Geigenwerk da Vincis ?

Um daginn lék píanóleikarinn Slawomir Zubrzyck á eftirlíkingu sem hann hefur smíðað af merku hljóðfæri sem sumir telja uppfinningu Leonardos da Vincis. Þetta gerðist í Krakow. Árin 1488-89 hripaði Leonardo niður teikningar í bækur sínar af hljóðfæri sem hann kallar viola organista.

Slawomir Zubrzycki  í Póllandi datt í hug að byggja hljóðfæri sem byggði á þessari teikningu. 

Pólverjar, sem töldu að þetta væri í fyrsta sinn að menn heyrðu í þessu hljóðfæri, tóku skakka hæð í pólinn. Til er sams konar hljóðfæri fornt, svokallað Geigenwerk, á hljóðfærasafninu margfræga í Brussel (sem einnig geymir merkilegt langspil frá Íslandi). Hljóðfærið í Brussel er frá 1625 og var smíðað af señor Raimundo Truchado í Toledo á Spáni. Enginn veit reyndar lengur, hvort það hljóðfæri byggir á einhverju sem varð til í kollinum á da Vinci, eða hvort da Vinci hafi verið að skissa hugmyndir annarra (sjá frekar hér). Japanskur lútuleikari hefur einnig búið til útgáfu af þessu "hljóðfæri da Vincis" sjá hér.

Geigenwerk eða viola organista Raimundos Truchados frá 1625

Njótið tónanna frá Krakow. Leonardo og Mona L hefðu örugglega fílað þessa tóna þótt þeir séu á tíðum nokkuð kakafónískir.

Óð Snorri Sturluson líka í gyðingahatri?

 

Á hinum síðustu og verstu tímum, þegar gyðingahatur hefur sjaldnast verið meira í Evrópu og "venjulegir" Íslendingar skrifa í umræðu á Smettiskruddu um umskurn, að gyðingar séu sjálfir að kalla yfir sig nýja helför, meðan enn aðrir segja fjálglega frá því að þeir hafi á ævi sinni "lent í ferlegum Gyðingi, sem beitti bæði slægð og kænsku til að græða á þeim sem öðrum, laug, sveik og stal og það..." (sjá athugasemdir þann 10. nóvember 2013 á snjáldurskinnu Ragnhildar Pálu, sem er mikill vinur gyðinga).

Þegar svo hræðilega er komið fyrir Íslendingum í ófétis hatrinu og fordómunum, er áhugavert að detta ofan á nýja fræðigrein um Snorra Sturluson og gyðinga. Ég hef sjálfur skrifað niðursoðna, en þó mest lesnu (og stolnu) sögu gyðinga á Íslandi (sjá hér), en hefi aldri rekist á neitt um að Snorri forfaðir minn, og okkar margra, eigi að hafa ritað um gyðinga eða gyðingdóm. Hann velti vissuleg fyrir sér þjóðum að sið fróðra samtíðarmanna sinna, sem vissu mest lítið um allt. En það er glænýtt fyrir mér að Snorri hefði verið að gangast upp í gyðingum. Hann nefnir gyðinga ekki einu sinni í Eddu sinni.

Ungur fræðimaður við Harvard/UCL, Richard Cole að nafni, hefur mikið velt fyrir sér frásögnum  af gyðingum í fornbókmenntum Norðurlanda. Í nýrri grein (sem hér er í nýjustu gerð sinni frá 2017, en þessi grein var skrifuð á grundvelli "draft" gerðar. Richard hefur breytt grein sinni eitthvað) sem hann hefur ritað um gyðinga og Snorra Sturluson er margt á huldu og flest mjög tilgátukennt. Segir Cole reyndar sjálfur að hugmyndir sínar, sem eru vægast sagt frekar langsóttar, séu kannski "unpalatable". Ég verða að viðurkenna að mér þykir tilgáta Cole algjörlega óæt, þótt margt áhugavert sé hægt að lesa í grein þessa unga, áhugaverða fræðimanns sem ég fylgist með á Academia.edu.

Múspells synir voru synir jötunsins Múspells, sem samkvæmt Snorra áttu að ríða að Bifröst til að berjast við æsina við Ragnarökkur á Vígríðarvelli ásamt öðrum illfyglum eins og Surti, Fenrisúlfinum og Miðgarðsormi. Cole telur að Snorri lýsi Múspels sonum í Eddu sinni (ca. 1215) með minnum sem notuð voru til að lýsa gyðingum, sér í lagi svo kölluðum "rauðum gyðingum" í frásögnum af Antikristi. Telur Cole að Snorri sé að nota lýsingar af "Rauðu gyðingunum" þegar hann lýsir Múspells sonum. Samkvæmt miðaldahindurvitnum áttu þeir að búa í Kákasus, einangraðir mjög, og áttu þeir að koma á hinsta degi til að berjast við góð öfl og til að koma í veg fyrir ætlunarverk Krists.

Sér Cole margt líkt með lýsingum á rauðu gyðingum og sögum af Loka og af þursunum Múspellssonum. Segir hann að kenningin Muspellz synir hjá Snorra sé "halfrím" við kenninguna Ísræls synir sem er skilgreining sem gefin er á gyðingum í Stjórnahandriti  (AM 226 and 228 folios) sem er samansafn frásagna úr Gamla Testamentinu og er frá 14. öld, en ekki þeirri 13. eins og Cole heldur fram. Vitnar Cole einnig til miðaldakvæðis sænsks og miðaldatréristu máli sínu til stuðnings. En Cole gleymir hins vegar að segja okkur að sænska miðaldakvæðið Konung Alexander, sem inniheldur frásögn af "rauðum júðum", er frá 1380 og tréristan sem han birtir mynd af í grein sinni er úr þýska ritinu Der Antichrist frá 1480. Elsti textinn sem nefnir rauðu gyðingana er handritið Der Jungere Titurel frá 1272 , og telur Cole að sagan þar af rauðgyðingunum geti byggt á miklu eldri heimildum. Engar sönnur eru þó færðar fyrir því eða í riti því sem Cole vitnar í eftir Andrew Colin Gow. The Red Jews. Antisemitism in an Apocalyptic Age 1200-1600. (Leiden: E.J. Brill, 1995).  Mér þykir í hæsta máta ólíklegt að Snorri Sturluson (1179-1241) hafi verið búinn að ná sér í hugmyndir sem byrjuðu að gerjast eftir 1220 suður í Evrópu.

Þessa mynd notar Cole til að færa rök fyrir að lýsingar Snorra á Múspells sonum séu lánaðar af lýsingum miðaldaruglubókmennta um svokallaða "rauða júða". Myndin er hins vegar ekki frá tímum Snorra, heldur frá 1480.

Grein Coles er tilraun til tilgátu. Hann setur ekki fram nein óyggjandi sannindi um þekkingu Snorra Sturlusonar á gyðingum eða notkun hans á gyðingalýsingum þeim sem hann telur að Snorri heimfæri upp á aðra óvinsælar eða óferjandi fígúrur. Mér finnst Cole gera Snorra upp þekkingu á fræðum og kreddum sem alls ekki eru varðveittar frá tímum Snorra sjálfs.

Ekki ætla ég að útiloka, að Snorri hafi þekkt til gyðingahaturs. Hugsanlega hefur Snorri fengið að láni einhver hatursminni um illsku gyðinga til að heimfæra á þurs úr Múspellsheimum. En ef ekki liggja fyrir betri heimildir en þær sem Cole framreiðir, verður þetta í mesta lagi skemmtileg tilgáta og tómar vangaveltur. 

Myndin efst er niðurlensk eða þýsk trérista á pappír frá ca. 1470, sem sýnir gyðinga ræða við Jóhannes skírara. Gyðingahatur, sem Cole sér bergmálast í lýsingum Snorra á Múspellssonum var vissulega í hæsta máti áþreifanlegt á miðöldum. Það voru sannarlega til illmenni á tímum Snorra. Mörg þeirra störfuðu innan kirkjunnar, sem eins og öfgaíslam í dag ól á og nærðist á hatri í garð annarra þjóða og trúarbragða.

Þessi mynd er frá sama tíma og Snorri var upp á sitt besta. Myndin (músið myndina til að stækka hana) er teiknuð af meinfýsnum munki í skattaskrá Norwichborgar árið 1233, og á henni er hæðst að gyðingum sem bjuggu á þeim tíma í borginni. Þeir voru greinilega hataðir á sama hátt og konan hataði gyðinga í athugasemd á smettiskruddu Ragnhildar Pálu um daginn.

Háðsmyndin er m.a. af Isaak syni Jurnetts, syni Eliabs. Hann er sýndur sem konungur með þrjú andlit. Í Norwich er reyndar enn til hús sem kallað er Music Hall, sem er talið vera afbökun á Moishe Hall, og telja sumir að húsið sé að grunni til það hús sem Isaak ben Jurnet bjó í á 13. öld. Ísak þessi var lánadrottinn Hinriks III  Englandskonungs, svo og munka í Westminster sem hann saksótti fyrir skuldir, og einnig biskupsins af Norwich.

Moshe Mokke og kona hans Abigail eru einnig hædd á níðteikningunni. Moshe Mokke var dæmdur fyrir að slá mann og síðar hálshöggvin fyrir að höggva silfur. Hinrik III greiddi aldrei Ísak fé það sem hann skuldaði honum og setti á lög sem gerði gyðingum lífið mjög leitt. Það átti að heita að hann verndaði þá, en fyrir það lánuðu þeir honum á mjög góðum kjörum og greiddu stundum sjálfir fyrir með lífi sínu. (Hinrik III hef ég áður nefnt. Hann elskaði hvítabjörn sinn meira en gyðinga. Heinrekur III tjóðraði björninn í Tower of London og á tyllidögum fékk björninn að synda í Thamesá og veiða sér fisk. Henrý var mikill dýravinur og átti líka fíl sem dó líklega úr rauðvínsdrykkju).

Árið 1144 var gyðingum í borginni Norwich kennt um barnaníð og morð, þegar 12 ár drengur, Vilhjálmur að nafni, hvarf. Þótt aldrei hafi sannast að Villi litli hefði verið myrtur, og líklegra sé, að hann hafi verið grafinn lifandi af ættingjum sínum sem héldu að hann væri látinn, þá komu upp svipaðar ásakanir á hendur gyðingum á næstu árum víðs vegar um Bretland. Vilhjálmur var tekinn í dýrlinga tölu. 

Líklegt er að beinagrindurnar 17 (þar af 11 af börnum) sem fornleifafræðingar fundu í brunni í Norwich (sjá hér) séu afleiðing múgæsingar sem greip um sig á Bretlandseyjum á 12. öld? Kannski töldu kirkjunnar menn, sem fengið höfðu fé að láni frá gyðingum, múgnum trú um að fólkið sem myrt var væri Múspells börn og því réttdræpt.

Gyðingahatur er enn notað til að hlaupa frá skuldum sínum, til að fyrra sig ábyrgð og til að kenna öðrum um allt sem miður fer.  Það sannaðist er einn af pótentátunum sem settu Ísland á skuldamannabekk hér um árið ásakaði ásamt öðrum ýmsa gyðinga á Bretlandseyjum fyrir að reyna að ná í auðævi sín fyrir slikk (sjá hér, hér, hér , hér og hér).

Fjórar drottningar í einum sal

Frábært er að heyra að bók Jóns Þ. Þórs og Guðjón Friðrikssonar, Kaupmannahöfn, höfuðborg Íslands í 500 ár, sé loks að koma út. Hafði ég búist við verkinu fyrr, en allt hefur sinn tíma, jafnvel þótt verkið hafi verið margstyrkt af ríkustu mönnum Dana- og Íslandsveldis, lífs og liðnum.

Danadrottningu og Forseta voru afhent séreintök af bókinni, sem kemur ekki á markað dauðlegra manna fyrr en í byrjun desember. Þetta eru tvö bindi og munu þau kosta 14.900 krónur, sem er líklega ekki hátt verð fyrir 4 kílógramma bók. Ég hlakka til að lesa þetta verk. Ég fæ það kannski að láni hjá Þórhildi þegar hún er búin að lesa það.

Myndin hér að ofan segir margt. Hún er af Danadrottningu þar sem hún skiptist á orðum um bókina við konung vorn Ólaf Ragnar. Greinilegt er á fasi Danadrottningar að hún er búin að finna villu. Hún er nokkuð natin við slíkt.

Guðrún Nordal situr þeim á vinstri hönd eins og Foxill Lady með lágfótu slengda um hálsinn, búin að setja handritin aftur í tóma skápana í Þjóðmenningarhúsinu. Guðrún hefur augljóslega skotið öðrum ref fyrir rass, eftir að hún hefur látið skikka yfirvald allra safna, Margréti Hallgrímsdóttur, til að setja næturvörð og brunatryggingu á handritin meðan þau verða til sýnis í Þjóðmenningarhúsin í eina viku (sjá hér).

Margrét þjóðminjavörður lítur dálítið veimiltítulega út og stjörf, þarna fyrir aftan royalíteitin. Líklega verður hún að kaupa sér einhvers konar kött um hálsinn til að geta klórað sig fram á fremsta bekk. Hún stjórnar þó húsinu sem þau sitja í. Sigmundur Davíð mun redda því, ef hún sparar alla ónauðsynlega starfsmenn og stofnanir í burtu fyrir hann, svo hann geti jafnað skuldavanda eyðsluseggjanna. Þannig á nefnilega að gera það. Þjóðernisrembingurinn í honum er bara yfirklór.

Ég hef lítið álit á framsóknarkóngum. Það held ég líka að Árni Magnússon hefði haft.

Malbik er lausnin

Eftir miklar vangaveltur hafa mér fróðari menn ákveðið að vernda náttúruna með malbiki.

Þetta er líklega það sem koma skal. Sumir vilja ólmir stórhýsi ofan á viðkvæmar fornminjar og malbiksstígar um náttúruperlur eru auðvitað kærkomin lausn fyrir aðra fatlaða en þá sem hella vilja malbiki yfir náttúruna. Fram með hjólabrettin!

Eru Íslendingar ekki farnir að láta malbika og valta einum of mikið yfir sig, eða eru þeir hættir að geta gengið á móður jörð nema að hún sé öll útötuð í tjöru?

Göngustígar malbikaðir í Dimmuborgum