Sur une croisière

Ritstjóri Fornríms þjónaði sem ungur piltur farþegum af ferðamannaskipum sem vörpuðu akkerum á ytri höfninni sunnan Engeyjar.

Eftir að hafa verið sendill nokkur sumur hjá Ríkisútvarpinu við Skúlagötu, útvegaði afi minn mér nýja vinnu. Hann var besti atvinnumiðlari sem ég hef þekkt.

Nýja sumarstarfið var líkamlega meira krefjandi vinna hjá Reykjavíkurhöfn (sem í dag heitir Faxaflóahafnir). Vinnan var afar fjölbreytileg: Skurðagröftur, málningarvinna, vegagerð, sandblástur, hreinsun á baujum, hreingerningar í Hafnarhúsinu, rif á gömlum bryggjum, steypuvinna alls konar, holræsagerð, aðstoð við trésmiði og bryggjusmiði og bíltúrar með Reyni heitnum Kristinssyni um Reykjavík til að kaupa langloku, kók og horfa á stelpur. Annar bílstjóri vann þarna en hann var mest fyrir stráka. Sem sagt afar fjölbreyttur og nútímalegur vinnustaður. Ég glápti þó ekki á ókunnar stúlkur á ferð í appelsínugulum Kassabenz Reynis, enda fyrir löngu búinn að setja radarinn á eina útvalda, sem ég þó missti ugglaust af vegna algjörrar draumværu. Og "sú útvalda" náði líklega aldrei radarsendingum úr höfði fábjánans - c´est la vie.

Hjá Reykjavíkurhöfn var maður kominn út í hið óvægna líf fullorðinsáranna. Fólk var jafnvel rekið fyrir að neita að vinna við gerð eldhúsinnréttingar heima hjá Hafnarstjóranum í Reykjavík. Stjórinn, sem aldrei lét sjá sig, lét bæjarstarfsmenn einnig þvo bílinn sinn, enda kominn af velmegandi og siðlausu fólki. Við vorum þó heppnir unglingarnir sem þarna höfðum góða vinnu og ágæt laun upp úr krafsinu og vorum tilbúnir að líta til hliðar þegar sjálftaka yfirmanna var annars vega.  Margir gamlir og sumir skemmtilegir karlar unnu þarna með okkur, þar á meðal gamlir sjóarar, einstaka fyllibytta og uppgjafabændur og við lærðum ýmislegt um sögu þessara manna og hvað varast ætti í lífinu. T.d. kenndi Árni gamli, maður um áttrætt, sem var ættaður úr Flóanum, hávaxinn og dökkur eins og Berbi, okkur hvernig við ættum að sýnast vera að vinna, þó við værum ekkert að því - þegar verkstjórann bar að. Þetta trikk Árna gamla reyndist mér þó aldrei gott, enda var eg lengi vel ákafamaður til allrar vinnu, ef ég má sjálfur segja frá.

Stefán Sigmundsson (1912-2006) hét yfirverkstjórinn í bækistöðvum vinnandi manna við Reykjavíkurhöfn. Stebbi var hinn vænsti karl, ættaður frá Neskaupstað ef ég man rétt, en frekar uppstökkur eins og þeir geta verið fyrir austan. Líklegast eru það frönsku genin. Hann var líka stríðinn á sinn undarlega máta. Stefán verkstjóri taldi mig vera vel lesinn og prúðan menntskæling, svo hann setti mig oft í starf sem ég hafði dálítið lúmskt gaman að. Ég var af og til útnefndur gæslumaður án kaskeitis við eystri Verbúðarbryggjuna skáhöllu við Suðurbugt, sem þar voru áður en flotbryggjurnar voru byggðar þar. Enn austar hafði staðið sams konar hallabryggja, hin margfræga Loftsbryggja sem var rifin 1973 og aðrar enn austar (t.d. Grófarbryggja). Upp Loftsbryggju gengu ýmsir frægir menn sem sigldu til Íslands á 20 öld. Hinir hvítu léttabátar sem sigldu fram og til baka með ferðamenn úr ferðamannaskipum sem ekki gátu lagst að í Sundahöfn, lögðust eftir 1973 að við eystri Verbúðarbryggjuna, en lóðsbátar lágu þar við megnið úr árinu þegar engin ferðamannaskip voru á höfninni. Nokkrum árum áður hafði maður stundum farið með vinum í strætó niður í bæ til að dorga við bryggjurnar við Suðurbugt.

Sænskum farþegum hjálpað í land árið 1960 við eystri bryggjuna við Suðurbugt, þar sem ég stráði sandi forðum mestmegnis undir þýsk gamalmenni. Mér sýnist að sandari án kaskeitis hafi starfað hjá Reykjavíkurhöfn á undan mér, því það er greinilega sandur á bryggjunni. En hann er þó ekki hvítur. Ægisgarður til vinstri. Ljósmynd Ingimundar Magnússonar sem er varðveitt á Þjóðminjsafni Íslands.

Fyrir neðan eru listagóð mynd sem Vilborg Harðardóttir tók og þar sem sést í sporðinn á bryggjunni sem ég sandaði á sínum tíma. Sú ljósmynd er í vörslu Þjóðminjasafns, sem líkt og Borgarminjasafn hefur ekki sett sig nægilega vel inn í innviði hafnarinnar, nöfn og þess háttar. Eins mikið og ég elskaði þetta svæði á yngri árum, hata ég það álíka mikið í dag, þegar það er orðið að stórri okursölubúllubyggð sem sendir menn slippa og snauða heim eftir heimsókn. Aðeins ein af sölubúllunum þarna og nú við Ægisgarð og vestur úr út á Granda er í sérflokki. Það er bíll, sem úr er seldur Fish and Chips. Afgreiðslumaðurinn þar ber orðið remúlaði fram með einstaklega smekklegum pólskum hreim - og fiskurinn er líka 100%. Það er langt á milli góðra búlla í gömlu Reykjavík.

Þar sem eystri Verbúðarbryggjan gat verið mjög hál þegar fjaraði út, varð maður að skafa hana alla og strá á hana hvítum skeljasandi sem var tiltækur í tunnu inni í skúr efst á bryggjunni. Þetta stráaldur var bráðnauðsynlegt svo að gamlingjarnir sem komu í land með hvítu léttabátunum dyttu ekki og slösuðu sig. Þarna í gráum skúr gat maður svo að loknum skylduverkum setið og lesið og virt fyrir sér og jafnvel talað við sjóarana af Ferðamannaskipunum sem oft voru Ítalir, Portúgalar og stundum frá Norður-Afríku, Túnis eða Egyptalandi.

Þar sem flestir farþegar sem komu með bátunum í land voru Þjóðverjar og Austurríkismenn, vissi maður að einhver hluti þeirra hafði ugglaust hrifist af Hitler og jafnvel barist og myrt fyrir foringjann. Þegar ég var búinn að strá undir þetta lið hvítum Saga-sandi, sat ég makindalega og starði á þýsku kallana þegar þeir gengu í land á Saga-Insel; Sumir þeirra illa lemstraðir úr stríðinu og margir enn í gamla stílnum í grænum Lodenfrökkum og með svarta Brimarhatta á kollinum.

Fyrsti eyjaskegginn sem þeir sáu svo leit ekki beint út eins og arísku illmennin sem þeir sjálfir voru á yngri árum, og hann hafði fyrir sið að hlaupa fyrir þá og strá sandi undir þá og hrópa að þeim Achtung, Rutschgefähr!

Lafayette á Ytri höfninni. Ljósmynd úr safni French Line. Fyrirtækið upplýsir hins vegar ranglega, að myndin sé tekin í Noregi.

Lafayette

Steríoskyggnumynd (gler) úr ferð Lafayette á til Norðurhafa árið 1930.

Það getur verið ansi hált á þiljum minninganna, og nú er ég án þess að vita hvað tímanum leið kominn aftur á 8. áratug síðustu aldar í lystiskipaminningunum. Eiginlega ætlaði ég bara að hafa örlítinn kafla um franska farþegaskipið Lafayette, sem kom nokkru sinnum til Reykjavíkur á 4. áratug síðustu aldar. Í fyrsta sinn  árið 1930, en það ár var skipinu hleypt af stokkunum.

Steríó (Stereo)-skyggnumyndin efst(sem er hægt að skoða betur hér fyrir ofan) er tekin í þeirri ferð. Ég keypti hana í Þessaloniki í Grikklandi. Skipafélagið franska C.G.T - Compagnie Générale Transatlantique (einnig kallað French Line) sem gerði út Lafayette sendi ávallt ljósmyndara með skipum sínum í ferðirnar (sjá mynd af einum þeirra hér til vinstri) og ljósmyndastúdíó var um borð á skipunum. Farþegar gátu keypt myndir af sjálfum sér og myndir voru teknar fyrir auglýsingavinnu.

Í ferðinni til Íslands 1930 voru teknar steríóskyggnur og þær skoðaðar í þar til gerðu tæki um borð á Lafayette, þar sem menn fengu einhvers konar þrívíddartilfinningu. Nokkrar myndanna hafa fyrir einhverjar sakir lent á Grikklandi. Enginn veit af hverju; Kannski var hægt að kaupa slíkar myndir.

Á myndinni efst sem tekin var úr turni Landakotskirkju, má sjá ýmislegt áhugavert. Þarna sér maður út yfir Hólavallakirkjugarð, Melavöllinn, Loftskeytastöðina, Grímsstaðaholtið og Skerjafjörðinn. Allt er á sínum stað en Háskólinn var bara kálgarður, eins og hann er víst enn. Nær má sjá Sólvalla-, Ásvalla- og Brávallagötur og hluta af elliheimilinu Grund. Hávallagata virðist ekki vera til þegar myndin var tekin enda nafn hennar ekki samþykkt fyrr en 1934.

Monsieur Henri var bryti um borð á Lafayette. Með nefið

niður í hvers manns koppi.

Hárgreiðslustofa Monsieurs Fleury um borð á Lafayatte.

Skurðstofan á Lafayette.

Lafayette, sem var langt frá því að vera glæsilegasta fley C.G.T. skipafélagsins, varð ekki langlíft skip. Það brann og bókstaflega í brotajárn í höfninni í Le Havre árið 1938.

Notið svo fyrir mig grímuna eins og Kári leggur til. Það er einfaldlega ekki of mikið til af Íslendingum í heiminum.

Kveðja Forngrímur.

Hrekkjavöku 2020 þjófstartað á Kveik

Nokkrir "vinir" Fornleifs/Forngríms sendu honum hlekk í þátt á RÚV, sem KVEIKUR er kallaður. Ritstjórinn hefur sárasjaldan haft tíma til að horfa á þessa Sjónvarpsþætti. Sjá hér og hér .

Mig grunaði fyrst að þeir sem sendu mér hlekkinn hafi viljað drepa karlinn. Því svona hryllingsmynd, sem tekin er upp í dimmum og djúpum geymslum þjóðararfssafnara, getur valdið skynditappa og skjótum dauða hjá elstu mönnum hér á ritstjórn Fornleifs. Bara nafn þáttarins, Kveikur, getur sett ótta að heiðvirtustu safnamönnum.

Þessi þáttur Kveiks var að mati Fornleifs ein besta hryllingsmynd sem framleidd hefur verið á Íslandi og fær hún því sex skínandi Forngrímur, sjá neðst.

Fyrst í þættinum var talað um vegakerfið á Íslandi sem er sígilt vandamál og hryllingur á stórum köflum, en þó hálfgert kraftaverk miðað við stærð þjóðar og lengd vega. Geri aðrir betur þótt slæmt sé - og svo er alltaf hægt að aka hægar. Þið eruð ekki með í lélegri hraðaksturskvikmynd líkt og stundum mætti halda. Njótið útsýnisins og akið hægar! Það er álíka öryggi og að setja á sig sóttvarnagrímu.

Hins vegar var síðari hluti Kveiks enn hryllilegri en vandi veganna. Þjóðararfurinn er á heljarþröm. Það er vitaskuld sígild saga. Hvað á Fornleifur gamli að skrifa um, ef hann fuðrar upp eða flýtur út, og blekið rennur í stríðum straumi af skjölum sem maðkur kemst annars að?

Við að horfa á þáttinn og tilheyrandi frétt á RÚV, fékk maður á tilfinninguna að brennuvargurinn úr Klúbbnum væri á bak við næsta horn og að allir myndu núna þvo hendur sínar af mögulegum slysum við varðveislu þjóðararfsins í réttarhöldum eftir menningarlegt slys, þegar skjöl Tryggingarstofnunar fuðra upp í framtíðinni.

Ábyrgðin öll er vitaskuld hjá stjórnmálamönnunum, en ekki nema að litlu leyti starfsmönnum safna. En starfsmennirnir þora ekki að hrópa upp um vandann, því vinnan er í húfi.

Stjórnmálamenn eru margir brennuvargar með skemmdarfíkn sem búa til hættulega vegi. Stór hluti íslensku þjóðarinnar velur fólkið og hefur því ekki hinn minnsta áhuga á skjalaverki og skúfum safnanna, rokkum né kistlum Þjóðminjasafns. Málverk eru fyrir aðra -  eitthvað sem þeir kaupa í fermetratali til að betrekkja veggina heima hjá sér í kúlulánahöllunum við Svikaveg. Það pakk kaupir bara Kjarval og Erró eins og aðrir kaupa sér ost í matinn. Eitt sinn sá ég nýdæmdan Núpshlunkinn kaupa Kjarval fyrir slikk á uppboði í Kaupmannahöfn. Gaman væri að vita hvar sá arfur er nú niður kominn.

Upptökur með Stuðmönnum eru flestum mun verðmætari en eitt forpoka kuml úr Skagafirði. Þjóðin er því illa meðsek. Vill hún eiga betri söfn, þarf hún að borga hærri skatta eða fá minna í laun. Maður er eftir að sjá hvað gerist. Þangað til eiga Klúbbsbrennuvargar og hans líkir og afkomendur í þriðja lið náðuga daga á friðarstóli. - Kannski var þetta ekki góð samlíking, enda Klúbburinn lítill menningarstaður.

Ef "draslið" brennur, hvað á þá að sýna ferðamönnunum sem rísa upp úr Cóvinu. Halda menn að túristarnir, nútímasauðir Íslands, álpist til Íslands eingöngu til að skoða fjöll í rigningu, eða til að láta féfletta sig svo mjög að síðustu 5 dagarnir fari í að éta SS-pylsur?

Byggðarsafnið í Skógum hefur líka lengi verið ofarlega á lista flestra sem til Íslands koma. Söfn eru ávallt best í rigningu og af henni er og verður nóg á Íslandi. Hvar á að féflétta ferðamenn, íslenska sem og aðra?

Kveikur fær sem sagt Sexgrímu fyrir bestu hrekkjavökumynd ársins. Það er unaðslegt að sjá, hvernig nýjar hefðir ryðja sér til rúms á Fróni, þegar hinar eldri hverfa í brennum og vatnselg.

En hvernig það getur verið að kvikmynd frá Sovexportfilm (sjá efst) sé talin til þjóðarverðmæta Íslendinga? Það er mér algjörlegur óskiljanlegur hryllingur. Það er samt rosaflott auka-konfekt hjá Kveiksmönnum. Það verður víst að fínstilla áherslurnar hjá starfsmönnum safna sem draga fram sovétskt rauðkál á besta sendingatíma þegar ræða á um íslenska menningararf sem allar heimsins hættur steðja að.

 

Grímuleikur

Fornleifur breytir nafni sínu hér á forsíðunni. Fornleifur verður í einhvern tíma Forngrímur. Þetta er þó aðeins tímabundin útlitsbreyting meðan pestin er í hámarki. Skráningarnafn bloggsins verður sem fyrr Fornleifur, enda er það gegnumveirvarið nafn.

Þetta er stálbundin járngríma sem Leifur hefur fengið sér til að koma á móts við óskir sóttvarnarlæknis. Þessi vörn kom því miður aðeins of seint, því doktor Þorgrímur Smit þurfti að sjá hvort ástandið á lesendum Fornleifs hefði batnað. Svo var heldur betur ekki. Fleiri og fleiri smitast af Fornleifi. Helsti áhættuhópurinn eru fróðleiksfíklar og þeir vilja einatt fróðleikinn beint í æð, óþynntan.

Gríman forna er mun öruggari veiruvörn en þær sem almennt eru í boði. Menn mega ekki halda að linkind leggist í Fornleif við breytinguna. Þetta er engin múlbinding, Leifur verður jafn beittur sem áður. Hér er nefnilega engin tilslökun gagnvart sýktu fólki. Gríman er með ábyggð og gagnrýn gleraugu og innbyggðar eyrnasíur. Fornleifur sér því allt, nú sem fyrr, og heyrir það sem hann vill.

Hornin á hjálminum eru bráðnauðsynleg fyrir blogg með allt á hornum sér. Fornleifur  var jafnvel að hugsa um að fara í bíltúr og veifa til smitaðra áhangenda sinna með grímuna á hausnum. Ritstjórinn tók sem betur fór af honum lyklavöldin. Það er alveg óþarfi að snýta þessari öruggu grímu framan í þá sem maður hefur um langt skeið haft hreðjatak á.

Skemmtun fyrir þá útvöldu sem náðu að lesa hingað er getraun dagsins: Hvaða gríma er þetta í raun og veru? Verðlaun fyrir rétt svör: Einangrun í 7 daga og skemmtiferð fyrir tvo í hreinsunareldinn í neðra.

Fjölskyldur í felum

Fæstir Íslendinga vita, hvað það er að vera í felum undan samtökum sem vilja myrða mann.

Fornleifur sér allt í sögulegu samhengi, einnig mál Kehdr fjölskyldunnar sem er komin af menningarþjóð sem byggði pýramída, um það leyti sem erfðaefnið í Íslendingum var enn á flakki hér og þar um Evrasíu og forfeðurnir að brjóta bein til mergjar í hellisskútum í Svartaskógi eða á enn myrkari stöðum.

Þegar Íslendingar vísuðu Rottberger fjölskyldunni úr landi árið 1937 var ástæðan sú að fjölskyldan voru gyðingar. Sumum Íslendingum, jafnvel vel stæðum, stóð stuggur af þessum fátæku gyðingahjónum og börnum þeirra. Þeir töldu hjónin vera  hættulega samkeppnisaðila. En gyðingahatrið var líka til á Íslandi og því miður faldi enginn Rottberger fjölskylduna. Lesið um sögu gyðingahatursins á Íslandi hér í bókinni Antisemitism in the North. (hér er beinn tengill í greinina/Sænska rannsóknarráðið gerði ykkur mögulegt að lesa)

Vísað úr landi: Robert Kempner (1914-1975). Myndin er úr bók minni Medaljens Bagside (2005). Efst má sjá Felix Rottberger, fyrsta gyðingur sem fæddist á Íslandi, þar sem hann bregður á leik við son minn Ruben á heimili okkar.

Felix Rottberger, sem þið sjáið á efstu myndinni, í eitt þeirra skipta sem hann hefur heimsótt mig, var fyrsti gyðingurinn sem fæddist á Íslandi - í landi sem í dag fer á hausinn ef ekki koma nógu margir útlendingar til landsins. Ekki var hægt að umskera drenginn, því enginn kunni það á Íslandi. Læknar við Landspítalan voru meira uppteknir við að að koma lækni af gyðingaættum úr landi.

Íslendingar vísuðu einnig Robert Kempner úr landi. Hann naut heldur ekki náungakærleika Íslendinga, sem hann leitaði ásjár hjá. Enginn þeirra gyðinga sem vísað var úr landi á Íslandi var öfgamaður, sem hafði fengið þá flugu í hausinn að þeir hefðu heilagan rétt frá Guði almáttugum til að útrýma nágrannaþjóð sinni.

Öfgamennirnir voru nefnilega Íslendingar og margir þeirra kölluðu sig Framsóknarmenn.

Örlögin, tilviljanir og gott fólk leiddi svo sem betur fer til þess að þessir einstaklingar voru ekki sendir af Dönum til Þýskalands, þó svo að til væru Danir sem höfðu sama hugsunarhátt og og margir íslenskir stjórnmálamenn sem hræddust efnahagsleg örlög þjóðarinnar. En á Íslandi hræddust menn einnig örlög íslenska "kynstofnsins", og meint hreinleika hans, vegna örfárra fjölskyldna sem flýðu ógnarveldi nasismans.

Hér er mynd af ungum hollenskum gyðingi á leið í felur. Hann var svo óheppinn að vera stöðvaður af Þjóðverjum á Damrak í Amsterdam, en svo heppinn að vera ljós yfirlitum, með fölsuð skilríki og vera falinn af þremur fjölskyldum á Fríslandi fram í stríðslok. Bara eitt dæmi um að náungakærleikurinn er mikilvægasta veganesti mannsins.

Enn er til fólk á Íslandi sem vafalaust, sumt hvert, saknar "hreinleika nasismans" og enn annað segist vera svo kristið að það vilji ekki heiðingja í kringum sig.

Lítið fer þó fyrir náungakærleikanum hjá hinum sannkristnu sem vilja losna við egypsku fjölskylduna Khedr sem fyrst. 

Nú reynir á gamla góða náungakærleikann

Hjón með þrjú börn eru í felum undan íslenskum yfirvöldum, sem vilja senda þau til Egyptalands.

Þó svo að fjölskyldufaðirinn tilheyri ógnarsamtökum, sem hvatt hafa til morða á sama fólkinu og Íslendingar vildu losa sig við á 40. áratug 20. aldar, er um að gera að sýna sama góðviljann og t.d. marghrjáðir Palestínumenn verða aðnjótandi á Íslandi, einir þjóða. En þó að nú séu til alþjóðasáttmálar sem eru hagstæðir þeim sem vilja:

A) halda Íslandi hreinu

B) koma í veg fyrir efnahagshrun vegna flóttafólks

C) fylgja lögum þó líf geti verið í hættu

þá er eru til lög sem eru ofar þessum þremur tálmum í vegi einhvers hluta íslensku þjóðarinnar. Það er hinn mannlegi þáttur; kærleikurinn við þá sem minna mega sín og eiga um sárt að binda. Maður sparkar ekki í þá sem liggja.

Sumt af því fólki sem vinnur fyrir Kehdr hjónin frá Egyptalandi, án vafa af manngæsku einni saman, hefur falið fjölskylduna undan lögum og hinu gamla óþoli við útlendinga á Íslandi. Sumt af þessu velviljaða fólki tel ég að geti einnig bætt sjálf sig. Það fer fremst í flokki kona sem fyrir áratug síðan líkti Ísraelsmönnum (gyðingum) við SS-sveitir Þjóðverja. Hún er nú að hjálpa manni sem er á flótta vegna þess að hann vill drepa fólk á sama hátt og SS útrýmdi fólki. Sama kona hélt því fram að það væri lýðræði á Tyrklandi.

Ég vona, vegna þess að ég var nýlega kallaður "blettur á sögu Skandinavíu" af einhverjum frumstæðum, dönskum nasista, sem gerði athugasemd við stutta grein mína frá hjartanu um hinn mikla forhúðaróróa sem nú geisar í Danmörku (sjá hér), að Khedr fjölskyldunni verði veitt hæli á Íslandi. Annað væri slys og álitshnekkir fyrir Íslendinga.

Til eru Íslendingar sem eru miklu verr ferjandi en þessi egypska fjölskylda og við sitjum uppi með fangelsin full af þeim og jafnvel nokkra á hinum háa Alþingi. Ísland fer ekki á hausinn út af 5 manna fjölskyldu.

Það er miklu líklegra að alíslenskur bankastjóri grandi þjóðinni en egypsk fjölskylda.

Við getum í ofanálag vonað að fjölskyldufaðirinn verði við það að fá landvist að betri manni sem ekki hyggur á útrýmingar á nágrannaþjóð Egyptalands.

Ég hvet lögreglumenn á Íslandi að neita að aðstoða við brottvísun fimm manna fjölskyldu frá Íslandi sem ekkert hefur gert af sér sem varðar við íslensk lög. Ég bið presta, imama og rabbínan góða, sem landið getur nú státað af, að taka höndum saman og krefjast griða fyrir Kehdr fjölskylduna.

Ég bið heiðvirtan forsætisráðherra landsins að stöðva brottvísunina -  ja, annars kýs ég helv... Samfylkinguna í næstu kosningum og við vitum hvað slíkt óðagot getur haft í för með sér.

Nesti, te og nýir skór

Ljósmyndafornleifarannsóknir eru örugglega meðal hreinlegri fornleifarannsókna sem þekkjast. Hér skal sagt frá nýjustu uppgötvun Fornleifssafns í þeirri grein.

Í safnauka Fornleifssafns á pestarárinu 2020 er þessi ljósmynd frá 1883 (eða 1886). Forstöðumaður ljósmyndadeildar safnsins þiggur allar haldgóðar upplýsingar um hvar mennirnir sitja og snæða nestið sitt. Það verður víst aðeins ráðið af fjallinu í bakgrunninum.

Myndin var tekin í einum af veiðiferðum Maitland James Burnetts (1844-1918) og Walter H. Trevelyans (1840-1884) til Ísland. Líklegast má telja að myndin sé tekin í leiðangri austur fyrir fjall sem hófst 31. júlí 1883.

Íslandsferðum Burnetts og Trevelyans hafa verið gerð góð skil í frábærri bók Frank heitins Ponzis, Ísland fyrir aldamótin (1993) Ponzi var mikill grúskari og safnaði ýmsu. Árið 1987 komst hann yfir óvenju merkilegt myndaalbúm á fornbókasölu í London. Hann leitaði svo uppi dagbók Burnetts í einkasafni og byggði bók sína á ljósmyndunum og dagbókinni. Og úr varð sagnfræðileg perla Bandaríkjamanns sem settist að á Íslandi - því glöggt er gests augað eins og allir vita nema heimalingarnir sem vita allt.

Fimm gerðir af höttum

Fornleifur á aðrar myndir sem tengjast leiðöngrum Burnetts og Trevelyans, sem bent gætu til þess að sumar myndanna í albúminu sem Frank Ponzi hafði upp á hafi verið teknar af Sigfúsi Eymundssyni. Hægt er að lesa um það hér í fyrstu úttekt Fornleifs á Laterna Magica skyggnum sínum sem sýna Ísland.

Nú, skemmst er frá því að segja að ljósmyndin hér efst er ekki með í bók Ponzis. Það útilokar þó ekki að hún sé ekki með í albúminu sem hann fann. Ég er búinn að senda skilaboð til Tómasar Ponzi tómataplantekrueiganda, geirlauksbónda og kaffilistamanns m.m. í Mosfellsbæ, en er ekki búinn að fá svar. Líklegt þykir mér þó að ljósmyndin í Fornleifssafni sé ekki í albúmi Brúarmanna á Tómatabúgarðinum í Mosfellsbæ.

Á pappagrunn sem mynd Fornleifssafns er límd á hefur verið ritað Our Encampment for Lunch. Iceland. Það er ekki rithönd Burnetts sem við þekkjum úr dagbókinni sem Frank Ponzi hafði upp á. Sá sem skrifar var hins vegar örugglega með á myndinni, sem Burnett tók.

Út frá rannsóknum Frank heitins Ponzi, getum við upplýst lesendur örlítið um kallpeninginn á myndinni. Íslenskir lóðsar útlendinganna sitja alveg sér til vinstri. Það eru þeir Þórður og Einar Zoëga og einnig maður sem nefndur er til sögunnar í bók Ponzis sem Jóhannes. Þeir eru allir frekar óskýrir á mynd Burnetts og hafa líklega allir verið á iði vegna ljósmyndatökunnar.

Skotarnir og Bretarnir sitja hins vegar í andakt kringum tinkassa sem á stendur RAMMAYAN TEA MANCHESTER. Þessi forláta tekassi leiðangursmanna sést einnig á mynd 37 í albúminu sem Ponzi fann (sjá hér að neðan), þar sem veiðimennirnir eru líka að fá sér í gogginn. Allt eru þetta sömu mennirnir í sömu fötunum. Ponzi taldi hugsanlegt að skeggjaði maðurinn sem horfir undan við myndatökuna gæti hafa verið William Gilbert Spence Paterson (1854-1898) breski ræðismaðurinn á Íslandi. Sami maður horfir niður í tebollann eða samloku sína á mynd Fornleifssafns, svo ekki verða þær ráðgátur, hvor þetta sé hann eða að myndin sé frá 1883 eða 1886, leystar í þessu sinni, að því er forstöðumaður ljósmynddeildar Fornleifssafns telur.

Tea for three, and some milk for the Icelanders, please! 

Þar sem fyrrgreind mynd, númer 37 (sjá hér fyrir neðan), er sögð tekin á fyrsta áningarstað hópsins á leið hans frá Reykjavík til Þingvalla, er mynd Fornleifssafns sennilega úr einhverjum síðari hádegisverð nær Þingvöllum. Það gæti hjálpað staðkunnugum við að staðsetja myndina fyrir Ljósmyndadeild Fornleifssafns - með fyrirfram þökkum.

Jesús Jósefsson ... og brjóstin í lífi hans

Það vekur furðu Fornleifs, að fólk kippi sér upp við það að Jesús hafi verið með brjóst. Það verður að skoðast í sögulegu samhengi.

Mörgum íslenskum mektarmanninum hefur vaxið álitleg brjóst á ákveðnum aldri og sýnast þeir þá um leið fremur óléttir. Jesús var ávallt mikill brjóstakarl allt frá fornu fari. Móðir hans er sýnd rekandi tútturnar framan í hann í kirkjulistinni, og stundum heldur harkalega. Og var ekki einu sinni sungið Mjólk er góð á Íslandi?

Fornleif, sem man allt aftur fyrir Krists burð, langar að benda mönnum á að Jesús Jósefsson rak einhverskonar klúbb karlmanna, svo kallaðra lærisveina, og einu konurnar sem fengu að koma á fundi í þeim félagsskap voru útskúfaðar úr þjóðfélaginu. Bara það eitt hljómar eins og fornt LGBT-félag.

Er ekki alveg sama HVAÐ karlinn var, fyrst ekki er hægt að sanna HVER hann var? Það skiptir líklegast mestu máli að á hann sé trúað. Birtingarmyndir hans hafa verið margar í listaverkum síðustu 1800 árin, enda ekki bannað að sýna hann opinberlega eins og aðrar helgar verur.

Hinn brjóstagóði Jesús sem á að lokka börn í sunnudagaskóla er í takt við tímann. Munið, að fyrir 40 árum síðan var hann Maóisti með hliðatösku og sænskt passíuhár. Ekki var það miklu betra. Þjónar hans hafa líka tekið töluverðum hamskiptum á síðustu áratugum. Biskup einn var helgimynd utan á úlfi og yfirpreláti í Reykjavík nauðgaði börnum á yngri árum. Kirkjan er auðvitað í sjálfsmyndarkrísu.

Ef ég væri kristinn, þá myndi ég líka sýna Jesús allsberan og til að sanna að hann hann hafi verið rækilega umskorinn á 8. degi lífs síns. En þar sem sumir af hinum nýfrelsuðu með brjóstafíkn eru fordómafyllri en flestir og hatrammir í afstöðu sinni gegn umskurði, hefur víst ekki tekist að ota typpinu á Kristi að börnunum í þetta sinn.

Og þökk sé föður hans fyrir það.

Nú, benda má svo sem á í lokin, að Búddistar hafa ekkert á móti bobbingum á sínum meistara sem og að múslímar velta þessum brjóstum Jesús fyrir sér líka af miklum áhuga, sjá hér.

Hafa menn ekkert annað að gera?

AMEN

Villatal

Vegna viðloðandi gróusagna utan ritstjórnargangsins á Fornleifi um að Vilhjálmarnir í fjölskyldu sendisveins Fornleifssafns séu úr Árnessýslu, skal slíkt slúður hér með kveðið niður fyrir fullt og allt. Menn verða að fara aðeins lengra með ættfærsluna en austur fyrir fjall.

Ekki má skilja þetta þannig, að sendisveininn hafi eitthvað á móti því að vera úr Árnessýslu. Nei, svei mér þá, nei, en hann langar þó ekki til að menn haldi að hann sé skyldleikaræktaður eins og ritstjórinn.

Hér verða kynntir til sögunnar nokkur aðeins föngulegri menn en konungur sá sem greint var frá í færslunni hér á Fornleifi um daginn. Reyndar bera allir karlarnir sem sagt verður frá hér há-konunglegt og keisaralegt nafn. Vilhjálmur heiti ég og faðir minn hét það líka, þó hann hafi upphaflega heitið Willem. Afar mínir voru báðir að fyrsta nafni Willem og Vilhelm á Íslandi (sem ég hef skrifað um hér, hér og hér) og langafi minn var einnig Willem. Ég telst því vera Vilhjálmur 4. í minni fjölskyldu og geri aðrir betur. Fáar fjölskyldur eiga eins marga Villimenn.

Willem I

Fyrstur Vilhjálmanna var langafi minn í Hollandi. Þegar faðir hans fæddist var Willem Frederick 1 Hollandskonungur (1772-1843) við völd. Hann var krýndur  konungur Niðurlanda árið 1815 (þmt Belgíu fram til 1830) og stórhertogi af Lúxemborg). Áður, eða frá 1813 til 1815 hafði hann stjórnað því sem skilgreint var sem Furstadæmið Hollandi (sem varaði í aðeins tvö ár eftir Bonapartekonungana tvo). Bar hann þá nafnið Willem VI Frederick.

Fjölskylda mín var svo þakklát borgararéttindum, sem Willem I veitti þeim, að nú skyldu allir heita Willem eða Frederick, að minnsta kosti sem annað nafn. Eitt af því fáa sem ég veit um Willem Izäk er að amma hans var frá Livorno á Ítalíu og var hann því mjög rómantískur, dramatískur og skapstór. Hann rak trésmíðaverkstæði sem sérhæfði sig í dyrabúnaði, hurðum og þiljum, m.a. í opinberar byggingar í Amsterdam. Hann var með verkstæði sín í Amsterdam, en aðallega í Dordrecht, þar sem vinnuaflið var ódýrt. Ekki held ég að hann hafi sjálfur verið trésmiður, en hurðir þær sem verksmiðja hans framleiddi voru sumar mjög veglegar og á stundum útskornar af listamönnum og síðan þykkt lakkaðar. Þær má enn sjá í gamla ráðhúsinu í Amsterdam og í hráefniskauphöllinni Beurs van Berlage (sem ber nafn arkitektsins H.P. Berlage). Ég veit afar lítið um karlinn, annað en að amma mín var lítt hrifinn af honum og kallaði hann dachshundinn (langhundinn) þótt lágur væri hann í loftinu - hún átti víst við andlitsdrættina.

Faðir minn man eftir afa sínum er fjölskyldan kom saman og bar Vilhjálmur fyrsti þá alltaf háan hatt um hátíðir. Pabbi sagði að skeggið á honum hafði stungið eins og kaktus þegar hann kyssti hann á kinnina. Svo ekki hefur karlinn verið allvondur ef hann var góður við börn. Ég skoðaði stoltur nokkrar hurðir hans hér um árið, þegar mér var boðið að flytja svokallaðan Capita Selecta fyrirlestur við Fornleifadeild Háskólans í Amsterdam, sem þá var til húsa við Singel.

Willem II

Sonur hans og nafni fór aðrar brautir og skráði sig í hollenska herinn, þó faðir hans vildi að hann héldi áfram hurðaframleiðslunni. Hann var í verkfræðisveit hersins. Efst er mynd af honum (með háa hattinn) með liði sínu rétt eftir fyrri heimsstyrjöld. Það var stíll yfir karli.

Faðir minn og hann voru harla ólíkar týpur. Hermaðurinn var fyrir aga og nákvæmni og faðir minn greindi mér frá því að hann hefði vikulega tekið alla skó og gljápússað þá og raðað þeim meðfram veggnum í forstofunni. Síðar varð hann starfsmaður í landvinningadeild innanríkisráðuneytis Hollands í den Haag, fram til 1941/42. Hann var landmælingamaður að mennt og verksvið hans í ráðuneytinu var umsjón með landuppbyggingu í IJsslemeer (nánar tiltekið því svæði sem heitir Nordoostpolder). Hann var einnig mjög gefinn fyrir fleiri kvenmannshendur en þær tvær sem venjulega eru í boði fyrir góða menn; Hann lét sér víst ekki nægja konu þá sem hann kvæntist. Þannig var það einnig með einn bróður hans, sem að sögn átti konur í þremur heimsálfum, m.a. í Indónesíu. Ég þarf víst að fara að finna frændur mína í austurálfu.

Afi minn í garði sínum í den Haag árið 1940.

Willem III

Þriðji Vilhjálmurinnn, faðir minn, bjó fyrstu æviár sín alveg á horninu við Waterlooplein, þar sem nú er óperuhús Amsterdam en þar sem áður var Holdsveikradíki (Leprosengracht). Þegar nýja óperan (Stopera) var byggð hafði pabbi á orði að hann hefði fæðst á sviðinu í óperunni. Skömm var því að því að hann söng aldrei og var vitalaglaus.

Faðir minn þótti ekki neinn fyrirtaksnemandi í skóla og frekar dreyminn og listrænn að því er sagt var. Vilhjálmur embættismaður átti það til að vera mættur utan við skóla föður míns til að skoða einkunnabók sonar síns. Sú árátta, að hafa gífurlega "ambisjón" fyrir hönd barna sinna er mjög óholl hegðun gagnvart börnum. Faðir minn hjólaði í hraði frá skólanum og umhverfis alla borgina til að koma í veg fyrir að hitta á föður sinn og einkunnarbókarkontroll hans. Það segir sig því sjálft að faðir minn burstaði sjaldan skóna sína og hafði ekki hina ströngu sýn á lífsformunum og faðir hans hafði haft. Það var líkast til ein af skýringunum á því að engin bönd, heldur ekki axlabönd, heldu honum þegar hann komst í stríðsterturnar og allan góða matinn á Íslandi. Hér eru nokkrar myndir af pabba 4 ára (fyrir ofan), 14 ára fyrir stríð, og um tvítugt eftir stríð.

Vilhjálmur IV

Að lokum eru tvær myndir af síbreytilegum ásjónum ástsæls yfirsendisveins og ritstjóra Fornleifs, Vilhjálms bastarðs IV, einræðisherra málgagnsins Fornleifs. Hann þótti afar ljúfur drengur í æsku - en það varaði nú ekki lengi og versnar enn.

Hér er hann svo áratug síðar, orðinn kommúnisti og greinilega að sleppa sér í skopstælingu á borgaralegum Travolta-glímuskjálfta án þess að vera á nokkru sterku nema kannski Prins Póló og Þjóðviljanum. Eins og sjá má, fyrir meira en fjórum áratugum síðan, fór þetta allt á verri veginn. Ekki er vert að ræða framhaldið.

Takið eftir blendingsþróttinum í þessum sauð

Ég tók mér hlé á þessu hugmyndaleysi fjölskyldunnar þar sem kónganöfunum er klínt á drengi sem þökk fyrir eitthvað sem sjálfsagt má þykja. Sonur minn er því ekki neinn Villi, þótt William, Vilhelm og álíka pjátursnöfn séu mjög í tísku í Danaveldi um þessar mundir. Ruben, en það heitir hann, þakkar sínu sæla fyrir það. En það kom nýr Villi (Vilhelm) í fjölskylduna fyrir 10 árum síðan, No 5, og ég treysti víkingunum Villa eða Valla bróður hans til að halda þessari konunglegu hefð í heiðri eða einfaldlega að láta strákana sína heita í höfuðið á sendisveini Fornleifs í stað einhvers díkjakonungs.

Kannski skrifa ég um konur fjölskyldunnar seinna. Þær voru, og eru, í raun miklu merkilegri en karlpeningurinn, en það er svo erfitt að segja frá slíku og viðurkenna það.

Købmagergade árið 1894

Safnstjóri Fornleifssafns taldi ástæðu til að gleðja Kaupmannahafnarbúa sem elska borgina sína, þó hún sé sóðaleg og aðeins falleg á köflum. Hann efast um að hún hafi verið mikið betri árið 1894. En það ár var myndin hér fyrir ofan tekin. Þetta er handlituð laterna magica skyggna.

Svo vildi til að maður nokkur sem er meðlimur á FB-síðu sem kallast Gamle København, birti gamla mynd frá Købmagergade, sem hann hafði fundið einhvers staðar á vefnum. Taldi hann að myndin væri frá því um aldamótin 1900 (sjá neðst). Ljósmyndadeild Fornleifssafns vissi betur, en deildin á ljósmynd sem tekin vara af sama ljósmyndara og á sama stað og myndin hér fyrir neðan. Þið sjáið mynd Fornleifssafns efst.

Á myndinni sést fjörugt mannlíf á einni helstu verslunargötu Kaupmannahafnar. Sérstakan áhuga hafa Hafnarbúar, sem elska borgina sína, sýnt hinu vígalegu pólitíi fremst í myndinni, enda bera Danir mikla virðingu fyrir slíkum embættismönnum - eins og vera ber. Áður en langt um líður verður áhugasamur skarinn á FB-Gamle København búinn að hafa upp á því hver hann var. Brennandi áhuginn gefur oftast bestu athuganirnar.

Kontrafaktísk sumarkveðja Fornleifs

Það var greinilega þetta ekki litla pride í mönnum árið 1907.

Ásjóna konungs

Það verður víst aldrei hægt að halda því fram að ásjóna Kristjáns 6. Danakonungs hafi verið ígurfögur. Blessaður maðurinn var svo óheppinn að eiga föður, Friðrik 4. (sjá hér í tímaritinu Skalk;6, 2015) sem einnig var óvenju ófríður.

Friðrik 4. var afsprengi mjög svo skyldleikaræktaðrar fjölskyldu, Aldinborgaranna (Hustet Oldenburg). Kona Friðriks, var þýsk aðalskona, Louise af Mecklenburg-Güstrow, var einnig sæmilega heimaræktuð. Það varð því að fara eins og það fór með Kristján sjötta, sem sat á konungsstóli frá 1730 til 1746.

Ekki var drottning Kristjáns, Sophie Magdalene af Brandenburg-Kulmbach minna spes. Dönsku hallirnar voru þannig í hans stjórnartíð fullar af blúndum og háhæluðum skóm og fólki sem tiplaði um langa gangana og talaði bjagaða þýsku, ef það rak ekki úrkynjuð nef sín niður í kaffibollann - og það ekki fyrir slysni.

Kóngur hélt sig mest heima, í og við hallir sínar, og sást sárasjaldan meðal fólsins. Þó er vitað að hann brá sér í skemmtiferð til Noregs. Hann fór í "fjallgöngu" líkt og tveir forfeður hans. Kona hans og tengdamóðir voru bornar í burðarstól upp á fjallið á Mannseidet. Á málverkinu neðst við þessa fræðslu má líklega sjá norskt landslag - en það getur líka í tilefni dagsins verið íslenskt, þó konungur hafi aldrei til Íslands komið - en það gæti málarinn hugsanlega hafa gert. 

Ekki jók konungur á frægð sína er hann innleiddi vistarbandið í Danmörku árið 1733 eftir þrýsting frá síðgráðugum landaðlinum

Ljósmyndina efst tók ritstjóri Fornleifs í sumar í Frederiksborgarhöll í Hillerød Sjálandi, sem í dag hýsir Nationalhistorisk Museum. Þetta er vaxmynd sem geymd er þar í glerkassa. Mun hún hafa sýnt konunginn á mjög sanngjarnan hátt. Hann var með svokallaðan Habsborgara-kjálka, reyndar vægt tilfelli af honum. Habsborgarakjammi, lýsir sér miklu undirbiti og er hann ein af afleiðingum skyldleikaræktar meðal kóngafólks og aðals í Evrópu og víðar, sem ekki gat hugsað sér að kvænast niður fyrir sig og valdi í staðinn að leggjast á ungar frænkur sínar - ef frændurnir urðu ekki fyrir barðinu.

Já hann var það sem danir kalla arveligt belastet. Kristján 6. var einnig með furðulegt nef, langt mjótt og bogið, sem neðst endaði í eins konar goggi. Slík nef eru einnig afleiðing þeirrar eðalseðlunnar sem tíðkaðist í hærri lögum þjóðfélaganna fyrr á öldum.

Kristjáni 6. er lýst sem hlédrægum manni, jafnvel feimnum á stundum og óframfærnum. Hann var því ekkert líkur föður sínum hvað það varðar. Stundum er talað um hann sem þunglyndan og innhverfan. Hann var þó vel meðvitaður um vald sitt og efldi það með ýmsum ráðum. Hvað Ísland varðar var hann hjálendunni ekki  allt of mikið til ama. Hann var hreintrúarstefnumaður (píetisti) en píetisminn haslaði sér völl í lútherismanum á þeim tíma sem Kristján var uppi.

Á Íslandi hafði hreintrúarstefnan  m.a. í för með sér lögfestingu ferminga. Þær urðu frá og með 1736 skylda. En píetisminn í hans tíð varð einnig til þess að gleðin hvarf úr ríki konungs. Kristján lét banna allar skemmtanir á sunnudögum og  árið 1735 gaf hann út helgidagtilskipun þar sem kirkjusókn varð skylda. Gapastokkur beið þeirra sem brutu öll þessi helgilög.

Hallarbyggingar og önnur óþarfa eyðsla til lystisemda konungs tæmdi danska ríkiskassann (sem kóngsi stjórnaði að vild). Kristján konungur lagði því mikið kapp á að krefja tolla af öllum þeim sem sigldu um Eyrarsund, en þar fyrir utan stofnaði hann seðlabanka, Kurantbankann sem var forveri Nationalbanken (danska Seðlabankans). Framleiðsla á pappírspeningum hófst, og jókst mjög líkt og stundum gerist þegar verðbólga skapast og menn leika sér með núllin. Það má Íslendingum vera kunnugt.

Nær öll áðurgreind hegðun og afbrigðilegheit, nema fjallgöngur, gerir kónga óvinsæla eins og við vitum úr ævintýrum. Kristján barðist þó ekki við skrímsli á Fjöllum, svo vægi fjallgöngu hans var lítið. Ugglaust var hann með svima alla leiðina upp.

Trúræknin rak hann vafalaust til þess að halda þræla.

Einhverja bónuspunkta fær Kristján með skúffukjammann þó hér í lokin fyrir að vera fyrsti danski einvaldurinn um langt skeið, sem ekki stóð í endalausum stríðsrekstri. Hann ætlaði sér reyndar í stríð við Svía árið 1743, en sá að sér er Rússar blönduðu sér í erfðamál sænsku krúnunnar.

Munið þó, að flagð er oft undir fögru skinni. En sjá, var hann ekki líka þrælahaldari, bölvaður? Niður með hann og brennum ásjónu hans að fyrirmynd band-arískrar hámenningar ...