Mjöll komin á áttræðisaldurinn

Frú Mjöll Snæsdóttir, fil.kand., hér í bæ (ef þið eruð í Reykjavík) er sjötug í dag. Þetta gerist fyrr eða síðar fyrir flesta. Ég naut þess árin 1981 og 1982 að fá að vinna stund úr sumrum hjá gömlu pervertunni á Hólnum (Stóru-Borg). Allir vita að enginn varð samur maður eftir að hafa reynt hólinn.

Í þá tíð var vandfengið að komast í uppgröft fyrir unga stúdenta í fornleifafræði. Kristján Eldjárn fann fyrir mig pláss hjá Mjöll. Er eg henni ævinlega þakklátur fyrir vistina.

Þetta ljóta viðurnefni, gamla pervertan, sem þið hnutuð líklega um í fyrstu málsgreininni, fann ég ekki upp. Það kom til af því að Mjöll var hafsjór af þjóðlegum bröndurum, dónalegum. Þá reitti hún af sér í nestistjaldinu á Stóru-Borg. Það veitti þreyttum vinnudýrum hennar mikla ánægju og andlega upplyftingu. Að loknum brandara, héldu sumir vart vatni og aðrir hneggjuðu út á sandinn. Þá flaug þetta viðurnefni eitt sinn út úr velhressum kvenstúdent og hélst lengi síðan.

Ég hef skrifað örlítið um ævintýrin á Stóru-Borg hér á Fornleifi (Sjá hér, hér, hér og hér), en bíð enn eftir stóru verki frá Mjöll um vinnu okkar margra á hólnum góða.

Til hamingju með sjötugsammælið Mjöll. Lifðu heil.

Myndin efst sýnir Orra Vésteinsson sagnfræðing, sem úr mútum kominn gerðist fornleifafræðiprófessor, og Mjöll að mæla eitt af mörgum gólfum á Stóru-Borg; en á bak við þau gengur léttklæddur maður og hlær af einum af dónalegheitunum úr tjaldinu. Mér sýnist að lóa fljúgi yfir honum ... nei þetta er ryk sællra minninga.

Ónafngreindur lundi í póstkassanum

Fornleifur fær ekki oft póstkort frá framandi löndum, nema frá einstaka gamlingja á ferðalagi. Honum brá því mjög í brún þegar hann opnaði póstkassann í gær. Þar lá aldrei þessu vant enginn reikningur, en hins vegar póstkort með mynd þessum fína lunda á syllu.

Lundinn hafði verið sendur 27. janúar frá Íslandi og því flöktað um í póstkerfinu í heila viku, sem þykir nú orðið bara nokkur góður tími.

Mér þótti strax furðulegt að lesa það sem á kortinu stóð. Sendandinn hafði ekki skrifað neitt á kortið, heldur prentað skilaboð sín og nafn og heimilisfang mitt í prentara, klippt það út og límt á kortið.

Lundinn er líka dývítis dóni, því skilaboðin voru heldur ekki undirrituð. Þau á þessa leið:

Áhugaverð lesning bíður þín á:

https://skemman.is/handle/1946/23442

Góða skemmtun

Venjulega opna ég hlekki sem nafnleysingjar og tröll eru að ota að mér, en þar sem ég veit hvað skemman.is er, ætlaði forvitnin næstum því að drepa mig. Ég opnaði hlekkinn, sem ekki týndist í póstkerfinu, og þar kom fram meistararitgerð Margrétar Hallgrímsdóttur þjóðminjavarðar við félagsvísindadeild HÍ, sem ber heitið Þjóðminjasafn Íslands. Þættir úr stofnanasögu (2016).

Einhvern tíma áður hef ég opnað þessa ritgerð og kíkti þá meira í hana en ég las. Ég man að mér þótti þetta frekar þunnur þrettándi fyrir mastersritgerð og hugsaði með mér að kannski hefði bréfum fækkað í bréfasafni Þjóðminjasafns frá þeim tíma að ég vann þar.

Ég kíkti aftur í gær í ritgerð þessa. Það er tóm tímaeyðsla eins og blogg þetta, og skemmti ég mér ekki yfir ritgerðinni frekar en fyrri daginn. Mér finnst skautað hratt yfir sum vandamálatímabil Þjóðminjasafnsins.

Mér þykir enn furðulegt að forstöðumaður ríkisstofnunar, sem í öðrum löndum yrði að hafa doktorsmenntun, skrifi meistararitgerð um stofnun sína og sögu hennar í starfi. Það er eiginlega það sama og að viðurkenna, að yfirmaðurinn hafi ekki verið meistari á stofnun sinni, áður en hann skrifaði ritgerð við Háskóla Ísland. Eins þykir mér með ólíkindum að menn hafi tíma til að skrifa slíka ritgerð, þegar þeir stjórna einni að helstu menningastofnunum landsins. Slíkt er örugglega á Íslandi talið til hæfileika, þegar kona á í hlut - og ég viðurkenni fúslega að konur eru til flestra verka hæfari en karlar. Mig grunar aftur á móti, að ef karlræfilstuska hefði gert það sama, hefði hann verið rekinn með smán fyrir að hafa verið í námi í vinnutíma - og ekki er Háskóli Íslands neinn kvöldskóli - eður hvað?

Lundi minn góður, sparaðu póstkortin og frímerkin. Saga Þjóðminjasafnsins hefur enn ekki verið rituð að viti. En það er þó harla fyndið að sjá lundarfar sumra manna að þeir telja það köllun sína að skrifa sögu embætta sinna, þegar þeir sitja enn á embættisstóli og allt leikur í lundi þegar ekki er verið að reka starfsmenn og líka á öðrum stofnunum. Það minnir mann einna helst á keisara í Róm. Tilfallandi lundapysjur og gamlir fornleifafræðingar eiga vitaskuld erfitt með að skilja slíkar prímadonnur. Við eru svoddan einfeldningar. Fornleifur las þó hér áður fyrr einhverja latínu með litlum skilningi og kann því að sjá í gegnum áróðursrit manna fyrir sjálfa sig.

En hvernig það er hægt að framleiða slíkt í HÍ um hábjartan dag og verða meistari fyrir, er ofar mínum skilningi. En meiri af tíma mínum eyði ég ekki í slíkar vangaveltur. Flest á hinu háa Íslandi er ofar mínum skilningi hvort sem er. Góðar stundir.

Er óreiða í Skemmunni?

Nokkrum mínútum eftir að ég birti ofanstæða frásögn af óundirrituðu póstkorti, ætlaði ég að sjá hvort allt virkaði á blogginu. Þá sá ég að ritgerðin eftir þjóðminjavörð var ekki lengur aðgengileg á Skemman.is. Það er búið að loka fyrir gegnsæið sem var þar í gær.

Viðbót við viðbótina einni og hálfri klukkustund frá birtingu þessa blogs. Sviðsstjóri þjónustu og miðlunar á Landsbókasafni upplýsir:

Í gær var afgreitt erindi frá höfundi ritgerðarinnar sem vildi láta loka aðgangi að henni.

Það var svar við erindi mínu til skemman.is, sem sent var kl. 9:17 að íslenskum tíma í dag 4. febrúar 2020:

Í gær opnaði ég og las í ritgerð á Skemmunni sem hægt var að finna hér:

https://skemman.is/handle/1946/23442

Í dag er búið að loka á lestur.

Mér leikur forvitni á því að vita hvað veldur þessu breytta ástandi á milli daga.

Líklegt tel eg að fleiri lundar hafi verið á ferðinni með póstþjónustunni.

Fyrrverandi prófessor í fornleifafræði segir skoðun sína

Hér er er loks eins konar fornleifafræði. Við sögu kemur gamall lektor minn frá námsárunum í Árósi, sem óstaðkunnugur Snorri Sturluson kallaði í Árósum, þótt ósinn sé aðeins einn.

Jyllands-Posten, eða Jótlandspósturinn er bleðill sem gefinn er út í Danmörku, ntt í Árósi. Blaðið er eingöngu annálað, eða réttara sagt frægt af endemum, fyrir skopteikningar sem blaðið birti af Múhameð spámanni og sem næstum því voru búnar að koma af stað enn einu heimsstríðinu.

Nú er blaðið aftur á ferðinni með teiknimynd þar sem veirur hafa verið settar í stað hinna fjögurra gula stjarna á þjóðfána Kínverja. Þetta bæði særir og móðgar Kínverja.

Samkvæmt ritstjóra blaðsins átti þessi teikning hvorki að vera fyndin eða ádeila, enda er hún það ekki. Hún sýnir fyrst og fremst lágt greindarstig og dómgreindarleysi á ritstjórnargangi Jyllands-Posten.

Danska ríkissjónvarpið, DR, spurði í gær nokkra kínverska og danska borgara um álit þeirra á teikningu JP. Fyrrverandi prófessor við deildina mína í  Árósum, Víkingaaldarsérfræðingurinn Else Roesdahl, var spurð á götu þar í borg og sagði að hún að hún teldi JP ætti að biðjast afsökunar.  Ég tek hattinn af fyrir Elsu! Hér (3,45 mínútur eftir byrjun fréttatímans) má heyra skoðun prófessorsins

Ritstjórinn á JP taldi hins vegar enga ástæðu til þess, og sammála voru margir danskir stjórnmálamenn. Enn aðrir Stórdanir líta á þetta sem eitthvað "listaverk", hluta af fjölmiðlafrelsi og jafnvel dæmi um einstakan danskan húmor.

Í þessu tilviki erum við ekki tala um stórkarlalega kínverska diplómata og sendiherra sem hamast í vestrænum fjölmiðlum yfir minnstu gagnrýni á Kína. Við erum að ræða um alvarlegan sjúkdóm. Ef Kínverjar hafa ekki framleitt veiruna líkt og sumir spunameistarar eru farnir að halda fram í lygafréttaham, er ósiðlegt að drita yfir þjóðfána fólks sem enga sök á á voveiflegum sjúkdóm. Slíkt er eiginlega harla frumstætt.

Þorbjörn ræskir sig á ári rottunnar

Og það geri ég líka.

Reyndar mun meira en venjulega eftir skotferð til Fróns í síðustu viku. Þotur Flugleiða voru hálffullar af Kínverjum, sumum hverjum með svartar grímur. Þeir ræsktu sig allir og hnerruðu - í báðar áttir, heim og út aftur. Þeir höfðu greinilega fengið slæmt kvef við að góna of lengi á Norðurljósin á Íslandi, sem voru illsjáanleg alla vikuna.

Nú er hroði og kvika einnig farin að safnast undir Þorbirni eða Þorbjarnarfelli eins og það heitir víst líka. Maður vonar að þetta sé bara í hálsinum á Þorbirni, einhver kverkaskítur. Hann er líkast til orðinn dulítið sótthræddur með eintóma vel efnaða kórónuferðamenn í námunda við sig.

Í Danmörku er grímubann nema að í gangi sé grímuball, og má því búast við því að það sé líka þannig í fyrrverandi kólóníunni. En vaktfólk við öryggisgæslu á Keflavíkurfólki létu þó ekki Kínverja taka þessar grímur af sér og þeir ekki skoðaðir eins vel niður í kjölinn og aðrir ferðalangar.

Reyndar voru þarna ýmis afbrigði af grímum. Bláar og hvítar, en þegar stór hópur, sem nær allur bar svartar grímur, arkaði inn í Leifsstöð, runnu á mig þrjár grímur, ég skalf og kvikan fór af stað álíka og í Þorbirni.

Áður en ég legg grímuna frá mér í þetta sinn, þá heyrði ég einhvern tíman fróðan mann segja að Japanir hefðu fyrir sið að setja þessar varnargrímur á sig, frekar til að varna öðrum smiti en að verða smitaðir sjálfir. Þess vegna hristist ég allur þegar svartgrímur frá Kína gengu beint í flasið á mér. Vona ég að Kínverjar noti þessar grímur á sama hátt en Japanir.

Enn er ég ekki kominn með hita, niðurgang eða uppsölu, og býst því ekki við því að maran Svartgríma ríði mér um nætur. En maður veit þó aldrei.

Óvissustig

Það er nú einu sinni svo, að farsóttir og pestir eru nauðsynleg afleiðing hjá þjóð sem sér akk í viðskiptum við útlendinga með svartar grímur. Kínverjar færa Íslendingum þó nokkuð í tómann ríkiskassann og það fer að lokum í byggingu nýrra farsóttaspítala, þegar embættismenn eru búnir að taka fjórföld laun sín.

Alþýðulýðveldið og kapítalistaparadísin Kína er svo mikilvægt land fyrir efnahag Íslands nú, að í Leifsstöð er Kínverjum óskað gleðilegs Kínaárs og það geri ég líka. Ár rottunnar er gengið í garð. Rottan er viljasterk og máttug.

Gleðilegt Rottuár!

Efst má sjá eina draumsýn helstu ferðalanga 19. aldar, Englendinga, sem létu sig dreyma um eldgos og sjóðandi hveri á Íslandi. Fornleifur karlinn festi nýverið kaup á laterna magica skyggnu frá því um 1880, án þess að spyrja mig.

Á skyggnumyndinni má sjá drauma-Heklu, Geysi og Strokk. Það vantar bara norðurljósin. Kannski hefur skyggn maður málað þarna gos í Þorbirni árið 2020. Allur pakkinn í einu alveg eins og nú og óvissustig og drepsóttir um síðir.

Er Mogginn að verða að vikapilti pólskra yfirvalda?

Í Sunnudagsmogganum (26. janúar 2006, bls.4) birtist grein sem ég tel að gæti hafa verið betur skrifuð og af meiri þekkingu. Hún ber heitið Auschwitz og helfararinnar minnst.

Titillinn er því miður örlítið misvísandi, vegna þess að í greininni er alllangt og furðulegt innskot sem fjallar að miklu leyti um ásakanir á hendur Rússum en ekki Helförina. Næsta mætti halda að ritstjórn Morgunblaðsins sé aftur komin á fulla ferð í einhvers konar endurreisn á Kalda Stríðinu og að búið sé að vekja upp Rússagrýluna gömlu af værum svefni?

Íslensk helfararafneitum í Mogganum

Þegar ég las greinina, minntist ég þegar viðbragða Moggans árið 1994 þegar blaðið hafði birt nokkrar greinar eftir veikan mann út í bæ sem var helfararafneitari í frístundum sínum. Í stað þess að vera í golfi eða sundi, eyddi sá maður tíma sínum í að halda því fram að gyðingar hefðu ekki verið myrtir í helför í síðari Heimsstyrjöld, og að fjöldi "látinna" gyðinga í stríðinu væri gróflega ýktur. Mogginn gaf þessum manni fastan dálk í Bréfum til blaðsins hrópa á torg þráhyggju sín til Íslendinga. Aðeins þrír siðferðilega óbrenglaðir Íslendingar andmæltu þessum manni. Þeir voru Örnólfur Thorlacius, Jóhann sem þá var nemi í stjórnmálafræði í París en lærði löngu síðar til læknis og starfar sem slíkur í Svíþjóð í dag og ég sjálfur.  En Mogginn bætti svo um betur og taldi það fullan rétt mannað draga helförina í efa.

Pútín-verkur Morgunblaðsins

Nú vill svo til að í frásögn Mogganum í dag er farið að stunda sögufölsun að hætti PiS-flokksins, sem situr við stjórnvölin í Póllandi. Því hef ég lýst hér.

Sá sem greinina í Sunnudagsmoggann er Karl Blöndal aðstoðarritstjóri Morgunblaðsins, sem eitt sinn kallaði fallna í andgyðinglegum stríðrekstri Hamas "fórnarlömb fjöldamorða" og átti þar við Hamas og íbúa Gaza og að Ísrael fremdi fjöldamorð (sjá hér).

Karl Blöndal hélt í vikunni sem leið stutt erindi á pallborðsumræðum um helför gyðinga í Pólska sendiráðinu. Hér leyfi ég mér að vitna í innskot hans í Sunnudagsmogganum:

Minningarsamkoman í Jerúsalem hefur ýft deilu á milli Rússa og Pólverja um söguna.

Pútín hélt því ranglega fram að pólsk stjórnvöld hefðu átt í samráði við Adolf Hitler, leiðtoga Þýskaland, og verið meðsekir um upphaf síðari heimsstyrjaldar.

Andrzej Duda, forseti Póllands, ákvað að fara ekki til Jerúsalem eftir að honum var neitað að ávarpa samkomuna. Vildi hann eiga þess kosta að bregðast við ef Pútín skyldi endurtaka þennan málflutning sinn.

Þetta er afar furðulega einföldum á málsatriðum. Duda var fyrst og fremst reiður yfir því að hann fengi ekki að tala í Jerúsalem eins og Pútín. En nú er það einu sinni svo að Rússar frelsuðu Auschwitz, sem var verið að minnast, en ekki Pólverjar. Gyðingar um allan heim þakka Rússum það, en ÞAÐ gerir ekki gyðinga að Kommúnistum líkt og öfgamenn Austurevrópulanda í dag halda margir fram vegna andstyggðar sinnar á Rússum sem þjóð.

Pólverjar gerðu hins vegar fyrstir ríkja samning við Þriðja Ríkið um að hvorugt landanna myndi hefja stríð eða árásir á hendur hinu. Við sjáum hvernig það traust Pólverja á nasistum gerði fyrir Pólverja. Nasistum er ekki hægt að treysta, heldur ekki þeim sem lifa á okkar tímum. Samning landanna undirritaði sendiherra Póllands í Berlín Józef Lipski. Pútín hefur lýst honum sem andgyðinglegu svíni og ég leyfir mér einnig að halda því fram, án þess að ég sé á mála hjá Rússum eða kommúnistum.  Söguleg staðreynd liggur á bak við stór orð Pútíns. Pútín er ekki að hvítþvo söguna, það eru fyrst og fremst Pólverjar.

En sagnfræðingar og aðrir sérfræðingar verða að hafa töglin og hagldirnar þegar kemur að minningu um helförina. Slíkt á ekki að vera í höndum stjórnmálamanna, hvorki Pólverja sem afneita morðum Pólverja á Gyðingum eða Vladimir Pútín sem heldur því fram að 40% gyðinga sem fórust í Helförinni hafi verið Rússar. Hvortveggja er rangt. Stjórnmálamenn eiga það til að geta ekki lesið. Við ættum að þekkja þá.

Á fundi sem haldinn var í Moskvu í desember í fyrra, sagði Pútín það sem satt var; að Pólverjar, sem á 4. áratugnum höfðu smátt og smátt verið að taka borgararéttin gyðinga frá þeim, meina þeim um nám í æðri skólum og mannréttindi, látið sendiherra sinn Lipski ganga frá samningi við Þjóðverja. Pútín benti réttilega á að Lipski sendiherra hefði lofað að setja upp styttu af Hitler í Varsjá fyrir að vilja senda Gyðinga til Afríku. Sendiherrann leit að gyðinga sem vandamál Póllands. Hann var gyðingahatari líkt og mikill fjöldi Pólverja og annarra milljóna annarra Evrópubúa  og m.a. sumir sjálfstæðis- og framsóknarmenn á Íslandi. Pútín sagði svo orðrétt um sendiherrann að hann hefði verið "Bastarður og andgyðinglegt svín, það verður ekki sagt á nokkurn annan hátt".

Lipski og Hitler á góðri stund. Hitler til vinstri.

Þegar Þjóðverjar tóku borgararéttindi af pólskættuðum gyðingum í Þýskalandi og gerðu þá útræka (ausgeburgert), þá var Lipski  tregur til aðstoðar í byrjun, en snerist brátt hugur og tók virkan þátt í því að gyðingum var safnað saman í búðir og gettó á sérstökum svæðum í Póllandi. Hálfu öðru ári síðar voru þessir gyðingar auðveld bráð að leggja fyrir Þjóðverja og skósveina þeirra frá fjölda landa. Síðar var fólk leitt í milljóna mæli til slátrunar. Lipski og Pólverjar sem tóku við brottreknum gyðingum af pólskum uppruna (10 % gyðinga á þýska "svæðinu") gerðu Þjóðverjum létt fyrir að hefja helförina í Póllandi.

"Fínn pappír" eins og Adolf Eichmann hjá SS- Reichssicherheitshaubtamt sá m.a. um undirbúning Madagasgar-áætlunarinnar: Eichmann ætlaði SS að stjórna Madagasgar og gyðingum sem þangað voru sendir. En Þjóðverjar fengu aðrar hugmyndir í kollinn og útrýming gyðinga hófst. Þýskir vinir Lipskis reistu flest sláturhúsanna í Póllandi. Þessi saga er öllum kunn og um hana hafa margir sagnfræðingar ritað.

En á ritstjórnargangi Moggans virðast bækurnar vera orðnar úreltar, og líkast til frá tímum Kalda stríðins.

MUNIÐIÐ? Morgunblaðið var einn þeirra íslensku fjölmiðla, sem setti um tíma nær algjört umfjöllunar og fréttabann, þegar Stofnun Simon Wiesenthals í Ísrael óskaði eftir því við íslensk yfirvöld, að mál stríðsglæpamannsins Eðvalds Hinrikssonar (Evalds Miksons) yrði tekið fyrir á Íslandi. Það var líka óbeinn íslenskur antísemtítismi á ferðinni.

Pútín var því ekki að setja fram ósannleika eða "lygafréttir" er hann lýsti Józef Lipski. En Karl Blöndal, aðstoðarritstjóri Morgunblaðsins, er því miður að gera það með óvandaðri heimildavinnu sinni.
Karl Blöndal, aðstoðarritstjóri Morgunblaðsins

Ef A. Duda, forseti Póllands, vill ekki vera viðstaddur athöfn í Jerúsalem vegna þess að Pólverjar þola ekki að heyra sannleikann um Józef Lipski sendiherra Póllands 1934-1939, þá er það ekki Rússland sem er að endurrita söguna - það eru Pólverjar. Núverandi stjórn í Póllandi, í einhverju uppblásnu þjóðernisæði, þolir ekki að heyra sannleikann. Það benti ég á í ritgerð hér á bloggi mín um daginn.

Sendiherrann Lipski, sem gladdist yfir Madagaskar-vangaveltum nasista og ætlaði sér að losa Pólland við gyðinga til Afríku, var skíthæll, gyðingahatari og illmenni. Ef Mogginn hefur aðrar og betri upplýsingar um þennan mikla "heiðursmann", bið ég vinsamlegast blaðið að birta þær í stað þess að vera í hlutverki helfararafneitarans, sem hér um árið sem fékk fullan aðgang að blaðinu með óværu sína í nafni skoðana- og ritfrelsis.

Þegar helfararafneitarinn fékk að viðra skoðanir sínar bréfum til Morgunblaðsins á 10. áratug síðustu aldar varði einn ritstjórnarfulltrúa blaðsins þær birtingar.

Annar íslenskur ritstjóri gekk lengra í túlkun á ábyrgð manna á orðum sínum sem varða við hegningarlög. Jónas Kristjánsson taldi sig hafa skoðanafrelsi vegna þess að hann var ekki laumupenni. Sjáið hér í grein minni í ritinu Antisemitism in the North (2020) á bls. 92-94, hvernig Jónas fór með þetta "frelsi" sitt. Afneitun á skipulagða útrýmingu kynstofns/fólks af ákveðinni trúarsannfæringu eru alveg jafn mikill glæpur, hvort sem afneitunin er sett fram undir nafnleynd eða undir réttu nafni. Glæpur er glæpur - undanþágur eru hins vegar fyrir siðlausa menn og ólöghlýðna.

Jónas heitinn Kristjánsson ritaði einnig eftirfarandi á margrómað blogg sitt árið 2008:

Mbl.is hefur lokað bloggi nafnleysingjans Johnny vegna nazistaáróðurs hans og afneitunar á helför gyðinga. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson hefur beðið um opinbera rannsókn á ummælum nafnleysingjans. Hvort tveggja er eðlilegt. Fjölmiðill eða annar netþjónn getur ekki borið ábyrgð á Johnny. Opinberir aðilar hljóta að upplýsa, hver er Johnny huglausi. Svo er það allt annað mál, að nafngreindu fólki er fyllilega heimilt að hafa hvaða skoðanir sem er, einnig rangar skoðanir. Menn eiga að fá að reka nazistaáróður og afneita helförinni, bara ekki undir dulnefni. Í því felst skoðanafrelsið.

Aðrir dándimenn, t.d. Haraldur heitinn Blöndal hæstaréttarlögmaður, fóru heldur ekki leynt með skoðanir sínar. Haraldur skrifaði að honum líkuðu rit hins margdæmda og alræmda helfararafneitara David Irvings. Haraldur skrifaði meira að segja Irving sjálfum. Irving myndi ugglaust eiga góða og náðuga ævidaga á Íslandi ef hann flytti hingað, þar sem túlkun á lögum hér myndi vernda "rétt" hans til að hafa glæpsamlegar skoðanir, vegna þess að hann skrifar undir eigin nafni.

Er mikið að á Íslandi?... Já, vissulega. Þið eruð ekkert stikkfrí rétt við heimskautsbaug, landar mínir góðir. Íslensk lög eru ekki það frábrugðin lögum annarra siðmenntaðra þjóða, en þau eru hins vegar oft túlkuð harla léttvægt af sumum siðlausum lögmönnum þjóðarinnar.

*Myndin efst er frá bænum Kielce, þar sem pólskir, kristnir íbúar réðust á gyðinga í bænum eftir lok stríðsins. Gyðingarnir sem myrtir voru í fjöldamorðunum í Kielce höfðu komist lífs af í fangabúðum og sneru aftur. Fjöldamorðin eru enn ekki viðurkennd af pólskum yfirvöldu og pólskur prestur í Keflavík sagði við mig þann 22. janúar 2020, að það "væri hægt að ræða áreiðanleika heimilda um morðin í Kielce". Hann sagði fjöldamorðin í þorpinu Jedwabne árið 1941 vera verk Þjóðverja einna. Ætli presturinn tali fyrir kaþólska menn á Íslandi, eða hefur hann gleymt að Frelsari hans var gyðingur, móðir hans líka og líffræðilegur faðir; Gleymt því að Guð faðir hans sem lagði ýmsar raunir á ætt Frelsarans og kallaði þá útvalda fyrir það trúarbragð. Það var svo útleysanlegur gúmmítékki næstu 2000 árin fyrir hatursmenn gyðinga á meðal kristinna til að ná sér niður á gyðingum sem útnefndir voru sem morðingjar Frelsarans. Veit Pater Keflavicensis hve mörg líf gyðinga kirkjan á á samviskunni?

This is not about the weather in Reykjavík... This is a Holocaust-report from Iceland

I am in Reykjavík for a few days. A strong winter storm is raging outside my window and its snowing too. Hail was hammering on the roof when I woke this morning. In Denmark they call similar weather conditions a catastrophe. But in Denmark they have never seen the likes of the weather in Reykjavík this morning. This is a kind of a weather which has hardened the folks in Iceland for 1100 years.

Yesterday, the weather was actually quite nice. All Sorts - rain, hail, sun, rain again and finally frost. I went to the first ever Holocaust-commemoration in Iceland, which was held in the Polish Embassy in Reykjavík in the evening. A full house ca 80 people attended. Even a few Polish nuns blessed the venue with their presence and the ambassador to the USA and the UK in Iceland came too.

Yesterday, I posted an essay on this blog, where a stated my concerns as a Holocaust-researcher for a venue held in the Polish Embassy. Unfortunately I was not wrong in my worries.

Here is what I witnessed:

   An Icelandic professor of Literature from the University of Iceland compared Holocaust and other Genocides to Trump´s building the "Great" Wall of Trump.

  A former Polish Ambassador to Israel warned against the politicisation of the Holocaust. Funny, that´s exactly what the Poles are doing these years. Their President, Andrzej Sebastian Duda, boycotted the the ceremonies for remembrance the liberation of Auschwitz which were held in Israel  -  because Putin was invited. The former Polish Ambassador to Israel proclaimed that now in 2020, when the last survivors of the Holocaust were nearly all dead, there was possibly a reason for an alternative approach to the commemoration of Holocaust.

  A statement by Polish Ambassador in Iceland, whom I wrote about yesterday, telling the audience that the memorials on the Holocaust in Poland was a great financial burden for his country.

However, In his initial address to the participants when he was describing the Red Army´s rescue of the last prisoners alive in Auschwitz he had a very correct analyses of German war-crimes: Those soldiers, used to seeing all kinds of war atrocities, were dumbfounded after they had crossed the gate with the derisive inscription “Arbeit macht frei”.

While the panel was on the diplomatic notes, this could not be said about some members of the audience.

Catholic Priest Mikolaj Kecic commenting. An Icelandic Holocaust-revisionist showing his skin in the foreground.

  A priest from the town of Keflavík south of the capital Reykjavík, Mikolaj Kecic of the parish of Pope John II south of Reykjavík, attended the commemoration. With a 20.000 strong Polish minority in a population of 350.000 in Iceland there is a demand for Catholic priests in predominately Lutheran Iceland. Pater Kecic made a direct comparison between the Holocaust and the "Israel´s treatment of the Palestinian". Pater Kecic addressed me after the venue and we had a friendly conversation, until I realized that the Polish Pater, whom I had responded to from the audience, told me that Poles did not kill Jews in in the 1941 massacre in Jedwabne, an that one could possibly also discuss the "so called" killing of Jews in Kielce just after the war.

  A man, in the audience, a sturdy, Viking-type of an Icelander in his 60s, turned out to be a Holocaust denier. He claimed that only 300.000 Jews were killed in the Holocaust. 

I repeat what I said in my essay yesterday. No regrets for what I wrote - and no repentance!

The only real remembrance were the wise words of the young Chabad-Rabbi in Iceland, Abraham Feldman, and the excellent talk be Anette Stahl from Sweden, who spoke about the fate of her family in Poland - Not to forget the fitting finishing remarks of US Ambassador Jeffrey Ross Gunter, who told the audience about members of his family who perished in the Holocaust and then punched the stupid remarks where Holocaust and other genocides were being compared to his president´s Wall plans by a professor at the University of Iceland.

Ambassador Jeffrey R. Gunter

A venue at an embassy of an EU-member state that doesn´t really want to face facts about its past and Polish ambassadors talking about gearing down Holocaust commemoration in Poland is a bad message to send to many Polish citizen living and working in Iceland. It is also a wrong message to send to the Icelanders on the ultimate Edge of the European continent. If Polish priests in Iceland tells me that no Polish people killed Jews in Jedwabne, his parishioners might agree. Are there more antisemites among the Poles in Iceland, who believe that the victims of the Holocaust are to be compared to Nazis?

My believe in human goodness allows me to be sure that only a minority of the Polish nation is destroying historic memory for all the rest in the modern and progressive part of Polish Society.

I noticed at the ceremony
Your corrupt ways had finally made you blind
I can´t remember your face anymore
Your mouth has changed
Your eyes don´t look into mine
The priest wore black on the seventh day
And sat stone-faced while the building burned
I waited for you on the running boards
Near the cypress trees, while the springtime turned
Slowly [Quickly in some versions] into autumn

 

Idiot wind ...

 

      Bob Dylan - way back

Should the Embassy of Poland in Reykjavík really host a panel discussion on the Holocaust?

An Essay by Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Today, 22 January 2020, the first ever public discussion on the Holocaust will take place in Iceland. The panel discussion has received the following title: 75 years from the Liberation of Auschwitz – on the importance of remembering the Holocaust. The venue will be housed at the Polish Embassy in Reykjavík, the northrenmost outpost of the present Polish Government - a government busy rewriting and whitewashing Polish WWII history and denying facts about Polish atrocities during WWII.

I find it difficult to imagine that there will be any mention of the fact that Poles killed Jews during WWII, and most often without orders from the German occupants. Polish atrocities were a part of the Holocaust, and cannot be denied. But airing views on those atrocities is a criminal offences in Poland. The Polish Government denies that Poles killed Jews during WWII.

Modern Polish State revisionism

Is it ethical of the Polish Embassy to house an event on the Holocaust, when the Polish Government dismisses the fact that up to 100.000 Jews fell prey to the local helpers and collaborators of the Germans, or were murdered under various unexplained circumstances?

Is a government that interferes in historial research and rewrites history by denying all claims regarding Polish participation in the Holocaust the right host for a Holocaust panel?

The Polish Governent´s deplorable response to facts is that the historians, who claim Poles killed Jews during WWII are Jews or of Jewish extent and argue that they are all biassed. Historians like the late Szymon Datner as well as Jan Gross, Barbara Engelking and Jan Grabowski, who in his great book Hunt for the Jews (2013), are all branded by their Jewish or partly Jewish background.

Whily engaged in a massive rewriting of Polish History, the present Polish government reject factual, sober and highly esteemed research on the Polish crimes against the Jewish population of Poland from 1939 to 1945. They call Grabowski a liar when he estimates that Polish peasants, who participated in German-organized Judenjagden, (hunts for Jews), killed thousands of Jews, and that approximately 80% of the Jews who attempted to hide from the Germans ended up being killed by Poles or turned in by them. These mass-murders is an internationally recognized fact, but is dismissed by a government in a present-day EU state.

In the photograph at the beginning of this essay, one can see members of the so called Blue Police (Granatowa policja) fraternizing with German soldiers. If Jews fell into the hands of the Blue Police they faced certain death. Death by the hands of the fellow countrymen.

What the Polish government is expressing these days, is an outright antisemitic statement that Jews cannot be trusted to write about their sufferings in Poland. The above mention historians and others, who aren´t Jews, live in fear that they might loose their positions, be fined or even be jailed if their research doesn´t fit into the revisionist Polish historical perception of today.

Iceland and the Holocaust

  Iceland too has a problem with the Holocaust. Icelanders generally do not think the Holocaust is any of their business, although the country with a micro-population had a Nazi Party, Governments expelled Jewish refugees to Germany and Icelanders joined the Waffen-SS.

In late January 2000, Iceland participated together with representatives from 44 other nations at the Stockholm International Forum on the Holocaust. A treaty was signed, and the participants promised education, remembrance and research on the Holocaust in their respective countries.

Iceland, unfortunately, never implemented any of the statements nor realized the pledges it signed at the Stockholm Forum. Education on the Holocaust has not become a part of the curriculum in Icelandic schools. Iceland promised to strengthen its efforts to promote education, remembrance and research on the Holocaust. At the same time Anti-Semitism has been on the increase in Iceland (See here and here). That is a reason for concerns, now when the very few Jews living in Iceland have created a cradle for Jewish worship in Iceland with the help of the Chabad movement.

No open venues on the Holocaust have taken place until now, when the Polish Embassy in Iceland provides a scenario for such an event. At the same time the Embassy represents a Government that denies that Poles killed Jews during WWII.

Icelandic Holocaust resarch takes place abroad 

Since the turn of the Century, only a couple of independent Icelandic scholars have written on matters of the Holocaust, without any support from Icelandic authorities. I count myself as one of these few scholars.

I was the first Icelandic scholar to be invited to work on Holocaust-related research. Not in Iceland, but at the Danish Center for Holocaust and Genocide Studies. There, I researched my findings on the lives and fates of Jews who were victims of Danish expulsion from Denmark 1940-43, which were carried out without any demands or pressure from the  Nazi-occupants of Denmark. My research was published in my book Medaljens Bagside (The back side of the Coin). I have also written papers in English on the History of the Jews in Iceland as well as on Antisemitism in Iceland (see here and here). For a while, I was Editor in Chief of Rambam, the Journal of the Danish Jewish Historical Society, and the initiator of the Stolpersteine project in Denmark, which finally was realized in 2019. Occasionally I have done research work together with Dr. Efraim Zuroff the Director of the Simon Wiesenthal Center in Jerusalem. Now I am in the process of finalizing a volume on the the correspondence of the Glucksman-family at 6 Walicow in the Warsaw Ghetto. In the book I will publish with Francizska and Wanda Glucksmans letter to son and brother Dr. Stefan Glücksman. He had travelled to Denmark in 1939 to learn Danish. The Danish authorities expelled Stefan in January 1941 for being a "Polish Jew". He was killed in the SS-slave camp at Gross-Rosen, southwest of Wroclow of 24 October 1941.

20 years after the Stockholm Forum

Is there a light at the end of a very dark tunnel? 

The ambassador of the Republic of Poland in Iceland, Gerard Pokruszynski joins hand with Abraham Feldman the rabbi of the the Chabad movement in Iceland and the School of Humanities (Hugvísindasvið) [Faculty of Arts] at the University of Iceland. They invite the Icelandic public to a panel discussion on the Holocaust in the Polish Embassy at Þórunnartún 2 in Reykjavík, Wednesday 22 January, at 17:30.

I, of course as a serious Icelandic Holocaust researcher, had expected to be invited as one of the speakers, if such an event would ever be suggested by anyone in Iceland. But no. I am probably not welcome in the Polish Embassy in Reykjavík. My views might be criminal in Poland of today.

Very aware that Poland´s Senate approved a controversial bill in 2018, making it illegal to accuse the Polish nation or The Polish State of complicity in the Nazi Holocaust, I will still dare to claim that Poles killed Jews, their neighbours in Poland during  WWII. It is not illegal to tell the truth in Iceland.

That sayd, I respect very highly all the thousands of Poles who made a great effort to fight Nazism and to rescue their fellow citizens, the Jews.

However, the bill of the Polish government originally prescribed fines or a maximum three-year jail term as punishment. After international pressure on Poland the jail sentence was allegedly removed from the bill, which was passed in January 2018 (see here) by President Andrzej Duda. The presidents proclaimed that Poland had the right "to defend historical truth". The very same Mr. Duda has now decided not to participate in an International ceremony in Israel this week to remember that 75 year have past since the liberation of Auschwitz. That is a shame!

How does one really manage to defend historical truth in the EU-state of Poland, and all the atrocities committed by Germans and others on Polish soil?

For some years now, when ultra-nationalists in their thousands march the streets of major cities in Poland together with Polish neo-Nazis and foreign Nazi-party members, is Poland showing any understanding of the Holocaust? These marches are accepted by the Polish Government.

When I hear that my colleagues, both Jewish and Polish historians, are being threatened with legal measures and are being fired from their positions for telling the truth - or only trying to keep it above the nationalistic sentiments of the Modern Polish Government, I am personally worried that the official Poland has a totally different view of the Holocaust than most states in Europe.

In 2019 the entire world saw a footage from an annual Easter-time amusement of the citizens in the Southern Polish town of Pruchnik. The amusement consists of a march, where the young as well as the elderly hang a large effigy symbolizing Judas Iscariot depicted as an orthodox Jew from the gallows, after which they beat the effigy and drag it through the streets of their town, finally to put on fire.

I do not believe that all parts of Polish society, together with its present Government, have comprehended what happened in Poland 80-75 years ago due to ultra-Nationalism and Antisemitism. Authorities, who do not put a permanent stop to such religious "amusements" do not live up to the promises they made together with e.g. Iceland in Stockholm in year 2000.

Posters with the "New" Polish History in Reykjavík 2019

The Museum of the Second World War in Gdansk (Muzeum II Wojny Swiatowej) opened in 2017. A renowned historian, Dr. Pawel Machcewicz, was appointed the director of the Museum. Very soon after the opening the PiS party (The Law and Justice Party) in the Government started interference into the historical agenda of the museum. The PiS-party, which had come to power in Poland’s elections two years earlier, found an international focus on the war unbearable, preferring to promote a version of WWII history that would airbrush real history and glorify the Polish nation instead.

The minister of culture and national heritage, Piotr Glinski, dismissed the museum director Pawel Machcewicz. A new director, Karol Nawrocki, set about altering the main exhibition – without consulting its authors. The revised approach under Warsaw government direct rule, was to emphasize the glorification of Polish military actions and to portrait Poland as a righteous nation. The museum now became a monument to national martyrology. New government puppet, Nawrocki, for example, replaced a filmed summary of civilians’ experiences during the war with another film altogether, in which the soundtrack includes claims that can only be described as propaganda, with phrases such as: “we saved Jews”; “we give life in the name of dignity and freedom”; “we were betrayed”; “the pope gave hope of victory”; “communists lost”; “we won” and “we do not beg for freedom, we fight for it”. 

The severely rewritten and white-washed version of Polish history washed ashore in Iceland in the fall of 2019. This road-show of posters from the Museum of World War II History in Gdansk was dearly welcomed with no criticism from anybody at the University of Iceland. Needless to mention, none of the posters mentioned Poles killing Jews by the thousands. The purpose with the posters was clear:

An introduction to the poster-exhibition from the Government-ruled World War II Museum in Gdansk. It´s all about Polish bravery and suffering, where the Jewish Poles are a mere footnote.

I could not find this Polish Wehrmacht-soldier on any of the posters of the Museum of World War II poster-exhibit in Reykjavík. All collaboration with the Germans as well as atrocities against Jews by the hands of Poles is a tabu. Poles only rescued Jews according to the rewritten history of the Polish Government and its servile historians.

All of the above worries me, in the same manner as when the Polish government interferes in the work of Polish judges, and thereby interferes with one of the main principals of independent courts, the backbones of a democratic society.

The author of this essay visited the poster-exhibit at the University of Iceland and found all the criticism of the Polish Government rewriting of history to be true. The sufferings of the Jews had been condenced down to few lines on two posters. That kind of obfuscations of history, to fit into a populist taste of the present Polish Government is unacceptable to the rest of the World.

Facing the facts

Let´s remember that Poland regained it possibility of becoming a democratic state only 30 years ago after Soviet suppression. Wounds have to be healed. Lets face it: It took most Western-European countries up to 70 years to face bleak facts about their role during WWII and their citizens willing participation in the killing of 6 million Jews. Lets be reasonable and large; It will possibly also take Poland several decades fully to come to terms with its stained past.But the process seems to be going the wrong way.

The Baltic States are also having great difficulties facing their Nazi collaboration past. For instance Lithuania seems to be on the brink of demanding the same kinds of laws as Poland, where people can be jailed by telling the truth about Lithuaninan atrocities. The intention is to be able to praise Jew-murderers, some of whom also took part in the fight against the Soviets before the advent of the Germans.

A part of Hungarian society has not learnt from history either, and even Denmark, to mention a Western European State, has great difficulties facing her past with the countrie´s Nazi collaboration, which nowadays most often is mentioned as  a beneficial co-operation. Parts of the WWII archives of Denmark are still closed and the access heavily restricted. The reluctance to mention the Danish expulsions of Jews or the massive Danish enlisting into the Waffen-SS is a problem still unsolved. A new School of Danish Historians believe that if other nations had followed Denmark´s example, the fate of those countries´ Jews would not have been as horrible as it was (see here).

The question is: Can Poland recover from these absurd history-rewriting efforts, in time to prevent hate-speech and Nazi-marches turning into bloody action? Let´s hope Poland can find a path out of the dim bogs of racism and cocky nationalism as well as its outdated religious superstition.

A letter from Warsaw of 11 December 1939 

To those, who are visiting the Polish Embassy on Wednesday 22. January 2020 to follow the panel discussion, and hopefully ask questions and learn, I want to tell about a letter from 1939.

It is not about the Polish killings of Jews, but yet the facts it contains would neither have made it on to the Polish Government-exhibition which was sent to Iceland in the fall of 2019. The letter tells us about Polish theft from Jews during the first month of the German occupation of Poland in September 1939. It will appear in a new book I am working on.

Franciszka Glücksman, a Jewish woman in the Praga suburb of Warsaw wrote to her son Stefan Glücksman on 11 December 1939 about the ordeals she and her daughter Wanda had lived through from the 8 until the 28 of September 1939. On 8 September Poles drove them out of their rented apartment on 7 Folwarczna in the Praga, a suburb of Warsaw: When Warsaw gave up in the fight against the Germans on September 28 1940, the Jews from Praga, who had been forced to leave their homes could return back:

On the 8th of September we were forced to walk to Warsaw by foot. Because Aunt Sophie and Uncle Henryk were in the countryside, we lived with Waclaw.... On the 28 September we went back home (also by foot), but the apartment was unfortunately occupied and we were forced to stay in the cellar, without being able to sleep and for two days we didn´t eat anything, because one could not buy anything.  The next day they allowed us to sit in the Kitchen, and when we entered it, we saw that our winter-coats had been laid out on the floor preparing to take them away. Both of your winter coats were already gone. When the apartment was finally free, we realized that we had been totally robbed.

Wanda also wrote in the same letter:

... The best of our things have been stolen, both yours and ours (Stefan had had a burglary in his rented room in Copenhagen), Henryk Kelter [a friend of the family and relative of the publisher Chaim Kelter, who published the fist work of the father of Esperanto, Ludwik Lazar Zamenhof] has also been robbed and the apartment of his son was set afire with all the interior burning.

Death on the doorsteps in the Warsaw Ghetto. A body of a´Musselmann´  Walicow 10 in autumn of 1941. Franceszka and Wanda Glücksman were housed at 6 Walicow number 6.

A list of items stolen from Franciszka and Wanda Glücksman by the Polish squatters and thieves, followed in Franciszka´s part of the letter. Fanciszka and Wanda managed to borrow 200 zl. from the Norwegian Embassy, and the Embassy also kindly arranged for sending their letter to Stefan Glücksman

Later in 1940, after further robberies committed by Poles, now encouraged by the Germans, the Jews outside the future Ghetto in Warsaw were ordered to move into the area soon to become the WWII ghetto of Warsaw. It was was closed and sealed on 15 November 1940. Franciszka and Wanda were housed in Mrs. Feldman´s apartment together with many other persons, at Walicow nr. 6, the rear building, in apartment number 61. The end for Franciszka and Wanda was getting close: They were most likely deported to (The German) Treblinka death camp in July 1942 and killed. 

According to the present government of Poland, the Poles did nothing wrong towards the Jews during WWII. They only saved them according to the WWII Museum in Gdansk. The PiS government also denies the atrocities in Jedwabne and Kielce in the same manner the Turks deny the genocide of the Armenians.

Was Mrs. Glücksman lying to her son, when she wrote about robbery and pillage committed by her Polish neighbours ? I would kindly ask the Polish Ambassador to Iceland to give his evaluation on Wednesday? Note that this is of course a very delicate matter for Mr. Pokruszynski: Depending on what he thinks or believes. He might risk being prosecuted and even sentenced to jail, if he believes what Mrs. Glücksman wrote - and why should he not believe here?

Ambassador Pokruszynski, the host of the Reykjavík Holocaust-Panel

As an ambassador for the Polish government, Gerard Pokruszynski is most likely follows the line of his Government rulings and laws. Hopefully he has to speak against his conviction, if he claims that Poles didn´t rob Jewish property in September 1939 and that Poles didn´t kill Jews during WWII. 

In 2014 Ambassador Pokruzynski attended a most peculiar ceremony in the Ukraine, which somewhat reminds one of a masquerade. The victory over the Tatars, a Muslim group that had resided in Lithuania and Poland in the Late Middle Ages. The Ukrainians were remembering Polish knights and noblemen, who had fled from The Polish-Lithuanian Commonwealth into the area of present Ukraine and the their victories over the Muslim Tatar armies. Caught in fights between Tatars, Polish knights and and Cossacks and their Polish vassals like Bohdan Khmelnytsky, thousands of Jews lost their lives in a brutal carnage. While the Muslim Tatars generally had good contacts with Jews, the Polish Knights and the Cossacks slaughtered Jews.

Ambassador Gerard Pokruszynski, who in Reykjavik in 2020 is hosting a remembrance of the Holocaust, in 2014 proudly remembered 17th Century Jew-killers of the Polish-Lithuanian Commonwealth. He represents a country, which in 2018 apart from being antisemitic was found to have the highest rates of Islamophobia in Europe. Since the Muslim community in Poland is very small (0.1% of the population), the situation has been described as "Islamophobia without Muslims". 

Ambassador Gerard Pokruzynski remembering 17th century Polish Knights - and Muslim killers - in the Ukraine in 2014 (See here).

After Icelandic Web-weekly Stundin wrote about the nationalist and Neo-Nazi marches in Poland in November 2018, ambassador Pokruzynski wrote the following statement:

Poles spontaneously showed an attachment to national colours and worshipped their independent homeland 100 years after its creation. I am amazed that the author of the article [in Stundin] used the words" Nazis "and" fascists " for Polish patriots. How is it possible in public space in democratic Iceland, that such terms can be used so freely about ordinary citizens and they accused of having connections with the German crime machine?

Neo-Nazis march in Warsaw, 2018.

Furthermore, ambassador Pokruzinski said there was no outbreak of nationalism in Poland and implied that the article on Stundin could destroy the good relations between Poland and Iceland. He demanded an official apology from Icelandic authorities (see here) for an article published on an independent website.

Hate and ignorance unfortunately seems to be the order of the day in certain political spheres in Polish society. Honouring victories over Lithuanian-Polish Muslims, the Tatars in 1672 when expressing modern Islamophobia is a very strange way of showing Democratic maturity in a modern EU-member/European state. The modern day praise of Jew-killers and Tatar-slayers of the 17th century in Poland and the Ukraine, is a wrong signal to send the world, if your country proclaims a democratic status in Europe of today. - Unless if one misses the totalitarian and suppressing times under the Nazis or the Soviets, or one dreams about the dark ages of ignorance and superstition when blaming minorities and killing them in pogroms was a part of life and religion.

Allow me to repeat the wise words of the President of Iceland, Mr. Guðni Th. Jóhannesson, when he attended an International Commemoration ceremony in Poland on 1 September 2019:

There is nothing new about bellicose factions exploiting fear and malice, mistrust and hostility. They corrupt true patriotism and pervert feelings of national pride into chauvinism and xenophobia. We have seen many such examples, and they have lessons to teach us, which we should bear in mind, now and always. (Please read the address in its full length here).

Please take care Poland!

Þórshöfn í Færeyjum 1905-1906

Tórshavn (Þórshöfn), höfuðborg Færeyja, er merkur bær og vinalegur, og ávallt er gaman er að koma þangað. Það verður að viðurkennast að nokkuð langt er síðan ég var þar síðast - en mig langar oft til Færeyja. Ég verð líklega að bæta úr því bráðlega til að geta kallað íbúanna frændur mína. Reyndar halda þeir í heiðri minningu eins frænda míns, sem reist hefur verið stytta á einu aðaltorgi bæjarins. Hann var ættaður úr Örfirisey, áður en sú merka eyja varð að fríhöfn kramkaupmanna, hörmungara og þjófa. Les má meira um ætt flóttamannanna í ætt minni, sem settust að í Færeyjum hér.

Fyrir rúmu ári keypti ég gamla ljósmynd af Tórshavn, sem er frá byrjun 20. aldar, Það væri auðvitað ekki í frásögur færandi, ef myndin væri ekki í lit. Reyndar er þetta handlituð glerskyggnumynd.

Danskur ljósmyndari, Vilhelm Pagh Richter (f. 1879), seldi glerskyggnur fyrir Laterna Magica sýningarvélar. Myndin af Tórshavn er frá fyrirtæki hans í Kaupmannahöfn. Fæstar þeirra skyggnumynda tók hann samt sjálfur.

Sama myndin sem ég á er til á Þjóðminjasafni Dana (hér fyrir ofan og einnig hér), en ekki í lit. Hún er ekki tímasett nákvæmar en til tímabilsins 1900-50. Mynd Þjóðminjasafnsins í Kaupmannahöfn kom fyrir nokkrum árum frá litlu safni á Orø, sem er eyja innarlega á Ísafirði (Isefjorden) á Sjálandi. Það var allri safnastarfsemi hætt fyrir nokkrum árum síðan.

Myndin var í tréöskju merktri "Færøerne". Í öskjunni var einnig seðill, listi yfir 57 skyggnumyndir frá Skotlandi, Skosku eyjunum og Færeyjum. Sömuleiðis var í öskjunni blað með stuttum fyrirlestri um Færeyjar, sem lesa mátti þegar myndirnar voru sýndar.

Á Þjóðminjasafni Dana (Nationalmuseet) hafa menn ekki enn gert sér ekki grein fyrir því að Vilhelm Pagh Richter tók langt frá því allar þær myndir sem hann seldi sem Laterna Magica seríur. Fyrirtæki hans seldi til að mynda skyggnumyndir í byrjun 20. aldar, sem t.d. voru teknar af skoskum leiðangri sem ferðaðist við Grænlandsstrendur á 9. áratug 19. aldar. Richter setti nafn sitt á myndirnar, en átti ekkert í þeim. Þær myndir höfðu um tíma verið seldar af fyrirtækjum á Bretlandseyjum í lok 19. aldar líkt og skyggnumyndaseríur frá Ísland (sjá hér).

Færeyskur sérfræðingur kemur til hjálpar

Hér verður bætt um betur hvað varðar aldursgreiningu á myndinni minni af Þórshöfn. Góður kunningi minn hér í nágrenni við mig í Danmörku, Ragnar M. Egholm, sem er Færeyingur með stóru F-i hefur aldursgreint myndina. Ragnar gat þegar sagt mér hve gömul myndin er og hér eru rök Ragnars: Þar sem Safnaðarheimilið (Menighedshuset) er á myndinni, er hún tekin eftir 1896, því þá var byggingu þess lokið - en myndin er tekin fyrir 1906 þegar pósthúsið var reist, en það er ekki með á myndinni. 

Restin var auðveld. Á annarri mynd í Færeyjaseríu Vilhelms Pagh Richters er skyggnumynd af tveimur breskum kafbátum sem heimsóttu eyjarnar. Einkennisstafir annars þeirra sést og er þar á ferðinni HMS C1, sem hleypt var af stokkunum árið 1905. Líklegast er því að myndin af Tórshavn sé frá 1905 frekar en 1906, en gæti verið tekin síðar, þar sem myndirnar í sérí V.Pagh Richters eru að öllum líkindum ekki allar frá sama tíma.

HMS C1 við Færeyjar 1905 eða 1906. Það gæti þó verið síðar, þar sem myndirnar í seríu V. Richters eru augsjáanlega ekki allar frá sama tíma. Kafbáturinn C1 var í þjónustu Royal Navy frá 1905 til 1918.

Ragnar M. Egholm bætti heldur um betur er hann upplýsti, að myndin hefði vafalaust verið tekin frá götunni Heygsbreyt, ca. við gatnamótin við Dalaveg. Stóri steinninn sem sést fremst á myndinni er enn til staðar og stendur í garðinum hjá ættingja Ragnars, Debes Danberg.

Mynd skyggna er merkt sem nr. 11 Thorshavn og þykist ég nokkuð heppinn að hafa náð í hana, því færeyskir vinir mínir hafa sopið hveljur og farið og náð í grindarskutla sína þegar þeir hafa séð höfuðstað sinn í allri sinni dýrð á mynd minni. Ég skil þá vel ... Og nú hef ég hækkað verðið á þessari "fornleifð" minni með þessari grein. Eins og allir vita er Tórshavn dýr bær, en þó ekki eins dýr og Reykjavík.

Hér fyrir neðan eru svo nokkrar aðrar skemmtilegar myndir úr Færeyjasyrpu þeirri sem Vilhelm Richter seldi í byrjun aldarinnar, sem komu frá safni á Orø og eru nú varðveittar á Þjóðminjsafninu í Kaupmannahöfn. Myndirnar voru ugglaust ekki teknar af honum sjálfum.

Þessi mynd í syrpu sem V.Pagh Richter seldi virðist í fljótu bragði miklu yngri en yfirlitsmyndin af Þórshöfn. En ég er ekki viss.

Gerði Heydrich jafntefli við KR - og spældi eisini bóld í Havn?

Sko, nú eru fram komnir verulegir "trupulleikar" eins og það heitir í Færeyjum. Það eru nefnilega komin einhver vandræði í sannsöglina og nákvæmnina í frásagnarlistina á tveimur merkum eyjum í norðri, og eiginlega er nóg komið af því góða.

Fyrir Jólin (2019) kom út bók Illuga Jökulssonar Úr undirdjúpunum til Íslands: Julius Schopka, U-52 og heimsstyrjöldin fyrri. Í jólabókaflóðinu, og í tengslum við umræðu Illuga og annarra um bókina hans, hefur því verið haldið á lofti að Reinhard Heydrich, sem síðar á ævinni varð einn af samverkamönnum Hitlers, hefði leikið knattspyrnu í Reykjavík er hann var sjóliðsforingjaefni um borð á þýska herskipinu Berlin sem kom til landsins. Hann Heydrich og félagar hans gerðu víst jafntefli við KR, ef Illugi skal trúarlegur tekinn (sjá hér).

En nú hafa Færeyingar, frændur vorir, bætt um betur og hann Heydrich á nú að hafa leikið tvo leiki í Þórshöfn.

Á Ríkisútvarpi Færeyja KVF (Kringvarpi Føroya), hefur blaðamaðurinn Uni Arge flutt þátt þar sem því er haldið fram að Heydrich hafi einnig leikið knattspyrnu í Tórshavn: Slaktarin úr Prag í Norðuratlanshavi er heiti þáttarins og hann er kynntur á eftirfarandi hátt, sem öllum mörlöndum ætti að vera skiljanlegt:

Ein frásøgn um, tá ið nazisturin Reinhard Heydrich spældi bólt í Havn.

Uni Arge upplýsir að Heydrich hafi verið liðsmaður í liði um borð á Berlín sem bar nafnið Manning 22 og að hann hafi leiki við HB (Havnar Bóltfélag) í Færeyjum. Það mun þó hafa verið ritsjóri Una sem tók sér það bessaleyfi að skrifa að Heydrich hafi spælt bolta í Tórshavn. Uni tók ritsjórann afsíðis og lét breyta textanum í fréttinni sem nú er ekki samur og hann ver í byrjun, þegar ég tók sjámyndina af fréttinni. Vinnubrögðin eru næstum því alveg eins og á RÚV.

Er ég gerði fyrst athugasemd við þetta fótboltastand Heydrichs á FB Illuga Jökulssonar drógu þá bæði Illugi og Uni nokkuð í land og Uni Arge ritaði jafnframt:

Ég er ekki að segða að hann var með í fótbóltanum gegn HB - bara kannski. Ég er að tala um tíma hans með Berlin frá juli 1923 til mars 1924 - sem kom hingað 29. juli og fór til Íslands 1. august. Um þetta er enginn vafi. Heydrich og Canaris með Berlin - það er sagan. Samt verður í þessum þátti talað um leikirnar HB-Berlin 30. juli (1-1) og 31. juli (5-2) í Þorshöfn - allt samkvæmt Dimmalætting og Tingakrossi í august 1923 og bókum HB´s. Hvort Heydrich var að keppa í Gundadali skiptir reyndar engum máli. Hann kynntist Canaris með Berlin, og Berlin var í Færeyjum og á Íslandi frá 29. juli til 20. august 1923.

Það skiptir reyndar öllu máli að vera nákvæmur í heimildameðferð og það gildir ekki síst fyrir blaðamenn.

Heilmikið hefur verið ritað um Heydrich og íþróttaáhuga hans og samkvæmt öllum heimildum kemur glögglega fram að hann var ekki gott efni í liðsmann í knattspyrnuliðið. Hans styrkur í íþróttunum var aðeins svo sem svo, og hann stundaði fyrst og fremst sund, hnefaleika, skíðamennsku og skylmingar - og gott er ekki er var hann með skylmingaör á einni kinninni eða á annarri rasskinninni.

"Bubi" rotar Heydrich, enda snapaði foringinn sér fæting.

Margir sagnfræðingar hafa rakið feril Heydrichs í þýska sjóhernum, á einn eða annan hátt. Hjá þeim kemur jafnan fram að hann var algjör einfari sem enga vini átti. Menn hentu gaman af ofstæki hans í kynþáttamálum og jafnframt útlit hans, sér í lagi langt nef og ankannalegur vöxtur, var í því sambandi notað gegn honum og hann spottaður með því að vera sífellt kallaður gyðingur og sígauni. Það voru sömuleiðis ortar háðsvísur um hann og honum var haldið utan bræðralags sjóliðanna.

Í bók Shlomo Aronson (1971): Reinhard Heydrich und die Frühgeschichte von Gestapo und SD.  [Studien zur Zeitgeschichte; Herausgegeben vom Institut für Zeitgeschichte. Deutsche Verlags-Anstalt] Stuttgart. Þar kemur fram góð persónulýsing á Heydrich á yngri árum:

  ... Freunde hatter er in der Crew - soweit ich mich erinnern kann - keine. Er war ingendwie anders als wir... Das fühlte er auch, und deshalb  pflegte er sich einem Kreis Abwerhaltung zu nähern. 

"Félagar" Heydrichs í sjóhernum kölluðu hann m.a. til háðungar hvíta Gyðinginn (Der weisse Jude) og annar félaginn skrifaði um hann:

In unserem Jahrgang galt Heydrich mehr oder minder als Jude, weil ein anderer aus Halle stammender Crewkamerad erzählte, dass die Familie früher ´Süss´ geheissen habe und dass dies in Halle bekannt sei.

Allar þessar gróusögur grasseruðu vegna þess að Heydrich var vægast sagt afar leiðinlegur og ófélagslegur maður, sem sjálfur kallaði þetta aðkast yfir sig. Hann gekk í sjóherinn til annars en að spila fótbolta; Sjóherinn var aðeins stökkbretti fyrir framagosann Reinhard Heydrich. Í annarri bók um Heydrich kemur þetta fram um háttalag hans í enskri þýðingu: 

"Vanity, complacency, coquetry, weak-heartedness and hypersensitivity were conspicuous traits of his character. He soon became an easy target for bullying for all his comrades. And he always reacted the wrong way.

"Skíðakappinn" Heydrich. Efst sjáið þið "hnefaleikakappann" Heydrich. Heilbrigð sál í hraustum líkama eða egótrippi? Minnir dálítið á Andra Slyddu í Ölpunum.

Sko krakkar, svo ég láni nú eitt af beittustu stílbrögðum Illuga Jökulssonar: Þeir sem trúað hafa því fyrir jólin á Íslandi, að Heydrich hafi leikið knattspyrnu við KR í Reykjavík; og þeir Færeyingar sem nú halda að hann hafi líka verið í fótboltaleik í Þórshöfn, verða að róa sig. Mér þykir líklegra að Heydrich hafi falið sig á klósettinu um borð á Berlín á ytri höfninni í Reykjavík og Tórshavn og kennt gyðingum um ófarir sínar.

Nú tók Heydrich sem betur fer ekki þátt í Fyrri heimstyrjöld líkt og Julius Schopka, hann varð því ekki stríðsglæpamaður fyrr en síðar. En kafbátahernaður sá sem Schopka tók þátt í var ekki eintóm rómantík. Þjóðverjar grönduðu skipum á grimman hátt þótt "gentlemennastríð" hafi enn verið háð í Evrópu. Kafteinar kafbátanna aðvöruðu oft skip áður en þeir sökktu þeim. Schopka lýsir því i dagbókum sínum, hvernig hann tók þátt í sprengingu danska skipsins Ansgar á Miðjarðarðhafi. 11. apríl 1917, tók Júlíus Schopka nefnilega þátt í óþarfa níðingsverki. Sjóliðar kafbátsins komu fyrir sprengjum um borð í Ansgar frá Marstal og hófu einnig íkveikju á tveimur stöðum um borð. Reyndar fengu skipverjar að yfirgefa skipið.

Danska skipið var ekki í flutningum fyrir andstæðinga Þjóðverja í stríðinu. Fyrst leyfði kapteinninn á kafbátinum að sigla, en skipti svo um skoðun. Þetta er allt hægt að finna í samtímaheimildum í dönskum skýrslum um skipaskaskaða árið 1917 sem og í dönskum fjölmiðlum - alt heimildir sem hægt er að nálgast á netinu. Ansgar var reyndar í flutningum með timbur til Valencia frá Bandaríkjunum. Farminn átti danskur vínkaupmaður í Valencia og hefur viðurinn ugglaust átt að fara í gerð áma. Það var ekkert um borð í þessu skipi sem ógnaði Þýskalandi.

Ansgar fra Marstal sprengdur og sökkt til gamans af kapteini og áhöfn U-52.

Það var eins gott að Júlíus Schopca settist að á Íslandi og þagði þar um aðild sína að árás á danskt skip á Miðjarðarhafi árið 1917. Hver veit hver frami hans hefði verið í Þýskalandi með slíka reynslu í farteskinu; eða hvað gerst hefði hann, svo Danir heyrðu til í Reykjavík, gortað sig af að hafa sökkt Ansgar. Ætli illmennið Heydrich hafi haft slíkar syndir á samviskunni á sama aldri og Schopka?  

Þingvalla-bagallinn endurskoðaður

Meðal fegurstu forngripa sem fundist hafa í jörðu á Íslandi er haus, eða öllu heldur húnn, af svo kölluðum tau-bagli (Þjms. 15776/1957-39) eða tau-staf, sem fannst í jörðu árið 1957. Bagallinn var lausafundur sem fannst við framkvæmdir á Þingvöllum og eru fundaraðstæður allar frekar óljósar (sjá um það hér á bls. 24-25). 

Tau-baglar (tau er borið fram tá á íslensku) eru þeir stafir kirkjunnar manna nefndir sem hafa T-laga haus. Tau er gríska heiti bókstafsins té. Bagall er hins vegar hið forna norræna orð fyrir biskupsstaf og er orðið afleitt af latneska orðinu fyrir staf, baculus (stundum ritað í hvorugkyni baculum), sem og gríska orðinu baktron, sem hinar margfrægu bakteríur (stafgerlar), sem hrjá mannkynið, mega þakka nafn sitt.

Gripur þessi, sem væntanlega hefur verið biskups- eða ábótastafur, var sendur utan á mikla sýningu 1992-93 sem kostuð var af Norrænu Ráðherranefndinni og Evrópuráðinu. Ég (VÖV) ritaði um gripinn í sýningaskrár sem komu út í tengslum við hinar stóru farandsýningu sem sett var upp í París, Berlín og Kaupmannahöfn 1992-93. Skráin hét á dönsku Viking og Hvidekrist, Norden og Europa 800-1200; á ensku:  From Viking to Crusader, The Scandinavians and Europe 800-1200,  á þýsku Wikinger, Waräger, Normannen. Die Skandinavier und Europa 800-1200 og á frönsku Les Vikings... Les Scandinaves et l´Europe 800-1200.

Í afar stuttum texta sýningarskránna, gaf ég upp aðeins ítarlegri upplýsingar um tau-bagalinn frá Þingvöllum en t.d. Kristján Eldjárn eða James Graham-Campbell höfðu áður gert er þeir veltu fyrir sér þessum einstaka grip í verkum sínum, sem ég vitnaði sömuleiðis í.  Maður sökkti sér niður í fræðin, en gat þá ekki skrifað nema nokkra línur. Nú verður bætt úr því.

Tau-stafurinn frá Þingvöllum, sem er auðveldast að stílgreina sem tilheyrandi Úrnes-stíl, er ekki stór gripur. Lengd hans með leifunum af tréstafnum sem fundust í fal stafsins er ekki nema 7,1 sm og breidd er 8,6 sm. Viðurinn í stafnum hefur verið greindur sem blóðhyrnir (cornus sanquinea L.).

Tau-táknið og baglar voru á hámiðöldum taldir skírskota til tau-krossins, té-laga kross, sem var einkennistákn heilags Antoníusar munks í Egyptaland sem talinn er hafa verið uppi 3-4. öld e. Kr. Einnig hefur Tau-kross verið tengd heilögum Frans af Assisi í list síðmiðalda. Tau-stafir hafa lengir verið þekktir sem biskups og prestastafir í austurkirkjunni, í armensku kirkjunni, meðal koptískra kristinna og hjá Eþíópum.  Menn hafa leikið sér að tengja stafinn frá Þingvöllum við austurkirkjuna, en því miður er lítið sem stutt getur slík tengsl og Antoníus og heilagur Fransiscus (Frans) koma tau-baglinum á Íslandi ekkert við, enda er tau-kross hans ekki eins í laginu og bagall sá sem Antoníus og Frans eru sýndir með í freskum og altarislist miðalda.

Líkt og ég benti á í afar stuttum texta mínum um bagalshúninn frá Þingvöllum í sýningaskrám Víkingasýninganna í París, Berlín og Kaupmannahöfn, þá þekkjum við hausa úr viði af stöfum sem mest líkjast hausnum frá Þingvöllum. Þeir hafa fundist  í Dublin. Það hefur lengi verið ljóst að Íslendingar hafa grimmt sótt í vöruviðskipti í Dyflinni og í enskum verslunarstöðum á fyrrihluta miðalda (sjá nánar neðar í þessum texta). Ég er enn á því að húnninn geti verið verk frá Bretlandseyjum eða Írlandi, þar sem Íslendingar versluðu mikið á 11.12 og fram á 13. öld. Ég hika ekki við að aldursgreina stafinn til um 1100 e.Kr. og jafnvel getur hann verið eitthvað yngri. Hann er heldur ekki í hreinræktuðum Úrnesstíl.

Baglar kirkjunnar

Bagallinn, eitt af einkennistáknum biskupa og annarra háttsettra manna innan mismunandi kirkjudeilda, hafa gegnum söguna hlotið margar skýringar. Sumir vilja álíta að þetta sé fjárhirðstafur, með vísunar til þess að þessir menn gættu hjarðar Drottins. Flestir baglar fengu því fljótlega svipað form og krókstafir fjárhirða. Aðrir sérfræðingar sjá frekar uppruna tau-bagalsins meðal gyðinga sem fyrstir tóku kristni. Þeir áttu að hafa ættleitt bagalinn úr gyðingdómi. Tíu ætthvíslir gyðinga áttu sér hver sinn staf og var hver stafur merktir bókstafi ættarinnar, en sá sem kristnin "erfði" eða fékk að láni var stafur prestanna, Levítanna, sem blómsraði og laufgaðis (varð tré lífsins, lífsins tré arbor vitae; og síðar meir róðan/krossinn) þ.e. stafur Arons sem greint er frá í 4. Mósebók, 17 kafla og t.d. einnig í 2. Mósebók, 7. kafla: Drottinn ávarpaði Móse og Aron og sagði:

„Ef faraó segir við ykkur: Gerið kraftaverk, skaltu segja við Aron: Taktu staf þinn og kastaðu honum niður frammi fyrir faraó. Hann verður að eiturslöngu.“ Síðan fóru Móse og Aron til faraós og þeir gerðu það sem Drottinn hafði boðið þeim. Aron kastaði staf sínum frammi fyrir faraó og þjónum hans og hann varð að eiturslöngu. Þá kallaði faraó fyrir sig vitringa og galdramenn og spáprestar Egyptalands gerðu eins með fjölkynngi sinni. Hver þeirra kastaði staf sínum og stafirnir urðu að eiturslöngum en stafur Arons gleypti stafi þeirra. En hjarta faraós var hart og hann hlustaði ekki á þá eins og Drottinn hafði sagt.

Stafur Móses er einnig nefndur í Síðari Konungabók, kafla 18:4, þegar segir frá Hiskía Akassyni, sem svo er kallaður á íslensku (Hezekijah ben Ahaz):

Það var hann sem afnam fórnarhæðirnar, braut merkisteinana og hjó niður Asérustólpana. Hann braut einnig eirorminn, sem Móse hafði gert, en allt til þess tíma höfðu Ísraelsmenn fært honum reykelsisfórnir og var hann nefndur Nehústan.

Síðast en ekki síst má finna "staðfestingu" á þessu í Nýja Testamentinu, nánar tiltekið í Jóhannesarguðspjalli 3:14, sem einnig skýrir af hverju menn voru með bronsstafi sem sýndu táknrænan orm á Íslandi um 1100 árum e.Kr.:

Og eins og Móse hóf upp höggorminn í eyðimörkinni, þannig á Mannssonurinn að verða upp hafinn svo að hann veiti hverjum sem trúir á hann eilíft líf. 

Eirormur var um langan tíma eitt af táknum Krists. Óneitanlega minnir bagallinn frá Þingvöllum á eirorm Móses, sem kallaður var Nehushtan, og sams konar mynd af krossinum virðist hafa lostið niður í biblíuglansmyndahöfunda í Bandaríkjunum á 20 öld og listamanna sem hefur skreytt kirkjuhurð í San Zeno í Verona á Ítalíu sem er frá fyrri hluta miðalda (12. eða 13. öld).

Sagan um stafi ætthvíslanna 12 á kirkjuhurðinn á San Zeno í Veróna; 1. Mósebók kafli 14: Þá kom orð Drottins aftur til Abrams: „Ekki mun hann erfa þig heldur sá sem af þér mun getinn verða. Hann skal erfa þig.“
Þá leiddi hann Abram út fyrir og mælti: „Líttu til himins og teldu stjörnurnar ef þú getur.“ Og hann sagði: „Svo margir munu niðjar þínir verða.“

Móses fær lögmálið og Aron gætir stafa ætthvíslanna. Stafur ætthvíslar hans hans laufgaðist og blómgaðist.

Vangaveltur um eiganda bagalsins sem fannst á Þingvöllum

Heyrt hefur maður og lesið alls kyns vangaveltur um hugsanlegan eiganda tau-bagalsins sem fannst i jörðu á Þingvöllum. Eins og oft áður á Íslandi, skal sú leiða hefð í hávegum höfð, að einstakur gripur sem finnst í jörðu sé tengdur ákveðinni persónu í Íslendingasögum eða álíka bókmenntum. Slíkir órar eru algjörlega út í hött. Hvort þeir feðgar Gissur Ísleifsson eða Ísleifur Gissurarson biskupar hafi átt tau-bagallinn á Þingvöllum skal því hér með öllu ósagt látið, þó svo að  bagallinn falli tímalega að embættistíma þeirra sem biskupa í Skálholti. 

En kannski voru þeir feðgar, líkt og svo margir kirkjunnar þjónar, óðir með með öli, svo að þeir týndu embættisverkfærum sínum á víðavangi? Hugsanlega misstu þeir bagalinn á kvennafari og það með bráðóþroskuðum stúlkum? Enn annar þanki gæti gefið ástæðu til að ætla, að eins og fyrr og síðar hafi þjófar hreiðrað um sig á Alþingi. Baglinum gæti hafa verið stolið. Allt eru þetta þó óþarfa vangaveltur er menn vita ekki hvar á að leita að svörum um uppruna forngripa. 

Einhverjum datt nú síðast í hug að lögsögumenn hefðu gengið með einhver tákn um stöðu sína á þingi. Um slíkt var spurt á Vísindavefnum (sjá hér), þar sem sérfræðingur einn afneitaði sem betur fer með öllu að slík tákn hefðu verið notuð af lögmönnum; en af einhverjum furðulegum ástæðum birtist samt ljósmynd af Þingvallabaglinum við greinina á Vísindavefnum.  Stundum geta menn ekki setið á sér í vitleysunni?

Tá-baglar í Evrópu á miðöldum
Hvar finnur maður svo forláta bagal eins og þann sem fannst á Þingvöllum árið 1957? Sannast sagna hefur enn enginn tau-bagalshúnn líkur þeim sem fannst á Þingvöllum enn fundist í jörðu eða varðveist á annan hátt. Það ætti þó ekki að vera útilokað að eins eða svipaður gripur ætti eftir að finnast einhvers staðar í nágrannalöndum Íslands. Húnninn er steyptur og gætu fleiri húnar hafa verið steyptir eftir sama grunnmóti og hann. 

Þeir Tau-baglar sem nánast þola samlíkingu við stafinn frá Þingvöllum eru baglar sem höggnir voru út á lágmyndum á írskum hákrossum.

Mynd byggð á tölvumælingu af Durrow-hákrossinum í County Offaly á Írlandi. Þarna situr Jesús í dómsdagsmynd og heldur á tveimur af táknum sínum, krossinum og ormastaf ættar sinnar.

Hér fyrir neðan sést greinilega á 3 ljósmyndum tau-bagall á dómsdagsmynd á hákrossinum frá Muiredach sem stendur við klausturkirkjuna í Monasterboice i County Louth á Írlandi. Krossinn er aldursgreindur til 9. eða 10. aldar, sem stílfræðilega virðist vera góð tilraun að teygja græna lopann. Krossinn er öllu nær frá 11. öld.

Hér fyrir neðan; Miðjumynd á hákrossi sem stendur í Clonmacnois í County Offaly. Á þessum krossi stendur Jesús einnig stoltur með tákn sín krossinn og með tau-bagalinn ormastaf Levítans) og kross.

Á syðri hákrossinn í Kells á Írlandi sem kenndur er við heilagan Patrek og Kólumkilla má einnig sjá Krist standa með tross og ormastaf. Þrívíddarmynd.

Tau-baglar voru greinilega í tísku á Írlandi á fyrri hluta miðalda. Baglahúnar úr tré sem fundist hafa við fornleifarannsóknir í Dyflinni á Írlandi sýna það glöggt. Ekki er nú alls endis víst að um baglahúna sé að ræða í öllum tilvikum. Her eru teikningar af þremur af fjórum þeirra, sem  upphaflega birtust í bók James T. Lang (1988): Viking-Age Decorated Wood: A study of its Ornament and Style [Medieval Dublin Excavations 1962-81. Ser. B, vol 1], National Museum of Ireland.

Nokkur dæmi um taubagla í Vestur-Evrópu á fyrri hluta miðalda

Enginn tau-bagall hefur enn fundist eða varðvesit í Skandinavíu; En víða í Norður- og Vesturevrópu hafa varðveist tau-baglar og einnig sjást þeir í kirkjulist, sem sýnir að tau-stafir hafa verið algengir víða um álfuna. Hér sýni ég fáein dæmi til gamans:


Brotinn húnn af tau-staf sem skorinn hefur verið úr fílabeini eða rosmhvalstönn.  Hann er varðveittur í St.Peter Schatzkammer í Salzburg í Austurríki. Húninum er er gefin mjög breið aldursgreiningin eða 800-1250, þótt tímabilið 900-1150 sé mun líklegri greining. Silfurumgjörð með áletrun, sem er háls stafsins, er mun yngri en stafurinn og húnninn. Mál húnsins eru 4,8 x 13 sm (sjá nánar hér). Sjáið hve eyrun á orminum líkjast eyrum á orminum á tréhúninum hér að ofan frá Dyflinni.

Húnn af tau-staf úr fílabeini frá því um 1000 e.Kr., varðveittur í Dómkirkjunni í Köln.

Húnn af tau-bagli úr fílabeini varðveittur í Schatkamer Sint-Servaasbasiliek (kirkju heilags Servatíusar) í bænum Maastricht í Hollandi.

Tau-bagall frá 11. öld sem varðveittur er í British Museum. Hann er í Engil-Saxneskum stíl sem svo er kallaður.

Írskur tau-bagall sem talinn er vera frá 12. öld og sem varðveittur er í Þjóðminjasafni Íra í Dyflinni.

Tvenns konar baglar höggnir í lítinn steinkross í Broughanlea í County Antrim á Norður-Írlandi. Aldur óviss.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

31.12.2019