egil Helgason um, því hann hefur síðan 2005, er hann fór með dónaskap og ósóma um mig á Silfrinu meinað mér að gera athugasemdir hjá sér.

Ekki Ásmundur skákmaður

Þetta er öruggleg ekki Ásmundur Ásgeirsson, hugsaði ég með mér, en hugsanlega Frank le Sage de Fonteney sendiherra Dana á Íslandi, sem var mjög hávaxinn maður. Hann hafði töluverðar áhyggjur af veru Þjóðverja á Íslandi og sendi margar skýrslur til Kaupmannahafnar um það. Honum var þó örlítið í blóð borið að dramatísera hlutina. Var Frank kvæntur Guðrúnu Eiríksdóttur, sem áður hafði verið gift dönskum manni, Tage Møller, og átti með honum Birgi síðar ráðuneytisstjóra.

Einnig er til í dæminu, að Frank sendiherra hafi verið þarna staddur til að njóta góða veðursins á einum mesta menningarpunkti heimsþorpsins sem hann var sendiherra í. En við nánari eftirgrennslan er ég nær viss um að þarna spígspori sendiherrann ekki, því Frank var 54 ára árið 1934 og miklu karlalegri en maðurinn á myndinni. Með því að skoða skó kauða sá ég strax að hann er í sams konar skóm og dátarnir. Þess vegna tel ég líklegra að sá hávaxni hafi verið skipverji á Kreuzer Leipzig, hugsanlega yfirmaður, sem fengið hefur að fara í bæinn óeinkennisklæddur.

Var hann njósnari? Hvað var svo sem að njósna um árið 1934? Mikilvægi Íslands kom ekki fyrr en með NATÓ.

Ég á reyndar til afrit af sumum bréfum sendiherrans Frank le Sage de Fonteney um Þjóðverja til yfirvalda í Kaupmannahöfn og ekki er laust við að sendiherrann af greifaættunum hafi verið dálítill spæjari, þegar hann var ekki í útreiðartúr með íslenskum hrossapröngurum. Hér má lesa meira um hollenska ljósmyndarann Wim van de Poll og samferðakonu hans Anitu Joachim.

Danski sendiherrann var reyndar líka fyrir utan Hótel Borg

Til upplýsingar Agli og öðrum má greina frá því að til er önnur mynd af dátunum frá Kreuzer Leipzig, þar sem þeir koma úr suðurátt og hafa þá líklega verið búnir að hrista Frank sendiherra af sér og gefa öndunum. Kannski fór Frank inn á Borg og fékk sér kaffi og líkjör. En þar sem Egill hafði myndina sem hann birti á Silfrinu í sl. viku úr borunni á einhverjum Lemúr, er nú ekki nema von að hann sé ekki nægilega vel upplýstur. Hins vegar tel ég víst að sendiherrann sitji lengst til hægri á myndinni hér fyrir neðan. Hann gekk stundum með baskahúfu, enda franskur húgenotti að ætt. Mynd, þar sem hann er með slíka húfu, birtist t.d. af honum í íslenskum og dönskum blöðum árið 1939. 

Íslenskar kerlingar og karlar í frönskum ritum

Fornleifur stundar það sem frístundagaman, álíka og læknar leika sér í golfi, að safna teikningum og ristum af íslenskum kerlingum og körlum frá 18. og 19. öld. Á hann orðið dágott safn af þeim sem fyllt gæti heilt óðal í búsælli sveit. Við verðum að þakka Frökkum fyrir að eilífa þessa Íslendinga á seinni hluta 18. aldar, jafnvel þótt þeir hafi hugsanlega aldrei séð Íslendingana sem þeir teiknuðu. 

Þær myndi sem sýndar verða hér úr safni Fornleifs, og sem ekki byggja á teikningum í bók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar, Reise igigennem Island (1772), eru einnig flestar franskar. Þessar frönsku myndir voru einu ásjónur Íslendingar sem lítill hluti af heimsbyggðinni hafið séð síðan að íslenskar konur sátu (stóðu) fyrir hjá Albrecht Dürer i Antwerpen árið 1521 (sjá hér). Voru teikningar Dürers vitaskuld lítt til sýnis fyrr en 19. öld þegar þær komust í eigu eins af meðlimum Rotschild-ættarinnar, þeirrar ríku.

Hvort einhver Frakki teiknaði upphaflega þessi hjón, sem yður eru sýnd í dag, á Íslandi, eða hefur látið aðrar myndir hafa áhrif á sig skal ekkert fullyrt um hér. Mér hefur dottið í hug að leiðangrar þeir sem komu til Íslands á vegum franska greifans Buffons (sjá hér) og sem tók með sér sauðkind og þríhyrndan hrút, sem áður hefur verið greint frá á Fornleifi, hafi hugsanlega rissað upp mynd af Íslendingum af tegundinni homo sapiens, án þess að vilja taka slíka vandræðagripi með sér til Frakklands viljuga eða nauðuga. Frakkarnir vildu miklu frekar hafa með sér kind og hrút en mannfólk, enda voru þeir dýrafræðingar. Ástand Íslensku þjóðarinnar var vissulega slæmt á síðari hluta 18. aldar, en Íslendingar voru hvorki í svo mikilli útrýmingarhættu, né það hrjáðir og dýrslegir í útliti að útlenskir ferðalangar vildu hafa spesímen af þeim með sér á fæti til Frans.

Rúmri hálfri öld síðar tóku aðrir Frakkar afsteypur af Íslendingum og höfðu síðar til sýnis í konungshöllinni í París (sjá hér). Segið svo ekki að íslensku afdalafólki hafi ekki verið sýndur áhugi. Vive la France! 

Homme Islandois & Femme Islandois (1788) 

Fyrsta gerð mynda af íslenskum karli og konu (sjá efst) sem birtist á bók í Frakklandi eru tvær myndir af Homme Islandois og Femme Islandois. Þau birtust í 10. bindi í ritröð um búninga þjóðanna eftir Jaques Grasset Saint-Sauveur, sem ber heitið Costumes Civils actuels de tous les Peuples connus. Bindið sem íslensku hjónin birtust komu út árið 1788. (Sjá myndirnar efst; Hér geta menn flett bókinni sem gefin var út af Pavard útgáfunni í París). Myndirnar voru teiknaðar af Felix Mixelle. 

Maður getur leyft sér að velta því fyrir sér, hvort íslenska konan í bók Grasset Saint-Sauveur hafi verið teiknuð eftir mannamyndunum úr einhverjum af útgáfum af bók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar, Reise igiennem Island, sem kom fyrst út í Sorø árið 1772 (2. bindi, sjá hér). Það tel ég þó næsta ólíklegt, og karlinn hjá Eggerti og Bjarna skilar sér alls ekki á teikninguna af íslenska karlinum hjá Grasset Saint-Sauveur. 

Þess ber að geta að árið 1788 komu út aðrar myndir af íslenskum hjónum í nágrenni Heklu og öðrum Íslendingum við soðningu við Geysi í Haukadal. Í enskri bók, nánar tiltekið í 1. bindi af bók síra John Trusler: The Habitable World Descirbed; Or the Present State of the People in all Parts of the Globe, from North to South: Showing The Situation, Extent, Climate, Productions, Animals, &c. of the different Kingdoms and States; Including all the new Discoveries: etc. & etc. Part I., London 1788. Leifur á einnig þessa bók og sömuleiðis úrrifnar myndir úr öðru eintaki í safni sínu. Myndirnar af Íslendingum í bókinni eru heldur ekki fyrirmyndir íslensku hjónanna í frönskum búninga og landfræðiritum.

Homme de L´Islande & [Femme de L´Island] í Costumes de Différent Pays (1797)

Árið 1797, tæpum áratug eftir að Homme og Femme Islandois komu út í bók Grasset Saint Savieurs um búninga heimsbyggðarinnar, kom út rit með endurteiknuðum myndum Grasset Saint-Saveurs sem gefin var út í Bordeaux undir ritstjórn útgefanda sem hét Labrousse. Bókin bar heitið Dostumes de Différent Pays.

Fornleifur á því miður aðeins karlinn, sem ég keypti nýverið í Frakklandi af fornbóksala. Einhvern tíma hefur hann líklega verið rifinn út bókinni, því myndirnar gáfu fyrir nokkrum árum meira í aðra hönd en ef reynt var að selja bókina. Slíkt skemmdarstarfsemi hefur lengi tíðkast og eru bækurnar nú orðnar svo sjaldséðar og svo  dýrar að þessi ljóti siður er sem betur fer sjaldgæfari en áður. Ég leita enn að konu fyrir karlinn. Þessi kona hér fyrir neðan á ég ekki en hún á heima á LACMA listasafninu í Los Angeles og því ugglaust ekki til fals fyrir piparsveininn á óðali mínu. Ef ég næ í konu fyrir hann, og hann er ekki hommi, bíð ég í brúkaup í beinni á Fornleifi með tölvukampavíni og ódövrum.

Konan í Los Angeles

Hjón í Tableau historique, descriptif et géographique de tous les peuples du monde (1821)

Á öðrum og þriðja áratug 19. aldar gaf forlagið Lecrivain í París út verk í litlu broti um landafræði og menningu fólks í heiminum. Árið 1821 var Íslandi gerð skil. Listamaðurinn sem fenginn var til að sýna hina hrjáðu íbúa þessa eldfjallalands tók hjón Felix Mixelle frá 1788 og pússaði þau saman á eina mynd. Þetta gera útgefendur víst til að spara, en samt var einnig pláss fyrir Heklu í bakgrunninum. Karlinn er enn með sinn svarta þríhyrnuhatt, stafinn og skikkjuna góðu. Konan er einnig kopípeistuð úr fyrrnefndum frönskum verkum. Mér líkar einstaklega vel við uppgræðsluátakið á þessari mynd. Svo virðist sem listamanninum hafi þótt við hæfi að setja eina Alaskaösp eða álíka stórvið í bakgrunninn. Ég held mikið upp á þessi menningarhjón sem ég hef leyft mér að kalla Vigdísi og Geirharð í höfuðið á frumkvöðlum þeim sem kenndu frönsku á RÚV í árdaga.

Costumes Civils Actuels Des tous les Peuples Connus, dessines d´apres nature, graves et colories (1830)

Árið 1830 birtust loks íslensk hjón, sem skyld voru þeim fyrrnefndu í fyrsta bindi fjögurra binda ritraðar Silvain Marechals, sem hann kallaði Costumes Civils Actuels Des tous les Peuples Connus, dessines d´apres nature, graves et colories, sem út kom í París (Hér er meira að segja hægt að skoða bókina). Fornleifur á þessi hjón í tveimur eintökum og búa ein þeirra ugglaust á Suðurlandi og hin einhvers staðar á Snæfellsnesi.

Vona ég að lesendur hafi haft gaman af þessari myndlistasýningu Fornleifs, sem verður opinn um óákveðinn tíma. Þetta er ekki sölusýning.

V.Ö.V. í mars 2017

To H.M. Queen Elizabeth II: Please correct the error, your Highness

   The above painting is by Elisabeth Jerichau-Baumann (1819-81), who was one of the leading female painters in Denmark in the mid and late 19th century. Born in Zoliborz, once a wealthy rural area south of Warsaw, into a German family, Elisabeth became a Danish subject, when she married fellow artist and professor of the Royal Academy in Copenhagen, Jens Adolf Jerichau.  They had met in Rome, whereto they both had travelled to seek inspiration and live the lives of true artists of the period. In Rome Jens Adolf was a student of the Icelandic-Danish sculptor Bertel Thorvaldsen.

After settling down in Copenhagen, Elisabeth lived in the shadow of her husband, as was the custom of those days. From 1847 and onwards, she gave birth to nine children.  Despite this, she managed to work with her art and to present it to a wide public. She found it difficult to get accepted in Denmark being a woman, and later when Denmark and Germany were at war, also because of her German descent. Due to the couples'­ many visits and stays abroad, together and on their own, Elisabeth Jerichau-Baumann received more recognition in England and especially in France. Her art was also more inspired by French and British trends than by the so called Danish Golden Age painters.

In the month of June 1852 the artist couple travelled to London to present Queen Victoria with a portrait of the Queen dowager of Denmark (see here), and to exhibit Elisabeth's works at the gallery at the newly rebuilt Bridgewater House.  A review in the Times, probably referring to the portrait above, reported that 'the lovers of simple natural beauty will not fail to be attracted by the portrait of an Icelandic maiden, in her national Sunday suit, holding her Psalm book in her hand - a picture which for the tenderness and truthfulness of execution seems to us worthy of the highest praise.

During the exhibition, Queen Victoria invited Elisabeth and her husband to a private reception at Buckingham Palace. The painting of the Icelandic girl was bought by Queen Victoria for the amount of 900 Rbd (Rixdollars). The painting now hangs in the drawing room of Osborne House, Isle of Wight.

From an Icelandic girl to a Norwegian widow

At some stage, during the long period of Victoria's own dedicated widowhood, a sign stating that the painting depicted a "Norwegian widow" was fixed to the elaborate frame in 1876.  Ever since the owners have been reluctant to correct the error. The title The Norwegian widow is now presented with quotation marks on the website of The Royal Collection Trust in London (see here).

It is highly unlikely that an Icelandic woman living in Copenhagen posed for Elisabeth in Copenhagen. That would definitely have made the 'headlines' in Iceland, which it didn't. A more likely scenario is that Elisabeth used available etchings of Icelandic women, which she found in contemporary travel-books, as a model. She then masked the model with a Hellenistic face and seated her in a slightly Victorian variation of one of the Icelandic church chairs from Grund, which is still kept in the National Museum of Denmark. This 16th century Icelandic chair is one of a pair of chairs (the other one to be found in the National Museum in Reykjavík), carpentered  in the Romanesque style. The sad, but majestic face, as well as the black robe of the 'Icelandic woman' might have led to the assumption that she was a widow.

 

The Grund-chair which Elisabeth Jerichau-Baumann was inspired by

Other Icelandic Women by Jerichau-Baumann

In 1852 Elisabeth completed two variations of the panting of the Icelandic woman; The one she sold Queen Victoria. Another one is now kept at the Hamburger Kunsthalle (Ein isländisches Mädchen, Inv.-Nr. HK-3466; see here on the website of Dr. Jerzy Miskowiak, a Polish urologist and a surgeon who has lived in Denmark since 1971. Dr. Miskowiak plans the publication of all known works of Jerichau-Baumann later this year. The model in the arched panting in Hamburg is similar to that of the Icelandic lady in London. However, she sits in a chair, which has no connection to Iceland at all. The London-painting is a much better work of art than the painting in Hamburg. Most likely the painting in Hamburg, also dated to 1852, was first painted for an exhibition in Copenhagen, after which Elisabeth decided to paint a better version for her exhibition in London. The work in Hamburg has the title "Ein Isländisches Mädchen" - An Icelandic girl. The Germans possibly have found the woman in the picture too young to be addressed as a 'Frau' or a widow.

In 1862 Elisabeth painted still another Icelandic woman with the  help of remedies in the form of Icelandic artefacts kept in the National Museum in Copenhagen.  Now Elisabeth created the 10th Century Saga-figure Hallgerður, the femme fatale wife of Gunnar from Hlíðarendi. Gunnar was a good friend and companion of Njáll in Njáls-Saga.  By putting an 18th century Icelandic crucifix around her neck and an Icelandic ornamented belt around her early 19th century hat, Elisabeth tried to revive a major figure of the Icelandic Saga-litterature, the heartless 10th Century proto-feminist Hallgerður, which the Danes  wrongly renamed Hallgjerde. Despite 400 year of Danish rule at the time the portrait was painted, only a few Danes managed to understand Icelandic, not to mention to speak it.

Elizabeth Jerichau-Baumann´s 'Hallgjerde' was auctioned off by Bruun & Rasmussen in 2008. Whom the painting was sold to is a secret, but the estimated value was 50.000 DKK or € 6700 (link Work 570, page 232). Hallgerður didn't want to give her husband a few strands of her long hair so he could rewind the broken cord of his bow, when their home was under attack - which resulted in his death. Now she is hanging somewhere to the delight of a passionate collector, who probably doesn't know that Hallgjerde forsaked her husband, because he had slapped her cheak, when he discovered that she had sent her slave to a neighboring farm to steal. 

Iceland rembembers the artist in 1882

Half a year after the death of Elisabeth Jerichau-Baumann, she was remembered in the Icelandic annual magazine, Skírnir. Skírnir reported (in my translation):

On the same day (11 June) died Elisabet Jerichau-Baumann, who has become famous for her drawings and colored paintings. She was married to the sculptor Professor Jerichau, whom she had met in Rome. She was born in Poland to German parents, and in the recallection of her childhood, she had vivid memories from the revolution (1829). One of her paintings is called "Finis Poloniæ" (The termination of Poland). She travelled widely in Europe and was greatly inspired by these travels,  e.g.in  Constantinopel, where she was allowed to get aquainted to the women of the Sultan in the Harem. She often told vivid and interesting stories about her travels in dailies and pamphlets.  Two of her paintings were inspired by Icelandic themes, one was entitled "An Icelandic woman" [the title Islænderinde was printed in Danish in the Icelandic article], and the other symbolized Hellgerður Langbrók. The first painting was bought by Queen Victoria of Britain.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, March 2017