Villkominn 1944

Fjölbreytnin kom á vissan hátt til Íslands í síðara stríði. Einbeitt framleiðsla á skyldleikaræktuðum Miðflokksmönnum fór nú fyrst að leggjast nokkuð af enda höfðu konur úr meiru að moða en áður var. Þetta fór þó allt hægt af stað í byrjun.

Kanar buðu alla velkomna. Það ríkti fjölþjóðastemning í kömpum þeirra. Þó var varað við þýskum genum.

Amerískur korpuáll sýnir þýsk tískuföt og síldarsalat í rándýru húsi í Reykjavík árið 1944.

Allar tegundir voru á boðstólum árið 1944. Jafnvel framfærilegir framsóknarmenn í júníformi. Mér þætti vænt um að fá nöfn á íslensku löggurnar. Sá hávaxni er markaður sem nr. 20, en sá dökki í langa frakkanum tel ég að geti verið (Hjörtur) Hafsteinn Hjartarson, sem var frændi minn. Hann fæddist í Kaupmannahöfn árið 1908.

Allsorts og allar tegundir búninga voru á boðsstólum í Reykjavík og íslensku stúlkurnar voru líka í sínum skrúða, boðnar á ball af framandi mönnum í "Hekluúlpum" eða í hnésíðum pilsum. Myndin neðst er líklega frá 1941, en hinar eru frá 1944. Ljósmyndirnar urðu nærri því bruna á bráð fyrir nokkrum árum, þegar óþekkt nasistagerpi kveikti í Frelsissafninu (Frihedsmuseet) danska, sem heyrir undir danska þjóðminjasafnið.

Áhugaverður fundur á Auðkúlu í Arnarfirði

Vestur á Auðkúlu í Arnarfirði heldur Margrét Hrönn Hallmundsdóttir áfram rannsóknum á fornum skála, þrátt fyrir að merk rannsókn hennar hafi af einhverjum ástæðum ekki hlotið mikla náð fyrir augum sjóðstjórna sem veita fé til fornleifarannsókna á Íslandi.

Margrét og teymi hennar í tvær vikur hreinsuðu um daginn gólf að Auðkúlu og fundu brot af merkum grip. Það var lítil brjóstvarta eða miðtrjóna af brjóstnælu (skálanælu) frá seinni hluta 10. aldar. Brjóstnælubrotið er úr bronsi og er logagyllt. Rannsakendur voru greinilega ekki með handbækurnar á staðnum, svo að Fornleifur leyfði sér að keyra í greiningu á gripnum á fasbók fornleifafræðingsins.

Að mati Fornleifs er um að ræða lítinn hluta af brjóstnælu af gerðinni P52 (samkvæmt gerðarfræði Jan Petersens hins norska meistarafornleifafræðings) eða Rygh 655 eftir gerðarfræði Olufs Ryghs. Slíkar brjóstnælur kalla enskir fornleifafræðingar "Barokk-nælur". Þær eru algengastar í Svíþjóð, en finnast þó æ oftar annars staðar.

Nælurnar hér af ofan af gerðinni P 52 / Rygh 566 frá Litlu-Ketilsstöðum í Hjaltastaðaþinghá. Á nælunni til vinstri hefur brjóstvartan losnað af. Fyrir neðan næla af gerðinni P 52 teiknuð.

Sá hluti brjóstnælunnar sem fannst á Auðkúlu í síðustu viku er miðvartan. Miðvartan er hnoðuð á, og er hún oft horfin af nælum af þessari gerð sem finnast i jörðu. Líklega hefur þessi hluti nælunnar á Auðkúlu fallið af á 11. öld, þegar hún var orðin lúin og gömul og hefur brotið væntanlega lent í gullkistu barnanna á Auðkúlu.

Þessi næla kemst næst þeirri gerð næla sem vartan frá Auðkúlu tilheyrir. Nælan er frá Uri í Norddal á Mæri. Universitetsmuseet i Bergen.

Sá gamli leggur línurnar fyrir brunaútsöluna á Þjóðminjasafninu

Nú, þegar núverandi þjóðminjavörður sýnir eldlogandi og jafnvel brennandi áhuga á að skipta aðeins um umhverfi og gerast ráðuneytisstjóri, er engu líkara en að fyrirrennari hennar í starfi þjóðminjavörslunnar langi aftur í gamla stólinn sinn. En svo er nú vafalust ekki. Hann er greinilega orðinn hrætt gamalmenni sem telur alla vera að stela í kringum sig.

Í grein sem birtist sl. þriðjudag í Morgunblaðinu  (16. júlí, 2019, bls. 15) minnir Þór Magnússon á mikilvæg menningarverðmæti sem hann telur að séu í bráðri í hættu. Það eru kirkjur landsins og innanstokksmunir þeirra. Þór lýkur grein sinni, sem hann kallar Öryggi kirknanna, með þessum aðvörunarorðum:

Hér verða ráðamenn kirkjunnar og prestar og umráðamenn kirkna að athuga vel um úrlausn. Við getum ekki lengur í einfeldni okkar treyst á heiðarleika fólks einvörðungu. Trúin á ekki fastan sess í huga allra núorðið og sumum eru kirkjurnar lítt heilagir staðir lengur.

Þarna finnst mér gamli þjóminjavörðurinn, sannast sagna, vera farinn að sýna þá hræðslu sem oft grípur um sig hjá gömlu fólki, sem telur alla vera að stela í kringum sig og að heimurinn fari sí versnandi. En heimurinn hefur vitaskuld lengi farið versnandi og gamalt fólk hefur svo lengi sem sögur herma, vitstola eða með rænu, fengið þá flugu í hausinn að allir í kringum þá væru þjófar eða illmenni.

Sannast sagna tel ég að heiðarleiki fólks sé síst minni en áður. Trúin er kannski ekki eins fastur þáttur og fyrr, en það hefur þó ekki nauðsynlega skaðað heiðarleika almennings, sem ekki fer lengur reglulega í kirkju og aldrei biður bænirnar sínar á kvöldin, eða fyrr en það fær alvarlegan sjúkdóm og er að deyja Drottni sínum.

Það er því að mínu mati ákveðinn skammtur af fordómum í grein Þórs Magnússonar og hann er næstum því hálf-ósvífinn.

Því skulum við rifja upp söguna. Því stuldur úr kirkjum hefur nú ekki aðeins verið stundaður af trúleysingjum, óskírðum og útlendingum á ferðalagi líkt og Þór gefur í skyn.

Árið 1972 bárust Þjóðminjasafninu góðir gripir westur úr henni Ameríku. Það var ljósahjálmur úr messing frá lokum 16. aldar eða byrjun þeirrar 17., og brot af róðukrossi frá 16. öld. Þessa gripi afhenti Helga Potter safninu, en hún hafði erft þá eftir föður sinn Jón Jacobson Alþingismann, sem var landsbókavörður frá 1907 til 1924. Báðir gripir voru upphaflega varðveittir í Víðimýrarkirkju í Skagafirði, en jörðina Víðimýri átti Jón um tíma og tók með sér gripina er hann flutti þaðan í borg syndarinnar hér syðra. Dóttirin Helga erfði gripina síðan eftir föður sinn, og fór með þá til Ameríku.

Hvarf dýrmætra menningarverðmæta úr Víðimýrarkirkju var ekki vegna þjófnaða útlendinga eða óheiðarlegra Íslendinga. Guðhræddur alþingismaður og 100% Íslendingur fór með gripina úr kirkjunni - eða taldi þá sína eign. Við vorum heppin að frú Helga Jónsdóttir Potter, ofurstafrú í Bandaríkjunum, hafði ekki smekk fyrir þetta "junk from back home" og skilaði því aftur á viðeigandi stofnun undir stjórn Þórs Magnússonar.

Þór Magnússon varar alla við með þessum orðum, sem er þó greinilega fyrst og fremst beint gegn útlendingum.

Ýmsir fornir kirkjustaðir eru nú í eyði, föst búseta engin þar lengur og kirkjurnar því án fasts eftirlits. Í kirkjunum er samt geymt margt dýrmæti. Nú er ferðamannastraumur nánast um allt land mikinn hluta ársins. Sumar kirkjur mega jafnan kallast "ferðamannakirkjur". Eftir að fækkaði í sóknum og sumar sveitir tæmdust nálega af fólki, eru kirkjurnar margar hverjar afar sjaldan nýttar til helgihalds, en margar standa á fornfrægum kirkjustöðum, þekktum úr sögunni og vekja athygli ferðafólks.  Hvarvetna er sú hætta að óhlutvant fólk ásælist og taki gripi úr kirkjunum, enda hefur það gerst.

Engu er líkara en að Þór Magnússon hlusti of mikið á Útvarp Sögu. En líkast til var hann einnig alinn upp við að útlendingar væru verra fólk en sannir Íslendingar. Hann ríður fáknum Hleypidómi frá Offorsi sem hefur gömlu hryssuna Hræðslu frá Öfgum sér til reiðar er hann skrifar fyrrgreind orð. Sumt af því sem Þór skrifar inniheldur þó ef til vill sannleikskorn:

Ég man nefnilega eftir smið sem gerði við kirkju fyrir Þjóðminjasafnið og lét sig hverfa til Ameríku með gripi úr kirkjunni, sem  aldregi sáust síðan. Þór gleymir að segja okkur þá sögu, og að maðurinn hafi starfað fyrir safnið - en ekki verið ferðamaður eða meðlimur í þjófagengi á framfærslu ríkisins líkt og Þór talar um í pistli sínum -  heldur hreinn og tær Íslendingur, alveg eins og Jón alþingismaður Jacobson (1860-1925) og síðar Landsbókavörður, sem tók kirkjugripi á Víðimýri traustataki. 

Klukkurnar sem voru á þili Víðimýrarkirkju árið 1929 hanga þar ekki lengur og klukknaportið er ekki sams konar og þá. Hver flutti klukkurnar og breytti klukknahliðinu (sáluhliðinu)? Hvaða mátt frá Guði fengu þeir til þess að hengja klukkurnar upp í nýtt hlið sem ekki var þarna fyrir aldamótin 1900?

Vandamálið, sem Þór talar um, er vel hægt að koma í veg fyrir með því að fjarlægja úr kirkjum sjaldgæfa gripi, sem geymdir verða af sóknarprestum eða öðrum kirkjunnar mönnum eða yfirvöldum. Löngu er búið að finna upp þjófavörn. Hin vellauðuga þjóðkirkja hlýtur að eiga fyrir þjófavarnarkerfi.

En látum ekki fordómana drífa verkið. Lítum í eigin barm. Íslendingar eru líka þjófar og lygarar. Heilt gegni þjófa og skítmenna setti þjóðina nærri því á hausinn hér um árið, svo ekki sé talað um fjölda stjórnendur ríkisstofnanna, sem ekki kunnu að fara með almannafé hér á árum áður og komust sumir hverjir upp með það nokkuð lengi. Við nefnum engin nöfn.

Aðrir störfuðu við hirð stjórnmálamanna sem óskuðu þjóðinni seyru, meðan að þeir sjálfir földu auðæfi sín á pálmaeyjum. Slíkir tækifærissinnar í ríkisþjónustu eiga viðhlæjendur í mörgum stjórnmálaflokkum og getur greinilega fengið hæstu stöður í ráðuneytum landsins, þrátt fyrir furðuslælega umgengni við samstarfsmenn sína og þá sem þeir hafa verið ráðnir sem sérstaklega illkvittin ráðunaut til að reka fólk á öðrum stofnunum. 

Ég leyfi mér að halda því fram, að grein Þórs beri örlítinn keim af ellibrekum og gleymsku, jafnvel af hinum ljóta sjúkdóm Alzheimer sem Kári Stefánsson hefur nú gefist upp á að lækna með einstæðu genamengi Íslendinga. Slíkri lækningu hafði hann reyndar lofað þjóðinni. En líklega er best að þjóðin gleymi því líka, enda minnið ekki sterkt í íslenska skyldleikaræktaða stofninum og lítið "Intel inside". En eins og kunnugt er, kennir fólk með ellibrek gjarnan ættingjum sínum og nágrönnum um að stela frá sér.

En Þjóðkirkjan verður sjálf að bera ábyrgð á þeim gripum sem Þór ritar um og finna úrlausn með eldhuganum sem kannski sest brátt í ráðuneytisstjórastöðu, þ.e.a.s.ef Þjóðkirkjan vill hafa gripi sína óhulta í guðshúsum sínum til að dýrka þá fram að Dómsdegi.

Að lokum má minna á, að Þjóðminjasafnið lét heilt bátasafn brenna fyrir augunum á sér og allra landsmanna í Kópavogi fyrir nokkrum áratugum og það var heldur ekki útlendingum og glæpagengum að kenna. Sagan dæmir okkur en ekki gamlir karlar sem gleymt hafa vísvitandi eða vegna elli.

Dýrð sé Drottni; Og hann þakkar ugglaust mönnunum fyrir að dýrka með sér skreytisýkina, glysgirnina og hræsnina, sem er honum jafn velþóknanleg og Gullkálfurinn heitinn.

AMEN eftir efninu.

Gestir koma í höll Nerós

Fornleifafundur sumarsins 2019

Nýlega greindi RÚV frá fundi (sjá hér) sem að öllum líkindum kemst á blöð sögunnar sem fornleifafundur sumarsins.

Slær hann við "Stöðinu" í Stöðvarfirði og breskum bjórflöskum sem nýlega fundust á Hellisheiðinni. Nú verður einfaldlega að friða allan Kópavoginn, eftir að svæðið varð glóðvolgur fornminjastaður. Sjáið varðveisluna á leðrinu. Ekki einu sinni farið að falla á gullið!

Einn ötulasti lesandi Fornleifs spurði á FB út í fundinn í Kópavogi: 

Bendir mynstrið á keðjunni ekki eindregið til samísks uppruna? Og þar með eru færðar sterkar líkur á því að samískur shaman með sólarblæti, eins og lögun úrskífanna bendir sterklega til, hafi verið þarna á ferð, trúlega snemma á landnámsöld eða jafnvel fyrr.

Því var fljótsvarað:

Íslensk fornleifafræði hefur greinilega misst af manni eins og þér. En einu gleymdir þú í þessari yfirferð þinni sem minnir svo unaðslega á rök og snilli séra Láka heitins í Hólmi. Úrin stöðvuðust öll fyrir 9. öld og úrið með demantskantinum og ólinni úr hvítabjarnaleðri var greinilega annað hvort í eigu eskimóakonu, eða að shamaninn hafi verið samkynhneigður. Mér er sama hvort það var, því þú átt kollgátuna: Allt gerðist þetta fyrir Landnám í Kópavogi, áður en Norðmenn komu með Skriffinnana, kristnina og annan óþægilegan genderintollerans.

Safnast þegar í sarpinn er komið

Við leit á Sarpi (Sarpur.is) uppgötvaði ég fyrr á árinu að forngripur, nálhús úr bronsi, sem ég fann á Stöng í Þjórsárdal árið 1983, þegar ég hóf fornleifarannsóknir þar, er gert jafn hátt undir höfði og gömlum sokkabuxum af þjóðminjaverði, sem eru frá þeim tíma er hún vann sérvinnu fyrir Sigmund Davíð í Stjórnarráðinu (sjá nánar hér).

Þvílíkur og annar eins heiður fyrir nálhúsið frá Stöng í Þjórsárdal. Það kemst nú loks með tærnar þar sem hælar sokkabuxna þjóðminjavarðar voru. 

Ég leyfir mér að kvitta fyrir og upplýsa aðstandendur Sarps, að upplýsingum um nálhúsið, sem ég fann á Stöng árið 1983, er mjög ábótavant á Sarpi, eins og því miður svo mörgu öðru.

Ég hins vegar ekki ánægður með að fótanuddtæki Árna Björnssonar þjóðháttafræðings hefur einnig komist á forsíðu Sarps. Þetta tæki er reyndar sögufrægt, þó óþjóðlegt sé, en það gerði Árna þó kleift að rita Sögu Daganna á fimmtíu vikum hér um árið í fullu starfi.

Ritstjóra Fornleifs langar að taka fram að rauðu pílurnar, sem benda á umrædda gripi, hefur verið bætt inn á skjámyndina af sumarstarfsmanni listasviðs Fornleifs.

Þjóðháttadeild Þjóðminjasafnsins óskar nú eftir reynslusögum af fótanuddstækjum.

Blingið hennar Hólmfríðar Þorvaldsdóttur

Önnur tilraun og fræðilegri:

Því betra er að hafa það sem sannara reynist.

Um daginn fór ég heldur betur kvennavillt og ályktaðir rangt um mynd þessa. Þessar hefðarkonur, sem stóðu og sátu fyrir á ljósmynd í Reykjavík árið 1860, eru móðir, ein dætra hennar og uppeldisdóttir. Ljósmyndarinn upplýsti að þær væru kona og dætur "forsetans" (president of Reykjavík), sem var Jón Guðmundsson forseti Alþingis, einnig þekktur sem Jón ritstjóri (1807-1875).

Þær eru blessaðar, með fúlustu fyrirsætum Íslands sem ég hef séð - en gætu þó vel hafa verið óttaslegnar við þennan undarlega áhuga útlendinga á þeim. En þrátt fyrir óróa ungu kvennanna og illt augnaráð móðurinnar tókst sem betur fór að ná einni af elstu hópljósmyndum sem er til af Íslendingum. Myndin var tekin þann 25. ágúst árið 1860.

Mér þótti í fyrstu tilraun líklegt að konan, sem situr og heldur á bókinni, væri Sigríður Bogadóttir (1818-1903) kona Pétur Péturssonar síðar biskups. Mér varð þar heldur betur á í messuvíninu og var mér vinsamlegast bent á það. 

Myndin er hins vegar með vissu af Hólmfríði Þorvaldsdóttur (1812-1876) dóttur hennar Kristínu Jónsdóttir og uppeldisdóttur, Hólmfríði Björnsdóttur, sem var bróðurdóttir Hólmfríðar Þorvaldsdóttur. Hafði gamall samstarfsmaður minn á Þjóðminjasafni Íslands, Halldór Jónsson, skrifað um konurnar og Einar heitinn Laxness, sem kenndi mér eins konar dönsku í MH fyrir 43 árum síðan, hafði skrifað grein í Lesbók Morgunblaðsins árið 1997 um myndina og meira.

Fox-leiðangurinn 1860

Árið 1860 í ágústmánuði, heimsótti leiðangur manna Ísland, eftir dvöl á Grænlandi. Ferðinni var fyrst og fremst heitið til Grænlands, en komið var við í Færeyjum og á Íslandi á bakaleiðinni. Tilgangurinn með Grænlandsleiðangrinum var hin endalausa leit að örlögum Sir John Franklins og leiðangurs hans á tveimur skipum, HMS Terror og Erebus, en þau fórust með mönnum og mús við Grænland árið 1845. 

Fjöldi leiðangra hafa verið gerðir til að leita uppi skip Franklins og rannsaka örlög skipsverja. Þeim leiðöngrum lauk væntanlega endanlega árið 2016 er flök skipanna fundust. Flak HMS Terror reyndist vel varðveitt á 25 metra dýpi. Leitarleiðangurinn árið 1860 var einn af mörgum sem var kostaður af ekkju John Franklins og var fley leitarmanna Fox og kapteinn um borð var þekktur flotaforingi, Allen Young (1827-1915)að nafni. Fox-leiðangrinum 1859-60, voru gerð ágæt skil af danska flotaforingjanum Theodor von Zeilau í bók sem út kom í Kaupmannahöfn árið 1861 og bar titilinn Fox-Ekspeditionen 1860.

Þegar leiðangursmenn á Fox, sem var gufuskip, kom við í Reykjavík síðsumars 1860 voru teknar ljósmyndir og eru nokkrar þeirra varðveittar sem stereómyndir, sem seldar voru þeim sem höfðu áhuga á því að fá dálitla dýpt í myndaskoðun sína á konum, sem var með öðrum hætti og menn skoða myndir í dag - verður víst að segja.

Ljósmyndarinn var kaþólski paterinn Julian Edmund Tenison-Woods (1832-1889), og eru nokkrar mynda hans frá Íslandi varðveittar (sjá t.d. eina þeirra hér). 

Tau-kross Hólmfríðar Þorvaldsdóttur

Fornleifur borar hér fyrst og fremst í eitt atriði. Það er smáatriði á spaðafaldsbúningi frú Hólmfríðar. Um háls hennar hangir festi með Tau-krossi (borið fram Tá, sem er gríska heitið fyrir t). Tau-kross er einnig kallaður Sankti Andrésarkross, því hann munn hafa verið krossfestur á T-laga krossi. Krossinn, sem Hólmfríður ber um hálsinn, er að öllum líkindum frá fyrri hluta 16. aldar eða lokum 15. aldar. Neðan úr krossinum hanga þrjú A með þverstriki yfir (líkt og A-in voru oft sýnd í epígrafíu (áletrunum) á 15. öld) og tvö A að auki héngu neðan úr þvertrénu. Þessi 5 A voru að öllum líkindum vísun til nafns heilags Andrésar.

Þannig var nú blingið á 16. og 15. öldinni og sumar af þessum þungu festum urðu ættargripir hjá velmegandi fjölskyldum.

Sannast sagna minnir mig að ég hafi séð slíkan grip á Þjóminjasafninu þegar ég var á unga aldri (8-12 ára), en það var ég eins og grár köttur. Í þá daga var öllu búningasilfri slengt í tvö sýningarpúlt inni í bændasalnum. Mig minnir að þar hafi legið svona T-kross, en er ekki lengur viss. Þrátt fyrir nokkra leit hef ég ekkert fundið því til stuðnings á Sarpi. Kannski er ekki búið að melta gripinn nógu vel í Sarpi og ef til vill er ekki til mynd af honum á Þjóðminjasafninu. Ef það er tilfellið, er safnið beðið um að bæta úr því.

Til var í einkaeigu teikning eftir Sigurð Guðmundsson málara af Hólmfríði, en sú mynd eyðilagðist því miður í bruna árið 1934. Ljósmyndir höfðu hins vegar varðveist af teikningu Sigurðar Málara, einni þeirri bestu frá hans hendi, og þar má glögglega sjá Tau-kross Hólmfríðar.

Upphaflega hélt Fornleifur í fljótfærniskasti, að konan á ljósmynd Tennison-Woods væri Sigríður Bogadóttir. Myndin hér til hægri var tekin af henni árið 1903, sem var árið sem hún andaðist í Kaupmannahöfn. Líklegast voru margar konur nokkuð þungbrýndar á þessum árum í Reykjavík.

Annar möguleiki er sá, að þetta listaverk um hálsinn á fýldri maddömunni hafi verið brætt og málmurinn endurnotaður. Og svo er alltaf sá möguleiki að þetta djásn, sem fer Lady T í Reykjavík svo vel, hafi gengið í arf og sé Téið enn notað af langalangalangaömmubarni hennar, plötusnúðnum Alli T. Maður leyfir sér að dreyma og vona. En vonin er samt afar lítil.

Látið nú Fornleifi í té aðstoð yðar.

Mynd þessi, sýnir dóttur Hólmfríðar Þorvaldsdóttur, Kristínu Jónsdóttur og Hólmfríði Björnsdóttur, sem var bróðurdóttur Hólmfríðar Þorvaldsdóttur. Ljósmyndin var tekin á sama stað og myndin efst, og var einnig tekin af pater Tenison-Woods og hefur hann merkt hana "21. ágúst 1860 kl. 5 síðdegis". Frummyndin er varðveitt hjá Royal Geographic Society í London. Ljósmyndin er líklega tekin til norðurs við horn Aðalstrætis og Kirkjustrætis. Skugginn passar vel við að klukkan sé 5, 21. ágúst.

Svetlana Steponaviciene - In memoriam

Látin er í Litháen Svetlana Steponaviciene

f. 22.8.1936 - d. 27.6.2019

Árið 2001 kom ég í fyrsta skipti til Lithaugagalands. Mér bauðst þá að fara sem eins konar erindreki danska ríkisins til landsins. Ég var starfsmaður Dansk Center for Holocaust og Folkedrabsstudier. Ég var viðstaddur minningaathafnir um hin stórfelldur fjöldamorð sem fóru fram á gyðingum í Litháen. Ljót er sú saga að margir Litháar tóku viljugir þátt í þeim morðum; Enn ljótari er sá veruleiki að margir Litháar hylla enn þann dag í dag menn sem tóku þátt í morðunum á meðbræðrum sínum á einn og annan hátt. En þrátt fyrir drungalega minningu sá ég að Litháar eru afar vinaleg og gestrisin þjóð. Litháar eru miklu suðrænni og fjölbreyttari hópur en ég hafði búist við í baltnesku landi í fyrirframgefnum fordómum mínum um land og þjóð.

Nokkrir þáttakenda í Benedictsen-ráðstefnu í Kaunas árið 2012, sem Svetlana stóð fyrir ásamt öðrum. Svetlana er með slæðu um hálsinn fyrir miðju.

Litháíska þjóðin er í raun furðu vellukkuð blanda af ótrúlega mörgum þjóðum og þjóðarbrotum. Saga landsins er líka flókin og saga og örlög þjóðarinnar á 20. öld ekki síður. Sjálf var Svetlana Rússi (fædd Svetlana Nedeliajeva), en örlögin báru hana á öldum sínum til Lithaugalands, þar sem hún giftist Albertas heitnum Steponavicius, sem var að hluta til af pólskum ættum. Albertas var prófessor í enskum málvísindum í Vilnius, en eftir að hann fór á eftirlaun, kenndi hann einnig við háskólann í Bialystok í Póllandi. Svetlana missti eiginmann sinn í fyrra.

Allt hefur sína sögu og fjölda tenginga við svo margt í landinu sem Svetlana var virðulegur og frábær fulltrúi fyrir.

Svetlana á Friðriksbergi árið 2008 á þjóðhátíðardegi Litháa.

Nokkrum árum eftir fyrstu heimsókn mína til lands Svetlönu bárust mér til eyrna þau tíðindi, að haldin yrði ráðstefna til minningar um Aage Meyer Benedictsen, Dana af íslenskum ættum sem gat sér góðan orðstír í Litháen fyrir ást sína á landinu og baráttu fyrir frelsi Litháens og réttindum annarra þjóða og minnihluta, t.d. Armena og gyðinga.

Fyrir þeirri ráðstefnu stóð Svetlana Steponaviciene. Ráðstefnan var haldin í Háskólanum í Vilnius og ég var einn margra sem hélt þar erindi og fjallaði minn fyrirlestur um ættir Aage Meyer Benedictsen, hina íslensku, þá dönsku og gyðinglegan frændgarð hans.

Á ráðstefnuna kom fólk frá fjölda landa og haldin voru mörg góð erindi um Aage Meyer Benedictsen og störf hans. Fyrir öllu stóð Svetlana, með miklum dugnaði, eins og blíður hershöfðingi. Hún sinnti öllum gestum jafnt og gestrisnin var ólýsanleg. Einlægnina og ást hennar á Norðurlandamenningu og íslenskum fræðum sáum við sem komum frá Norðurlöndunum jafnt á ráðstefnunni sem og heima í litlu íbúðinni hennar og Albertas, fullri af bókum, en einnig á þeim ferðum sem þátttakendum var boðið í meðan á heimssókninni í Litháen stóð. 

Margir stóðu í þakkarskuld við Svetlönu, og henni er hægt að þakka, að ég fékk mjög jákvæða skoðun á Litháum þrátt fyrir ýmsa fegurðarbletti á sögu þeirra á síðustu öld.

Frá einni af Benedictsen ráðstefnunum. Þannig voru þátttakendur boðnir velkomnir árið 2012 í sögufrægu húsi í Vilnius, áður en haldið var til Kaunas þar sem ráðstefnan var haldin. Ófá slík borð hafa beðið gesta Svetlönu og samstarfskvenna hennar í áhugamannhópnum um Aage Meyer Benedictsen.

Síðan þá hef ég heimsótt Litháen tvisvar, m.a. til að taka þátt í annarri ráðstefnu um Aage Meyer Benedictsen við háskólann í Kaunas vorið 2015. Svetlana heimsótti mig einnig tvisvar í Danmörku.

Því betur sem ég kynntist Svetlönu, sá ég hve mikið var spunnið í hana sem manneskju og hvað mikið starf hennar einkenndist af að rækta sanna vináttu við alla sem hún bauð velkomna til Litháen. Hún vonaðist alltaf til að sjá mig og Irene konu mína saman í Litháen. En úr því varð því miður aldrei. En við komum einn daginn og setjumst við gröf hennar í þakklæti.

Ísland átti stóran stað í hjarta Svetlönu. Hún hóf sinn fræðimannsferil á því að þýða íslenskar bókmenntir yfir á rússnesku, og síðar á litháísku, og hver önnur en hún þýddi Eglu, Egilio saga, yfir á litháísku árið 1975. Bókin kom aftur ú í endurbættri útgáfu árið 2012.

Svetlana átti marga trygga vini á Íslandi. Sumum hafði hún kynnst þegar á yngri árum í námi sínu við Lomonosov ríkisháskólann í Moskvu, eða við norrænudeild háskólans í Leningrad (Sánkti Pétursborg í dag). Meðal vina hennar voru einnig margir þeirra sem unnu ritstörfum Nóbelsskáldsins Halldórs Laxness og sem unnu við þýðingar á honum yfir á móðurmál sitt.

Nú vona ég að hægt verði sem fyrst að halda minningarráðstefnu um Svetlönu, t.d. með hjálp íslenskra yfirvalda. Það verður að gefa út þann fróðleik sem safnast hefur saman af ráðstefnum þeim sem haldnar hafa verið Aage Meyer Benedictsen til heiðurs og gera hinum góða tengilið, Svetlönu Steponaviciene, verðugan eftirmála fyrir starf hennar og áhuga á öllu því sem íslenskt er.

Kurt Daell (eigandi Daells vöruhúsakeðjunnar í Danmörku) Svetlana og Eli Jakobsen fyrrverandi skólameistari frá Videbæk á Vesturjótlandi. Ljósmynd V.Ö.Vilhjálmsson 2006.

Et dansk mesterværk om Auschwitz

I sidste uge tog jeg turen i min blå Skoda ud til kunstmuseet Louisiana i Humlebæk nord for København.

I optakten til et tordenvejr kørte jeg den rolige vej, via Bellevue og langs Strandvejen, gennem hovedrige danskeres kvarterer. Da tænkte jeg på nogle af dem, som tidligere boede der, og som tjente fedt på anden verdenskrig. Den gang var der samarbejdspolitik ved magt i Danmark og mange danskere jubler stadig over samarbejdet med nazismens Tyskland. Den danske "politik" i de år var dog intet andet en underdanighed blandt dele af et folk som altid havde set op til naboerne mod syd, mens andre dele af befolkningen frygtede dem.

Forhandlingspolitikken, samarbejdspolitikken, kollaborationen om man vi, medførte at sagesløse mennesker, jøder, kommunister, sigøjnere og andre blev overrakt til et morderregime. Danske myndigheder sendte folk til Tyskland, uden og behøve det og de fleste som fik den skæbne blev myrdet i nazisternes koncentrations- og udryddelseslejre.

Formålet med et museumsbesøg klokken halv otte på en lidt dyster sommeraften var et interview med Peter Langwithz Smith om hans nye bog Dødens Bolig, som fornylig blev udgivet hos forlaget People´s Press i København. 

Jeg kendte en lille smule til Peter, og var med ham i Auschwitz i 2001, på en studietur for medarbejderne for Dansk Center for Holocaust og Folkedrabsstudier, hvor jeg arbejdede som seniorforsker 2000-2002. Med på turen var en del gymnasielærere, bl.a. Peter, som var den mest vidende af dem alle. Han skulle snarere have arbejdet på vores center end mange af dem som blev ansat der og som aldrig fuldendte noget ærligt arbejde.

Når det kommer til kendskabet til Auschwitz, ved antagelig ingen mere end Peter Langwithz Smith. På studierejsen i 2001, øste Peter og en anden god bekendt, Torben Jørgensen, af sine dybe visdomsbrønde om nazisternes mordlejre over hele Polen. Man kan ligeledes takke Peter og Torben for at tusindvis af danske børn og gymnasieelever har fået undervisning om nazismens rædsler. Jeg lærte meget af rejsen i 2001, en rejse som jeg ikke er parat til at gentage i nærmeste fremtid. Derfor kommer Peter Langwihtz Smiths nye bog belejligt. Studiet af Auschwitz kan nu foretages hjemmefra, men hvis jeg kunne rejse igen med Peter og Torben, ville jeg dog straks tage imod tilbuddet.

Jeg købte fornylig Peter Langwithz Smiths bog. Det er et digert værk: 25x35 cm stort, næsten 4 kg tungt og 765 sider. Bogen indeholder en stor mængde fotografier, både taget af forfatteren men også gamle optagelser fra krigen eller fra lige efter krigsårene.

Selvom bogen er tung, bogstavligt talt, er den meget letlæselig og sproget er udmærket godt, for Peter var længe lektor i tysk og dansk, f.eks. ved et gymnasium i Esbjerg.

Peter Langwithz Smith til venstre. Foto V.Ö.Vilhjálmsson på Louisiana i Humlebæk, 2019

Bogens indhold er naturligvis ikke nogen forlystelseslæsning, som de allerfleste ønsker at få ud af de bøger de læser. Bogen er meget mere end det. Den er et enestående fagværk, men også et mindesmærke, en encyklopædi. Det er også god portion modgift mod alt det hadske volapyk som spys ud af holocaustbenægtere og andre åndsboller over hele verden, særskilt efter at www blev deres foretrukne redskab.

Alle skoler og kulturinstitutioner burde eje et eksemplar af Langwithz Smiths bog, og den har også et ærinde i de andre nordiske lande. Forhåbentligt bliver bogen udgivet på andre sprog end dansk, fordi det som aldrig er lykkedes andre er lykkedes forfatteren til Dødens Bolig: At give et helhedsbillede af det bedst kendte sted for nazismens mordgalskab.

Indtil nu har jeg læst bogen på den måde, at jeg næsten tilfældigt vælger et kapitel når jeg har tid og er i den mode at jeg kan læse så tunge bøger. Man fordyber sig straks i teksten. Nogle gange bliver man nødt til at lægge bogen fra sig, simpelt hen fordi det som beskrives er så forfærdeligt og så trist.

Aften-interviewet med Peter Langwithz Smith på kunstmuseet Louisiana i Humlebæk var usædvanlig vellykket. Koncertsalen på Louisiana var fuld og de fremmødte var interesserede. Ude på Øresund kunne man høre bragende torden i begyndelsen af interviewet med Peter, efterfulgt af nogle mindre skrald, og så begyndte det at regne men kun lidt. Endda det stemningsfulde vejr passede til begivenheden på museet.

Jeg talte kort med Peter efter interviewet på Louisiana, og han signerede mit eksemplar af bogen og for andre som købte den i museets bogbutik. Antageligt bliver bogen ikke en best-seller i Louisianas butik, hvor den var lidt dyr, men den burde uden tvivl have en chance for at få titlen det bedste videnskabelige værk i Danmark i 2018. Selvom kun halvdelen af året er omme, kan man næppe forvente en bedre bog i den kategori.

Bogen, som er indbundet, er ikke dyr på nettet , og forhåbentlig køber Islændingene den også, fordi bogen har naturligvis et ærinde i et lille land, hvor nogle mennesker tillader sig at sammenligne myndighedernes bygdepoletik på Vestfjordene med Auschwitz, samt deres godheds lille kæleprojekt i Gaza med alle ghettoerne under holocaust. Så kan islændingene nemt læse dansk, som er da endnu mere grund til at få fat i dette vigtige værk, hvis man f.eks. har interesse i anden verdenskrigs historie, eller i sygdommen antisemitisme. Skoler burde købe bogen og bruge den i danskundervisningen.

Peter Langwithz Smith
Dødens Bolig : Auschwitz-Birkenau
People´s Press, København 2019

765 sider

Bogen får seks gravskeer af Fornleifur:

Pípa mánaðarins er gyðingapípa

Pípa mánaðarins er augsýnilega gyðingapípa. Konunglega Pípufræðafélagið í Hollandi (PKN) hefur kosið þessa pípu sem pípu júnímánaðar 2019.

Pípan var framleidd af þýskum pípuframleiðanda, Julius Wingender & Co í Höhr-Grenzhausen í Westerwald ekki alllangt frá Koblenz og miðja vegu milli Bonn og Frankfurt am Main. Pípan er frá lokum 19. aldar. Haus pípunnar er úr brenndum leir en hálsinn er úr beini.

Fyrirtækið Julius Wingender sérhæfði sig m.a. í pípum sem sýndu  kynþáttum. Það er að segja, hausarnir voru með andlitseinkennum eða stereotýpum mismunandi þjóða og kynþátta. Það var vitaskuld í takt við tímann, þegar Þjóðverjar og margir aðrir voru á kafi í flokkun á rösum og manngerðum til að hafa einhvern til að líta niður á. 

Kannski hefur það þó alls ekki vakað fyrir Wingender og hans pípugerðarmönnum. Þeir hafa líklega búist við að gyðingar keyptu fyndnar gyðingapípur, Tyrkir  og svartir menn negrapípur o.s.fr. Ég er þó ekki alveg viss. Þjóðverjar eru dularfullur þjóðflokkur. Einnig má spyrja hvort Wingender hafi selt Þjóðverjapípur með feitan pulsuþjóðverja með einglyrni og 5 hnakkadellur eða pípur eins og þá sem ég hef sett neðst við grein þessa.

Ekki taka þó allir þessum pípum vel og antropómorfískar pípur með stór nef geta jafnvel í sumum löndum talist til gyðingahaturs. Ég er vitaskuld að tala um land viðundranna, Bandaríkin. Á Bandaríska Helfararsafninu, US Holocaust Memorial Museum í Washington, má finna þessa pípu á meðal safngripa.


Pípu þessa hér fyrir ofan kalla sumir Bandaríkjamenn gyðingafordóma. En þjóð sem kýs yfir sig appelsínugulan forseta og önnur furðudýr á ég orðið mjög erfitt með að taka alvarlega, enda hefur stór hluti þjóðarinnar ávallt verið á kafi í gyðingahatri. Pípa þessi á Helfararsafninu í Washington minnir mig á engan síðri mann en góðvin föður míns Ottó Arnald Magnússon (Ottó Weg) sem var með nákvæmlega eins nef.

Menn, sem eru með stór nef og bogin eins og ég er með, eru venjulega stoltir af nefi sínu. Ég hef aðeins tekið eftir  öfund manna með smáar og tíkarlegar kerlingasnoppur, frekar en ofsóknum vegna nefstærðar minnar. Menn vita vel að stærð nefja gefur ýmsar þarflegar vísbendingar. Ef menn þola ekki slík nef og telja þau til gyðingahaturs, er kannski eitthvað að hjá þeim sem telja svo vera.

Lengi hefur veikgeðja fólk og hégómagjarnt verið í stríði við stór og falleg nef. Þetta tæki, nefbreytirinn Zello, var fundið upp í Þýskalandi á fyrri hluta 20. aldar. Mönnum gat, að sögn framleiðanda, með notkun þessa tóls áskotnast grísk-rómverskt fornmálanef að lokum.

Nun hab´ ich jetzt echt die Nase voll

Burstinn sem breytti Íslandssögunni

Þvottaburstinn frægi, sem fór fyrir brjóstið á gjörvallri tyrknesku þjóðinni, hefur dregið dilk á eftir sér. Hann gæti orðið til þess að endurskoða þurfi Íslandssöguna; að Tyrkjaráninu 1627 verði breytt í Mannránin miklu 1627, ef fyrrverandi prófessor í sagnfræði við HÍ mætti ráða.

Tyrkir styðja vitanlega landslið sitt, líkt allar góðar þjóðir gera, en kannski heldur meira en flestar þjóðir. Tyrkir eru skapheit þjóð, og við því er ekkert að segja þegar Tyrkland á þjóðarmorð á Armenum og útrýmingar á kristnum á samviskunni og setur uppi með duttlungafullan einræðisherra.

Burstar þeir, sem við í hinum þróaða vestræna heimi köllum uppþvottabursta, kalla Tyrkir klósettbursta. Hins vegar nota Tyrkir, líkt og menningarþjóðin Bretar frekar uppþvottasvamp við uppvaskið.

Þegar menn taka knattspyrnu eins alvarlega og Tyrkir gera, skal aðgætni höfð í nærveru tyrknesku þjóðarsálarinnar.

Málið með burstann á Íslandi hefur aftur beint kastljósinu að klósettsetunum í 1100 herbergja höll sólsultansins Erdógans í Ankara. Þær munu vera úr gulli, eða að minnsta kosti gullhúðaðar, og stór hluti klósettburstanna er úr 12 karata gulli. Hvernig gat ærslabelgur frá siðmenntuðu landi eins og Belgíu í hjarta draumaveldisins ESB (sem eiga aðildarríki með enn blakkari fortíð en Tyrkir) vitað, að þegar ærslabelgurinn lék fréttamann með uppþvottabursta í Leifsstöð, kurlaði hann upp miður skemmtilegum minningum í stífluðu gullklósetti einræðisherra austur í Anatólíu. Kappadósísk stífla að verstu gerð.

Þegar mesta æði Tyrkja vegna klósettburstans var runnið af þeim, rann hins vegar æði á íslenskan sagnfræðing, sem ekki alls fyrir löngu varð sér til háborinnar skammar vegna rangra skrifa og meiðandi um gyðinga á Vísindavefnum. Hann slapp nú vel frá því, því gyðingar eru ekki nándarnærri eins húðsárir og t.d. Tyrkir og sumir Íslendingar. Sagnfræðingur þessi, sem allir þekkja, Gísli Gunnarsson fyrrv. prófessor, notar allar nætur sínar til að rífast og kýta við menn á Fjasbókinni sinni. Ég er búinn að ákveða að gera það ekki í ellinni, ef ég verð eins gamall og Gísli.

Mannránin miklu 1627

Gísli taldi strax, líkt og þegar hann hér um árið taldi að Ísraelsmenn myndu framkvæma þjóðarhreinsanir í Palestínu í skjóli átakanna í Írak, að Tyrkir hefðu orðið fyrir gífurlegri móðgun vegna burstans í Leifsstöð. Til að bæta þeim þetta upp stakk Gísli Gunnarsson upp á því að Tyrkjaránið árið 1627 yrði skírt upp á nýtt og kallað Mannránin miklu 1627.

Rök prófessorsins fyrrverandi, fyrir utan að allt sem fer úrskeiðis austan Grikklands, sé gyðingum og hinum vestræna heimi að kenna, eru afar þunn að vanda. Gísli upplýsti grandvaralausa lesendur sína um að Tyrkir hefðu aldrei stjórnað nema að nafninu til í Alsír og verið þar afar fámennir, sem og að skipverjar á ræningjaskipunum árið 1627 hefðu ekki verið Tyrkir. Ég leyfði mér að halda öðru fram meðan að Gísli svaf. En þegar ég benti á rangfærslur í máli Gísla, heimtaði hann að ég læsi grein um múslímahatur gyðinga eftir mann að nafni Stephen Hoffmann. Ef ég gerði það ekki, hótaði Gísli að afmá allar mínar athugasemdir, sem hann reyndar gerði að hluta til og setja mig út af sakramenti FB. Grein Hoffmanns þessa kom málinu reyndar ekkert við og ég efast um að hann eigi tyrkneskan klósettbursta.

Ritstjóra Fornleifs bannað að skrifa, og allt verður afmáð. Kallar maður slíkt ekki fræðilega helför eða kannski ærlega saurhreinsun í klósetti kjánalegrar rétthugsunar?

Ritskoðunartilburðir þessir komu til vegna þess að ég benti Gísla á að fjöldi Tyrknesku herranna í Alsír hefði verið talsverður á 17. öld og að skipstjórar (Seebeq) skipa Ottómanna hefðu ávallt verið Tyrkir meðan að herstjórar skipanna (Rais) gátu verið annars staðar frá, jafnvel frá Hollandi - en þó menn sem höfðu tekið múslímatrú (Islam).

Mannránin miklu 1627 er nýtt heiti í stað hins mjög svo pólítísk-vafasama Tyrkjaráns. Gísli Gunnarsson er höfundur þessa nýja hugtaks. Með þessu rugli sínu tel ég að Gísli hafi fyrst og fremst verið að tryggja Tyrkjaráninu enn lengri lífdaga, þegar hann vildi bera í bætifláka fyrir fýlu og daun þann sem kom upp úr gullklósettum Tyrklands vegna þess að belgískur ærslabelgur fór að leika fréttamann með tyrkneskum "klósettbursta" í flugstöð á Íslandi.

Ólafur Egilsson sá Tyrki í Vestmannaeyjum

Ég vitnaði í Ólaf Egilsson sem rænt var árið 1627. Hann kallaði, eins og allir á þessum tíma, þá sem stjórnuðu Alsír, Tyrki í Reisubók sinni, sem fjallar um ránið og ferð Ólafs heim, sendum af ræningjum til að innheimta lausnargjöld fyrir Íslendinga í ánauðinni.

Ólafur Egilsson skrifaði:

En Tyrkjarnir eru eins allir, með uppháar húfur rauðar, og svo gerður svörgull um neðan, og eru sumar með silki, en sumar með þetta og það. Item eru þeir í einum síðum stakki og um sig svo annan svörgulinn af því sama, sem eru 3 faðmar; item léttar línbuxur, en margir með bera fætur, en gula, rauða og svarta skó á fótunum með járnskeifum undir hælunum. Tyrkjarnir allir svartir á hár og með rakaðan haus og skegg, utan á efri vörinni, og það fólk er ekki svo mjög illilegt, heldur í viðmóti svo hæglynt fólk, ef svo mætti um þá tala.  En það fólk, sem kristið hefir verið, og af trúnni er gengið, er með því skikki sem þeir að fatnaðinum og öðru soddan, og það er nú það allra versta fólkið, sem bæði drepur og lemstrar það kristna fólkið, og eru þeir grimmustu upp á kristnina, og þeir hinir sömu drápu fólkið hér, bundu og særðu.

Landsvæðið Alsír var undir stjórn Tyrkja (Ottómana) og þeir stjórnuðu svo sannarlega ekki svæðinu úr síma austan úr Istanbúl (Konstantínópel, Miklagarði). Gísli fjarlægði röksemdir mínar, því þau gerðu hann  kannski að hálfgerðum lýðskrumara.

Skegglaus múslími kemur með Múhammad til leiks

Svo birtist í umræðunni Sverrir Agnarsson, fyrrverandi talsmaður múslíma á Íslandi og hélt þessu fram:  

Rakaða yfirskeggið er arabískur siður ekki tyrkneskur og byggist á hadið frá Múhammad að skegg skuli vera þverhandar þykt ef menn hafa skeggvöxt og að klippa skuli yfirskeggin stutt eða raka. Margir Tyrkir fylgdu þessum sið en hann var miklu algengari meðal Araba. Þú getur ekki greint Tyrkja fá Araba á rökuðu yfirskeggi því það er miklu líklegra að stutta skeggið tilheyri Araba en Tyrkja.         . 

Taðskegglingur kennir "Aröbum" um Tyrkjaránið. Það gæti örugglega móðgað einhverja aðra, gæti ég ímyndað mér. Við vonum bara að svo verði ekki.

Sverrir Agnarsson veit annað hvort ekki hvað hann er að tala um þegar hann blandar heilagri hadiðu spámanns síns í málið, eða hefur ekki getað lesið sér til gagns. Það sem ég vitnaði í hjá síra Ólafi Egilssyni, en sem Gísli fjarlægði var þetta:

Tyrkjarnir allir svartir á hár og með rakaðan haus og skegg, utan á efri vörinni.

Ljóst má vera af lýsingu séra Ólafs Egilssonar, að hann lýsir meðal annarra tyrkneskum ræningjum með yfirvararskegg. Samkvæmt séra Ólafi voru þeir reyndar mun vingjarnlegi en evrópskir meðreiðarsveinar valdhafanna í Alsír. Líklega svo, þar sem þeir voru hærra settir en nýmúslímar.

Þeir Evrópumenn, sem með voru í för norður í Ballarhaf til að að ræna fólki, höfðu gerst múslímar. Þeir sýndu mesta grimmd, að því er Ólafur skrifaði, kannski til að sýna trúnað sinn við nýa herra og sinn nýjan guð. Við vitum ekki, hvort það var vegna þess að þeir þurftu að sýna að þeir gætu fórnað sér að fullu fyrir ný trúarbrögð friðarins, eða að þeir hafi einfaldlega tekið ofsann úr sinni gömlu trú með sér frá friðsælum löndum eins og Hollandi. Ég treysti mér ekki til að skera úr um það. Íslam og Kristni efldust nefnilega á mjög líkan hátt og eru óneitanlega trúarbrögð byggð ofan á beinum milljóna fórnarlamba, sem ekki voru þolaðar og voru hötuð og lítilsvirt  - og eru það reyndar enn af kristnum jafnt sem múslímum, já og trúlausum vinstri mönnum eins og Gísla Gunnarssyni í ofanálag!

Gagnstætt því sem Sverrir Agnarsson heldur, eða misles, er Ólafur Egilsson að lýsa skeggi að efrivör en ekki skeggi sem rakað hefur verið af efri vör. Sverrir inn múslímski hefur kannski misst niður mál sitt eftir að hann fór að dreyma á arabísku? Afsakaðu Sverrir, að ég leyfi mér að velta þessu fyrir mér.

Höfuðbúnaður Tyrkja í Vestmannaeyjum 1627

Ólafur lýsir einnig klæðum Tyrkjanna og höfuðbúnaði. Þeir báru Kuvak (túrban) - vafinn utan um háa rauðan kollhatt, svokallaðan Külah, sem er tyrknesk mynd af orðinu Kolaah, sem þýðir hattur á persnesku, og er vitanlega skylt orðinu kollur og kollhúfu. Þessi lýsing séra Ólafs bendir eindregið til þess að Tyrkir hafi verið um borð á skipum þeim sem heimsóttu Heimaey og aðra staði á Íslandi árið 1627.

Á þessari mynd af ungum tyrkneskum ritara sem máluð var af Giovanni Bellini (1430-1516) sem og á málverkinu efst af Süleyman hinum mikla (1494-1566) eftir nemanda Bellinis (frá ca. 1520), sem nýlega var selt á uppboði hjá Sothesby, má sjá dæmigerðan höfuðbúnað tyrkneskan, kuvak (túrban) vafinn utan um külah (kollhúfu). Passar þessi lýsing Ólafs ekki bærilega: Tyrkjarnir allir svartir á hár og með rakaðan haus og skegg, utan á efri vörinni, og Tyrkjarnir eru eins allir, með uppháar húfur rauðar, og svo gerður svörgull um neðan, og eru sumar með silki, en sumar með þetta og það.

Búningamyndir frá byrjun 19. aldar sem sýna kuvak og külah. Árið 1829 var þessi höfuðbúnaður bannaður í Ottómanaríkinu og Fez varð einkennishúfa Tyrkja í langan tíma eftir það.

 

Röng rétthugsun Gísla Gunnarssonar

Jú, það má ekki segja mikið við sérleyfishafa réttra skoðana og góðmennsku og okkar síðustu dögum alheilögum.

Ég skil hins vegar, að Gísli Gunnarsson vilji ekki kalla öskureiði Tyrkja eða annarra yfir litla þjóð sína, en hann hélt greinilega til að byrja með að móðgarinn mikli með burstann hefði verið Íslendingur.

Hvað var því betra fyrir Gísla Gunnarsson, sem sérfræðing í nánast öllu milli himins og jarðar, en að gefa Tyrkjum espresso-syndaaflausn og kvitta þá undan Tyrkjaráninu og kalla það Mannránið 1627? Geta sagnfræðingar gert slíkt í pólitísku réttlætiskasti? Jú, en aðeins ef rökin eru í lagi, en það eru þau ekki lengur hjá Gísla Gunnarssyni.

Helst til sorgleg er sú skoðun Gísla Gunnarssonar, að allt sem miður fer í heimi okkar sé fyrst og frem hinum vestræna heimi að kenna, og að allir sem ekki eru sammála honum séu ótýndir rasistar, múslímahatarar, fasistar eða nasistar. Slík alhæfingagleði hefur tröllriðið mörgum ágætum manni á vinstrivængnum farlamaða, þegar rökin og rökhugsunina þrýtur og sannir sósíalistar eru farnir að berjast fyrir hryðjuverkasamtök í tugþúsunda kílómetra fjarlægð frekar en fyrir lausn vandamála láglaunamannsins á Íslandi. Menn verða að hafa innistæðu fyrir slíku gelti.

Gísli Gunnarsson verður að gera sér grein fyrir því að hársárir tyrkneskir þjóðernisburstar bera ábyrgð á þjóðarmorði sem þeir hafa aldrei viðurkennt. Það er þjóðarmorðið á Armenum. Nú er komin út bók um önnur stórfelld fjöldamorð sem Tyrkir eiga á samviskunni. Hún eftir postula manna sem lengi hafa talað um illvirki gyðinga gangvart Palestínumönnum, Benny Morris. Morris hefur orðið hetja í herbúðum manna eins og Gísla Gunnarssonar. Nú er Benny Morris hins vegar útúðað og fyrri vinir Morris orðnir hatursmenn hans eftir að hann gaf út bókina The Thirty-Year Genocide með kollega sínum Dror Ze´evi (Harvard University Press) Í bókinni lýsa þeir skipulagðri útrýmingu á kristnum í Tyrklandi.

AÐVÖRUN: Gísli Gunnarsson má alls ekki gera athugasemdir hér, nema að hann hafi lesið nýja bók Morris um skipulögð morð Tyrkja á kristnum gegnum tíðina. Ef hann les ekki þegar nýja bók Morris verða öll orð hans afmáð.

Nei, hvernig læt ég. Ég er að sjáflsögðu bara að grínast. Ég ólst ekki upp við DDR-góss og fauta-Stalínisma eins og Gísli, en tel mig þó vera eins konar sósíalista, þótt Gísli reyni signt og heilagt að smyrja á mig ljótari ismum. 

En drífðu þig Gísli og keyptu nú þegar framleiðslu ísraelskra sagnfræðinga, þó það sé kannski bannað af góðvinum þínum í BDS-hreyfingunni sem framfylgja stíft mottói Hitlers, Kauf nicht beim Juden. 

Til að taka af allan vafa

Ef Gísli, sem rífst oftast í lengstu lög út af engu, noti ekki of mikinn tíma í ellinni í ergelsi yfir því að það voru Tyrkir, nánar tiltekið tyrkneski flotinn, sem herjaði á Ísland 1627-31, hef ég hér orð tyrkneska flotans fyrir því. Hann stærir sig af Atlantshafssiglingum sínum (Sjá hér bls. 2). Flotayfirvöld Tyrklands segja frá því kinnroðalaust að þau hafi stundað mannrán á Íslandi. Gísli spyr nú ugglaust hvar ég hef lært svo góða tyrknesku. Jú, í fjölmenningaþjóðfélaginu Danmörku lærir maður ýmislegt.

Snemma á 20. öldinni fannst hnappur af einkennisbúningi Ottómanníska flotans í kálgarði á Heimaey. Þarf frekari vitna við? Notum hnappinn sem punkt við þessa lexíu handa prófessornum á fjasbókinni.

 

Viðbót 22.júní 2019

Gísli Gunnarsson fyrrv. prófessor í HÍ, heldur því fram á Facebook sl. nótt, að hann hafi ekki getað sett athugasemd hér á bloggið "Fornólf" sem hann kallar svo, og gefur hálfpartinn í skyn að ég sé á bak við einhverja ómynd sem kallar sig Fróða Franz Agnarsson og sem herjar á FB hans. Gísli heldur því fram að þegar hann fjarlægði ummæli þessa Fróða Franz, þá hafi ég bannað honum að birta athugasemdir hér. Fróði Franz er ekki ég.

Ætli orðatiltækið Margur heldur mig sig eigi ekki best við um Gísla nú. Mér skilst að Gísli vilji fá svör við staðhæfingum úr doktorsritgerð Þorsteins Helgasonar um Tyrkjaránið, sem Gísli trúir. Þau fjalla um hollendinginn Jan Janszoon van Haarlem sem gekk undir nafninu Murat Reis, eftir að hann gerðist múslími og sjóræningi í Salé. Gísli telur Murat Reis van Haarlem ekki hafa verið í þjónustu Alsírsmanna en haft útgerð sína frá Salé sem ekki heyrði undir Ottómanveldið. Einhverju missti Þorsteinn Helgason greinilega af þegar hann fékk viðurkennda doktorsritgerð sína, en ég svarað spurningu Gísla nú rétt áðan á FB hans:

Og ef svo er, kippir þú þér vonandi ekkert upp við að ég segi að það séu margar villur í doktorsritgerð Þorsteins Helgasonar. Ef maður les innganginn í bók Leïla Maziane, « Salé et ses corsaires, 1666-1727: un port de course marocain au XVIIe siècle », Publication Université de Rouen Havre, 2007 (ISBN 978-2-84133-282-3), þá gerir maður sér grein fyrir því, að áður en Jan Janszoon Murat Reis van Haarlem yfigaf Salé árið 1627, hafði borgin verið undir stjórn Sultansins í Marokkó. Fyrst eftir að Jan Janszoon Murat Reis van Harleem er á Íslandi í samfloti við tvö skip frá Alsír verður Salé að "lýðveldi" sjóræningja.

Þá hafði van Haarlem sagt skilið við Salé og var genginn í þjónustu Ottómanna í Alsír. Farið var með Íslendingana til Alsírsborgar, ekki til Salé. Hin hræðilega heimildamynd um Tyrkjaránin, sem vinur okkur Hjálmtýr Heiðdal mun ávallt einn bera ábyrgð á, fékk síðar enn hræðilegri titil og misvísandi á öðrum tungumálum:"Atlantic Jihad" - svo ekki sé minnst á bók Steinunnar Jóhannesdóttur og kvikmynd byggða á ruglinu í henni. Höfundar sem heillast hafa á Tyrkjaráninu á Norðurlöndum hafa vitnað í skáldsögu hennar líkt og hún væri sagnfræðiheimild. Í henni er sagt frá dreng, sem er umskorinn af vondum múslímum og því fylgir vatnslitamynd sem sýnir ekkert annað en kynlega hugaróra madömmu Steinunnar - Þeirrar sömu Steinku sem ásamt Allaballakarlinum sínum Einari Karli Haraldssyni lögðust hér um árið gegn hjónaböndum samkynhneigðra í greinum í fjölmiðlum, því þau voru orðin svo sannkristin og smáborgaraleg.

Það er ekki allt sem skrifað er á Íslandi sem mark er á takandi, Gísli minn.  Vinur minn einn, Pakistani, krossaði sig næstum því yfir kvikmyndinni með ruglinu sem byggði á skáldsögu Steinunnar Jóhannesdóttur, og því í henni sem hann túlkaði sem múslímahatur. Danskir múslímahatarar vitnuðu óspart og með ólýsanlegri gleði í þá kvikmynd.

En hvað finnst þér, Gísli Gunnarsson, um meðferð á landa okkar Einari Loftssyni sem neitaði að taka múhameðstrú (afsakaðu orðið) sem þræll í Jihadi á Atlantsálum. Hann var píndur, eyru hans skorin af og nefbroddurinn sargaður af og hann ristur í andlitið. Með eyrnasnepla sína þrædda á band var hann leiddur um Algiersborg. Vildir þú, Gísli Gunnarsson, hafa verið í sporum Einars Loftsonar á dögum Atlantshafs Jihadsins, sem Hjálmtýr Heiðdal kallar svo?

Þess ber að geta að Gísli Gunnarsson fjarlægði þessa athugasemd mína. Menn sem þola ekki röksemdir og það nokkuð vel undirbyggðar geta ekki kallað sig sagnfræðinga.