Hvar er krossinn á Bessó?

Fjör er loks að færast í yfirstandandi forsetakosningar, sem hingað til hafa verið hálfdaufar.

Ekki er að sakast við forsetann. Hann þarf ekkert að aðhafast og er það viturlegast í stöðunni. Hann er bara maður sem fylgir starfslýsingu sinni og heldur ekki eins og lítið brot þjóðarinnar að hann búi í Bananaríkjunum.

Einn örgustu stuðningsmanna kauphallar-Franklíns fór mikinn á FB sinni í gær, 22.júní 2020, og setti fram nær vatnshelda  ameríska samsæriskenningu um hvarf krossins á spírunni lágreistu á Bessastaðakirkju. Hafið þið tekið eftir því að krossinn er farinn?

Þvílíkt og annað eins.

Enginn kross var á turnhattinum á 19. öld. Turninn stóð fullbyggður árið 1823, og það ártal stóð á vindfánanum.

Stuðningsmaður Franklíns skrifaði reyndar tvær færslur; Ein fauk út í Álftanesvindinn seinni partinn í gær, því hann sá ugglaust að hann hafði hlaupið örlítið á sig, þótt hann hefði glögglega sýnt fram á að kross sem á kirkjunni fallegu var sé horfinn. Kross var líklegast ekki settur á Bessastaðakirkju fyrr en eftir 1940, eða eftir lýðveldisstofnun.

Fyrri færsla mannsins leiddi til þess að vinir áskoranda Guðna forseta fóru mikinn. Sumir töldu að Guðni hefði látið fjarlægja krossinn vegna þess að hann væri trúlaus. Aðrir töldu víst að hann hefði horfið í skjóli nætur vegna þess að forsetafrúinn er gyðingur (sem hún reyndar er ekki).

Menn þurrkuðu sem betur fer ekki skítuga skó sína á Dorrit blessuninni í þetta sinn. Stuðningsmenn Franklíns töldu sumir hverjir að kirkjan væri orðin moska, en aðrir voru vissir um að Kínverjar hefðu keypt krossinn af kirkjunni. 

Stuðningsmenn Franklíns eru svo sannarlega ekki alþjóðasinnar, nema í samsæriskenningunum sínum - svo mikið er víst.

Fyrir fáeinum árum misstu Íslendingar enn einu sinni af stórgóðri heimild um Bessastaði. Vasinn á myndinni, sem boðinn var upp í Kaupmannahöfn og sem Fornleifur ritaði þá um, sýnir ekki kross á Bessastaðakirkju. Þetta er með nákvæmustu myndum af kirkjunni frá 19. öld. Vasinn er í miklu uppáhaldi hér á ritstjórnarskrifstofunni.

Stuðningsmaður Franklíns hafði hringt í forsetaembættið og þjóðkirkjuna og þar komu allir af fjöllum. Ég held meira að segja að þjóðkirkjan hljóti að hafa benti manninum á, að það þurfi ekki að vera kross ofan á kirkjum.

Eftir að ég hafði vinsamlegast bent stuðningsmanni Franklíns á að til væri prýðisgóð skýrsla um útlit, þróun og viðgerðir Bessastaðakirkju eftir Þorstein Gunnarsson arkitekt og leikara. Í skýrslu þeirri kemur óbeint fram að kross hafi ekki verið á turnspírunni fyrr en á 20. öld. Hann hvarf síðan við viðgerðir á kirkjunni árið 1998. Á 19. öld og fram á þá 20. var á turnspírunni flötu spjót sem gekk meðal annars í gegnum ríkisepli og vindfána með byggingarári kirkjunnar.

Benedikt Gröndal málaði þessa mynd árið 1844. Engan Kross má sjá en fluga hefur nær dritað á vindhanann á turninum sem var reistur úr grjóti úr Gálgahrauni. Ætli Gröndal hafi verið alþjóðasinni eða kommi?

Þegar þarna var komið við sögu sá stuðningsmaðurinn að sér og fjarlægði allar athugasemdir, og byrjaði upp á nýtt. Hann leitar eðlilega enn að krossinum, því kauphallaforsetar verða vitaskuld að hafa kross til að krjúpa við þegar þeir setja fólk á hausinn.

Þrátt fyrir nýja færslu um krossleysið á Bessó er aftur komið fólk á FB stuðningsmanns Franklíns sem veltir fyrir sér krossleysi vegna Kínverja og Múslíma. En þeir hafa nú verið fullvissaðir um að Þorsteinn Gunnarsson Arkitekt sé á bak við hvarfið og augu hans er auðvitað hálfkínversk.

Eina spurningin sem réttmæt er varðandi Bessastaðakrossinn er þessi: Af hverju var ekki sett upp upphaflegt spíruskreyti, fyrst menn voru að setja kirkjuna í sitt upphaflega form.

Kirkjan á Bessastöðum stendur hálfkollótt án krossins sem var sett á turnhattinn flata á seinni hluta 20. aldar. Best væri ef Guðni fagnaði sigri sínum með því að kosta nýtt turnspjót með epli, vindfána og öðru pjátri. Nóg hefur Guðni sett af gulli til hliðar og hann er áhugamaður um sögu og er mér um margt sammála, en auðvitað ekki um allt.

Stuðningsmenn Franklíns er annað hvort svo ungir eða svo elliærir að þei muna ekki eftir þessum 5 kalli. Framhlið hans sýnir styttuna af Ingólfi þrælahaldara og stöðvarbraskara, sem sögulaus þjóð vill rífa niður af manngæsku við blökkumenn í Bandaríkjunum. Bakhliðin sýnir Bessastaðakirkju án Kross. Ekki er nema von að krónan hafi fallið þúsundfalt í gengi eftir að þessi seðill sá dagsins ljós. Best hefði verið ef á fimmkallinum hefði staði in God We Trust eins og á dollurunum á peningaeik Franklíns westur í Ammríku.

Ritstjórn Fornleifs telur víst, að ef kauphallar-Franklín ætti nokkra von um að verða forseti, þyrfti ekki að setja vindhana á kirkjuna, því einn yrði fyrir í Bessastaðastofu. Flöktandi dalur (dollar) kæmi væntanlega í stað vindfánans og gylltur kjétbauti (hamborgari) í stað ríkiseplisins og jafnvel kjúklingabiti af klofnum hana. En þannig steikarteinn (á franklínsku kallast slíkur teinn Barbecue skewer) verður þar nú ekki.

Niðurbrotsmenn nútímans

Hið íkónóklastíska háttalag mannskepnunnar er eitt af frumstæðustu kenndum hennar, fyrir utan öfund, hatur og fávisku.  Niðurbrot á minnum, helgitáknum, og jafnvel trú þess sem úthrópaður er sem óvinurinn, hefur því miður fylgt manninum síðan á hellisstiginu, og alveg fram í rauða byltingu og dauðamessu fasistanna.

Nú sjáum við vel menntað fólk fara um heiminn og fjarlægja styttur bæjarins.  Ja hérna...  Hvað hafa blessaðar stytturnar gert kjánunum. Mér sýnist á allri þessari niðurbrotsöldu, aðallega í Bandaríkjunum, að það séu ekki Svört Líf sem Skipta Máli fyrir niðurrifsfólkið - heldur hinn ömurlegi sjálftökuréttur til að eyðileggja með vandlætingu menningu og sögu "óvinarins" á sama hátt og t.d. ISIS brytjaði niður leifar menningar sem þeir telja móðgun við hið háheilaga Íslam. Skríllinn vann einnig þessa byltingu, og þar með er byltingin töpuð.

Íkónóklasmi eru heilkenni sem lýsa sér hjá fólki sem er of frumstætt til að geta tjáð sig með orðum - í máli, myndum eða tónlist. Eyðilegging og útrýming er greinilega eina lausnin. Ég verð eiginlega að segja eins og Dr. Huxtable gerði, áður en hann fór í fangelsið: Sýnið umburðarlyndi!

Líf svartra einstaklinga eru meira virði en það þurfi að eyðileggja stjarfar styttur úr kopar og tini fyrir þau.

Í BNA þurfa íbúarnir í raun ekki að fjarlægja eina einustu styttu; Ef forseta BNA verður velt af stóli og Bandaríkin fara að stunda jöfnuð eins og hann þekkist í lýðræðisríkjum, er stigið stórt skref fram á veg. Ef gargandi vitleysingar BNA, sem ekki geta tjáð sig nema í niðurbroti múgæsingar, sjá ekki að eina styttan sem þarf að fjarlægja, er Trump, þá á þessi volaða þjóð enga von.

Trump er hins vegar búinn að ná allsherjar klofbragði á bandarísku þjóðinni. Hann heldur hreðjataki á þjóð sem í skugga farsóttar er svo tæp að hún gengur berserksgang gegn sjálfri sér, í stað þess að nota mátt orðsins, myndarinnar og tónlistarinnar til að koma hvirfilvindhærða hreysikettinum burt úr Hvíta Húsinu.

Þjóð sem ekki vill jafnræði, en frekar glundroða hópæsingar, fær það sem hún biður um: Fjögur ár í viðbót með vanstilltan mann í Hvíta Húsinu, sem er haldinn alveg sömu kenndum og ISIS-liðinn hér á myndinni og þeir sem telja sig leysa vandamál með niðurbroti. Styttubrjótar nútímans eru andlegir frændur Trumps.

Trimmkarlinn - in memoriam

Ritstjóri Fornleifs var óttalegur trimmkarl á yngri árum og synti eins og óður maður til að verða sér út um gullmerki og trimmkarla.

Áhuginn á Trimmkarlinum var mestur árið 1972, minnir mig. Ég æfði sund hjá KR og því var lítið mál að ná sér í Trimmkarl. Synda þurfti 100 sinnum 200 metra til að mega kaupa trimmkarlinn. Þar sem oft voru syntir 2 km eða meira á æfingu gekk hratt að hala sér inn trimmkarl. Ég átti þrjá, en finn nú aðeins tvo. Sár er sá missir.

Maður missti svo sem áhuga á trimmkarlinum og svo hvarf hann af sjónarsviðinu og dó þar með Drottni sínum eins og mörg önnur dellan í landinu.

Síðar hlupu allir á Íslandi í breiðu bókstafina, nema þeir sem hömuðust í heilsuræktum í iðnaðarhverfum. En þeir fengu enga trimmkarla. Veskið þeirra var hins vegar trimmað vel. Á slíkum ræktum hafði ég einnig viðkomu og hafði gott af, en sá aldrei einn einasta trimmkarl. Ég kemst ekki sem stendur þótt mig langi í ræktina, þar sem ég er að bíða eftir að kviðnum á mér verði sprett upp um nafla og þar stungið inn görn sem gægðist öðru hvoru út eftir lélegan lokafrágang skurðlækna sem fjarlægðu úr mér ónýtt nýra fyrir þremur árum síðan. Ég er því líka kominn í kviðslitsfélagið. 

Nú nálgast fimmtugsafmæli Trimmkarlsins á Íslandi. Trimmkarlinn á því tvö ár í að verða hálfgerður forngripur. Væri ekki tilvalið að senda alla þjóðina í smá lýsisbræðslu í laugunum, eða er gullforði landsins uppurinn?

Sumir, og þá sér í lagi snúðugir blaðamenn Þjóðviljans, voru í vafa um gæði Trimmkarlsins, og gaf Þjóðviljinn í skyn, að gullið í gullhúðuninni á honum væri afar lítið ef þá nokkuð. Ekki veit ég, hvort einhver rannsókn fór fram á því, en ekki hefur fallið á gullið í mínum trimmmerkjum og trimmkörlum síðan 1972, og medalíurnar mínar hafa alls ekki verið hreinsaðar með Miðhúsasilfurleginum góða sem komst á markaðinn árið 1980. 

Jú, Trimmkarlarnir lifðu Þjóðviljann með glæsibrag, enda voru það svo sem ekki allt gullmolar sem í honum var logið og verulega er fallið á sannleika þess fjölmiðils.

Smá viðbót á mánudegi:

Á FB ritstjórnarfulltrúa Fornleifs kom til tals ýmislegt um uppruna og fyrirmynd Trimmkarlsins. Menn voru farnir að hallast að áhrifum frá punki, (hver fjandinn er það), og viðlíka bábilju. Ég hafði í gamni á orði að við nánari rannsókn Þjóðminjasafns Dana á gullsamsetningu Trimmkarlsins hefði komið í ljós að í honum væri ónákvæm blanda af glópagulli og Rússagulli. Rauði kamburinn var áróðurstækni Kremls til að koma Íslendingum í betra form. Í öðru lagi slengdi ég því út að sumir teldu karlinn vera nákvæma fyrirskallamynd af Ómari Ragnarssyni ungum. En það er vitaskuld út í hött, Ómar var sköllóttur frá því fyrir fermingu. Þriðja kenningin sem ég reyndi að vera fyndinn með er sú, að höfuð karlsins sé stíliserað Íslandskort og að svarti strókurinn neðst sé gjóskan úr Helgafelli.

Örlítil uppfletting leiddi hins vegar í ljós að ég óð í villu. Það var Magnús E. Baldvinsson heitinn, úrsmiður sem var maðurinn á bak við Trimmkarlinn. Magnús stóð jafnhliða úrsmíðunum í merkjaframleiðslu ýmiskonar. Ekki verður lokum fyrir það skotið að Magnús úrsmiður hafi haft sjálfan sig í huga þegar hann teiknaði trimmkarlinn, því í minningargrein um hann í Morgunblaðinu má sjá að Magnús var glettinn karl með nef ekki ósvipað og á Trimmkarlinum.

United by that old hatred

Anti-Judaism is the old religious form of modern day Jew hatred/Antisemitism. The Anti-Judaism of the Medieval Church had many expressions in art and literature, even in countries where Jews didn´t live. The interesting case of Iceland has been discussed recently by Richard Cole in an interesting article in a new book, Antisemitism in the North (Open access) a volume I also have contributed to with two articles (see here and here).

A Detail from the alter piece of Randlev Church (Photo National Museum of Denmark). Photo at top by Bo Eriksen.

Yesterday, I came across a photograph of a late medieval alter-piece in a Facebook-forum on the Middle Ages in Denmark. On the late 15th century praedella (foot-Pace) of the alter-piece in the church at Randlev East-Jutland (near Aarhus), Jesus is depicted with the Queens of Christianity to his right and and fallen ladies to the left. Judaism was often depicted in Christian art as the blindfolded Synagoga, loosing her crown and holding the sad remains of her broken banner-rod. In the parish church of Randlev, the image of the banner says it all. Synagoga´s crest is the Devil.

Associating Jews with the Devil is an all-Christian invention, which is being reinvented in our own time by fanatic Soros-hatred of the far right, hand in hand with Muslim extremist antisemites and the Jew-complex of parts of the contemporary European Left and Social-Democrats in particular.

No hatred has such a broad spectrum of unity among different kind of professional haters. Today it unites far more people than the antisemitism of the Nazis. Antisemitism seems to unite people who cannot live without hatred, but are at same time just as convinced, in their own minds, that they are the true messengers of Truth, Peace, Love and Understanding. Their hatred of Jews seem to be the proof they need for their human kindness. There are far worse illnesses troubling the world than Covid-19, and now in the primitive imagery of the United Haters of the World, the banner of Synagoga is probably being attributed with an image of a virus.

That´s how far the Human Race has come...

Dýrð Drottins

Nú skulu ræddar vindskeiðarnar hér til vinstri sem varðveittar eru á Þjóðminjasafninu, en þær koma af vesturgafli kirkju í Múla í Aðaldal. Kirkja er ekki lengur í Múla, og hefur engin verið þar síðan 1890. Öllum er kannski hundssama um hvað upp á henni snýr eða niður. En sem betur fer ekki alveg öllum.

Múlakirkja var til að mynda til tals um daginn hér á Fornleifi, þegar sagt var frá 13. aldar  Maríumynd sem verður fram á haust á Spáni er hún snýr aftur til Kaupmannahafnar þar sem hún á fastan bústað (sjá hér og hér). Þá fæ ég að klappa henni.

Vindskeiðar af kirkjunni að Múla í Aðaldal, sem löngu er rifin, hafa verið til umtals í verkum fjölmargra manna sem látið hafa íslenskan útskurð fyrr á tímum til sín taka. En enginn þeirra hefur hins vegar leyst gátu þá og jafnvel vandamál sem þeim þótti myndmálið á vindskeiðunum vera.

Ástæðan fyrir því að merking útskurðarins hefur vafist fyrir sjálfskipuðum sérfræðingum í íslenskri listfræði er væntanlega sá (að mínu mati), að menn höfðu ekki þann skilning á fyrri alda fólki, að mikill hluti heimsmyndar þeirra hafi stýrst af einnig bók allt fram á 18. öld. Sú bók var Biblían. Til að skýra alþýðulist verða menn að hafa sæmilega þekkingu á sögum gamla og nýja testamentisins, eða vera fært um að leita uppi atburði í þeim bókum. Aldrei hefur það verið auðveldara en nú með veraldarvefinn og skýringar á fjölda tungumála.

Myndmál vindskeiðanna úr Múla er í raun mjög einfalt og vísar í Gamla Testamentið sem menn höfðu lesið og hötuðust ekki út í eins og margir gera í dag. Í spjaldtexta Þjóðminjasafnsins eru þessar  upplýsingar veittar:

Vindskeiðar af torfkirkju í Múla í Aðaldal með fangamarki séra Gísla Einarssonar sem þar var prestur 1692–1723. Neðst er engill sem heldur á stöng með vængjuðu hjóli, tákni hamingjunnar. Síðan gengur jurtastöngull upp eftir fjölunum, sem upphaflega hafa verið nokkru lengri.

Þetta og annað sem skrifað stendur um hjólin á tveimur af vindskeiðunum frá Múla er flest út í hött. Hugsanlega var listamaðurinn Þórarinn Einarsson sem fyrrum merk samstarfskona mín á Þjóðminjasafni Þóra Kristjánsdóttir greinir frá í merku riti sínu Mynd á Þili (2005). Það er vegna þess að líkindi er með vindskeiðanna og öðrum þekktum verkum eftir Þórarinn. En þau líkindi eru samt ekki mjög sterk að mínu mati og rökstuðningur Þóru ekki nægilegur í bókinni (bls. 87 í bók Þóru). Þórarinn, eða sá alþýðulistamaður sem skar út vindskíðin í Múla, var vafalítið einnig betur að sér í Biblíusögum en starfsmenn Þjóðminjasafnsins og aðrir sérfræðingar sem brotið hafa heilann yfir hjólunum á fjölunum frá Múla.

 

Hjólin og englarnir á vindskeiðunum frá Múla eru Kerúbar eða réttara sagt sú gerð að englum gyðinga sem flokkuðust undir ophanim. Í grísku þýðingunni var englunum breytt í kerúba en eins og fróðir menn vita hafa helgar bækur gyðinga oft orðið illa út út þýðingum kristinna manna, en þessi kafli er nokkuð réttur.  Til að skýra myndmálið sem vafist hafa fyrir fyrri tíma sérfræðingum er best er að vísa í 10. kafla Esekíels í Gamla testamentinu, þar sem segir frá heimssókn engla í Musterið í Jerúsalem:

Dýrð Drottins:

Undir vængjum kerúbanna sást eitthvað sem líktist mannshendi. Ég horfði á og sá fjögur hjól við hlið kerúbanna, eitt hjól  við hlið hvers kerúbs. Hjólin voru á að líta eins og ljómandi krýsolítsteinn [kristall]. Öll hjólin litu eins út og virtust þau vera hvert innan í öðru.  Þegar þau hreyfðust gátu þau snúist í allar fjórar áttir og breyttu ekki um stefnu þegar þau hreyfðust. Þar sem þau hreyfðust í sömu átt og fremsta hjólið stefndi í breyttu þau ekki um stefnu á ferð sinni.  Allur líkami þeirra, bak, hendur, vængir og öll fjögur hjólin voru alsett augum [í hebresku útgáfunni stendur alsett litum] allt um kring.  Hjólin voru nefnd Galgal í mín eyru.  Hver vera hafði fjögur andlit. Fyrsta andlitið var kerúbsandlit, annað mannsandlit, þriðja ljónsandlit og fjórða arnarandlit.  Og kerúbarnir hófu sig upp. Það voru sömu verur og ég hafði séð við Kebarfljót.  Þegar kerúbarnir gengu snerust hjólin við hlið þeirra og þegar kerúbarnir lyftu vængjum sínum til að hefja sig upp frá jörðinni sneru hjólin ekki burt frá hlið þeirra. Þegar þeir námu staðar staðnæmdust hjólin einnig og þegar kerúbarnir hófu sig upp hófust hjólin með þeim því að andi veranna var í þeim.  [í upphaflega textanum stendur: vegna þess að vilji lifandi veru var í þeim].

Þessi óhemju undur gerðust í draumi Esekíels við Chebarflót (Kebar) sem rennur nærri Nippur í Babýlon. Í dag heitir fljótið Chebur og er nærri Nuffar (Nippur) í Afak héraði í Írak. Þessi texti í helgum ritum gyðinga hefur vitaskuld vakið ýmsar vangaveltur og jafnvel drauma hjá þeim sem lesa bókstaflega í drauma Esekíels.

Nú á tímum ganga um fleiri delludólgar en nokkru sinni fyrr. Ef þeir telja ekki hjól vera lukkuhjól (hamingjukringlur) telja þeir þetta lýsingu á geimverum á ferð í himnavögnum í baráttu sinni við hin illu öfl.

Slíkt dómadags rugl verður auðvitað ekki flúið, meðan að meirihluti mannkyns er enn á kuklstiginu. Þórarinn Einarsson, eða sá sem skar út vindskeiðarnar í Múla, var aðeins að lýsa því sem hann las í helgri bók kirkju sinnar, sem honum hafði verið kennt að trúa á. Hann hafði enga þörf á því að blanda geimverum inn í frásögn sína, sem hentaði á vinskíði. Frásögnin um Dýrð Drottins hentaði vel sóknarbörnum sem til kirkju komu í Múla.

Aðrir listamenn en Þórarinn Einarsson (ef hann á þá nokkuð heiðurinn af vindskeiðunum frá Múla) reyndu að lýsa því sem þeir lásu á mjög mismunandi hátt: 

Hugsanlega er draumsýnin lýsing á því sem gyðingar sáu í listsköpun máttugra hervelda sem leiddu þá í þrældóm fyrr á öldum.

 

Margt er hægt að skýra áður en gullvagninum er ekið út úr bílskúrnum hjá menningarsnauðu fólki í Vesturheimi sem sér geimverur í draumsýn Esekíels og jafnvel Elvis á háaloftinu. Og þegar út í það er farið, getur dýrð Drottins, líkt og henni er lýst i draumi Esekíels, verið hreinræktað hamingjuhjól eins og Þjóðminjasafnið kallar hjólin á vindskeiðunum í dag. Dýrð og hamingja vanþekkingarinnar er vitaskuld engu lík.

Ljósmyndir af vindskeiðum frá Múla tók meistari Ívar Brynjólfsson, Þjóðminjasafni.

The first Mezuzah in Iceland?

Once in a while a serious researcher of all things Medieval as well as few things Jewish, has to loosen up and present a silly hypothesis, just like most other archaeologists in Iceland. Mostly not-present in Iceland, I am technically not an Icelandic archaeologist and clinically my gene-pool supports that fact.

In the most resent years the stray Jews who have been cast ashore in Iceland - of all places - have most likely been affixing kosher mezuzoth on their doorposts with the help of a Chabad Rabbi. That´s what Jews are supposed to do, I presume. For my non-Jewish readers, who haven´t got the faintest idea what a mezuzah (Plur. Mezuzoth) is, I will give the X-short version. Look for more information on the 3xW:

Mezuzah (Lit. “doorpost”) is a small parchment scroll upon which the Hebrew words of the Shema Israel (a central part of the daily Jewish prayer) are handwritten by a scribe. Mezuzah scrolls are rolled up and put into a container (case) and affixed to the doorposts of Jewish homes, designating the home as Jewish and reminding those who live there of their connection to G-d and their heritage.

A couple of days ago, after I had posted my short essay on the Múli-Madonna (a late 13th century statue in a tabernacle) erroneously dubbed the Madonna from "Mule" - Tabernacle Madonna from the now non-existent church at Múli in Aðaldalur (N-Iceland), I was struck by what I thing is a great idea. The idea has now evolved into the fragile form of hypothesis, a phase many Icelandic scholar-colleagues seem to be less acquainted to than the ultimate Icelandic theories (kenningar) which can never be discussed as it seems. In my mind the process from an idea to a theory is very long, but now I am eager to make me a personal dispensation. 

Is it a Mezuzah or a miniature turret on the right sight of the cottage of the Holy Mother, and the left turret is missing?

The Madonna statue is normally kept in the National-Museum of Denmark. Some Danes bought the Madonna from a drunken reverend for a bottle of booze in 1859. Presently, however, the late 13th century Madonna from Iceland is at an exhibition at the Episcopal Museum in Vic/Barcelona, which due to the Corona-pandemic was closed less than a week after it opened.

Art-historians in Spain refer to a newly discovered Madonna statue in the Arran-valley in Catalonia, which should have great similarities to the Madonna from Múli. Without have seen the sister-Madonna from Arran, I would not have bought any direct comparisons made between alter-pieces in Spain and Iceland. Norwegian art-historians would most likely argue that the Madonna from Múli was made in Norway, simply because she is carved out of one log of pine-tree. The pine-tree has for a long time be the only criteria for some art-scholars to decide a Scandinavian origin. Thus early Norwegian art-historians argued that every other relic from Catholic-Iceland 1000-1500 AD was Norwegian. But we also know that local patriotism often makes the wisest of people blind.

However, Pine (Pinus) trees and Spruce (Picea) also grow in the Arran-valley and Spain, and pine is a material easier to work with and considerably lighter to carry, when the icons are carried around in procession. The Madonna from Múli is a brown-eyed bella, in contrast to the Norwegian ones, who are blue-eyed like most present day-Norwegians as well as most Icelanders.

During a close-up investigation of some high resolutions photographs of the Múli-Madonna, I discovered a small detail, no-one has bothered to mention in previous descriptions of the Madonna from Múli. This is a small half-cylinder wooden piece affixed over the right door-side of the Múli-Madonna tabernaculum (which literally means a small hut in Latin). A closer look at this vertically placed cylinder, gave me the idea that the artist was trying to show a mezuzah. Mary (of course originally being a true Jew) would have had such a sign on her door-post in the heavenly Jerusalem. In medieval Spain Jews affixed the mezuz in a vertical position, opposite to the the method of it by the Ashkenazim, who placed it on a door-post with the top end slanting inwards in to the house of Jews (position 11 o clock).

Like the Torah-cases of the Sephardim-Jews, the their mezuzoth were cylindrical to indicate the vertical position of the Torah-scrolls in the Aron Hagodesh (the Torah Ark). On the Torah-shaped addition on top of the right-side door post of the tabernacle of the Múli-Madonna, there is painted a white tablet in the traditional medieval form of depicting Moses´ tablets of stones (luchot), which quite often are shown as only one tablet in medieval art.

Inside a Mezuzah there is a blessing on a piece of specially prepared parchment, called the Klaf. The contents of the legend on a klaf is carefully prescribed in various Rabbinic literature of different eras and places in Europe and elsewhere. In the Sefer Maharil, a collection of various halakhic statements by Rabbi Jacob ben Moses of Mulin  (Mölln in Holstein) we read the following*:

» And our teacher Rabbi Jacob Segal said he had affixed a mezuzah in the opening/gate of his yard, even if it is a place of filth [and ] urine and the like; only He covers the mezuzah on all sides. And also the cavity,  because it is usual to leave an opening  [in order] to see there the word Shaddai. Shaddai  ["Almighty"] is on of the biblical names of the Lord, but possibly also serves in the Klaf of the Mezuzah as an acronym for Shomer Daltot Yisrael, (Guardian of Israel´s doors). Many mezuzah cases are also marked with the Hebrew letter Shin, an abbreviation of Shaddai. «

Also the phrase Adonai Eloheino Adonai, the fourteen letter name of God was written on the back of the klaf, which could bee seen through an opening. 

The fourteen letter Name

Thus I prepose that the tablet-like opening on the affixed Thorah-like wooden item affixed to the shrine of the Múli-Madonna, is a an opening to be able to see the klaf and the word Shaddai - or merely the the letter Shin.

Well, believe me or not. My hypothesis is that the Madonna from Múli might very well show us some Iberian influences after all. The issue is now open to discussion.

Here is my own front-door mezuzah, modern and childish like myself. It is made from Jerusalem-limestone and wonder-clay. The letter shin, which cannot be shown in the type-set of this blog, can bee seen above Noah and his two animals - which opens still another important question: Did Noah have a mezuzah and can one affix a mezuzah on ones house-boat or ones yacht, or is that a new-business opportunity?

Author: Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, Ph.D.

* The reference to the above rabbinic prescriptions for the Mezuzoth, I have nicked from the exceptionally interesting and well written doctoral thesis by Eva-Maria Jansson: The Message of a Mitsvah; The Mezuzah in Rabbinic Literature, defended at the University of Lund in Sweden, an published in the series Skrifter Utgivna av Sällskapet för Judaistisk Forskning 8, Lund 1999. Jansson´s work should really be read by all serious rabbis engaged in the business of affixing mezuzoth.

Neanderthalsmenn á Íslandi, hvað er nýtt?

Það hefur lengi verið vitað að gáfnafar og vinna við fréttamennsku fer ekki endilega saman.

Fréttastofa RÚV, sem í langan tíma hefur hýst verstu fábjána í blaðamannastétt, eiga örugglega Íslandsmetið í bjánahætti.

Í dag er RÚV með frétt um enn einn landvinning snillingsins Kára Stefánssonar, sem samkvæmt eigin greiningu er sapiens sapientissimus maximus.

Íslendingar eru samkvæmt rannsókn Kára komnir af Neanderthalsmönnum.

Það kemur nú lítið á óvart, þar sem aðrar þjóðir í Evrópu tilheyra einnig ættgarði Neanderthalsmanna í einhverjum mæli.

Margir stjórnmálamenn og leiðtogar í viðskiptalífinu geta þakkað forfeðrum sínum og mæðrum af ættbálknum Neanderthal Sapiens einhvern hluta af erðamengi sínu.

Hins vegar er því haldið fram á RÚV, að Neanderthalsmenn séu ekki Sapiens. Það er alrangt. Tegundaheiti Neanderthalsmanna er Homo Sapiens Neanderthalensis og flest nútímafólk er kallað Homo Sapiens Sapiens.

Þessi er nær örugglega með nokkur gen úr Neanderthalsmanni, og aldrei hefur það komið að sök. Sapiens er hann.

Einnig þessi, ekki óvitlaus. Þessi forni arfur er til í öllum stjórnmálaflokkum. Það þarf ekki einu sinni að raðgreina. Það nægir að mæta á þingpalla.

Einnig er til alvarlega gallað genamengi sem finnst helst í Efstaleiti. Það köllum við Homo Ruvensis og hefur þeim enn ekki tekist að fá sapiens-titilinn. Ekki sérstaklega frumstætt lið, en sum hver heldur leiðinleg. Þess vegna er ágætt að Bogi Ágústsson hafi enn stjórn á þeim.

Ef þessi vitleysa um gáfnafar Neanderthalsmanna er frá Kára Stefánssyni komin, kæmi það ekki mjög á óvart.

Myndin efst er af Neander-talsmanni LGBT-samtakanna á Íslandi.

Til hamingju með daginn, Þórhildur

Hans hátign Fornleifur leyfir sér að óska þjóðhöfðingjanum í Danmörku til hamingju á áttræðisafmælinu í dag.

M. Þórhildur Regina í Danmörku er eins konar kollega okkar fornleifafræðinga, þó hún sé aðeins með pungapróf í greininni. Hún getur samt kallað sig grafhund - alveg eins og flestir íslenskir fornleifafræðingar - sem vitaskuld eru líka flestir hálfgerðar drottningar eða algjörar.

Einhver spyr vafalaust, af hverju ég óskaði ekki Vigdísi til hamingju. Í því felst engin karlremba. Ég óska einfaldlega aldrei fyrrverandi og kosnum þjóðhöfðingjum til hamingju. Þeirra tími er liðinn. Ég sá þó mér til ánægju að feitir sjóðir á Íslandi, en fyrst og fremst í Danmörku, létu nokkur hundruð milljóna í sjóð í nafni Viggu og Þórhildar, svo að ungt vísindafólk gæti litið nánar til loftslags og umhverfis. Peningarnir fara sem sagt einnig til rannsókna á nútímatrúarbrögðum. Af þeim peningum mun fljótt veðrast mikill aur og áður en menn og drottningar vita, verða þeir foknir út í veður og vind. Ástæðulaust að óska nokkrum manni til hamingju með það.

Myndin efst var tekin þegar Þórhildur fékk sér reykpásu yfir víkingi á Borgundarhólmi er hún var yngri. Þórhildur er því greinilega í áhættuhópnum margumrædda. Margrét tók þátt í rannsókninni á Borgundarhólmi löngu áður en Vigdís endurtók allt með Geirharði af Votey á RÚV ... forðum.

Covid-19 setur á sumt fólk ljóta helgrímu

Kórónufaraldurinn virðist kalla fram það besta í sumu fólki, en því miður draga það versta fram í öðrum. Sumir segja svo sem ekki neitt og ræða aðeins sjálfið, og enn aðrir sýna engar tilfinningar. Það síðastnefnda getur jafnvel verið óhugnanlegra en sum hatursræðan sem þrífst í kófi og óvissunni kringum þennan veirufjanda sem hrjáir sálina í okkur öllum um þessar mundir.

Pestir og gyðingahatur

Löngum hefur einum þjóðflokki verið kennt um flestar pestir, og það er gyðingum. Syndhafurinn með blóraböggulinn er dreginn fram við slík tækifæri svo lítilmótlegar sálir geti upphafið sjálfar sig. Gyðingar verða oft fyrir barðinu í alls kyns umræðu. Það er einnig tilfellið nú - líka á Íslandi.

Menn eins og Egill Helgason, sem hér um árið notaði öll tækifæri til að klína einhverju í gyðinga, hefur alls ekki gert neitt slíkt eftir að veiran fór á stjá á Íslandi. Það voru þeir tímar að honum var ekki sjálfrátt, t.d. þegar hann kallaði fyrirtækið Mossach-Fonseca í Panama oft og iðulega Mossad-Fonseca árið 2016 (sjá hér). Hvað vakti fyrir Agli? 

Þaulkunnugir menn vita að ég er óvenju árrisull og í morgun sat ég á klósettinu og skoðaði skoðanir FB-vina minna, sem eru allir hið besta fólk, upp til hópa. Það furðaði mig nokkuð að sjá, að gamall skólafélagi minn, Einar Gröndal, var með skitukast á heilbrigðisráðherra Ísraels, sem er einn af þessum svörtu herrum sem trúa á beinstýringu að ofan. Einsi Gröndal hafði fallið fyrir lygafrétt um manninn og birti hana - og trúir á eins og nýslegnum túskildingi. Best að vera ekki að vífilengja það sem ég las á klóinu; hér getið þið lesið það - og það smitar ekki, en er slæmt þó ég hafi sprittað það tvisvar.

Hatursnætur hjá Gísla Gunnarssyni

Í miðri heimspestinni gera menn sér ýmislegt til dægradvalar og huggunar. Flest er það uppbyggilegt og menn bera virðingu fyrir fórnarlömbum og ættingjum þeirra. En því miður virðist Covid-19 hafa mjög annarleg áhrif á einsaka mann þó svo að þeir séu ekki smitaðir.

Nokkrir íslenskir karlar hafa lengi safnast saman, stundum 5 og stundum fleiri en 10, og hanga næturlangt á FB síðu fyrrverandi prófessors við HÍ. Það hafa þeir gert lengi. Þeir smita ekki hvorn annan með Covid-19 veirunni enda eru þeir allir smitaðir fyrir af öðrum ólæknandi vírus sem ekkert virðist vinna á.  Þegar þúsundir manna deyja í Kína, Ítalíu og á Spáni er þessum mönnum  mest hugsað til gæluverkefnis sem sameinar þá á mismunandi hátt. Þeir telja sig vera helstu stuðningsmenn Palestínuaraba á Íslandi. Næturgestir Gísla Gunnarsson telja enga líða meira en Palestínumenn. Einatt flýgur gyðingahatur á síðu Gísla.

"Þjóðverjar voru að hugsa um fæðuöflun þegar útrýmingarnar byrjuðu"

Fyrrverandi formaður félags múslíma á Íslandi fer með staðlausa stafi um helförina gegn gyðingum í tengslum við umræðu um fanga í Ísrael og Covid-19. Einn næturgesta Gísla skrifaði eftirfarandi sögufölsun sem athugasemd hjá Gísla Gunnarssyni í umræðu um Covid-19 veiruna sem fór fram fyrr í vikunni á FB Gísla:

"Þjóðverjar voru að hugsa um fæðuöflun þegar útrýmingarnar byrjuðu - fyrst nokkrar milljónir rússneskra stríðsfanga svo gyðingar, Sígaunar, fattlaðir og svo hófust skipulegar útrýmingar á gyðingum þegar annað var búið." (sjá afrit af FB Gísla hér, með umsögn Sverris Agnarssonar). 

Ástæðan fyrir þessari meira eða minna röngu yfirlýsingu um "fæðuöflun" þjóðverja, var næturumræða um COVID-19 hjá Gísla Gunnarssyni.

Þó að sá, sem skrifar þessa bannsettu sögufölsun sé Íslendingur að nafni Ibrahim Sverrir Agnarsson (fyrrum formaður Félags múslíma á Íslandi), ætla ég ekki að bregða út af skoðun minni á íslenskum múslímum og þátttöku þeirra í gyðingahatri sem kemur fram í grein minni í bókinni Antisemitism in the North (sjá bls. 78-79 hér).

Því miður hefur mér oft sýnst að hinn gamli hippi Sverrir Agnarsson, er ungur og ævintýragjarn gerðist hestasveinn og geitahirði morðingjans Ghaddafis, sé greinilega mjög illa að sér í sögu og sér í lagi í sögu múslíma (sjá hér). Vonandi er það eina ástæðan fyrir þessum ógeðfelldu skrifum hans. Annars gerir hann sig sekan um lúmska hatursræðu og heimildafölsun.

Áreiðanleika Sverris er örlítið ábótavant eins og alþjóð má vera kunnugt um. Árið 2017 var Sverri dæmdur skilorðsbundnum dómi og miklar sektir fyrir gróft skattalagabrot (sjá hér). Nú notar hann næturnar 1001 til að fremja önnur brot með Gísla Gunnarssyni sem veitir honum pláss til þess. Vísvitandi fölsun á sögu helfararinnar er ein margra tegunda gyðingahaturs, en gyðingahatur er einnig lögbrot á Íslandi.

Hver er eiginlega drifkrafturinn í næturvinnu Gísla Gunnarssonar fyrir hrjáðar þjóðir?

Hin furðulega söguuppstilling Ibrahims S. Agnarssonar vall út úr honum eftir að Gísli Gunnarsson hafði birt ógeðfellda áróðursgrein úr vefriti sem kallast Middleeastmonitor, sem ekki er frægast fyrir sannsögli eða sanngirni. Þar birtist eina af mörgum myndum þeirrar bylgju sem nú tröllríður löndum múslíma, þar sem gyðingum, Ísrael og Bandaríkjunum er kennt um kórónavírusinn.

Gísli Gunnarsson er mjög lunkinn við að skaffa slíkar greinar handa áhangendum sínum og svo virðist sem heimildarýni sagnfræðinnar sé horfinn út í veður og vind hjá öldungnum og æsingur múgsins fái að ráða FB-martröðinni. Ekki vantaði heldur öfgafullar athugasemdirnar þann 20 mars sl. er Gísli birti fyrrgreinda áróðursgrein (sjá hér). Því er haldið fram að COVID-19 veiran sé runnin undan rifjum gyðinga og að veiran hafi jafnvel verið búin sérstaklega til af Ísraelsmönnum til að losna við ákveðnar þjóðir, en einna helst Palestínumenn.

Gísli gerir sjaldan athugasemdir við næturvini sína sem bæta enn meir óskapnaði við það rugl sem Gísli hefur fundið. Aftur á móti lokar Gísli og læsir á menn sem í vinsemd benda honum með rökum að hann sé að dreifa lygum og áróðri, og að hann espi menn upp til andgyðinglega athugasemda eins og þeirrar sögufölsunar sem t.d. Ibrahim Sverrir setur fram.

Hér gauka ég einnig að lesendum efni, þar sem fyrir utan fréttina frá Gaza má sjá og og heyra mikið safn hatursræðu í heimi múslíma í tengslum við kórónaveiruna og aðrar pestir. Þar er gyðingum kennt um kórónaveiruna og ýmsar pestir á einn eða annan hátt. Fjölmargir múslímar sem sest hafa að í Evrópu á seinni árum eru því miður farnir að viðra sömu rökin.

Sumt af því sem Gísli Gunnarsson dundar sér við á nóttinni á FB sinni er lýst vel af Felix Klein formanni ráðs þýskra yfirvalda sem berst gegn gyðingahatri (sjá hér). Klein segir að hatursræða í kjölfar Covid-19 faraldursins sé fyrst og fremst beint gyðingum.

Gísli Gunnarsson er því greinilega með á nótunum. En út frá fyrri misstökum Gísla og augljóslegri vanþekkingu hans á sögu gyðinga sem hann gerði sig að "sérfræðingi" í, að þeim óspurðum og fór mikinn á Vísindavef HÍ, er ekki ólíklegt að hann vaði enn einu sinni í villu, þótt honum þyki málstaður sinn góður. Meðalið hjálpar því miður ekki alltaf.  Ef menn muna ekki hvað gerðist í fyrra þegar "gyðingafræði" Gísla voru vegin og léttvæg fundin, má lesa um þau í þessari grein (bls. 89-90) í þessari bók. Svo langar mig að benda Gísla Gunnarssyni á þessa grein, sem Gísli telur ugglaust að sé áróður. Greinin inniheldur þó engar lygar líkt og það sem sá gamli tyggur hrátt upp úr döllum illræmdra áróðursrita á netinu.

Málverkið efst er eftir laghentan, ítalskan kitsch-málara og öfgaþjóðerniskaþólikka sem tilheyrir sömu samtökunum og kaþólskur prestur á Íslandi (sem greint var frá hér). Listamanninum þótti það viðeigandi að nota náðargáfu sína til að mála gamalt minni gyðingahatara í miðju kórónukófinu í heimalandi sínu. Ef til eru Ítalir sem halda að hörmungar þeirra nú séu gyðingum að kenna, er vitaskuld ekkert furðulegt við það að nokkrir Íslendingar blandi veirum í stuðning sinn við "vinnuna" við gæluverkefnin, sem fer fram um miðjar nætur þegar aðrar sálir sofa saklausum svefni. En það er samt sjúkt. Það ætti að vera orðið mönnum eins og Gísla Gunnarssyni eða Sverri Agnarssyni kunnugt, að þeir styðja Palestínuþjóðina akkúrat ekki neitt með öllum hamaganginum í sér um miðjar nætur. Það væri, held ég, hollara fyrir þá karlana að sofa um nætur.

Paris, Paris - J´arrive

Bráðlega dvel ég í París, þar sem ég hef ekki sett mínar stóru bífur síðan 1971, er ég var þar á ferð með foreldrum mínum, sem tóku með mig í Evrópureisu.

Reyndar hef ég verið annars staðar í Frakklandi, en hræðslan við vankunnáttu mína í frönsku er líklegast meginástæðan fyrir því að Frakkland hefur orðið útundan á Evrópureisum mínum.

Ég á mjög góðar minningar frá ferðinni árið 1971, sem ég hef lýst áður, og þegar ég var á Íslandi í janúar sl. tók ég mynd af málverki sem ég málaði um 1972/73, eftir minni og svarthvítri Kodak Instamatik ljósmynd úr Parísarferðinni. Þetta var nú ekki meðal minna bestu verka, hálfgerð kremkaka.

Nú mun ég sjá Sacre Coeur kirkjuna á Montmartre aftur, því ég mun búa ca. 100 metra frá kirkjunni. Ég tek þó hvorki liti né pensla með og læt mér nægja ljósmyndir.

Þannig var ritstjóri Fornleifs teiknaður af spænskum listamanni, hálfgerðum nautabana, á Place de Tertre á Montmartre.

Erindi mitt í París er ekki bara frí, gaman og kirkjumyndataka, heldur þátttaka í ráðstefnu um bréfaskriftir fórnalamba helfararinnar á Memorial de la Shoah. Ég hef lengi verið með í bígerð bók með bréfum heillar fjölskyldu sem útrýmt var. Segið frá því síðar, en sýni ykkur hér eitt bréfa þeirra af u.þ.b. 110 sem í bókinni verða birt og rædd.