Gullfoss

Út er komin í Danmörku bókin Gullfoss. Þótt titillinn gæti bent til þess, er þetta hvorki bók um sögu okkar stærstu náttúruperlu né ádeilurit á innheimtu gjalds fyrir aðgengi að sameign þjóðarinnar eða aðra ónáttúrulega náttúrusölumennsku.

Gullfoss er eitt af merkari sagnfræðiritum síðari ára um 20. öldina á Íslandi. Bókin er greinasafn um tengsl danskrar og íslenskrar menningar. Í henni má finna gott yfirlit yfir sögu Dana á Íslandi á 20. öld. Birtar eru rannsóknir á baráttu Dana með íslenskuna og íslenska menningu, sem og frásagnir af Dönum sem settust að á Íslandi, sér í lagi dönskum konum sem minnihlutahópi á Íslandi á síðari hluta 20. aldar. Afstöðu Íslendinga, jákvæðri sem neikvæðri, er einnig lýst og sömuleiðis mikilvægum áhrifum danskrar menningar á íslenskan "kúltúr"; sömuleiðið þeirri menningarblöndun sem átti sér stað og hvernig hún smitaðist út í ranghala þjóðfélagsins.

Bókinni er ritstýrt af Auði Hauksdóttur hjá stofnun Vigdísar Finnboga, Guðmundi Jónssyni sagnfræðiprófessor og stórvini Íslands, Erik Skyum-Nielsen, og eru þau jafnframt höfundar að efni ásamt yngra fólki eins og Íris Ellenberger, Christinu Folke Ax og Þóru Björk Hjartardóttur. Nestor höfundanna er hins vegar Sigurður Pétursson fyrrverandi lektor í latínu og grísku við HÍ. Grein hans ber af. Vigdís Finnbogadóttir ritaði formála að bókinni.

Í gær var mér og konu minni, sem er ein af þessum fallegu dönsku konum sem íslenskir menn reyndu að draga með sér til Íslands á 20. öld, boðið í hóf í sendiráði Íslands í Kaupmannahöfn. Ástæðan fyrir því að eins ómenningarlegum manni og mér var boðið var sú, að ég kom í mýflugumynd að útgáfu bókarinnar. Ég útbjó og skrifaði svokallað peer-review, leitaði uppi leiðar villur og misskilning sem ég stakk í. Ekki þó svo að skilja að mikið hafi verið að slíku í verkinu.

 

T.v.Sendiherra Íslands í Danmörku, Benedikt Jónsson, býður gesti velkomna. T.h. Auður Hauksdóttir og Erik Skyum-Nielsen við kynningu bókarinnar í íslenska sendiráðinu í gær.

Eins og ég sagði, bar ein greinanna af. Það er ritgerð Sigurðar Péturssonar eins mesta latínumanns okkar Íslendinga, en Sigurður kenndi mér sögu Rómverska lýðveldisins fyrsta vetur minn í Háskóla. Sigurður fjallar um fjölskyldu sína. Greinin er skrifuð á eins konar gullaldardönsku og eins hefur maður á tilfinningunni að Sigurður hafi lengi hugsað alla þætti greinar sinnar í þaula. Þetta er greinilega saga, sem hann hefur lengi langað að segja og tími var til kominn. Hún er rosinen i pølseenden í annars góðri veislu.

Sigurður segir sögu íslensk-danskrar fjölskyldu sem tengdi það besta á Íslandi og í Danmörku. Afi höfundar og nafni var fyrsti skipstjóri á Gullfossi Eimskipafélagsins og þar tengist greinin beint í nafn bókarinnar - eða öfugt. Danskur afi hans Olaf Paludan-Müller var háttsettur í Det Østasiatiske Kompagni (ØK). Hann kvæntist heldri konu í Síam (eins og Tæland hét fyrrum) Nang Lek Lot Channung að nafni og giftist dóttir þeirra Ebba (1912-2004) Pétri Sigurðssyni forstjóra Landhelgisgæslunnar. Sigurður Pétursson gefur okkur innsýn í samspil þriggja menningarheima, sem voru ef til vill ólíkir flestum þeim fjölskylduböndum sem Íslendingar og Danir tengdust, en greinin hlýtur í framtíðinni að verða skyldulesning í kennslu á Íslandi í minnihlutum, nýbúum og minni háttar culture-clash kenningum, eða hvað sem það nú heitir.

Móðir Sigurðar Péturssonar í Síam (fyrir miðju með slaufu í hárinu) með systkinum sínum og þjónustufólkinu Leib og Töng. Árið er 1917.

Ásamt bók Guðmundar Magnússonar um Thorsarana er bókin Gullfoss stærsti fengurinn fyrir dansk-íslenskra menningasögu á síðari árum. Við sem ólumst upp með íslenska afa og ömmur sem keyptu "ný dönsk blöð" í stórum stíl og töluðu um stikkontantinn (stikkontakten), ergelsi og fornermelsi (ærgelse og fornærmelse), sópuðu fortóið (fortovet) og keyptu billettin (billetterne) þekkjum söguna að vissu marki. Greinasafnið Gullfoss sem hlýtur að verða gefin út á íslensku, veitir öðrum, sem ekki komu frá svo "menningarsnauðum" heimilum, nauðsynlega innsýn. En jafnvel var orðið of seint fyrir útgáfu Gullfoss, að veita góða heildarmynd, því margt af því góða fólki sem gæti hafa sagt bestu sögurnar var dáið.

Gullfoss: Mødet mellem dansk og islandsk kultur i 1900-tallet. Redigeret af Auður Hauksdóttir, Guðmundur Jónsson og Erik Skyum-Nielsen. Forlaget Vandkunsten 2015.

Fornleifur gefur bókinni sex grafskeiðar, danskar. Meira er ekki hægt að biðja um, og meira fá menn ekki hér.

Rannsökum nasistana í Sjálfstæðisflokknum!

"Það hefur verið farið með stjórnmálastarfsemi hinna íslenzku þjóðernisinna sem feimnismál og enginn virðist hafa haft áhuga á því að fara nánar ofan í tengsl manna hér á Íslandi við Þýzkaland á þessum árum."

Svo skrifaði Styrmir Gunnarsson á bloggi sínu í dag. Ekki held ég að þetta sé alls endis rétt hjá Styrmi. Þór Whitehead hafur skrifað býsnin öll og líka um íslenska nasista, en mest hefur hann skrifað sína styrjaldasögu út frá íslenskum, breskum og bandarískum heimildum. Jökulssynirnir, þeir Hrafn og Illugi hafi skrifað góða bók um Íslenska nasista (meðlimi Flokks Þjóðernissinna) án þess þó að geta heimilda, og  Ásgeir Guðmundsson hafi velt fyrir sér íslenskum nasistum í grein og bók sinni Berlínarblús, en einnig með takmarkaðri komu í erlend skjalasöfn.

Hver varð að lokum "móðurflokkur" þessara manna? Draumkennd áadýrkun og ást á brjóstvöðvum 1942. Sólkrossinn á skildinum, sem t.d. norskir nasistar notuðu, sómdi sér nýlega á einkaþotu Björgólfs Thors.

Ekki tel ég þó að þessir aðilar og aðrir sem hafa skrifað hér og þar um íslenska nasista hafi ekki misst af svo miklu í Þýskalandi. Þar er ekki um auðugan garð að gresja þegar kemur að upplýsingar um áhuga þýskra nasista og yfirvalda á Íslandi eftir 1933. Margt eyðilagðist kannski í stríðinu og tengsl íslenskra manna við flokk og foringja í Þýskalandi voru líka takmörkuð. Það er ekki eins og rjómi þjóðarinnar hafi verið meðlimir í Flokki þjóðernissinna á Íslandi. Sumir af þessum körlum voru ótíndir tukthúslimir og innbrotsþjófar. Afi Jón Geralds Sullenbergers, Gunnar Jóelsson, var t.d. einn þessara manna og með honum í slarkinu var Haukur Mortens. Þeir félagar reyndu eitt sinn lukkuna með því að gerast laumufarþegar (sjá hér og hér).

Það voru helst menningarlega þenkjandi Þjóðverjar, og margir þeirra nasistar, sem höfðu áhuga á Íslandi. Íslendingum sem tengdust félaginu Germaníu eða sem meiri eða minni nasistar gengu í Nordisches Gesellschaft var boðið til Þýskalands, þættu þeir nógu áhugaverðir. En Þýskaland sem lagði kapp á að byggja upp hernaðaráform sín vörðu takmörkuðu fé í Ísland og settu t.d. lok á fyrirhugaðar rannsóknir á Íslandi á vegum Ahnenerbe-SS sumarið 1939.

Þjóðverjar búsettir á Íslandi voru vitanlega margir hverjir gargandi nasistasvín, en þó ekki í betri samböndum við Das Vaterland en íslensku nasistarnir.

Sem bein tengsl við Þýskaland má nefna ferðir sem ýmsum Íslendingum var boðið í. Gunnar Gunnarsson hitti Hitler. Öðrum sem boðið var var María Markan, Stefán Islandi, Jóns Leifs, Guðmundur Kamban (sjá greinar mínar Kamban er ekki hægt að sýkna og Kamban og Kalkúnninn). Guðmundar frá Miðdal, rektorar HÍ Alexander Jóhannesson rektor og Níels Dungal og fleiri aðdáendur þýskrar menningar. 

Því er haldið fram að þetta fólk hafi ekki verið nasistar, en það hreifs með að mikilli áfergju. Matthías Þórðarson þjóðminjavörður og þingmaður fékk sent mikið magn af alls kyns áróðursefni frá Berlín. Því var vísvitandi eytt af Þór Magnússyni hér um árið þegar tekið var til í skjalasafni Matthíasar (sjá grein mína Þegar Matthíasi var hent á haugana). Mér tókst að bjarga örlitlu broti af nasistableðlunum sem Matthías fékk. Það verður að leita á öskuhaugunum til að finna restina.

Hvað varðar tengsl flokksbundinna íslenskra nasista við móðurflokkinn er ljóst, að hinn kynlegi kvistur Eiður Kvaran fékk einhvern stuðning frá móðurapparatinu í Þýskalandi fyrir "vísindastörf" sín (sjá niðurstöður rannsókna minna á sögu hans og félaga hans í greininni Heil Hitler og Hari Krishna). Einstaka nasisti var einnig betur gefinn en meirihlutinn í flokknum. Nasistinn Davíð Ólafsson er sagður hafa stundað nám í hagfræði í Þýskalandi, en því lauk hann aldrei, þótt því sé haldið fram af vefsíðu hins háa Alþingis (sjá grein mína Próf seðlabankastjóra, alþingismanns og nasista).

Davíð kyssir bokkur með félögum úr áður en hann hélt til Þýskalands til "náms".

Hann hafði þó aldrei fyrir því að segja okkur um samskipti sín við nasista í Þýskalandi. Þeir gáfu honum ekki einu sinni titil á pappír fyrir heimsóknina.

"Foringinn" og Þýskaland

Gísli Sigurbjörnsson í Ási (einnig kenndur við Grund), einn af foringjum íslenskra nasista, skrifaði örugglega einhver bréf til kollega sinna í fyrirheitna landinu, en hvar þau eru niður komin er engin leið að vita. Sjálfur brenndi hann bréfasafn sitt frá þessu tíma líkt og flestir flokksbræður hans og stuðningsmenn. Þýska utanríkisþjónustan hefur ekkert um hann og heldur ekki Bundesarchiv. Ég hef heldur ekkert fundið sem vísað gæti til skrifa Knúts Arngrímssonar við yfirvöld í Þýskalandi. Ég hef leitað.

Árið 1938 útvegaði Gísli í gegnum sambönd sín við Þýskaland, þjálfara fyrir Knattspyrnulið Víkings.

En er ekki fremur hlægilegt að fyrrverandi ritstjóri blaðs sem birti minningargreinar um Gísla í Ási sé að biðja um rannsókn á tengslum hans við Þriðja ríkið, þegar ekkert kom fram um nasisma Gísla í minningargreinum um hann í Mogganum árið 1994. Afneitunin var algjör. Hvað veldur áhuganum nú? Er Styrmir að reyna að skaffa ríkisstyrk handa einhverjum ættingja til að stunda "rannsóknir" við HÍ?

Guðbrandur "Bralli" Jónsson

Menn eins prófessor Guðbrandur Jónsson, sem ekki voru flokksbundnir, en heilluðust af Hitler, voru líklegar beintengdari við Þýskaland en pörupiltarnir og slagsbræðurnir í Þjóðernissinnaflokk Íslands sem síðar urðu margir hverjir góðir Sjálfstæðismenn. "Bralli", sem af einhverjum furðulegum ástæðum taldi sig vera krata, var einn þeirra sem dreymdi um að gera þýskan prins og nasista að konungi Íslands.

Var Guðbrandur óspart notaður til Þýskalandstengsla, t.d. þegar vinur hans Hermann Jónasson vildi varpa gyðingum úr landi. Þá þýddi Guðbrandur bréf yfir á þýsku, þar sem dönskum lögregluyfirvöldum var sagt hvað þau ættu að gera við gyðingana ef Danir vildu ekki sjá þá (Sjá bók mína Medaljens Bagside (2005) sem má fá að láni á íslenskum bókasöfnum sunnan og norðan heiða). Guðbrandur hafði fyrr á öldinni starfað fyrir utanríkisþjónustu Þjóðverja. Stærra idjód hefur víst aldrei fengið prófessorsnafnbót á Íslandi fyrir ekkert annað en að vera sonur föður síns. Stórmenntaður gyðingur, Ottó Weg (Ottó Arnaldur Magnússon) fékk hins vegar aldrei vinnu við neina menntastofnun á Íslandi (Sjá grein mín Gyðingar í hverju húsi).

Í skjalsöfnum Danska utanríkisráðuneytisins má sjá hvernig Danir fylgdust grannt með Íslendingum, sem utanríkisþjónustunni þótti hafa of náin sambönd við nasista. Það hef ég skrifað um á bloggum mínum. En í skjalsöfnum í Kaupmannahöfn eru ekki heimildir finna um íslenska flokksbundna nasista nema Gísla í Ási (Grund).

Styrmir telur Ísland nafla alheimsins líkt og margur landinn

Mig grunar að Styrmir Gunnarsson falli í vangaveltum sínum í þann hyl sem margir Íslendingar eiga það til að drukkna í í heimalningshugsunarhætti sínum. Þeir halda að Íslandi hafi veið eins konar nafli alheimsins sem allir höfðu og hafa áhuga á.

Vissulega höfðu Þjóðverjar og sjálfur Hitler áhuga á Íslandi, hernaðarlega séð, en ekki fyrr en mjög seint (sjá hér). Í dönskum skjalasöfnum hef ég fundið upplýsingar um að enginn áhugi hafi verið hjá Þjóðverjum þegar ruglaður Íslendingur í Kaupmannahöfn bauð Þjóðverjum bóxítnámur og hernaðaraðstöðu á Íslandi (sjá hér), en Þjóðverjar töldu manninn snarruglaðan. Danir ákváðu að ákæra Íslendinginn ekki þó hann hefði oft gengið á fund þýsks njósnara sem þeir dæmdu til fangelsisvistar, manns sem ég hef sýnt fram á að hafi viðurkennt það árið 1945 að hafa myrt Karl Liebknecht árið 1919 (sjá neðarlega í þessari grein)

Guðmundur Kamban, sem naut góðs af nasistaapparatinu, þó hann væri ekki skráður í flokkinn svo vitað sé. Hann elskuðu Þjóðverjar vegna þess að hann var menningarfrömuður sem Þjóðverjar elskuðu að sýna sem vini nasismans. Kamban gerðist líka aðalsérfræðingur Flokksins í miðaldakalkúnum (sjá sjá greinar mínar Kamban er ekki hægt að sýkna og Kamban og Kalkúnninn). Reis þar líklegast hæst virðuleiki Íslendinga í Þriðja ríkinu, fyrir utan ferð Gunnars Gunnarsson til Þýskalands og Hitlers árið 1940.

Þessa mynd og aðrar af Gunnari í ferð sinni fyrir nasistaflokkinn í Þýskalandi vill Gunnarstofa á Skriðuklaustri ekki sýna gestum sínum, og heldur ekki FB síðan Gamlar Ljósmyndir, sem stjórnað er af gömlum harðlínustalínista og mönnum sem komnir eru af karlinum sem seldi Gunnari Skriðu. Allir afneita því að Gunnar hafi verið nasisti. Það er sjúkleg afneitun.

Nasistar eru að kjarna til mjög hlægilegt lið. Ekki ósvipað ISIS og baklandi þeirra morðingja í dag. En hlægilegt fólk getur vissulega líka verið hættulegt, eins og mörg dæma sanna.

En þegar stór hluti Flokks Þjóðernissinna var ósendibréfsfær hópur götustráka með drykkjuvandamál, og einstakra sona velmegandi Dana á Íslandi og íslenskra kvenna þeirra, er líklegast ekki um auðugan garð að gresja fyrir þá sögu sem Styrmir vill sjá og hvetur Illuga Gunnarsson til að veita fé í.

Eins og Illugi sé ekki búinn að gera í nóg í buxurnar með dauðanum í moskunni Feneyjum. Margt gott hefur þegar verið skrifað um íslenska nasista af leikum sem lærðum, og heyri undan mér að á Íslandi sé blaðamaður að skrifa ekki meira né minna en 800 síðna verk um stríðárin. Kannski verður það betra en það sem sagnfræðingar hafa boðið upp á. Hann leitar samt grimmt í smiðju sérfræðinga og heimtar að fá efni hjá þeim lærðu sér að kostnaðarlausu. Ég hef látið hann hafa efni, en sé eftir því, því ugglaust þakkar hann ekki fyrir stafkrók af þeim upplýsingum eða þær myndir sem ég hef látið honum í té.

Nasistar og Sjálfstæðisflokkurinn

En Styrmir gerir á bloggi sínu einfaldlega of mikið úr þessum drulludelum sem þrömmuðu um götur Reykjavíkur á 4. áratugnum, en urðu síðar góðir þegnar í Sjálfstæðisflokkunum.

Nær væri fyrir Sjálfstæðisflokkinn, ef prófessor Hannes Hólmsteinn Gissurarson gerir það ekki af sjálfsdáðum, að flokkurinn veitti eigið fé í að skoða sögu áhrifa nasistanna í Sjálfstæðisflokknum og gera upp við þá fortíð sína, þegar gyðingahatarar, ofstopamenn og jafnvel svikahrappar gengu í flokkinn; Að það verði með rannsóknum skýrt hvernig "fyrrverandi" nasistar gátu orðið að flugmálastjórum, bankastjórum og lögregluyfirvaldi.

Ég man svo heldur ekki betur en að nasistar sjálfir hafi haldið því fram að Gísli Sigurbjörnsson hafi stofnað nasistaflokkinn í bróðurlegu samstarfi við Miðstjórn Sjálfstæðisflokksins (sjá hér). Ætli til séu heimildir um það í Valhöll? Eða ríkir þar líka afneitunin ein líkt og hjá mörgum íslenskum kommum?

Hvalbein í og á húsum

    Alls staðar í heiminum, þar sem menning tengdist áður fyrr hvölum, hvalreka eða hvalveiðum, hafa menn nýtt afurðir hvalsins til hins ýtrasta. Þar með talið til húsbygginga.

Íslendingar, norrænir menn á Grænlandi, Inúítar, Indíánar, Hollendingar, Bretar, Þjóðverjar (aðallega í Brimum), Maóríar, Japanir ásamt öðrum þjóðum hafa allir nýtt hvalakjálka, rifbein, hryggjaliði og önnur bein í byggingar, sem sperrur, rafta og jafnvel sem stoðir. Hryggjarliðir hafa orðið að stólum og hnöllum og þannig mæti lengi telja.

Þegar á 17. öld veiddu Hollendingar manna mest hval. Það þekktist í Hollandi að hvalbein væru notuð í girðingar eða hlið, líkt og síðar á Holtsetalandi (Holstein). Hvalbein, nánar tiltekið kjálkar, voru mikið notuð í hlið og gerði í Brimum (Bremen).

Olaus Magnus sýnir á ristum í verki sínu Historia de gentibus septentrionalibus frá 1555 hús byggð úr hvalbeinum.

I Whitby Norður-Jórvíkurskíri á Englandi var þessi hlaða eða skemma rifin á 4. áratug síðustu aldar. Kjálkabein úr stórum skíðishvölum hafa verið nýtt sem sperrur í braggann. Ekki er húsið mikið frábrugðið kjálkahúsinu í verki Olaus Magnusar (Sjá frekar hér).

Sá siður Hollendinga að hengja neðri kjálka úr stórhvelum, sér í lagi skíðishvölum, utan á hús er vel þekktur, og við þekkjum þessa notkun hvalbein einna best vegna hins mikla myndlistaarfs þeirra frá 17. og 18. öld.

Utan á gamla ráðhúsinu í Amsterdam, sem brann til kaldra kola árið 1651, héngu mikil kjálkabörð í járnkeðju. Málarinn Pieter Janszoon Saenredam málaði olíumálverk af húsinu árið 1657 eftir minni eða eldra verki) (stækkið myndina efst til að sjá smáatriðin eða farið hingað til að láta heillast).

Riddarasalurinn (Ridderzaal) í Haag í Hollandi var miðaldabygging sem byggður var á miðöldum. Í dag er hann hluti af svokölluðum Binnenhof (Innri Garði), þar sem hollenska þinghúsið er er í dag. Um miðja 17. öld máluðu tveir listamenn bygginguna og tvö kjálkabein úr skíðishval sem hengd voru á bygginguna árið 1619. Seinni tíma listfræðingar hafa kallað þetta bein búrhvals, sem er tannhvalur, en greinilegt er að þarna hanga kjálkabörð skíðishvals. Aftaka fór fram við húsið árið 1619 og mynd stungin í kopar af þeim viðburði. Þar sjást hvalbeinin ekki, þannig að þau hljóta að hafa verið hengd á bygginguna síðar en 1619.

 

Í ráðhússal í Haarlem í Hollandi hanga þessir veglegu hvalskjálkar. Þau voru flutt til Hollands frá eyjunni Waiigat (Vindrassgati), sem Jan Huyghen frá Linschoten tók með sér til Hollands úr merkri ferð sem hann fór með Willem Barentsz til Novu Zemblu árið 1595. Í miklu yngri ráðhúsum í Norður-Þýskalandi héngu einnig hvalbein og voru t.d. notuð sem ljósakrónur (sjá hér).

Víða í Hollandi hefur það lengi tíðkast að menn settu fallega úthöggna steina á gafl húsa sinna. Gaflsteinar þessir báru gjarna nafn eiganda eða einhverja mynd sem lýsti eigandanum eða starfi hans. Á pakkhúsi frá 18. öld í Amsterdam, sem því miður var rifið árið 1973, hékk þessi steinn : með áletruninni : HET WALVIS BEEN IS NU STEEN. Síðar var steininum komið fyrir á öðru húsi. Kannski hafa hvalaafurðir einhverju sinni verið geymdar í pakkhúsinu á Haarlemmer Houttuinen númer 195-99 (sjá myndina hér fyrir neðan). Gatan fékk nafn sitt af tréverslunum og viðargeymslum Amsterdamborgar sem voru staðsettar þarna frá því á 17. öld, þegar svæðið lá í útjaðri borgarinnar. þar sem minnst eldhætta var af byggingaefninu sem þar var geymt.

Hvalbeinin sem héngu á húsum í Hollandi hafa að öllum líkindum átt að sýna fólki stærð sköpunarverka Guðs. Þau sýndu einnig mátt og megin verslunar og umsvifa Hollendinga á gullöld lýðveldis þeirra á 17. öld, þegar hvalaafurðir voru sóttar til fjarlægra slóða. Beinin voru líklegast til vitnis um þá mikilvægu verslun sem Hollendingar stunduðu og þann iðnað sem tengdist henni. En alltaf var trúarlegur grunnur. Alli könnuðust við söguna af Jónasi í hvalnum. Í beinunum sáu menn einnig sönnun þess að hvalir gætu hæglega gleypt menn.

Jónas stígur út úr hval í þorsklíki. Málverk frá 1595 eftir Jan Breughel eldri. Málverkið hangir í Gamla Pinachotekinu í München.

Annars staðar gerðist það að hvalbein voru hengd upp vegna þess að hvalreki varð. Það gerðist t.d við Litla Belti í Danmörku, þegar stórhveli rak þar á land þann 30. apríl árið 1603. Hvalbein, kjálki og voru hengd upp í kirkjunni í Middelfart og eru þar enn.

 

Í borginni Verona á Ítalíu hangir rifbein úr litlum hval yfir borgarhliðinu.

Menningarferð til Lundar

Í dag fór ég einn í drossíuferð til Lundar í Svíþjóð á bláa Skódanum okkar. Ég skildi fjölskylduna hreinlega eftir heima. Tilgangurinn með ferðinni var menningarleg vorgleði. Ætlun mín var að kaupa nýja bók um sænska viðskiptajöfra í Póllandi í síðari heimsstyrjöld, sem ég fann svo ekki. Ég ætlaði líka að skoða safn, sem ég og gerði.

Ég fékk hins vega dálítið viðbótarupplevelsi fyrir utan kaffi og sushi. Á Tegnérstorgi var húllumhæ, og sá ég fljótt á fánunum að þarna var einhvers konar gay-pride hátíð. Þarna voru allskyns samtök með sölu, meira að segja hýrir sósíaldemókratar og Animal-rights hópar, sem kannski vill hleypa hýrum svínum út úr stíunum. Ekki þorði ég þó að vera svo írónískur við þetta unga fólk og spyrja hvort dýr gætu verið gay eða kratar svín?

Þarna í miðjum hópi litskrúðugra pilta og lesbía sem voru verr klæddar en ég, var ég örugglega svona svaka heteró eða bara púkó, eins og einn gamall nágranni minn á Íslandi, hann Andri, kallaði mig þegar á 8. aldursári, að einhverju var kastað í fótlegginn á mér. "Áái, helvítis". Þetta var sárt.

Bláa typpið og svarti rasstappinn

Ég leit niður og uppgötva mér til mikillar undrunar að bláu gervityppi hefur verið hent í löppina á mér. Mér steinbrá, en uppgötvaði að ungar og glaðlegar lesbíur voru að æfa typpaskotfimi.

Ég tók typpið upp. "Það var minna en mitt" upplýsti ég algjörlega húmorslausar lesbíurnar, en ein sem mig grunar að hafi bara verið bí, upplýsti mig þá á skánsku, eitthvað í þá veru að stærðin, storleken, skipti ekki máli. Ég jánkaði því föðurlega. Enda minn ekki mikið stærri en sá blái. Mér var þá boðið í typpakast, en var svo square að ég afþakkaði það vingjarnlega - Maður veit ekki hvar þessi limir hafa verið.

Ég spurðu einnig konurnar, hvað þetta svarta væri á miðjum vellinum (sjá efst). Þær litu á mig eins og ég væri frá annarri pláhnetu og sögðu "det heter arsplög"   - "Jåvist", sagði ég bara og fór.

Nú er það ekki að skilja, að ég sé eins og Gylfi Ægisson, þegar ég sé samkynhneigða. Gagnstætt Gylfa er ég svo heppinn að þeir eru fyrir löngu hættir að gefa mér undir fótinn, svo ég þarf ekki að binda hnút á þarminn eins og sumir karlar gera í nærveru homma.

Þó var þarna myndalegasti klæðaskiptingur í kúrekstígvélum með afar ljóta hárkollu. Ekki ósvipaður JR í Dallas, en rauðhærður. Ekki var laust við að hann sendi mér hýrt augnaráð, enda ég ekki ólíkur Roy Rogers, þegar hann var upp á sitt besta.

Vinir Palestínu

Jæja, ég yfirgaf þennan skemmtilega minnihluta, öll typpin og rasstappann, og hélt niður á Stortorget í leit minni að góðri bókabúð. Þar var nýlokið annarri uppákomu hinseginfólks.

En aðrir minnihlutar biðu eftir að komast að. Stór barnahljómsveit sagaði fiðlur, en þar nærri stóð brátt þessi föngulegi 5 manna hópur stuðningsmanna Palestínu. Dálítið steinrunnið lið að mínu mati. Þetta var eins og að vera á Sergelstorgi í Stokkhólmi. Minnihlutahópar í biðröðum. En allt samt mjög sænskt, sett og alvarlegt og tímasetningar pössuðu. Eins og biðröð við salerni.

Hélt ég síðan upp á Clemenstorget og keypti gamla prentmynd af Skagen á 15 krónur af skrankonu frá austur-Evrópu. Skömmu síðar sá ég bókaútgefandann (minn) Søren Møller Christensen á Vandkunsten ásamt konu sinni koma akandi fyrir horn í svarta Volvoinum sínum í leit að ódýru bílastæði. Hann hefur líklega leitað í allan dag og er enn að, því í Lundi kostar greinilega að leggja, nær hvar sem er í bænum. Hann sá mig ekki, en fær brátt skeyti og sms frá Säpo um að hann hafi sést við menningarnjósnir í Lundi í dag, samkvæmt áreiðanlegum upplýsingum frá Mossad.

Þannig leið þá þessi dagur. Bíð ég nú eftir því að háma í mig ljúffengan danskan og hýran hanakjúkling, sem aldrei var hleypt út, en var líklega glaður þangað til hann kom undir fallöxina og sagði gaggagaggagóóó... eftir að hafa heyrt bæn á arabísku. Það verður að taka tillit til allra minnihluta. Gleymum því ekki!

Á Kulturen sá ég kraftaverk. Ísraelski fáninn í Lundi.

Toppstykkið fundið

Fyrir tveimur árum skrifaði ég um brot af litlum styttum sem sýna mittismjóar yngismeyjar, sem oft finnast í jörðu í Hollandi, og sem nær alltaf finnast brotnar og án þess að efri hlutinn finnist. Stytturnar hafa greinilega oftast brotnað um mittið, sem var heldur til mjótt.

Fyrir tæpu ári síðan sendi vinur minn í Amsterdam, Sebastiaan Ostkamp, mér mynd af toppstykki af einni mittismjórri. Hún fannst illa farin í bænum Enkhuizen. En forverðir gátu sett hana saman.

Það er ekki laust við að hún minni eilítið á ákveðna skeggjaða söngkonu með þennan drulluhýjung í andlitinu, og á það vel við að sýna hana á þessum degi, þegar Ísland gaular í Evrópukakófóníunni í Vín í kvöld.

Thank you very much, Sebastiaan Ostkamp.

Falleg mynd eftir Þorvald Skúlason til sölu í Kaupmannahöfn

Fornleifur hefur fengið leyfi listaverkasala og vinar síns í Kaupmannahöfn að birta mynd af einstaklega fallegu málverki með einstaklega fallegri litasamsetningu. Verkið er frá yngri árum Þorvaldar Skúlasonar.

Málverkið er nú til sölu í Kunsthandel Nina J, í Gothersgade 107.  Myndin er úr safni hjónanna og listamannanna Maríu H. Ólafsdóttur, sem var íslensk, og Alfreds I. Jensens.

Málverkið er líklega málað í Osló eða Kaupmannahöfn. Ég hallast sjálfur að Vesterbro í Kaupmannahöfn. Ég tel að það sé málað á sömu árum og þetta verk sem var til sölu hér um árið í Gallerí Fold í Reykjavík:

Ef menn vilja eignast gott verk, er um að gera að flýta sér. Hér eru upplýsingar um Kunsthandel Nina J, þar sem myndin er til sölu. Verðið kemur mjög á óvart. Eins og Danir segja; Først kommer, først får. 

Meistari Þorvaldur

Netlusaga

Mikill áhugamaður um fræ, frjókorn, ofnæmi og alls kyns undarleg grös sendi mér upplýsingu um skemmtilega sögu af Dr. Ágústi H. Bjarnasyni grasafræðingi. Ágúst er mikill áhugamaður um netlur og leitaði fyrir fáeinum árum til Þjóðminjasafns og skráði símtal sitt eins og lærðum mönnum einum er lagið:

"Símtal við Þjóðminjasafn:

Fyrir nokkrum árum var eg að kynna mér brenninetlu (Urtica dioica L.), útbreiðslu hennar, notkun og náttúru. (Því miður hef eg ekki lokið enn við það verk; en það er önnur saga.) Meðal annars vissi eg um dúka og klæði, sem voru ofin úr netlu-þráðum, eins og algengt var annars staðar í Evrópu og er reyndar farið að tíðka víða að nýju.

Mér datt þá í hug að hringja í Þjóðminjasafnið og spyrja, hvort netludúkar hefðu fundizt við uppgröft á Íslandi. Kvenmaður svaraði, og eg bar upp erindið. „Andartak,“ anzaði hún. Þá heyrði eg hana kalla: „Margrét, hafa fundizt netludúkar við uppgröft?“ – „Hver er að spyrja um það,“ heyrði eg úr fjarska. „Það er einhver kall,“ svaraði símadaman. Síðan hljómaði hátt eftir örstutta bið: „Segðu nei.“

Konan sneri sér síðan aftur að símtólinu og sagði við mig mjög háttprúð í tali: „Nei, því miður, þeir hafa aldrei fundizt, því miður.“ – Og þar með þakkaði eg fyrir og kvaddi."

Já, Ég hef í mörg ár reynt að segja Þjóðminjasafninu að símarnir þar séu mjög næmir. Það er bókstaflega hægt að hlera það sem fólk segir.

Nú tel ég víst að "Magga" sú sem heyrðist í hafi strax litið niður í Sarp sinn, enn svo heitir skráningarkerfi safna á Íslandi - og fullvissað sig um að netludúkar væru þar ekki nefndir. En ég myndi nú ekki treysta þeirri skrá, meðan að gler er skráð sem postulín á Þjóðminjasafninu. Vona ég þó að fornleifafræðingar á Íslandi finni brátt netludúka handa Ágústi.

Reyndar hafa fundist netlufræ við rannsóknir á Bergþórshvoli, en hvar þau eru niður komin nú veit ég ekki. Ég reyndi eitt sinn á 9. áratug síðustu aldar að hafa upp á þeim en fann ekkert á Þjóðminjasafni. Þar er hins vegar varðveittar leifar af skyri frá Bergþórshvoli. Hér er góð framsóknargrein um netlur. Sigmundur Davíð er örugglega mikill áhugamaður um netluplástra.

Brenninetlur er hægt að verka eins og lín (hör) og ég hef séð netlubuxur. Í Hollandi og á Englandi hef ég fengið netluost og oft sötrað brenninetlusúpu með káli hér í Danmörku. Ég á þó ekki netludúk, en er annars mikið fyrir brenninetlur, og vona svo að Íslendingar fari ekki að kasta því leiða sulli roundup, eða öðru eiturkyns á þær, eins og þeir kasta á allt lífrænt sem stingur og særir hina rósbleiku, silkimjúku ofnæmishúð Íslendinga. Slíka húð verður að herða með netlum, mýbiti og húðstrýkingum, því ekki á að nota húðina í leðursófasett, er það nokkuð?

Lygar í Feneyjum í boði Menntamálaráðuneytis?

Hér hefur áður verið skrifað um trúarlegt framlag Íslands til heimslistarinnar á Tvíæringnum í Feneyjum. Moskan er óneitanlega óvenjulegt og grátbroslegt framlag frá landi, þar sem trúleysi er nær orðið að "ríkistrúarbrögðum" unga fólskins og hluta sjálfskipaðrar menningarelítu.

Nú er því haldið til streitu, að eingöngu sé um listsköpun að ræða. En því meira sem ég les um "sýninguna" í Feneyjum, og sé frá henni, því minna finn ég fyrir listinni - nema þá listinni að skrumskæla og ljúga.

Nú síðast varpar Mennta- og Menningarráðuneytið inn "sprengju". En hún er algjörlega óvirk sprengjan sú. Ólæs embættiskona sem starfar fyrir ráðuneytið, Björg Stefánsdóttir (mynd), birtir tvær klausur á ítölsku, sem hún segir að hún muni núa um nasir gangrýnenda sýningarinnar í Feneyjum fyrir 20. maí næstkomandi. Þessi ítalska klausa hefur þó aðeins verið birt óþýdd á vef Mennta- og Menningarráðuneytisins (sjá hér). Björg Stefánsdóttir forstöðumaður Kynningarmiðstöðvar Íslenskrar Myndlistar (KÍM) ber ábyrgð á þessari "ítölskukennslu" ráðuneytisins, en hefur greinilega ekki næga þekkingu í ítölsku til að skilja það sem hún birtir óþýtt á vef Mennta-og Menningarráðuneytisins.

Ég las skjalið sem Björg Stefánsdóttir hefur tínt til í umræðunni um íslömsku Feneyjarkirkjuna. Þó ég sé kannski ekki mikill ítölskumaður, aðeins með með ítölsku 10 og 20 upp á vasann, en allmikla latínu úr þeim óheilaga skóla MH, þá er
mér ljóst, eins og öllum sem kynnt sér hafa málið, að kirkjan hefur verið afhelguð. Hefur hún m.a. verið notuð sem júdóklúbbur hef ég lesið mér til. En í skjali kirkjuyfirvalda  frá 1973 kemur þó greinilega fram, að kirkjuna megi ekki nota til tilbeiðslu, Það ákvað patríarki Feneyja, Albino Luciani, sem síðar var nefndur Jóhannes Páll páfi inn fyrsti. Í texta þeim frá 1973 sem Menntamálráðuneytið birtir óþýddan stendur:

Kirkjuhérað Langbarðalands og Feneyja [í umsjá] þjóna Maríu [La Provincia Lombardo- Veneta dei Servi di Maria], sem ekki er fært að halda uppi helgihaldi í kirkju Heilagrar Maríu Miskunnarinnar [Sancta Maria della Misericordia], ákvað að selja hana með milligöngu yfirmanns kirkjudeildarinnar [biskups /Padre Provincial], og upplýsir að tekjurnar munu verða notaðar til að "fást við skuldir þær sem íþyngja stjórnsýslu kirkjudeildarinnar". Patríarki Feneyja, Albino Lucani [hann hét reyndar Luciani og síðar varð hann Jóhannes Páll I, páfi], ákvað að kirkja yrði lokuð fyrir tilbeiðslu og þjónaði framvegis til veraldlegra nota.

Upphaflegur texti:

La Provincia Lombardo -Veneta dei Servi di Maria, non potendo conservare al culto in Venezia la chiesa di Santa Maria della Misericordia, decise di alienarla a mezzo del suo Padre Provinciale, dichiarando che il ricavato sarebbe servito “a far fronte ai debiti che gravano l'amministrazione provinciale”. Il Patriarca di Venezia Albino Lucani [sic], decretò che la chiesa sarebbe stata chiusa al culto per essere destinata ad usi profa

Jóhannes Páll 1. páfi í Róm bauð, er hann var patríarki í Feneyjum, að ekki mætti nota Sancta Maria della Misericordia til tilbeiðslu eftir að hún var afhelguð. Íslenskir uppivöðsluseggir og íslenskt ráðuneyti hafa nú brotið þá tilskipun. Í byggingunni er nú beðið djúpt til Allah (sjá efst).

Moskan í Sancta Maria della Misericordia i Feneyjum er þessa stundina ekki í veraldlegri notkun. Það er verið að kenna trúarbrögð og biðja í moskulíkinu á sýningunni (sjá mynd efst). Það fara fram trúarlegar athafnir og trúboð er stundað.

En samkvæmt skjalinu frá árinu 1973, sem Menntamálaráðuneytið dregur fram, stendur svart á hvítu, að ekki megi nota kirkjuna til tilbeiðslu. Sú regla hefur verið brotin. Moskan í kirkjunni er aðför að ákvörðun patríarkans í Feneyjum, sem síðar varð páfinn í Róm. 

Björg Stefánsdóttir yfirmaður KÍM hefur sýnt að hún er ekki starfi sínu vaxin og Mennta- Menningarmálaráðuneytið verður að biðjast afsökunar á því að starfsmenn ráðneytisins séu ekki færir um að skilja tungumálið í því landið þar sem fara fram dýrustu myndlistasýningarnar sem litla, fátæka Ísland tekur þátt í.

Heimasíðu listaverksins breytt

Skömmu eftir að ég skrifaði fyrri grein mína um málið (sjá hér) breyttist yfirlýsing sýningarinnar og sagt var frá Fondaco dei Turchi, sem ég hafði greindi frá í grein minni. En greinilega kunna ekki allir að lesa sér til gagns.

Á Heimsíðunni www.mosque.is kom einnig skömmu síðar "frétt" um Fondaco dei Turchi. Þar fer einnig fram ógeðfelld sögufölsun. Það er látið vaka í veðri að múslímar hafi ávallt verið sýnd lítilsvirðing í Feneyjum, líkt og gyðingum fyrr á tímum og að vera múslíma í Feneyjum hefði verið undir sömu reglur sett og reglur fyrir gyðinga í gettóum. Hér verður gagnrýninn lesandi að gera sér grein fyrir því að Feneyjarmenn og furstar annarra kristinna borgríkja við Miðjarðarhaf, elduðu grátt silfur við Ottómana og aðra múslíma. Það er ekki hægt að líkja kjörum gyðinga í gegnum aldirnar í Feneyjum við veru múslíma í þeirri borg. Það sýnir fáfræði, fordóma og fölsun staðreynda.

Múslímar voru gestir i Feneyjum fyrr á öldum, eftir að þeir höfðu í aldaraðir barist gegn Feneyingum, en gyðingar bjuggu á Ítalíu, áður en Íslam varð til - allt frá tímum Rómverja. Þetta er líkt og þegar því er haldið fram að Ottómanar og önnur múslímaveldi við Miðjarðarhaf hafi verndað gyðinga sem flýðu frá Spáni og Portúgal. Jú, gott og vel, en það gerðist aðeins gegn stórfelldu gjaldi og sér skattlagningu á gyðinga. Í heimi múslima voru og eru allir aðrir en múslímar, 2. flokks borgarar. Nú á dögum eru gyðingar í sérflokki hjá múslímum, enn hataðir og nær gjörvallur heimur múslíma býr við hatrammt gyðingahatur, þó svo að gyðingar búi ekki í nema örfáum löndum múslíma. Hatrið er mikið og sjúkt.

Meðan múslímar leyfa ekki kristnum að koma inn í t.d. Mekka eða Medína, og þeir kasta steinum eftir gyðingum í Jerúsalem og Hebron, er enginn sem tekur viðleitni þá sem hugsanlega er í "verki" "Svíslendingsins" í Feneyjum alvarlega.

Moska í kirkju er kannski list á góðum degi, en hún er líka móðgun við alla þá sem ekki mega ganga í Medínu vegna þess að þeir eru óhreinir, kristnir, gyðingar, hindúar eða búddistar.

Moska í kirkju er svívirðing við þá sem lenda í því að íslamistar brenna kirkjur þeirra og nauðga konum og dætrum þeirra. Moska í kirkju í Feneyjum er sömuleiðis móðgun við þá gyðinga sem ekki mega heimsækja heilögustu staði sína, nema að verða fyrir steinkasti og líkamsárásum af hendi múslíma. Hún er sömuleiðis vanvirðing við öll þau trúarbrögð og þá menningu sem öfgamúslímar nútímans eyða nú öllum ummerkjum um í nafni trúar sem þarf aðeins eins við: Ekki listsýningar á vegum lýðræðisríkis úr Ballarhafi, heldur verulegrar siðbótar og hugarfarsbreytingar.

Til að bæta brenni á eldinn, þá hefur íslenski múslíminn Ólafur Stefán Halldórsson  verið gerður að "sýningargrip" í kirkjunni fyrrverandi í Feneyjum. Ólafur, sem sést hér með "þjóðlistarverkinu" Sverri Íbrahím í íslömsku kirkjunni í Feneyjum, hefur vísvitandi flutt lygasögur af meðferð Múhameðs spámanns á gyðingum (sjá hér). Hann hefur með einfeldni sinni móðgað fólk af öðrum trúarbrögðum.

Samsætið á Mjóna var hjá Mini - ef það var þar

Um daginn frétti ég af áhugaverðri grein í Morgunblaðinu um fund 32 Íslendinga með Joseph Paul Gaimard lækni, sem m.a. er þekktur fyrir stórverk sitt um Ísland. Nú er ég búinn að verða mér út um þessa góðu grein í Helgarmogganum, en hún er eftir vin minn Guðmund Magnússon sagnfræðing, blaðamann m.m.

Hinir 32 Íslendingar héldu samsætið fyrir Gaimard. Þetta gerðist þann 16. janúar árið 1839. Grein Guðmundar er mjög áhugaverð, en eitt skyggir á til þess að ég geti leyft mér að kalla hana frábæra:

Á upphafssíðu greinarinnar er mynd af veitingastaðnum Café a Porta eins og hann leit út fyrir nokkrum árum (sjá efst). Guðmundur heldur því fram (eða er með vangaveltur um) að samsætið hafi verið haldið á Café a Porta, en það fær ekki staðist. Undir myndinni upplýsir Guðmundur:

"Veitingastaðurinn Cafe a Porta í Kaupmannahöfn. Íslendingar sóttu hann mikið á 19. öld og kölluðu þá staðinn mjóna. Ekki er kunnugt hvar samsætið til heiðurs Gaimard var haldið 1839, en vel má vera að það hafi verið þarna"

Rangfærsla um samsæti

Þarna var samsætið fyrir Gaimard ekki, því innréttingin er í Jugendstíl og þar að auki í húsi sem ekki var byggt fyrr en árið 1857.

Saga Café a Porta og þess staðar, sem Íslendingar kölluð Mjóna, eða réttara sagt hjá Mjóna er þessi:

Árið 1792 opnaði Svisslendingur, Johan Soltani að nafni, kaffihús í gömlu húsi á horni Lille Kongensgade 1-3 og Kongens Nytorv 17. Þetta var tvílyft hús líklega frá fyrri hluta 18. aldar. Það er húsið, þar sem sem Íslendingarnir héldu Gaimard samsæti árið 1839. Þegar þeir gerðu það var húsið í eigu Jacobs Minis eldra, sem einnig var ættaður frá Sviss. Hann kallaði kaffihúsið Kaffehus for galante Folk, þ.e.a.s. kaffihús fyrir fólk eins og mig og Guðmund Mangnússon, eða þá sem rumpulýðurinn kalla Latte lepjandi 101 lið. En venjulega var staðurinn kenndur við Mini.

Nafnið Mjóni er greinilega dregið af nafni Jabobs Minis (Mini/Mjóni). Sonur Minis, Jacob Mini yngri, var einnig mjög þekktur í kaffihúsa- og veitingastaðabransanum í Kaupmannahöfn um miðbik 19. aldar og stofnaði m.a. hinn þekkta stað Divan í Tivoli, Síðar stóð fjölskyldan í innflutningi á líkjörum og víni.

Viðbót 7.5.2015: Jacob Mini var ítalskrar ættar og kom frá Graubünden í Sviss. Hann opnaði Kaffehus for Galante Folk. Árið 1802 opnaði í sama húsi Svissneskt kaffihús (Schweizercafé) sem rekið var af Geremia Mini (sem líklegast var ættingi Jacobs Minis en hugsanlega sami maður og Jacob), Lorenzo Gianelli, Tomaso Lardelli og Carlo Palmani. Geremia Mini rak staðinn síðastur, áður en hann var seldur Stephan a Porta (Viðbótar upplýsingar frá Københavns Museum). Samkvæmt annarri heimild áreiðanlegri kölluðu Íslendingar Jacob Mini Mjóna, og Gianelli kölluðu þeir Njál. Á 18. og 19. öld var retorómanska algengasta tungumálið í Graubünden, alpakantónunni sem Mjóni og félagar komu frá. Kantónan heitir á heitir Grischun á retórómönsku og upp á ítölsku Grigioni, sem úttalast næstum því eins og Grísajóni.

Löngu eftir samsæti Íslendinga fyrir Gaimard árið 1839, eða árið 1857, opnaði annar Svisslendingur, Stephan A Porta, kaffihús og kökuhús (Konditori) á sama stað og Mini eldri hafði veitt heiðursfólki þjónustu sína.

Það vakti mikla athygli þegar A Porta opnaði og dagblaðið Fædrelandet skrifaði:

"Endelig har hovedstaden fået en Café så smagfuld og rigt udstyret, at den ikke behøver stå tilbage for de eleganteste i Europa."

A Porta keypti kaffihús "Mjóna" og lét umsvifalaust rífa bygginguna og byggði stórt múrteinshús sem enn stendur.

Salur sá sem Guðmunur birtir mynd af er hins vegar ekki innréttaður fyrr en á 20. öld og er í Júgendstíl. (Viðbót: Frekari vefrannsókn leiddi í ljós, að McDoanld nauðgaði jugend-innréttingunni).

Var það svo hjá Mjóna, að fundurinn var haldinn? Það vitum við ekki með vissu. En miðað við hve rómaður sá staður var meðal Íslendinga, þá er það alls ekki ólíklegt, og held ég að Guðmundur Magnússon sé ekki fjarri sannleikanum hvað það varðar.

McDóni við Kgs. Nytorv er nú enginn Mjóni.

Mjóni verður að borgarabúllu

Nú heitir staðurinn McDonald. Mikil mótmæli urðu fyrir ca. 3-4 árum, þegar að það fréttist að Café a Porta eða Porta sem staðurinn hét þá ætti að víkja fyrir McDonald. McDonald frændi gerðist mjög menningarlegur og gaf út þetta rit í tilefni af ómenningalegum hryðjuverkaáformum sínum á Kongens Nytorv. Ekki borða ég oft á McDonalds og hef ekki komið á þennan stað til að athuga hvort Jugendstíll ræður þar ríkjum eða einhver lágkultúrleg plastinnrétting frá villimannþjóðfélaginu í Vestri.

Það verður ljótt, þegar þeir fornvinirnir Guðmundur Magnússon og Ögmundur Skarphéðinsson bókasafnari biðja um að fá skilti á McDonalds til að minnast fundar 32 Íslendinga með Gaimard. I wouldn´t be loving it. Þeir Guðmundur og Ögmundur mega heldur ekki við því að fá sér borgara á þessum stað. En þeir gætu yfir kaffitári og salati látið hugann reika aftur til hrákalds janúardags árið 1839, þegar aðrir menningarlegir Íslendingar sátu í öðru húsi, hugsanlega á sama stað, og drukku kaffi og borðuðu flan með Monsieur Joseph Paul Gaimard. Ég kem og fæ mér Mjónu-borgara þeim til samlætis.

Hvað hefðu Jónas og Jón gert?

Ekki er ég viss um að Jónas Hall eða Jón Sigurðsson þæðu að samsætast okkur á McDóna. En stutt er yfir á Hvids Vinstue þegar viðskiptum við ameríska bautabóndann er lokið. Við mætum þar allir í bláum tvíhnepptum rykfrökkum með gyllta hnappa.

Viðbót 1. desember 2019 - Samsætið var á Ferrini!

Vangaveltur Guðmundar Magnússonar um að samsætið hafi verið á Mjóna (kaffihúsi Mini), eiga alls ekki við rök að styðjast, líkt og mig grunaði er ég rýndi í grein hans. Í nýrri bók Árna Snævarr um Gaimard, sem bert titilinn Maðurinn sem Ísland elskaði, er gátan leyst. Árni sýnir fram á að samsætið hafi verið á Ferrini. Og það er allt annar handleggur.

 

Mini, sem eftir 1857 var orðið að enn fínna kaffi- og kökuhúsi og þá kallað Cafe a Porta (þá var eigandi Stefano Porta), var til húsa á Kongens Nytorv 17, en Ferrini var til húsa á Kongens Nytorv 5. Eigandinn þar var sonur skóara sem settist að í Kaupmannahöfn á 19. öld. Hann var að öllum líkindum ekki Ítali, þrátt fyrir suðrænt nafnið.

 

Ég sé á Mediastream-Aviser, þar sem menn geta lesið gömul dönsk dagblöð, að samsætið til heiðurs Gaimard er tengt við Ferrini eins og Árni Snævarr segir réttilega í bók sinni. Hann bætir við að restaurant Ferrini hafi verið á Slotsholmen en það er hins vegar leið villa sem er ættuð úr bók eftir Pál Valsson. Á Slotsholmen voru engar krár að því er ég best veit. Á Ferrini var H.C. Andersen fastagestur. McDonalds var sem betur fer ekki til í þá daga. H.C. hefði hlaupið í spik og aldrei skrifað neitt almennilegt.

 

Ófrumlegur "Svissari" á tvíæringnum

Þegar ég las frétt um verk svissneska listamannsins Christophs Büchels sem verður framlag Íslands á Feneyjartvíæringnum, gat ég ekki annað en brosað í kampinn, og mér var hugsað til þessa að framleiðslu Svisslendinga hefði heldur hrakað og úrverk nákvæmninnar hefði orðið einhverju öðru að bráð.

Því er haldið fram í fréttatilkynningu frá íslenskum yfirvöldum, að sýningin á "Mosku" Büchels fari fram í aflagðri kirkju frá 10. öld og er lögð við ljósmynd af Google Earth.

Þetta er rangt. Sýningin fer fram í kirkju frá 14. öld, sem stendur við Rio della Sensa í Cannaregio-hverfi í Feneyjum.  Hún er hins vegar á stað þar sem munkaklaustur var stofnað á 10. öld, en engin kirkja frá þeim tíma er lengur ofan "jarðar". Það er því mikill misskilningur að listainnstallasjónin "moskan" eftir Christoph Büchels sé sett upp í kirkju frá 10 öld.

Kirkjan, sem að sögn á að hýsa "mosku" Büchels, sést hér grænlituð.

Á vefsíðunni ArtNews koma áðurgreind ósannindi um staðsetningu sýningarinnar fram, en einnig er greint frá þessu:

“We are proud to support THE MOSQUE, Iceland’s contribution to the Biennale,” Sverrir Agnarsson, the president of the Muslim Community of Iceland, said in a statement released to press. “It is particularly fitting that this project coincides with the campaign to construct the first mosque in Reykjavik. In the past, prejudice and political pressures in both Iceland and Italy made it impossible to imagine mosques in either place.”

Hér er Sverrir að sverta landsmenn sína í erlendum fjölmiðlum. Ég líð það ekki að Sverrir Agnarsson sé að ljúga um mig og reyndar flesta Íslendinga, sem ekkert hafa á móti moskum. Hatursmenn mosku á Íslandi er mjög lítill hópur. Ég er sannarlega fyrsti Íslendingurinn sem stakk upp á byggingu mosku Íslandi, og skrifaði meira að segja um það í Moggann (sjá hér). Það var á þeim árum sem Sverrir Agnarsson var í vinfengi við glæpamanninn Gaddafí.

Maður verður að spyrja sig, hver sé tilgangurinn með ósannindum Sverris?

Réttara þætti mér og sanngjarnara, ef Sverrir hefði sagt meira frá tilganginum með verk­inu í Feneyjum, þ.e. að "að draga at­hygli að stofn­ana­vædd­um aðskilnaði og for­dóm­um í sam­fé­lag­inu".  Sverrir hefði því miklu frekar átt að segja frá þeim hatursfulla ríg sem er á milli tveggja safnaða múslíma á Íslandi (sjá hér), í stað þess að ljúga upp á íslensku þjóðina að hún sé fjandsamleg moskum. Hvaða tilgangi þjónar slíkur slefberaháttur á Alþjóðavettvangi?

Kannski verður í "moskunni" í Feneyjum sérsýning á öllum þeim stöðum þar sem öðrum trúarbrögðum er ófært að vera og óheimilt að iðka, þar sem múslímar ráða? Í nafni Íslam og fordóma er á 21. öld verið að má leifar af trúarbrögðum annarra af yfirborði jarðar. Fordómar eru mjög varasamt orð.

Ég vona að þessi yfirlýsing Sverris sýni hans innri mann frekar en ekki eðli trúarbragða þeirra sem hann aðhyllist. Áður en sýningin hefst ætla ég að opnum hug að að nota tækifærið og þakka honum fyrir hin stóru svissnesku menningaráhrif á Íslandi. Fyrst og fremst Toblerone, en einnig Milka Lilla Pause, ránum af bankareikningum fórnalamba síðari heimsstyrjaldar, að ógleymdum kúkú-úrnum. Grazie Svizzeria!

Hr. Büchel til upplýsingar hefði verið þarfara verk fyrir hann að vinna ef hann hefði sýnt heiminum í gegnum listsköpun sína, að hatrið gegn Íslam í heimalandi hans Sviss hefur verið á sömu nótunum, en miklu almennara, og hatur lítils hóps á Íslandi. Andstæðingar mínaretta í Sviss (2009) og "Pegida" á Íslandi nota sama myndmálið.
Frumleikinn í hatrinu er þessa dagana er greinilega álíka lítill og í listunum.

Sömuleiðis langar mig að benda á ófrumleika þessa annars ágæta listamanns, sem slegið hefur rótum á Íslandi. Moskuleysið í Feneyjum, og meint andstaða við að byggja mosku í elsta hluta Feneyja, er gömul klisja sem margir listamenn hafa gert sér mat úr. Ekkert er nýtt í því. Hér t.d. fljótandi moska sem arkitekt einn stakk upp á.

Hugmynd að fljótandi mosku í Feneyjum

Sverrir Agnarsson bætti við í yfirlýsingu sinni: “It is our hope that — InshaAllah — projects such as these will lead to flourishing activities among Muslims internationally, and to greater, more fulfilling, peace-loving interaction between all of us in Venice, Reykjavik, and cities everywhere.”

Áður en það gerist verða menn að hætta að ljúga um þjóð sína á alþjóðlegum vettvangi. Jafnvel þótt ég hefði einn manna séð fyrir mér mosku meðan Sverrir var í Líbýu, hefur Sverrir ekkert umboð til yfirlýsinga eins og þeirra sem hann setur fram á alþjóðavettvangi. Ekki einu sinni frá Allah.

Það sýnir söguleysi og fáfræði, þegar því er haldið fram að múslímar í Feneyjum hafi aldrei haft almennilega tilbeiðslustaði þar á fenjunum. Feneyingar voru í verslunarsamskiptum við lendur múslíma frá 9.öld e. Kr. á 17. öld var reist stórbygging á eldri byggingar frá 13. öld, fyrir kaupmenn frá Tyrklandi (Ottómana. Byggingin fékk heitið Fondaco dei Turchi og er enn til, vel viðgert og varið. Byggingin var var jafnt sendiráð, verslunarmiðstöð, hótel sem pakkhús Tyrkja. Þar var einnig moska!

Fondaco dei Turchi

Vonandi fá múslímar í Feneyjum að reisa sér mosku á tilheyrilegum stað, þar sem ekki verða spjöll á heimsminjum, en Feneyjar eru á heimsminjaskrá SÞ. Það geta múslímar greinilega ekki skilið. Þeir vilja byggja mosku í fornri borg sem er friðlýst og á heimsminjaskrá. Sverrir segir að byggingar moska séu "impossible" að hugsa sér á Íslandi og á Ítalíu. Hvers vegna er þá stærsta moska Evrópu í Róm og fyrrverandi meirihlutinn í borgarstjórn Reykjavíkur búinn að úthluta góðri lóð handa mosku í Reykjavík? Verða múslímar ekki að gera hreint fyrir sínum dyrum, áður en þeir fara að krefjast þess sem þeir taka ekki í mál i löndum þar sem Íslam eru lög?

Sýning Íslands á Tvíæringnum í Feneyjum er að mínu mati stuðningur við glundroðasköpun á Ítalíu. Það er með sýningunni verið að gera því skóna að múslímum séu allar bjargir bannaðar á Ítalíu, en einnig á Íslandi. Þetta er auðvita ekki satt. Múslímum á Íslandi leyfist meira að segja að lítilsvirða hvern annan. Hvenær verður tekið á því í sýningu á tvíæringnum?

Moska í íslenska skálanum