Feneyjaskál

 

Oft er ekkert vitað um uppruna gripa eða aldur. Dæmi eru einnig um að góðir gripir í söfnum sem er sagðir úr eigu landskunnra manna geti með engu móti hafa tilheyrt þeim, þar sem gripirnir eru miklu eldri eða oftast yngri en persónan sem talin er hafa átt þá. Þannig er þessu til dæmis farið með skálina sem hér sést á myndinni. Þegar hún kom á Forngripasafnið (síðar Þjóðminjasafnið) árið 1899 og fékk númerið Þjms. 3393, skrifaði Sigurður Vigfússon svo um gripinn:

,,Kér úr postulíni (porselín) það er eginlega með forngrísku lagi, skálin flöt 4 3/4 þuml. í þvermál, og með lágum fæti eða stétt undir er slær sér út að neðan: að innan er skálin hvít, en að utan er kérið alt með kaffibrúnum rósahríslum þó mjög einkinnilegum, og þannig er kérið alt fallegt, og ólíkt samskonar gripum frá vorum tímum. Kérið er þunt og postulínið mjög gagnsært, er því af því vandaðasta (fínarte). Kér þetta hefir átt Staðarhóls Páll, hann er nafnkéndur maðr sem kunnugt er, hafi það ávalt haldist í ættinni sem minjagripur, skal eg setja hér skriflega skyrslu frá seljanda P.T. Eggerz í Akureyum í Breiðafirði: Þetta kér hef eg átt, og gaf faðir minn mér það, og sagði föður sínum séra Eggert á Ballará, og hann eptir sínum föðr Jóni, og svo framvegis hver þeirra forfeðra fram af öðrum, að kérið væri frá Staðarhóls Páli, og að hann hefði átt það. Þannig hefir kerið geimst sem uppáhaldsgripir í þessari ætt, þar það er kunnugt að séra Eggert afi minn, er í beinum karllegg komin af Staðarhóls Páli. Páll lifði á 16 öld."

Páll Jónsson, sem er best þekktur sem Staðarhóls-Páll, um 1534-1598 var sonur Jóns Magnússonar ríka á Svalbarði og Ragnheiðar á rauðum sokkum. Hann var sýslumaður og bjó m.a. á Staðarhóli í Dalasýslu en lengst af á Reykhólum í Reykhólasveit.  Páll nam í Munkþverárklaustri og einnig utanlands. Hann var talinn einn mestur lagamaður á sinni tíð og þótti heldur harðdrægur í viðskiptum. Hann kvæntist Helgu Aradóttur sem var dóttir Ara sonar Jóns biskups Arasonar.

En setjum punktinn við Pál hér, því hann átti alls ekki skálina, sama hve lögfróður og harðdrægur hann var. Skálin sú arna er nefnilega ekki úr postulíni og getur ekki hafa verið í eigu Páls, því hún er frá lokum 17. aldar eða byrjun þeirrar 18., að því er fremstu sérfræðingar telja.

Fyrir alllöngu þegar ég tók fyrst eftir skálinni á Þjóðminjasafni Íslandi, undraði það mig mjög að skálin væri skráð sem postulín, því hún var greinilega ekki úr postulíni. Nýverið sendi ég ljósmynd af skálinni til sérfræðinga í gleri við British Museum og á glersafninu í Feneyjum, dr. Aileen Dawson og Vladimiro Rusca. Þau eru sammála um að skálin sé frá því rétt fyrir eða eftir 1700. Skálin er hugsanlega gerð í Feneyjum en einnig getur komið til greina að hún hafi verið gerð í öðrum löndum.

Skálin er gerð úr svokölluðu mjólkurgleri, lattimo eða laterolo sem farið var að framleiða í Feneyjum (Murano) þegar á 15. öld. Slíkt gler var einnig kallað porcellano, því í upphafi var þetta hvíta gler búið til til að líka eftir dýru, kínversku postulíni sem barst til Evrópu. Því er engin furða að menn hafi ruglast á þessu og postulíni. Síðar voru gripir úr lattimo-gleri framleiddir í mörgum öðrum löndum, m.a. á Spáni og í Sviss á 18. öld.

Samkvæmt Vladimiro Rusca á Museo del Vetro di Murano, var skálin handblásin og gerð með því að mjólkurglermassinn var rúllaður á járn- eða koparplötu þar sem á hafði verið stráð litlum brotum af lituðu gleri, í þessu tilviki rauðu. Þessi brot voru svo brædd og unnin inn í hvíta glermassann. Glersérfræðingurinn Vladimiro Rusca telur einnig að kristöllum, sem sjást á yfirborði glersins, hafi verið stráð í hvítan massann áður en skálin var blásin.

Reyndar er ekki útilokað að skálin hafi verið gerð í Hollandi. Meðal gyðinga sem fluttu til Hollands á 17. öld voru margir glermeistarar. Í hverfum gyðinga við Waterlooplein í Amsterdam og Rozenstraat i hverfinu Jordaan, þar sem langafi minn bjó á tímabili, voru glerverkstæði, t.d. Rósirnar tvær (De Twee Rozen) sem rannsakað var af fornleifafræðingum árið 2006 (sjá hér). Þar voru fyrst og fremst framleiddar perlur. Indíánar voru ólmir í glerperlur frá Amsterdam og Hollendingar keyptu Manhattaneyju fyrir lítinn poka af slíkum perlum. Skálin hér fyrir neðan, sem fannst við fornleifarannsóknir í gyðingahverfinu í Amsterdam, er frá 17. eða 18. öld og gæti verið hollensk. Hún er gerð með sömu tækni og skálin á Þjóðminjasafni. 

Sem sagt, skálin sem ranglega var eignuð Staðarhóls Páli, er úr gleri en ekki postulíni, og var kominn tími til að leiðrétta það.

En merkilegast þykir mér að svona góður gripur hefur borist til Breiðafjarðar fyrir 300 árum síðan og að skálin hafi varðveist heil í 200 ár áður en hún kom á Þjóðminjasafnið.

Ég þakka Aileen Dawson og Vladimiro Rusca fyrir hjálp og upplýsingar.

Ítarefni:

Theuerkauff-Liederwald, A.-E. (1994). Venezianisiches Glas der Kunstsammlungen der Veste Coburg. Luca Verlag Lingen. (Myndir nr. 608,609).

http://www.hebrewhistory.info/factpapers/fp006-4_glass.htm  Síðunni hefur því miður verið lokað.

Gawronski Jerzy, Michel Hulst, Ranjith Jayasena en Jørgen Veerkamp (2010) Glasafval op het achtererf. AAR (Amsterdamse Archeologische Rapporten) 50.

Det ville som sagt være meget beklageligt for skandinavisk arkæologi...

Eitt af þeim einkennilegustu málum sem upp hafa komið í fornleifafræði á Íslandi er málið sem spannst um Miðhúsasjóðinn. Það var sjóður gangsilfurs sem fannst óáfallinn í jörðu austur á landi árið 1980, svo hreinn að það vakti undran Kristjáns Eldjárns og annarra. Á síðasta tug 20. aldar hélt virtur breskur sérfræðingur því fram að sjóðurinn væri að miklum hluta til falsaður. Aðdragandinn að rannsókn hans verður lýst mjög ítarlega síðar hér á Fornleifi.

Þjóðminjasafnið, sem upphaflega hafði beðið um rannsókn Graham-Campbells og borgað fyrir hana, vildi ekki una niðurstöðu Graham-Campbells og pantaði því og keypti aðra rannsókn, annað mat á sjóðnum hjá Þjóðminjasafni Dana árið 1994. Þjóðminjasafn Dana, Nationalmuseet, sendi svo frá sér skýrslu árið 1995, þar sem meginniðurstaðan var sú að silfursjóðurinn væri ófalsaður, en lýst var miklum vafa um uppruna nokkurra gripa í sjóðnum. Danska skýrslan var ekki gerð almenningi aðgengileg, heldur var skrifuð íslensk skýrsla sem ekki var samróma þeirri dönsku.  

Fyrirfram gefnar skoðanir 

Fljótlega kom í ljós, að danski fornleifafræðingurinn Lars Jørgensen á Þjóðminjasafni Dana var með harla ákveðnar og fyrirfram gefnar skoðanir á rannsókn James Graham-Campbells, sem hann lýsti við þá tvo íslensku embættismenn, Lilju Árnadóttur á Þjóðminjasafni og Helga Þorláksson hjá Háskóla Íslands, sem bæði voru vanhæf til að standa að rannsókninni að mínu mati. Það kom í þeirra hlut að falast eftir rannsókn Þjóðminjasafns Dana. Lars Jørgensen skrifaði 17.11. 1994:

Det vil som sagt være yderst beklageligt for skandinavisk arkæologi, hvis Prof. Graham-Campbel  [sic] antagelser er korrekte. Nationalmuseet vil naturligvis derfor meget gerne medvirke til en afklaring af de pågældende tvivlsspørgsmål omkring dele af skattens ægthed.

Í þessum orðum Lars Jørgensens felst  greinilega sú upplýsing, að hann eða aðrir hafi lýst því yfir, áður enn að rannsóknin hófst, að það væri mjög miður, ef álit James Graham-Campbells væri rétt.

Þannig byrjar maður auðvitað ekki óvilhalla rannsókn og dæmir sig strax úr leik. Lars Jørgensen hefur  harðneitað að svara hvað hann meinti með þessum orðum sínum, þegar nýlega var leitað til hans um það. Þó svo að honum hafi verið gert ljóst að þessi orð hans hefði verið hægt að lesa í þeirri skýrslu sem lögð var fram á Íslandi, sem var reyndar ekki skýrsla hans.

Jørgenssen þekkir greinilega ekki stjórnsýslulög í Danmörku. Hann hefur einnig neitað að segja álit sitt á skoðun helsta sérfræðings Breta á efnagreiningum á fornu silfri, en dr. Susan Kruse lét þessa skoðun í ljós árið 1995. Dr. Kruse gaf ekki mikið fyrir rannsókn Þjóðminjasafns Dana.

Vonandi neita menn á Íslandi ekki að skýra orð Lars Jørgensens þegar til þeirra verður leitað. Greinilegt er, að hann var annað hvort að endurtaka skoðun þeirra sem báðu hann um rannsóknina, eða að láta í ljós og endurtaka mjög litaða skoðun sína, eða kannski yfirmanns síns Olafs Olsens þjóðminjavarðar, áður en óvilhöll rannsókn átti að fara fram.

Þór Magnússon finnur silfur á Miðhúsum árið 1980. Úr frétt á RÚV.

 

Rangfærslur í skýrslu Þjóðminjasafns

Þetta mun allt þurfa að koma fram. Hvað segir t.d. prófessor Helgi Þorláksson? Fór hann með, eða sendi, silfrið til Kaupmannahafnar vegna þess að hann taldi að það væri vandamál fyrir skandínavíska fornleifafræði ef James Graham-Campbell hefði hitt naglann á höfuðið? Það yrði mjög leitt fyrir íslensk fræði ef Helgi vildi ekki svara, en hann hefur nú þegar verið spurður. Hann er reyndar ekki fornleifafræðingur og vill kannski ekki svara vegna vankunnáttu. En aðferðafræðirnar í fornleifafræði og sagnfræði eru ekki svo frábrugðnar hverri annarri. Í hvorugri fræðigreininni taka menn að sér rannsókn á úrskurðarefni með eins fyrirfram ákveðnar skoðanir og Lars Jørgensen hafði á Miðhúsasjóðnum.

Helgi, Lilja og Lars. Hvert þeirra taldi, að það væri mjög miður fyrir skandínavíska fornleifafræði, ef James Graham-Campbell hefði á réttu að standa?

Ætli þau hafi í dag sömu skoðun á aldri silfursins, þegar ljóst er að efnagreiningar Þjóðminjasafns Dana "on their own as they stand now could not prove that [it is Viking Age silver]" eins og dr. Susan Kruse skrifaði 1995. Þáverandi formaður Þjóðminjaráðs, Ólafur Ásgeirsson þjóðskjalavörður, hafði þegar í júní tekið undir þá ábendingu James Graham-Campbells, að Susan Kruse yrði fengin til að annast frekari rannsóknir á sjóðnum. Menntamálaráðuneytið vildi ekki taka afstöðu til tillögu Ólafs, en bætti við þann 12. september 1994:

"Ráðuneytið telur þó koma til álita að leita til sérfræðinga á Norðurlöndum, þar sem sjóðir af þessu tagi hafa verið ítarlega rannsakaðir."

Sjóðir frá Víkingaöld í Skandinavíu höfðu aldrei verið efnagreindir ítarlega í heild sinni árið 1994, og nú er komið í ljós að Lilja Árnadóttir hafði þegar haft samband við Lars Jørgensen í apríl 1994, heilum 6 mánuðum áður en formlega var haft samband við Olaf Olsen, þjóðminjavörð Dana, í október 1994. Annað er reyndar upplýst í skýrslu hennar og Helga um rannsóknina. Þar er ekki sagt frá því að Lilja Árnadóttir og Þjóðminjavörður voru þegar í apríl 1994 búin að ákveða að rannsókn færi fram á silfrinu í Kaupmannahöfn. Skýrslunni er því einfaldlega ekki hægt að treysta; Í henni er greint rangt frá rannsóknarferlinu.

Er ekki kominn tími til að biðja dr. Susan Kruse að rannsaka silfrið og láta sér í léttu rúmi liggja hvað einhver lögfræðingur í Menntamálaráðuneytinu heldur og telur um rannsóknir á silfri á Norðurlöndum? Þessari spurningu er hér með beint til Þjóðminjasafns Íslands og Menntamálaráðuneytisins.

Hér má lesa skýrslu Þjóðminjasafns Dana. Niðurhal pdf-skrár tekur talsverðan tíma.

Hér er skýrsla og Helga Þorlákssonar og Lilju Árnadóttur, þar sem ranglega er greint frá rannsóknarferlinu á silfursjóðnum frá Miðhúsum.

1993 er ekki 1989 

Þess ber einnig að geta að ranglega er í skýrslu Helga og Lilju greint frá áhuga mínum á silfrinu frá Miðhúsum. Sagt er að ég hafi hreyft við því árið 1993, er Guðmundur Magnússon var settur þjóðminjavörður í leyfi sem Þór Magnússon var settur í. 

Ég var þegar búinn að hafa samband við Þór Magnússon þjóðminjavörð árið 1989 um málið, sjá hér. Rannsóknarsagan í skýrslu sagnfræðiprófessorsins og þjóðfræðingsins er eins og fyrr segir fyrir neðan allar hellur. Áhugi minn og aðkoma að málinu var vísvitandi rengdur með skýrslu þeirra. Áhugavert væri að vita af hverju.

Virðingarfyllst,

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Þorláksbúð stendur ekki á lagalegum grunni

 

Fornleifur hefur látið rannsaka, hvernig staðið var að leyfisveitingu, þegar endanlega var leyft að reisa "tilgátuhús" með þakpappa og steinull á tóftum Þorláksbúðar í Skálholti. Ég hafði samband við yfirmann Fornleifaverndar Ríkisins, Kristínu Sigurðardóttur, og hún sendi mér þetta leyfisbréf frá fornminjaverði Suðurlands, Ugga Ævarssyni.

Það sem maður heggur eftir í þessu makalausa bréfi, sem er í andstöðu við allt er reynt var að efla vægi þjóðminjalaga á 10. áratug síðustu aldar, er þessi setning:

"Að öllu jöfnu leyfir FVR ekki að byggt sé ofan í tóftir en eins og málum er háttað í Skálholti hefur verið gefið leyfi til að byggja ofan í tóft Þorláksbúðar. Sú ákvörðun stendur á gömlum grunni, hefur sinn aðdraganda sem ekki verður tíundaður hér."

Þegar ég grennslaðist fyrir um, hver hafði "gefið leyfi áður en að leyfi var gefið" og á hvaða "gamla grunni" sú ákvörðun stóð, sem "hafði sinn aðdraganda sem ekki varð tíundaður" í leyfisveitingunni, fékk ég þetta svar frá Ugga Ævarssyni, sem nú þvær greinilega hendur sínar af þessu einstæða leyfi með því að fullyrða að: „Ég sá aldrei formlegt leyfi til þess arna en á 10. áratugnum var rætt við Þjóðminjasafnið um slíka framkvæmd og þar á bæ voru  framkvæmdirnar ekki blásnar af þó svo að skriflegt leyfi hafi ekki endilega verið veitt. Eins og gengur þá eru slíkar ákvarðanir ekki alltaf rekjanlegar í kerfinu og satt best að segja veit ég ekki í smáatriðum hvernig á málum var haldið áður en málið kom inn á borð til mín 2009."

Þetta er með endemum og ungur embættismaður hefur hér greinilega lent í miklum vandræðum og verið undir mikilli pressu frá aðilum sem sitja honum hærra í kerfinu. Þeir bera ábyrgð á vandalismanum, ekki hann.

Mér er ekki kunnugt um að ákvörðun eins og sú sem ýjað er að í leyfisveitingunni hafi verið tekin á Þjóðminjasafni Íslands, í fornleifanefnd eða Þjóðminjaráði á tímabilinu 1992-1996. Þetta var ekki stefna safnsins og fornleifavörslunnar, þegar ég vann þar. Þjóðminjasafnið eða þjóðminjavörður hefur heldur ekkert með að ákveða svona framkvæmdir. Ákvarðanir á skjön við lög í kerfinu er satt best að segja vel hægt að rekja til upphafsins. Legg ég því til að Menntamálaráðherra geri það nú þegar, og láti fjarlægja Þorláksbúð við fyrsta tækifæri, því bygging hennar er greinilega lögbrot og afleiðingar vamms í starfi þeirra sem eiga að vernda fornleifar í landinu.

Einnig er ljóst, að gefið var leyfi til að reisa tilgátuhús sem byggði á gamalli hefð. Þakpappi og steinull voru ekki í húsum á 16. öld. Leyfið hefur því verið misnotað.

Greinilega má lesa bréf fornminjavarðar Suðurlands þannig, að Þjóðminjasafn Íslands beri ábyrgð á því hvernig leyfisveiting hans var úr garði gerð árið 2010. Hvernig sem því líður, þá verður hið rétta að koma fram í máli þessu, og Þorláksbúð þarf að finna annan stað, þannig að geðþóttaákvarðanir ráði ekki ríkjum og lögbrot séu ekki framin.

Upp á stól stendur mín kanna ...

Ljósmynd Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Margt dýrgripa er að finna á Þjóðminjasafni, sem enn hefur ekki verið skrifað um ellegar af vanþekkingu. Einn þeirra er þessi forláta kanna sem myndin er af. Henni var lýst svo í aðfangabók safnsins í lok 19. aldar:

Þjms. 7169
Vatnskanna úr messing, sívöl, 11,2 að þverm. um bumbuna, 4,2 um hálsinn, 8,5 um opið, sem er með kúptu loki yfir á hjörum við handarhald, sem er á einn veginn, en langur og mjór stútur er gegnt því á hinn veginn: 4 cm. hátt, sívalt og útrent kopartyppi er á lokinu miðju.  Uppaf löminni á lokinu gengur typpi til að opna með lokið, ef vill, um leið og haldið er í handarhaldið: það typpi er sem dýrshöfuð með stórum, uppstandandi eyrum. Stúturinn er einnig sem dýrshaus og er pípa fram úr gininu á honum.  Undir bumbunni er um 6,5 cm. hár fótur, 3,5 að þverm. en stjettin á honum 12,5 cm. Öll er kannan með laglegu útrensli og vel smíðuð, há og grönn og fallega löguð: h. er alls 33,3 cm. Útlend er hún vafalaust og líklega frá síðari hluta 16. aldar, eða varla yngri. Hún er frá Bólstaðarhlíðarkirkju og mun hafa verið höfð þar undir skírnarvatn.

Ekki er hægt að fetta fingur út í svo greinagóða lýsingu, en aldurgreiningin er hins vegar alvitlaus. Uppruninn hefur einnig verið greindur rangt í skrám Þjóðminjasafnsins og þar er nú vitnað í Kirkjur Íslands 8. Bindi (bls. 125), þar sem kannan er sögð vera "þýzk" og frá síðari helmingi 16. aldar, þar sem „slíkar könnur sjást oft á málverkum frá þeim tíma". Er sú tímasetning fjarri lagi og verður það að skrifast á höfund þess verks.

Ímikilli fræðigrein frá 1975 lýsti A.-E. Theuerkauff-Liederwald: Die Formen der Messingkannen im 15. Und 16. Jahrhundert, grein til heiðurs Frau Prof. Dr. Lottlisa Behling. Í þessari lærðu grein kemur fram að málmkönnur þeirri gerðar sem varðveittist í Bólstaðarhlíðarkirkju séu flestar frá síðari hlut 15. aldar. Reyndar er ein nánasta hliðstæða könnunnar frá Bólstaðarhlíðarkirkju að finna á mynd á altaristöflu frá 1437 eftir Hans Multscher, sem sýnir Pílatus þvo hendur sínar. Altaristaflan er varðveitt í Berlín, á Stiftung Preußischer Kulturbesitz.

Ekki voru þessar messingkönnur alltaf notaðar fyrir vígt vatn eða sem skírnarkönnur. Á heldri manna heimilum í Evrópu voru þær notaðar sem vatnskönnur eða til handþvotta. Þær voru iðulega seldar með fati úr sama efni, messing eða bronsi, svokallaðri mundlaug, en á Íslandi og öðrum Norðurlöndum voru slík föt gjarnan notuð sem skírnarföt. Könnur með svipuðu lagi voru einnig steyptar í tin.

Kannan úr Bólstaðarhlíðarkirkju í Austur-Húnavatnssýslu er úr messing, sem er blanda af  ca. 68% kopar og 32% zinki. Því minna sem zinkið er, því rauðleitari verður málmblandan. Þegar þessum grunnefnum er blandað saman í fyrrgreindum hlutföllum fáum við hið gyllta messing. Á miðöldum þekktu menn ekki zink sem málm (grunnefni) eða kunnu að vinna hann. Þeir bræddu „Galmei", málmstein úr Eifel fjöllum, inniheldur mikið zink, saman við kopar sem helst kom frá Harz- og Erzfjöllum. Ef koparmálmblandan samanstendur hins vegar af kopar og tini gefur það rauðleitan eða appelsínugulan lit á málmblönduna, og er sú blanda það sem flestir kalla brons.

Kannan frá Bólstaðarhlíðarkirkju er svokallað Dinanterí, þ.e.a.s. fjöldaframleidd messingvara frá Niðurlöndum, sem fékk nafn sitt af bænum Dinant í Namur í Belgíu, sem var þekktust niðurlenskra borga í Maas-dalnum fyrir framleiðslu á ílátum úr messing. Erfiðara er þó að segja til un hvort hún er ættuð frá öðrum borgum í núverandi Belgíu, eða hvort hún sé frá Vesturhluta Þýskalands, þar sem einnig var farið að fjöldaframleiða messingvöru til útflutnings á 15. öld. Þetta var eftirsótt vara og höfðu Mercatores de Dinant heildsölur og markaði í mörgum stærri borgum Evrópu og var sá þekktasti Dinanter Halle í Lundúnum.

Því er haldið fram, og réttilega, að framleiðsla messingíláta og sala þeirra hafa verið vagga kapítalismans í evrópskum viðskiptum. Meira um það síðar.

Hingað til lands hefur kannan án efa borist með Hansakaupmönnum, sem áttu mikil ítök í t.d. Dinant og sáu til þess að afurðir þessa iðnaðar bárust um alla Norðurevrópu og alla leið til Íslands. Saga messingiðnaðarins á miðöldum í Niðurlöndum og Norðvestur Þýskalandi er mjög merkileg, en allt of viðamikil til að lýsa henni frekar hér.

Því má bæta við að í Heynesbók AM 147 4to, sem er líklega frá 15. öld eða byrjun 16. aldar, er að finna mynd af konu sem færir liggjandi konu könnu, sem mjög líklega á að sýna messingkönnu, þar sem hún er gul á litinn. Sjá enn fremur hér.

Upp á stól, stól, stól

stendur mín kanna.

Níu nóttum fyrir jól

kemst ég til manna

og þá dansar hún Anna.

Eins og dr. phil.og úraauglýsingafyrirsætan Árni Björnsson hefur bent á, fjallar þessi vísa alls ekki um jólasveina. Þeir eru að vísu margir um þessar mundir á Þjóðminjasafni, og hefur greinilega einn bæst í hópinn og heitir sá Aldavillir. Menn verða að kunna deili á því sem þeir eru  með í söfnum sínum.

Ítarefni:

Hatcher, J. 1973. English Tin Productions and Trade before 1550. Oxford.

ter Kuile, Onno 1986. Koper & Brons. Rijksmusuem Amsterdam. Staatsuitgeverij. Gravenhage (den Haag).

Teuerkauff-Liederwald, Anna-Elisabeth 1975. Die Formen der Messingkannen im 15. Und 16. Jahrhundert. Rotterdam Papers II, A contribution to medieval archaeology, (Ritstj. J.G.N. Renaud), Rotterdam 1975.

Teuerkauff-Liederwald, Anna-Elisabeth 1988. Mittelalterliche Bronze- und Messinggefässe : Eimer, Kannen, Lavabokessel.Deutscher Verlag für Kunstwissenschaft, Berlin.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 1983. Metallysekroner i senmiddelalderen. Hovedfagseksamensopgave, prøve e. Afdeling for Middelalder-Aarkæologi, Aarhus Universitet, maj 1983.

Tilgátuhús með þakpappa

 

Við höfum fengið að vita að „Þorláksbúð", sú sem verið er að reisa ofan á friðlýstum fornleifum í Skálholti, sé tilgátuhús, það er að segja tilgáta um hvernig hús var reist og leit út fyrr á öldum.

Myndin hér að ofan er sögð sýna smíði „tilgátuhússins" á lokasprettinum. Þakið, sem er verið að ganga frá, á þó ekkert skylt við þök á húsum á fyrri öldum á Íslandi. Ég er hræddur um að íslenskum smiðum fyrir 500 árum hefði þótt fínt að komast í þakpappa og annað gott frá byggingavörumarkaði.

Þorláksbúð Gunnars Bjarnasonar er alls ekki tilgátuhús. Gunnar Bjarnason, og aðrir sem hafa staðið að þessum skrípaleik, hafa reist sér ærið lélegan minnisvarða í Skálholti. Þeir hafa leikið á allt það fólk sem trúir því að þetta sé tilgáta.

Kristín Sigurðardóttir forstöðumaður Fornleifaverndar Ríkisins, sem upphaflega leyfði byggingu tilgátuhússins ofan á friðlýstum fornleifum, boðar nú til fundar þann 6. janúar 2012:

Fornleifavernd ríkisins boðar hér með til fundar föstudaginn  6. janúar 2012, kl. 13.00 og verður umræðuefnið endurgerð, viðhald og varðveisla  fornleifa. Frummælandi verður Kristín Huld Sigurðardóttir forstöðumaður Fornleifaverndar ríkisins. Þeir sem hafa áhuga á að sækja fundinn eru vinsamlegast beðnir um að tilkynna sig á netfangið

[e-mail]

Stefnt er að því að halda fundinn hér í kjallaranum að Suðurgötu 39 í Reykjavík. Reynist þátttakan fjölmennari en fundarherbergið í kjallarnum [sic] ræður við, munum við flytja okkur um set og tilkynna nýjan fundarstað með góðum fyrirvara.

Ég hvet menn til að fjölmenna á fundinn, og mótmæla ákvörðun um að leyfa svokallaða endurgerð á húsi frá miðöldum, sem búin er til úr efniviði frá BYKO, þakpappa og steinull, og að byggingin hafi verið reist ofan á friðlýstum fornleifum.

Kjósum Kristján

Þegar ég var í Ísaksskóla (1968) hélt ég að ég myndi fá að kjósa í forsetakosningum. Þegar svo kom í ljós að það var ekki hægt, varð ég vitaskuld afar vonsvikinn. Ég hafði þetta á orði við Svenna vin minn í sandkassanum á róluvellinum okkar í Hvassaleitinu. Hann "kaus" Gunnar Thor eins og flestir í götunni, en ég ætlaði svo sannarlega að kjósa Kristján, meðal annars vegna þess að altalað var, að Gunnar væri bytta, en þó fyrst og fremst vegna þess að Kristján var ÞJÓÐMINJAVÖRÐURINN, og hjá mér var það það sama og vera í guða tölu.

Svo ég skríði nú aftur í sandkassa minninga minna, þá var ég leiður yfir því að geta ekki kosið. Ég vissi ekki alveg hvað það gekk út á, en ég var staðráðinn í því. Ég borgaði meira segja hundraðkall, sem ég átti, í stuðningssjóð Kristjáns Eldjárns, og á enn kvittunina, sem ég ætla að láta innramma við tækifæri. Sýni hana hér sem jarteikn.

Svo þegar Kristján sigraði í kosningunum, fór ég til að hylla hann á tröppum Þjóðminjasafnsins. Þar komst ég upp á tröppur. Þar biðu mín líka vonbrigði. Ég hrasaði á tröppunum og það kom gat á buxurnar mínar. En ég stóð þarna og hyllti forsetann fyrir aftan risavaxinn mann og sá lítið annað enn bakhlutann á honum, sem lyktaði frekar óþægilega. Ég sá ekki einu sinni forsetann.

Ég beit þetta þó í mig ... og loks sumrin 1981 og 1982 komst ég eins nálægt átrúnaðargoði mínu eins og hægt var. Þá var ég byrjaður í námi í fornleifafræði og það hafði Kristján frétt og boðaði mig á fund sinn, tvo sunnudagsmorgna, og talaði um heima og geima og þáði af mér mína fyrstu fræðigrein um fornleifar fyrir Árbók Hins íslenzka Fornleifafélags, félag sem ég hafði gerst félagsmaður í undir "lögaldri". Ég hef því miður ekki verið í félaginu síðan 1995, og veit ekki af hverju, en ætti líklega að ganga í það aftur við tækifæri.

Falskir Íslendingar í Þýskalandi árið 1936

Árið 1936 steig á fjöl frekar fölleitur leikflokkur í München. Leikflokkurinn kom fram á mörkuðum, kabarettum og á leikvöngum á Oktoberfest, þar sem þeir klæddust eins konar fornaldarklæðum. Íslenskur læknir, Eyþór Gunnarsson (1908-69), (afi Péturs súperbloggara Gunnarssonar), sem um þessar mundir var staddur í Þýskalandi, nánar tiltekið við nám og störf á eyrnadeild Háskólans í München, brá sér á kabarett og sá sýningu þessara listamanna. Eyþór Gunnarssyni ofbauð sýningin svo, að hann fór daginn eftir í danska konsúlatið í München og setti fram kæru vegna þessa hóps loddara sem sögðu sig vera Íslendinga.

Dr. Eyþór greindi frá því að flokkurinn kallaði sig "Eismännschen" (sem má víst útleggjast sem ísdvergar). Hann lýsti listamönnumum sem stríhærðu fólki með rauðleit augu. "Die ganze Aufmachung und die Primitivität der Darbietungen ist geeignet, bei den Zuschauern das isländische Volkstum herabzuwürdigen" var haft eftir íslenska lækninum. Ræðismaðurinn danski lét þegar rannsaka málið og skrifaði skýrslu, sem send var danska sendiráðinu í Berlín og utanríkisráðuneytinu í Kaupmannahöfn.

Rannsóknin leiddi í ljós, að um var að ræða 6 manna hóp og fékk ræðismaðurinn mynd af hópnum. Í ljós kom einnig að hópurinn kallaði sig ekki Eismännschen heldur Eismenschen (Ísfólk). Á kynningarspjaldi var sagt að hópurinn kæmi frá "Islands hohem Norden". Kynnir sýningarinnar tilkynnti hins vegar, að hér væri á ferðinni "blómaviðundur" frá Reykjavík. Það kostaði 10 pfenniga að sjá sýninguna. Ræðismaðurinn lét sig hafa það. Hópurinn kom svo fram á einföldu sviði og lék "Sunnuleiki" (Sonnenspielen), þar sem töfruð voru fram blóm svo að lokum varð úr blómahafinu Reykvískur blómagarður.

Eftir showið spurði ræðismaðurinn fyrirliða hópsins, hvort hann eða aðrir meðlimir væru í raun Íslendingar. Sagði fyrirliðinn, að foreldrar hans og forfeður hefðu verið Íslendingar, en að hann væri sjálfur Austurríkismaður. Hann bætti því við að allir í hópnum væru albínóar. Er kynnir sýningarinnar var spurður um uppruna hópsins, fór hann í fyrstu undan í flæmingi, en sagði að lokum að maður mætti ekki búast við neinni þjóðfræðilegri sýningu - það sem boðið væri upp á væru "Listir frá Norðurhöfum".

Ræðismaðurinn, sem greinilega hefur brosað út í annað munnvikið þegar hann skrifaði skýrslu sína, bætti við: "Sýning þessara albínóa gæti vel hugsast að gefa áhorfendum með litla þjóðmenningarlega þjálfun ranghugmyndir, en hins vegar verður að líta þannig á málið, að það er mjög lítill trúverðugleiki í sýningunni og að hana ber frekast að flokka undir töfrasýningu." Ræðismaðurinn lauk bréfi sínu til sendiráðsins í Kaupmannahöfn með því að skrifa: "Skylduð Þér, þrátt fyrir það sem fram er komið, óska eftir því að ég hafi samband við tilheyrandi yfirvöld hér í bæ, þætti mér vænt um að fá skeyti þar að lútandi."  H.P. Hoffmeyer í danska sendiráðinu taldi ekki neina þörf að eyða meiri tíma ræðismannsins í erindi Eyþórs Gunnarssonar, sem móðgaðist yfir blómasýningu sex albínóa í München árið 1936.

Þetta á ekki að verða lærð grein, en þess má þó geta, að albínóar þóttu gjaldgeng viðundur fyrir sýningaratriði í fjölleikahúsum fyrr á tímum. Hér að neðan er mynd af "hollenskri" albínóafjölskyldu, Lucasie, sem sagðist vera komin af negrum frá Madagaskar. Hið rétta var að herra Lucasie var frá Frakklandi, kona hans frá Ítalíu og sonurinn var fæddur í Hamborg. Hinn heimsþekkti bandaríski sirkusmaður Phineas Barnum, flutti þau með sér til Bandaríkjanna árið 1857. 

Allar frekari upplýsingar um austurrískan albínóa, son íslenskra hjóna, eru hins vegar vel þegnar.

Þessi færsla birtist fyrst árið 2007 á www.postdoc.blog.is

Heimildir voru sóttar á Ríkisskjalasafni Dana.

 

Þar misstu Íslendingar enn einu sinni af sögu sinni

Fjölmiðlar einblína mikið á falsanir á málverkum íslenskra meistara sem endalaust eru boðnar upp í Danmörku. En þegar dýrgripir, sem eru mikilvægir fyrir sögu Íslands, eru boðnir upp, heyrist ekkert. Þá er enginn áhugi. Ríkisútvarpið gerði þó grein fyrir vasanum sem í gær var seldur fyrir 130.000 danskar krónur (2.8 milljónir íslenskar) hjá listaverka-uppboðsfyrirtækinu Bruun Rasmussen í Kaupmannahöfn. Fyrir minna verð en Skóda Fabia gátu Íslendingar hneppt mikilvæga heimild um Ísland. Vasinn fór líklega í staðinn til einhvers safnara í Þýskalandi, en að minnsta kosti ekki til Íslands. Það staðfesti Bruun Rasmussen nú rétt áðan.

Ekki eru mörg ár síðan að Íslendingar keyptu allt steininum léttara, og þyngra, í Danmörku, svona til að sýna að þeir væru orðnir þjóð sem taka ætti mark á. Þjóð með peninga. Ef það voru ekki hótel og dagblöð, þá voru það fasteignafyrirtæki, flugfélög og bjórverksmiður. Ég varð eitt sinn vitni að stórinnkaupum íslensks bubba á uppboði á Bruun Rasmussens. Þar var á ferðinni mikill og feitur víkingur, sem m.a. er þekktur fyrir að hafa tæmt sjóð sem frænka hans stofnaði í Ameríku, sem átti nota til að styðja listamenn. Sá maður á nú ekki bót fyrir rassinn á sér, er búinn að fá skuldafyrirgreiðslu í bankanum sínum. Hann kveikir líklegast upp í ofninum með Kjarvölum sem hann keypti fyrir peninga frænkunnar.

Sjáið myndina stærri með því að klikka á hana

 

Nú er öldin önnur, og ekki var það Íslendingur sem í gær keypti hinn forláta vasa með Íslandsmyndum frá 1836, sem þá var boðinn upp í Kaupmannahöfn. Vasinn fór á 2,8 milljónir (ísl.), sem hefðu verið smáaurar fyrir íslenska ríkið. Þennan vasa hefði átt að kaupa fyrir Þjóðminjasafnið.

 

Þessi svokallaði Delfín-vasi (Höfrungavasi) var hannaður af  C.F. Hetsch en ber mynd þýsk-danska listmálarans Frederiks Theodors Kloss (1802-1876) sem ferðaðist með Friðriki Danaprins (hann hét síðar Friðrik VII) til Íslands árið 1834. Lauritsz nokkur Lungbye málaði vasann. Vasinn var gerður í Den Kongelige Porcelainsfabrik árið 1836.

 

Vasinn, sem er 55 sm. að hæð, sýnir mynd af Bessastöðum og umhverfi. Þetta er svokallaður panoramavasi með mjög fallegri fjallasýn. Við sjáum Esjuna, Skarðsheiðina, Akrafjall, Hafnarfjall og Snæfellsjökul og við sjáum Reykjavík, Seltjarnarnes og Gálgahraun. Hugsanlega hefur vasi þessi upphaflega átt "bróður", og þar að auki voru tveir minni vasar með myndum frá Íslandsförinni. Friðrik VII konungur hinn barnlausi gaf aðalsfjölskyldunni Scheel þennan vasa og var hún í eigu einhvers fátæks afkomandans þangað til í gær, þegar hann fékk peninga fyrir hann, sem væntanlega fer í að borga upp í Skóda Fabíu.

Reykjavík, Esjan, Skarðsheiðin. Sjáið nærmynd með því að klikka nokkrum sinnum á myndina

Í aumingjaskap sínum misstu Íslendingar af þessum kostagrip og heimild, meðan þeir voru að rausa um rétt einhvers Kínverja uppi á Grímsstöðum. Í stað þess að Menntamálaráðuneytið friðar skúra í Skálholti, hefði það átt að senda mann til Kaupmannahafnar til að bjóða í þennan vasa. Þetta er ómissandi saga og heimild sem Íslendingar misstu hér af. 

Konungur kemur ríðandi með fylgdarliði um Gálgahraun, nokkuð meira úfið en það er í raun og veru.

Fyrr á árinu fór fyrir lítið lituð pennateikning eftir Frederik Theodor Kloss, sem sýndi kyssandi par á Þingvöllum árið 1834. Það fór á skitnar 4200 DKK (90.000 ISK), og örugglega ekki til Íslands (sjá myndina neðar). Árið 2009 fór málverk eftir Kloss, sem málað var í Reykjavík árið 1834 á 8000 DKK (172.000 ISK). Spottprísar, en var þetta keypt til Íslands? Nei, íslendingar vilja miklu frekar fá endurgerð "miðaldaflugskýli" í Skálholti og skemmur ofan á friðlýstar fornminjar. Verðmætamatið er brenglað.

Fyrirgefið mér að ég segið það. Margir Íslendingar eru menningarlegir óvitar, en nýi vasinn hans Helmuths fer örugglega vel við ísbjarnarteppið.

Viðbót: Helmuth borgaði 130.000 DKK fyrir vasann.

Stækkið myndina og sjáið hvað þið misstuð

Þessi teikning var seld fyrr á árinu fyrir 4200 DKK

Þið munið hann Jörund - eða hvað?

ATHUGASEMD 

5. desember birtist þessi frétt á Pressan.is. Þar er viðtal við Þjóðminjavörð um gripi á Þjóð-minjasafni Íslands, sem ég hafði haldið fram að hefði týnst,  og hefur mér að hluta til orðið á í messunni. Ég biðst velvirðingar á því að ég hélt að smámyndin af Jörundi Hunda-dagakonungi væri týnd, svo og stytta úr safni Jóns Sigurðssonar. Á 8. áratug  síðustu aldar var mér tjáð af nokkrum af hinum yndislegu gæslukonum safnsins, að postulínsstytta í safni Jóns hefði týnst, eins og ég lýsi hér á blogginu. Því miður kannaðist ég ekki við grein Ingu Láru Baldvinsdóttur í Árbók Hins íslenzka Fornleifafélags og vissi því ekki að smámyndin af "Jörundi" hafi verið í geymslu frá því snemma á 8. áratug síðustu aldar. En áður hékk hún í hliðarsal til norðvesturs af svo kölluðum fornaldarsal.

Hins vegar á ég bréfaskrif við fyrrverandi þjóðminjavörð og annan starfsmann fornleifa-vörslunnar sem leituðu til mín vegna týndra innsiglishringa frá Skálholti í Þjóðminjasafni Íslands, þó ég hafi aldrei skilið af hverju, þar sem ég var ekki starfsmaður safnsins þegar gripirnir týndust/hurfu. Vona ég að þeir hafi komið í leitirnar, en mér hefur aldrei verið greint frá því með óyggjandi hætti. Það gleður mig hins vegar, að loks sé komin opinber staðfesting á því að hin forna kinga úr kumlinu í Granagiljum, sem ég ritaði nýlega um, sé týnd og tröllum gefin, þótt ekki hafi verið greint frá því í 2. útgáfu af doktorsritgerð Kristjáns Eldjárns fyrir rúmlega 10 árum síðan, og heldur ekki annars staðar síðan kingan hvarf árið 1967.

Það er virðingarvert af Margréti Hallgrímsdóttur þjóðminjaverði að greina Pressunni frá öðru því sem miður hefur farið, en sem hún á engan hátt ber ábyrgð á.

Lengi var því haldið fram, að málverk eftir hinn heimsþekkta danska listmálara C.W. Eckersberg (1783-1853) sýndi Jørgen Jørgensen, sem við Íslendingar köllum jafnan Jörund Hundadagakonung.

Jörundur á Frederiksborgarsafni

Fyrir tveimur árum flutti danskur grúskari, Jørn Dyrholm að nafni, erindi um málverkið, sem talið er vera eftir Eckersberg, á þingi sagfræðingafélagsins á Íslandi um Hundadagakonunginn. Dyrholm telur hins vegar að myndin sé ekki eftir C.W. Eckersberg, heldur Hans Hansen (1769-1828). Myndin er heldur ekki af Jörundi, ef trúa má Dyrberg. Færði Dyrholm fyrir því sterk rök að maðurinn á portrettinu með tæru, bláu augun og rósrauðu kinnarnar, sem hingað til hefur verið bendlaður við Jörund, passaði ekki alveg inn í þá lýsingu sem Englendingar gáfu af sakamanninum Jörundi, sem var dökkhærður og með hnotubrún (hazel brown) augu. Því miður hef ég enn ekki séð neina grein eftir Jørn Dyrholm  um efnið, og gat ekki fundið hann í neinum skrám í Danmörku, er ég var að leita að honum til að reyna að spyrjast fyrir um útgáfu niðurstaðna hans. Hér má hins vegar lesa um erindi Dyrholms í Reykjavík.

 

Jörundur sem einu sinni hékk sem er í geymslu á Þjóðminjasafninu

Annað málverk er til af Jörundi, það er fróðir menn telja. Reyndar ætti ég frekar að skrifa, að það „var til". Málverkið, smámynd, hékk eftir 1948 í Þjóðminjasafni Íslands og bar safnnúmerið 18974. En Þjms. 18974 (Rétt númer er MMS 18974) hefur nú ekki hangið í langan tíma uppi á safninu. Málverkinu var víst hnuplað, að því mér var sagt, og held ég því miður að ekki sé einu sinni til af því almennileg litmynd (Þetta er ekki rétt sjá athugasemd hér að ofan). Ég man vel eftir myndinni á Þjóðminjasafninu í æsku minni og bakgrunnurinn á myndinni var grænn (svipað því sem ég hef reynt að endurgera hér á myndinni fyrir ofan).

 

Jörundur á Ross brú í Tasmaníu

Svo telja sumir að konungurinn af Íslandi hafi verið höggvinn í ástralskan sandstein á brú einni mjög veglegri í Tasmaníu, sem kölluð er Ross Bridge, eftir bænum sem hún stendur við.

Lista- og sakamaðurinn Daniel Herbert hjó lágmyndir á brúna, sem lokið var við árið 1836, og mun Herbert hafa notað þekkt fólk og kunningja sem fyrirmyndir. Telja margir að maðurinn með kórónuna sé enginn annar en Jørgen Jørgensen, og ýkt kvenmynd við hlið konungsins er talin sýna Noruh Corbett, fyllibyttuna írsku sem Jørgensen kvæntist þarna andfætis landinu sem hann stýrði árið 1809. Ekki er það svo galin tilgáta. En ekki ætla ég mér að skera úr um hvort það er rétt, að lágmynd sé til af konungi Íslands í Tasmaníu. 

Lítið hefur þó verið vísað til myndarinnar á brúnni  í Tasmaníu á Íslandi. En fyrir nokkrum árum hló ég mig máttlausan þeg ég las viðtal við tvo íslenska kvikmyndagerðarmenn sem höfðu lagt leið sína til Ástralíu til að mynda fugla. Haft var eftir þeim að höfundur lágmyndanna á brúnni hafi væri Jörundur sjálfur, að brúin væri í Ros (sic) og að Jörundur hefði notað steinlím sem varð afgangs til að móta myndirnar. Limestone, (sandsteinn), varð þarna að steinlími hjá fuglaljósmyndurunum. Hér með leiðréttist það og bí bí og blaka.

Að lokum má nefna skopteikningu Jörundar sjálfs frá dansiballi í Reykjavík árið 1809, þar sem ein maddaman krækir hárkollu sinni í ljósakrónu, en menn telja sig sjá Jörund í salnum. En það eru víst líka eintómar getgátur. 

Týnda kingan

 

Eitt af þeim orðum sem hljómuðu svo fornlega og seiðandi í doktorsritgerð Kristjáns heitins Eldjárns, Kumli og Haugfé í heiðnum sið á Íslandi, var orðið kinga. Ef maður leitar að orðinu kinga og ljósmyndum af kingum á Google, er svo sannarlega um auðugan garð að gresja, þar sem þetta er líka nafn á kvendýrlingi í Pólandi. Kingur nútímans í Pólland líkjast þó margar föllnum snótum, eða kannski er ég ekki með nógu pólskan smekk til að sjá þessa pólsku fegurð. Sjón er sögu ríkari.

Aftur að kingum Eldjárns. Hann lýsti í bók sinni Kuml og Haugfé fjórum forláta kingum sem fundist höfðu í fornu kumli á Granagiljum fyrir ofan Búland í Skaftártungum (Granagil eru kölluð svo eftir Grana Gunnarssyni sem Kári Sölmundarson drap). Á myndunum hér að ofan og neðan sjáið þið að kingur þessar eru kringlótt, steypt men með opnu verki, sem menn og konur hengdu við sörvi (steinahálsfesti) eða einhvers staðar á klæðnað sinn. Kingurnar frá Granagiljum eru um 2,5 sm í þvermál.

Þið furðið ykkur kannski á því, að hér er aðeins að finna myndir af þremur kingum, en en ekki fjórum. Það er ekki vegna plássleysis. Í nýrri útgáfu Kumls og Haugfjár, þaðan sem myndirnar eru fengnar að láni, eru nefnilega aðeins hægt að finna ljósmyndir af þremur kingum, þótt textinn nefni fjórar. Og viti menn, þegar maður athugar í frumútgáfu Kumls og Haugfjár, þá eru þar vissulega sýndar fjórar kingur frá Granagiljum á blaðsíðu 323 (mynd 142, kingan í miðjunni).

Og hér kemur skýringin. Fyrir allmörgum árum, síðast á 9. áratug og fyrst á síðasta áratug síðustu aldar, áður en ég hóf störf á Þjóðminjasafni Íslands, skráði ég og ljósmyndaði valda hluta kumlfjár á Íslandi í tengslum við doktorsverkefni mitt. Einn daginn var ég kominn að kingunum. Sama hvað ég leitaði, þá fann ég ekki allar kingurnar frá Granagiljum. Mér var sagt að leita í skúffunum undir gömlu sýningarskápunum í Fornaldarsalnum svokallaða, en allt kom fyrir ekkert. Í aðfangabók voru kingurnar vissulega sagðar fjórar. Loks náði ég tali af Þór Magnússyni þjóðminjaverði, sem gat sagt mé, að ein kingan hefði verið send til Kanada á heimssýninguna ásamt öðrum gripum úr Þjóðminjasafni, en hún kom aldrei aftur til Íslands.

Kingan var send á heimssýninguna EXPO67 i Kanada og kom aldrei aftur til baka. Hún hvarf, eða kannski var henni stolið? Þór gat lítið skýrt fyrir mér, af hverju ekkert var fært af upplýsingum inn um þetta tap, t.d. í aðfangabók safnsins. Þór sagði það ekki venju að bæta við skráningu á gripum í handritaðri aðfangabók safnsins.

Kannski hefur Þór Magnússon heldur ekki haft fyrir því að segja yfirritstjóra annarar útgáfu Kuml og Haugfjár, Adolfi Friðrikssyni, frá þessu tapi, því ekki er Adolf að furða sig á því að upphaflegi textinn, sem og textinn í 2. útgáfu, greini frá fjórum kingum frá Granagiljum, meðan að hann er aðeins með mynd af þremur kingum í nýrri útgáfu á doktorsritgerð Kristjáns forseta. Hann er líka með heldur lélegar pennateikningar af kingunum, þremur og ekki fjórum. Gripateikningarnar í 2. útgáfu Kuml og Haugfjár er reyndar mikill ljóður á útgáfunni, en það er önnur saga sem verður farið inn á síðar. 

Fleiri týndir gripir 

Ætli Þjóðminjasafnið sakni fleiri gripa en kingunnar frá Granagiljum? Ég tel mig vita að svo sé, en veit ekki hvort tekið er á því máli eins og eðlilegt mætti þykja. Vissuð þið að stytta úr safni Jóns Sigurðssonar hvarf eitt sinn eftir að hópur fólks af Keflavíkurflugvelli hafið fengið að heimsækja safnið á mánudegi, þegar safnið var annars lokað. Gömul kona, sem gætti herbergis Jóns Sigurðssonar, sór og sárt við lagði, að postulínsstyttan hefði horfið úr safninu þann dag (og hún var enginn Kanahatari). Hún og aðrar konur sem gættu gripa á safninu í mörg ár greindu mér frá þessu þegar ég var barn, líklegast hefur það verið um 1970, en styttan hvarf fyrr.

Gripir hafa einnig horfið skömmu eftir að þeir voru grafnir úr jörðu, því þeir hafa ekki fengið forvörslu. Þar hafa farið forgörðum upplýsingar sem hefðu verið miklu verðmætari fyrir áhugasama ferðamenn en tilgátuóskapnaðurinn sem menn dreymir um, og þeir byggja nú jafnvel í Skálholti

Ítarefni:

Kristján Eldjárn 1956. Kuml og Haugfé í heiðnum sið á Íslandi. Bókaútgáfan Norðri, Akureyri.

Kristján Eldjárn 2000. Kuml og Haugfé í heiðnum sið á Íslandi. 2. útgáfa. Ritstjóri Adolf Friðriksson. Fornleifastofnun Íslands, Mál og Menning, Þjóðminjasafn Íslands.