Ekki er öll vitleysan eins

 

Þorláksbúð hin nýja er ekki þau stóru verðmæti sem Árni Johnsen þingmaður heldur fram að hún sé. Kannski eru þetta verðmæti á nútímamælikvarða, en menningarleg verðmæti verður endurreisn Þorláksbúðar aldrei, meðan hún er reist á fornminjum, sem ekki hafa verið rannsakaðar að fullu. Framgangsmátinn við gerð Þorláksbúðar og undirbúningur fyrir hana eru afar ljót dæmi um íslenska stjórnarhætti og frekju þingmannapotara sem þurfa að líða undir lok, ef íslenska þjóðin á að eiga sér einhverja von.

Það er mikið fagnaðarefni, að Húsafriðunarnefnd Ríkisins hefur nú stöðvað byggingu "21. aldar fornleifa" við 20. aldar byggingar í Skálholti. 

Það er að sama skapi grátbroslegt að þurfa að vera vitni að því, að hin frekar klunnalega, íslenska steinsteypubyggingarlist 20. aldar, sem venst með tímanum, varni því að tómt rugl eins og að Þorláksbúð hin nýja verði byggð ofan á friðuðum fornminjum.

Rúst svonefndrar Þorláksbúðar var friðuð árið 1927. Árið 2009 var hún rannsökuð af starfsmönnum Fornleifastofnunar Íslands hf  vegna fyrirhugaðra áforma um endurreisn Þorláksbúðar. Niðurstaða þeirra rannsóknar hefur hvorki verið aðgengileg á heimasíðu Fornleifastofnunar Íslands hf né á vefsíðu Fornleifaverndar Ríkisins. Ekki hefur tekist að finna röksemdir Fornleifaverndar Ríkisins fyrir því að rannsóknin árið 2009 gæfi kost á því að reistar yrðu eftirlíkingar fornleifa ofan á raunverulegum fornleifum.

Við rannsóknina árið 2009 kom í ljós, að rústin hafði, eins og menn töldu sig vita, verið "rannsökuð" að hluta til árið 1954, er fornleifarannsóknir fóru fram í Skálholti undir stjórn Norðmannsins Haakons Christies. Við fornleifarannsóknina árið 2009 kom í ljós að þarna voru eldri byggingarskeið undir yngstu rústinni og sömuleiðis fornar grafir. Fornleifafræðilega var rannsóknin árið 2009 ekki sérstaklega merkileg, þar sem grafinn var langskurður eftir í rústinni endilangri í stað þess gera þversnið, sem þætti eðlilegra aðferðafræðilega séð.  

Þrátt fyrir niðurstöður rannsóknar Mjallar Snæsdóttur hjá Fornleifastofnun Íslands, ákvað Fornleifavernd Ríkisins, sem á að fylgja lögum, að gefa leyfi til þess að hlaða veggi fyrir endurgerð nútímabyggingar beint ofan á friðaðar rústir. Það er ekkert annað en lögbrot !

Er forstöðukona Fornleifaverndar Ríkisins, Kristín H. Sigurðardóttir undir hæl dellugjarnra stjórnmálamanna og héraðshöfðingja í einhverri leikmyndagerð, eða telur hún bara að lög um fornleifar beri að túlka eftir geðþótta sínum, þegar hún ákveður á skjön við lög og reglur að leyfa byggingu gervifornleifa ofan á ekta fornleifum? 

Ef Kristín Huld Sigurðardóttir hefði unnið eðlilega að leyfisveitingunni, hefði þetta mál aldrei þurft að fara eins langt og það er nú komið í eintómum skrípaleik. Ef hún hefði unnið vinnuna sína hefði ekki þurft að nota "listrænt gildi" Skálholtskirkju hinnar steinsteyptu til að bjarga því að alvarlegt menningarsögulegt slys ætti sér stað.

Fornleifavernd Ríkisins ber mikla sök í þessu máli og skil ég vel að starfsmaður sem ég talaði við þar á bæ eftir hádegi í dag (9. nóvember 2011) hafi ekki viljað tjá sig og hafi bent á yfirmann sinn Kristínu H. Sigurðardóttur, sem er vitanlega hin eiginlega ljósmóðir andvana barns Árna Johnsens og félaga ofan á friðuðum fornleifum í Skálholti.

Húsafriðunarnefnd á allar þakkir skyldar fyrir að stöðva tragíkómískan skrípaleik byggingameistarans Árna Johnsens, sem er hvorki menningarlegur né verðmætaskapandi.  

Ítarefni: 

Mjöll Snæsdóttir 2009: Könnunarskurðir í svonefnda Þorláksbúð í Skálholti.Skýrsla Fornleifastofnunar Íslands FS435-09041.

Skýrsluna yfir rannsóknina árið 2009, sem gerð var fyrir Félag til endurreisnar Þorláksbúðar, með leyfi Fornleifaverndar Ríkisins, Fvr 2009070023/KHS, er hægt að fá senda í tölvupósti með því að hafa samband við Fornleifastofnun Íslands og biðja um hana.

Ljósmyndin efst er úr skýrslunni sem Fornleifastofnun Íslands gerði. Varist að rugla saman Fornleifavernd Ríkisins og Fornleifastofnun Íslands. Síðastnefnda "stofnunin" er fyrirtæki sem ungað var út með hjálp ákveðins enntamálaráðherra og stundum mætti halda að "stofnunin" haldi að hún sé ríkisapparat. Ekki hefur samband Fornleifaverndar Ríkisins og Fornleifastofnunar Íslands verið sérlega friðsamlegt, en það er svo önnur saga.

Sjá einnig fyrir færslu á Fornleifi: http://fornleifur.blog.is/blog/fornleifur/entry/1193274/

Næstum því forngripir

Það hefur aldrei þótt kurteisi á mínu heimili að tala um konur sem forngripi, nema að þær væru það. Hér geri ég undanþágu á 100 ára reglunni fyrir fornminjar og birti ljósmynd frá 1936, en hún er frá konungskomunni í júní það ár.

Á hafnarbakkann í Reykjavík var fallegu fólki smalað í skrúðgöngu, m.a. léttklæddum stúlkum á aldrinum 8-10 ára, sýnist mér, til að taka á móti Kristjáni X og fylgdarliði hans. Ég býst við því að þessar stúlkur hafi verið heldri manna börn, fæddar á síðari hluta 3. áratugar 20 aldar. Ef þessar stúlkur eru enn á lífi, væru  þær flestar komnar yfir áttrætt og þess vegna antík, ef aldursskilyrði skransala í Reykjavík fyrir því orði er tekið gilt. 

Hér eru nokkur andlit, en einnig hægt er að stækka myndina efst sem ég er með í fórum mínum með því að klikka á hana eða þessa mynd.

Mikið væri nú gaman ef einhver gæti gefið Fornleifi karlinum upplýsingar um stúlkurnar þarna á myndinni. Hvaða skóla gengu þær í, og hvaða glæsilega kona fór fyrir skrúðgöngunni? Kannski lesa einhverjar af þessum stúlkum blogg og gætu sagt okkur meira um þessa blómlegu skrúðgöngu sína fram hjá dátunum á Dannebrog í rigningunni 14. júní árið 1936.

Hermann Jónasson heilsar hér á Kristján kóng, en konungur horfir hins vegar greinilega á móður Steingríms sem er með stóran blómavönd. Hvernig fluttu menn inn blóm á þessum tíma? Eru þetta ekki afskornar rósir, eða kannski bara pappírsblóm?

"Kirkjugarðurinn" á Forna-Reyni

 

Það er alltaf vonsvekkjandi að rannsaka einhverjar fornminjar, sem svo reynast vera allt annað en það sem maður hélt að þær væru, eða jafnvel akkúrat ekki neitt.

Árið 1982 ákvað ég og Inga Lára Baldvinsdóttir, sem lært hafði fornleifafræði á Írlandi, að biðja um leyfi þjóðminjavarðar til rannsóknar á fyrirbæri sem allir héldu, og gengu út frá því vísu, að væri forn kirkjugarður við Reyni í Reynishverfi. Hinn mikli fræðaþulur og safnstjóri Þórður Tómasson í Skógum hafði eina kvöldstund farið með okkur, nokkur ungmennin, sem unnum við fornleifarannsóknina á Stóruborg undir Eyjafjöllum. Í töfrafullri birtu sumarsólarinnar síðla kvölds (sjá ljósmynd) sáum við hinn veglega hring í túninu að Forna Reyni, og það kveikti hjá okkur þá ákvörðun að grafa í þessa rúst og búa okkur til verkefni við að rannsaka forna kirkjurúst og kirkjugarð, sem við trúðum auðveldlega að væri þarna. Þess ber þó að geta að Þórður var manna mest í vafa um að þetta væri kirkjurúst og taldi þetta alveg eins geta hafa verið hestarétt.

Allt var sett í gang, tilskilin leyfi fengin og í september 1982 fórum við austur. Faðir Ingu Láru (og Páls ritstjóra), Baldvin heitinn Halldórsson leikari, var með í för sem verkamaður, en ég fékk í staðinn ókeypis kennslu í framburði, því Baldvini þótti ég óvenjulega illa máli farinn og þótti það alls endis óviðeigandi fyrir verðandi fornleifafræðing að tala eins og einhver fallbyssukjaftur frá Keflavík.

Ég lærði að hafa taum á tungu minni, þótt hún sé enn hvöss, en fornleifarnar voru ekki eins áhugaverðar og við Inga Lára höfðum vænst. Svart bættist ofan á grátt þegar við fréttum af andláti Kristjáns Eldjárns á sjúkrahúsi í Bandaríkjunum. Við vorum harmi slegin, enda þekktum við öll Kristján meira eða minna. Baldvin hafði í áraraðir verið jólasveinn á Bessastöðum, þegar börnum diplómata vara boðið þangað til að hitta Sveinka, Eldjárn og frú Halldóru.

 

Við grófum eftir öllum kúnstarinnar reglum og rannsóknin var líklegast ein sú hreinlegasta fyrr og síðar á Íslandi. Fljótleg kom í ljós að mannvistarlög væru lítilfjörleg. Þarna var hleðsla, sem mótaði hringinn, en engar grafir. Jarðlög undir sögulegum gjóskulögum voru að mestu óhreyfð niður á forsögulög gjóskulög. Einar H. Einarsson frá Skammadalshóli, sem var manna fróðastur um gjóskulög þarna eystra, og hafði hjálpað Sigurði Þórarinssyni við gjóskulagarannsóknir á svæðinu, greindi þarna tvö lög ofarlega, svarta gjósku úr Kötlu (K-1357) og blásvart, slitrótt lag úr Heklu (H-1341). Eftir mælingar og aðra skráningu ákváðum við að hætta framkvæmdum enda komið vonbrigðahljóð í alla.

Þar sem ég vildi vera 100% öruggur í minni sök, fór ég með samþykki meðverkamanna minna með rútu austur í Reynishverfi vikuna á eftir til að ganga fyllilega úr skugga um holu nokkra sem við grófum okkur niður á (sjá sniðteikningu hér fyrir neðan). Notuð var skurðgrafa til að athuga hvort grafir væri að finna í hringnum á Reyni. Svo reyndist ekki vera. Við síðari heimsókn mína í Mýrdalinn man bóndinn á Forna Reyni, Jón Sveinsson, eftir því, að þegar hann var ungur drengur á 4. áratug síðustu aldar, hafði kennari nokkur frá Laugarvatni grafið í hringinn til að leita þar fornleifa. Kennarinn hafði að sögn dáið skömmu síðar úr dularfullum sjúkdómi. Hluta af holu hans tæmdi ég og gróf hann greinilega djúpt, alveg niður fyrir 2-3000 ára gömul gjóskulög, og til að komast upp út holunni grópaði þessi dularfulli kennari oddmjó þrep í veggi holu sinnar. Ef einhver þekkir til kennara sem lék Indiana Jóns í frístundum sinum á milli 1930 og -40, væru allar upplýsingar vel þegnar? Kennarinn frá Laugarvatni hefur líklega verið álíka vonsvikinn og fornleifafræðingarnir sem síðar komu þarna og létu „rústirnar" í kvöldbirtunni lokka sig til stórra áforma. 

Hinn veglegi hringur í túninu á Forna Reyni er því ekki rúst hringlaga kirkjugarðs frá miðöldum. Líklegt tel ég að dældin og hringurinn sé að mestu leyti náttúrlegt fyrirbæri. Móbergslög, eða hellir þarna undir, hafa líklega hrunið og myndað dældina. Síðar hafa menn nýtt sér fyrirbærið og hlaðið torf ofan á hæstu kryppuna á hringnum. Afar líklegt er einnig að hringur þessi sé sá sami og Matthías Þórðarson þjóðminjavörður lét friða sem dómhring snemma á síðustu öld.

En fallegur er hringurinn vissulega á að líta og gæti hæglega hafa sett á stað þjóðsöguna um kirkjusmiðinn Finn á Reyni (sjá neðar), sem reyndar er fornnorrænt þjóðsagnaminni, sem þekkist í ýmsum gerðum á Norðurlöndunum og víðar.  

Ítarefni:

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 1990.  Fornleifarannsókn á Forna Reyni í Mýrdal 1982. Rannsóknarskýrsla Århus 1990 (Innbundið ljósrit).

 _____

Kirkjusmiðurinn á Reyni 

Einu sinni bjó maður nokkur á Reyni í Mýrdal; átti hann að byggja þar kirkju, en varð naumt fyrir með timburaðdrætti til kirkjunnar; var komið að slætti, en engir smiðir fengnir svo hann tók að ugga að sér að kirkjunni yrði komið upp fyrir veturinn. Einn dag var hann að reika út um tún í þungu skapi. Þá kom maður til hans og bauð honum að smíða fyrir hann kirkjuna. Skyldi bóndi segja honum nafn hans áður en smíðinni væri lokið, en að öðrum kosti skyldi bóndi láta af hendi við hann einkason sinn á sjötta ári. Þessu keyptu þeir; tók aðkomumaður til verka; skipti hann sér af engu nema smíðum sínum og var fáorður mjög enda vannst smíðin undarlega fljótt og sá bóndi að henni mundi lokið nálægt sláttulokum. Tók bóndi þá að ógleðjast mjög, en gat eigi að gjört.

Um haustið þegar kirkjan var nærri fullsmíðuð ráfaði bóndi út fyrir tún; lagðist hann þar fyrir utan í hól nokkrum. Heyrði hann þá kveðið í hólnum sem móðir kvæði við barn sitt, og var það þetta:

"Senn kemur hann Finnur faðir þinn frá Reyn með þinn litla leiksvein."

Var þetta kveðið upp aftur og aftur. Bóndi hresstist nú og gekk heim og til kirkju. Var smiðurinn þá búinn að telgja hina seinustu fjöl yfir altarinu og ætlaði að festa hana. Bóndi mælti: "Senn ertu þá búinn, Finnur minn." Við þessi orð varð smiðnum svo bilt við að hann felldi fjölina niður og hvarf; hefur hann ekki sést síðan.

* * *

Cara Insula

 

Fornleifafræðingar muna líklega flestir vel eftir fyrstu fornleifarannsókninni sem þeir tóku þátt í. Fyrsta rannsóknin sem ritstjóri Fornleifs var með í, fór fram vorið 1981 í rústum klaustursins í Øm á Jótlandi, þar sem á miðöldum var klaustur Cistercíensareglunnar, sem var grein af Benediktínum er stofnuð var í Frakklandi í lok 11. aldar. Klaustrið var staðsett við vatnið Mossø nærri Árósum og var stofnsett um 1170. Kallaði reglan klaustrið í Øm Cara Insula, Kæru Eyju. Nokkur klaustur Cisterciensareglunnar voru í Danmörku á miðöldum.

Rannsóknin í Øm kloster árið 1981 var tveggja vikna skólarannsókn undir stjórn Ole heitins Schiørrings, sem var lektor á Afdeling for Middelalderarkæologi við Árósarháskóla, þar sem ég nam fornleifafræði. Ole var góður kennari, en dó um aldur fram eftir að hann var orðinn safnstjóri í bænum Horsens. Rannsóknir höfðu áður farið fram í Øm, en við skoðuðum rústir byggingar sem aldrei hafði verið rannsökuð. Þetta voru lítilfjörlegar leifar, neðstu hleðslur steina úr veggjum byggingar sem líklega hefur verið tvær hæðir.

Ég var eini neminn, sem þarna tók þátt, sem lauk námi í fornleifafræði. Þarna var Vesturjóti, sem síðar varð prestur, en hann hafði byrjað alveg óvart í klassískri fornleifafræði. Þarna var líka kennari sem starfað hafði á Grænlandi og sömuleiðis gamall kennari sem skrifaði barnabækur um miðaldir. 

Í hópnum var einnig skemmtilegur eilífðastúdent og hippi, sem náði "kærustunni" af þeim sem síðar varð prestur. Einnig var þarna sagnfræðistúdent, sem ég hjálpaði síðar með lestur á Íslendingasögum, er hann skrifaði verðlaunaritgerð um víkingavirkið Aggersborg við sagnfræðideild Árósarháskóla. Ekki má gleyma Tatjönu, ungri konu frá Pskov í Rússlandi, sem gifst hafði einhverjum dönskum Stalínista. Nýlega hitti ég hana götu í Kaupmannahöfn, þar sem hún var að heimsækja dóttur sína sem er ballettdansari.

Ég gróf auðvitað beint niður á beinagreind af munki (eða sjúklingi), sem ég rannsakaði og teiknaði. Ætlunin var að leyfa beinagrindinni að vera þarna áfram þar til næst yrði grafið til austurs út frá svæði því sem við vorum að rannsaka. Þegar ég var að ljúka við að teikna munkinn, hrundi sniðið niður á hann og var þá hægt að tæma stærri hluti grafarinnar og teikna beinagrindina niður að mitti.

Maður getur lært margt á tveimur vikum. Teikningu, mælingar, ljósmyndun, uppgraftarkerfi, þvott á forngripum, skráningu og allt annað skipulag, t.d. hreinsun verkfæra. Áður en rannsóknin hófst keypti ég mér Yashica MAT 6x6 kassamyndavél, sem ég á enn, og sem hefur þjónað mér dyggilega gegnum árin, en meira gaman var að leika sér með Hasselblad myndavélina sem deildin átti. Margt sem maður hefur búið að síðan, lærði maður á þessum tveimur sólríku vikum í júní 1981, áður en ég fór að grafa á Stóruborg, sem ég greindi lítillega frá í þessari færslu. Það er allt annar handleggur, en fróðlegur. Meira um þann merka stað síðar.

Myndirnar voru teknar af Vilhjálmi Erni Vilhjálmssyni á nýju Yashicuna sína í júní 1981. 

Ítarefni:

https://www.museumskanderborg.dk/%C3%B8m-kloster

2. getraun Fornleifs

 

Nú er Fornleifur kominn aftur heim úr stuttu, fræðilegu ferðalagi, og þá er við hæfi að hafa nýja getraun fyrir lesendur bloggsins - og þessi er létt.

Hvaða fornminjar eru hér á myndinni undir plasti og bak við skothelt gler og girðingu?

Eins og í fyrstu getraun Fornleifs er æskilegt að fræði- og vísindamenn með sérþekkingu á gleri og plasti haldi sig fyrir utan keppnina, enda eru engin verðlaun í boði nema heiðurinn. Fornleifafræðingar eru velkomnir til að spreyta sig, ef þeir eru búnir að uppgötva tölvuna.

Gátan er leyst

Kristján Sveinsson, einnig kallaður Ja Langur, og Sigurður Vigfússon Ljón, tveir mjög fornir karakterar leystu hana. Svona munu svo glerbúrin utan um Jelling steinana líta út, ef allt gengur að óskum arkitektanna sem teiknuðu kassana. Loft og hitastig inni í glerbúrinu verða alltaf rétt og á loftkerfið að varna því að meira kvarnist úr steininum en gerst hefur á síðari árum. Glerið varnar því svo að vitleysingar og fávitar skemmi þessar merku fornleifar Dana, sem þeir eru allir með betri mynd af í vegabréfum sínum en af sjálfum sér.

Ljóshærðar konur, börn og þjóðararfur Dana í búrum, getur þetta orðið fallegra?

Brotakennd fornleifafræði í nýrri bók

Nýlega pantaði ég bókina Upp á yfirborðið: Nýjar rannsóknir í íslenskri fornleifafræði, greinasafn sem einkafyrirtækið Fornleifastofnun Íslands gaf út fyrr á þessu ári. Höfundarnir eru margir og greinarnar í bókinni eru líka afar misjafnar. En eftir að hafa lesið bókina fær maður þá tilfinningu, að þeir sem að henni standa haldi, og trúi jafnvel, að Fornleifastofnun Íslands sé vagga fornleifafræðinnar á Íslandi í dag, hvorki meira né minna. Ég get ekki staðfest þá uppblásnu sjálfsímynd útgefenda bókarinnar, og hef þegar hnotið um margar villur og meinlokur í bókinni og nefni hér nokkrar til að byrja með.

Framhlið og bakhlið leirkersbrotsins frá Gásum. Brotið er ekki stórt. Það er alltaf ljótt og leiðinlegt þegar sentímetrastikan verður stærri en gripurinn á ljósmyndum.

Í grein eftir prófessor í fornleifafræði við HÍ í fornleifafræði, sagnfræðinginn Orra Vésteinsson og aðra, sem kallast 'Efniviður Íslandsögunnar' (bls. 71-93) er m.a. fjallað um hinn forna verslunarstað  Gása í Eyjafirði. Því er haldið fram að þar hafi fundist brot úr svo kölluðu Albarello leirkeri frá 14 öld úr majolicu, og að brotið sé hollenskt (sjá bls. 82). Þetta vakti strax furðu mína, þar sem ég hef mikla þekkingu á leirkerum miðalda úr námi mínu, og sérstaka þekkingu á hollenskri keramik, og kannaðist ekki við neitt þessu líkt úr Niðurlöndum. Ég sá að Orri og meðhöfundar hans halda þessu fram, þó svo að þýsk samstarfskona þeirra úr rannsóknunum, Natascha Mehler, sem skrifaði um brotið í skýrslu um rannsóknina árið 2003 hafi aðeins að velta því fyrir sér sem möguleika, að brotið væri mjög snemmbúinni gerð af majolicu frá Hollandi, en hún sló engu föstu andstætt því sem prófessor Orri gerir nú. 

Ég bar í síðustu viku þessa þessa yfirlýsingu sagnfræðingsins Orra Vésteinssonar og meðhöfunda hans undir sérfræðinga í Hollandi, meðal annarra dr. Sebastiaan Ostkamp sem skrifaði þá grein sem vitnað var í í skýrslu þýska fornleifafræðingsins á Gásum, og sömuleiðis í prófessor Jerzy Gawronski í Amsterdam. Þeir og aðrir eru sammála um að brotið frá Gásum sé ekki úr hollenskri Albarello krukku frá 14. öld. og telur Ostkamp að brotið sér líkast til franskt og staðfesti það persónulega skoðun mína.

Ljósmynd úr Upp á yfirborðið. Engu er líkara en að kambarnir hafi skemmst á Þjóminjasafninu síðan 1994. En "skemmdirnar" eru vegna vegna slælegrar fótósjoppunar.

Átt við ljósmyndir úr ritum annarra

Bókin er full af fallegum myndum frá starfi Fornleifastofnunar Íslands, en það er óhæfa og stuldur þegar menn taka mynd eftir einn færasta ljósmyndara landsins og breyta henni svo vömm er af. Myndin er af haugfé úr kumlinu í Vatnsdal í Patreksfirði og birtist fyrst í grein eftir mig í bókinni Gersemar og Þarfaþing (1994) sem Þjóðminjasafnið gaf út.  Ég raðaði meira að segja gripunum upp fyrir myndatökuna. Í Upp á yfirborðið hefur ljósmyndin verið "photoshoppuð", svörtum bakgrunninum skipt út, þannig að að kambarnir í haugfénu virðast hafa eyðilagst síðan myndin birtist við grein mína árið 1994. Þessi mynd er einmitt við grein eftir Orra Vésteinsson sagnfræðing. Eru slík vinnubrögð sæmandi prófessor í HÍ? Að sjálfsögðu ekki. Þetta er ekkert annað en fúsk, alveg eins og þegar menn segjast hafa fundið eitthvað frá 14. öld, sem þeir vita ekkert um.

Ljósmynd úr grein eftir ritstjóra Fornleifs í bókinni Gersemar og Þarfaþing (1994). Ljósm. Ívar Brynjólfsson/Þjóðminjasafn Íslands.

 

Tilvitnanafúsk og tilgátuþjófnaður

Það undrar mig dálítið að mér hafi ekki verið send bókin án þess að ég þyrfti að borga fyrir hana, þar sem ríkulega er vitnað í fræðigreinar eftir mig um Stöng í Þjórsárdal. En það er vitnað rangt í og aðeins í elstu rit mín, sem virðist vera venjan hjá Fornleifastofnun Íslands og Orra Vésteinssyni. Í yfirliti yfir aldursgreiningar í íslenskri fornleifafræði er vitnar í grein frá 2009 eftir hóp jarðfræðinga, fornvistfræðinga með sagnfræðinginn Orra Vésteinsson sér til reiðar. Í greininn stæra þeir sig af því að hafa uppgötvað að Þjórsárdalur hafi ekki farið í eyði í miklu eldgosi í Heklu árið 1104, eins og íslenskri jarðfræðingar halda enn, og jafnvel ekki fyrr en um 1300. Þessi mikla uppgötvun er reyndar ekki ný af nálinni, og var m.a. sett fram af mér árið 1983 og síðar. Hér  í kafla sem ég kalla Skítleg vinnubrögð í fornleifadeild HÍ benti ég á aðferðir Orra Vésteinssonar, sem hann endurtekur í bókinni Upp á yfirborðið.

Orri Vésteinsson

Árið 2009 voru Orri og meðhöfundar hans að greininni um endalok byggðar í Þjórsárdal í Arctic Anthropology minntir á rangtúlkun og vöntun á heimildum um rannsóknir mínar í Þjórsárdal. Dr. Susan Kaplan ritstjóri ritsins Arctic Anthropology sýndi sóma sinn í að svara kvörtun minni, en Orri og vinir hans sem vitnuðu rangt í rit mín með dylgjum hef ég enn ekki heyrt frá. Enga afsökunarbeiðni hef ég séð. Orri endurtekur nú þessa ófínu aðferðafræði sína í villuriðinni myndabók fyrirtækis sem hann stofnaði og vinnur af og til fyrir með prófessorsstöðu sinni hjá HÍ.

Mér sýnaast jafnvel að tilvitnanavinnubrögð Orra Vésteinssonar séu hreinlega vítaverð í samanburði við "glæp" Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar gegn Halldórseignafélaginu. Ætli Frau Kress myndir æsa sig við Orra, ef ég bæði hana um það?

Yfirlýsingagleði

Glannaleg yfirlýsingagleði fornleifafræðinga og nema sem vinna fyrir Fornleifastofnun Íslands eru greinilega ekki mikið öðruvísi en það sem oft hefur sést í íslenskri fornleifafræði á síðari árum, þar sem við höfum t.d. heyrt um dularfullar grænlenskar konur austur á landi, sem hurfu eins fljótt og þær komu. Við höfum haft fræðimann í heimsókn sem hefur gerst læknir og lagt Egil Skallagrímsson inn með Paget-sjúkdóminn. Svo kom fílamaðurinn við á Skriðuklaustri, en þar voru menn líka að leika sér með lásbogaörvarodd sem var holur að innan, sem er víst séríslensk nýjung. Byggð papa var hér þegar á 6. öld, en fornleifafræðingar hafa bara ekki grafið nógu djúpt segja jú sumir, en sumir kunna heldur ekki að lesa úr C-14 greiningum. Allt eru þetta auðvitað tilgátur, en þessu er slengt út sem alhæfingum í 19 fréttum Sjónvarps. Þessi lausmælgi og yfirlýsingagleði er óvirðing við fornleifafræðina. Að mínu mati tengist þetta m.a. lélegri menntun fornleifafræðinga, en sumir þessara glanna í greininni kenna reyndar fornleifafræði við Háskóla Íslands. Vona ég að nemar þeirra varist vítin.

Ítarefni:

Ostkamp, Sebastiaan 2009: Archaïsche majolica uit de veertiendeeeuwse Nederlanden. Tinglazuur plavuizen en vaatwerk, en hun verwantschap met gebrandschilderd glas.  V o r m e n  u i t  v u u r, N r . 2 0 8, bls. 20-42.

Ostkamp, Sebastiaan 2001: Veertiende-eeuws tinglazuur aardewerk uit de Nederlanden. Rotterdam Papers 11, [Commissie Van Advies Inzake Archeologisch Onderzoek Binnen het Ressort Rotterdam, onder red. von D. Kicken, A. M. Koldewej, J. T. ter Molen], bls. 282-291.

Þegar Ali fann innsigli séra Bernharðs í Varde

Anno 1982 tók ég þátt í fornleifarannsókn á fornum kirkjugarði Sct. Nikolaj kirkju í Varde, bæ á Vestur-Jótlandi. Stjórnanda rannsóknarinnar Mogens Vedsø, eldri nema í miðaldafornleifafræði við Árósarháskóla, bráðvantaði stúdent til að grafa með sér og öðrum nema, Peter Pentz. Rannsóknin var í tímaþröng og næturfrost voru farin að skella á.

Kirkjan hafði verið rifinn fyrr á öldum en leifar hennar sýndu, að hún hefði að einhverju leyti verið byggð úr basaltsteini frá Rínarsvæðinu (frá nágrenni Kölnar) líkt og margar kirkjur á SV-Jótlandi. Steinninn var fluttur til Jótlands með mikilli fyrirhöfn á 12. og 13. öld. Kirkjugarðinn þurfti nú að rannsaka, því bílastæði fyrir einhverja verslun átti að vera þar sem fyrri kynslóðir íbúa Varde höfðu verið lagðir til hinstu hvílu.

Þarna voru rannsakaðar um 350 beinagrindur, flestar mjög vel varðveittar. Einnig munu þarna, áður en ég kom til starfa, hafa fundist leifar stafkirkju, sem líklega hefur staðið þarna áður en kirkja úr steini var reist á 12. öld. Tíminn til rannsókna var skammur. Ég var settur í barnabeinagrindurnar, þar sem Peter gat ekki hugsað sér það, þar sem beinagrindurnar minntu hann víst á börnin hans.

Peter Pentz grefur upp bein í Varde

Við höfðum tvo atvinnuleysingja okkur til að hjálpar. Einn var dálítið seinþroska ,en hinn var skaðaður af drykkju. Ég gat ekki alltaf skilið þá félaga, því þá átti ég erfitt með vesturjóskuna. Þar sem ég var víst eini maðurinn með dökkt, hrokkið hár í Varde á þessum tíma og þessir kynlegu kvistir höfðu aðeins séð og heyrt talað um múslíma í sjónvarpinu, kölluðu þeir mig Ali, því þeim þótti ég líkum einum slíkum. Þeir voru handvissir um að ég væri kominn til bæjarins til að stela frá þeim stúlkunum eða einhverju öðru verðmætu. Ég var hins vega þarna aðeins til að græða pening og man að ég pantaði mér flugmiða til Íslands úr eina peningasímanum á torginu í Varde. Þá kostaði meira að fara til Íslands í krónum talið en nú.

Ég var einnig svo lánssamur að finna eina bitastæða forngripinn við rannsóknir á Sct. Nikolaj í lok nóvember 1982. Það var hálfur innsiglisstimpill sem ég fann við lærlegg beinagrindar. Þetta var gömul beinagrind, og hafði gröfin, sem innsiglið var í, raskast af yngri gröfum, þannig að það eina sem eftir var af hinum látna var lærleggur. Ég fann innsiglið á síðast degi mínum í rannsókninni, og við þrír fornleifanemarnir vorum allir á leið til Árósa í helgarfrí.

Innsiglisstimplar látinna manna voru oft höggnir í tvennt á miðöldum, líkt kreditkort eru það í dag, til að komast í veg fyrri skjalafals og þjófnað að mönnum látnum. Þess vegna finnum við mjög oft brotin innsigli manna í gröfum þeirra.

Meðal þess sem hægt var að lesa á innsiglinu, sem hér er sýnt feitletrað, og þess sem hægt er að geta sér til um, annað hvort sem það var (skammstöfun sem hér er sýnd í  sviga) eða [það sem vantaði, sem hér er sýnt á milli hornklofa], var:

S(IGILLUM): BERN[ARDI:]  [SACER]DOTIS

sem útleggst Innsigli Bernharðs Prests. Við Mogens Vedsø komum við á borgarbókasafninu í Árósum til að skoða yfirlitsrit um miðaldainnsigli í Danmörku, en þar var ekki að finna teikningu af vaxi með líkri innsiglismynd. Þá datt Mogens Vedsø að líta í Resens Atlas, verk sem Peter Hansen Resen fræðimaður og borgarstjóri í Kaupmannahöfn á 17. öld safnaði efni í.

Resen sankaði að sér alls kyns fróðleik á 17. öld, sem var þó fyrst gefið út að hluta til á 20. öld. Resen hafði fyrir sið að láta teikna fyrir sig vaxinnsigli miðaldabréfa sem hann frétti af í söfnum. Við fundum fljótt innsiglismynd sem tilheyrt hafði Bernharði Boossen (eða Bosen) kanoka í Kaupmannahöfn. Sá sem teiknað hefur innsiglið fyrir Resen hefur ekki haft fyrir því að teikna textann, og líklega hefur myndin í vaxinu verið óskýr (sjá myndina efst og teikninguna hér fyrir neðan). En stjarnan og nafnið sem Resen skráði í texta sinn bendir til þess að Bernard Boosen hafi endað daga sína í Varde af einhverjum ástæðum. Vaxinnsigli Bernhards prest, sem Resen lét lýsa var eldi að bráð er Englendingar létu kúlum rigna á Kaupmannhöfn árið 1807. Innsiglið hékk við bréf frá 1389.  Aldur bréfsins kemur vel heim og saman við aldur innsiglisins eins og greina má hann eftir stafagerðinni og sporöskjulaginu.

Innsigli Berents Boossen í Atlas Resens

Við munum líklega aldrei fá vitneskju um, hvernig dauða Bernharðs Boosens bar að í Varde, en hugsast getur að hann hafi verið ættaður frá Jótlandi og verið þar í heimsókn er hann lést.

Frekari upplýsingar um innsigli á miðöldum er hægt að nálgast í tveimur greinum eftir mig í Árbók hins Íslenzka Fornleifafélags árið 1981 og 1984

Ítarefni:

Vedsø, Mogens og Pentz, Peter. Bernhards Segl. Skalk 1985/1,  bls. 11-15.

17 gyðingar í brunni

 

Fundist hafa leifar 17 manns í brunni einum í bænum Norwich í Austur-Anglíu á Englandi. Talið er nær fullvisst að um beinagrindur gyðinga sé að ræða og að þeir hafi verið myrtir í ofsóknum og kastað í brunninn. Fullorðnum hefur verið kastað fyrst og síðan 11 börnum á aldrinum tveggja til fimmtán ára ofan á. Ég þekki dálítið til í Norwich. Árið 1986 kom ég þar fyrst á skólaferðalagi með deild minni við háskólann í Árósum, þegar ég hafði nýlokið kandídatsprófi. Við gáfum síðar út í lítilli gulri bók fræðilega fyrirlestra okkar sem við héldum við ýmsar miðaldaminjar. Ég meðhöndlaði m.a. sögu gyðinga og leifar eftir fyrsta skeið búsetu þeirra á Bretlandseyjum.

Gyðingar komu snemma til Bretlandseyja, með Vilhjálmi bastarði og Normönnum, og settust að í stærri bæjum landsins, allt norður til Jórvíkur. Um miðja 12. öld var Norwich næststærsta borg Englands og margir gyðingar áttu þar heima. Gyðingar á Bretlandseyjum, eins og víða annars staðar, máttu ekki stunda hvaða vinnu sem var, og voru þess vegna margir í peningaviðskiptum og lánastarfsemi, sem var bæði syndugt og illa séð iðja af kirkjunni, sem sló þó gjarna lán hjá gyðingum. Gyðingar á Bretlandseyjum lánuðu fé til ýmissa mikilvægra framkvæmda á fyrri hluta miðalda, eða þangað þeir allir, um það bil 16.000 að tölu, voru gerðir brottrækir frá Bretlandseyjum þann 18. júlí árið 1290. Eins og annars staðar voru ofsóknir gegn gyðingum algengar á Bretlandseyjum og var tiltölulega auðvelt fyrir skuldunauta gyðinga að snúa lýðnum gegn þeim og hrinda að stað ofsóknum gegn þeim, sem enduðu t.d. með því að 150 þeirra voru brenndir inni í Clifford-Turni í Jórvík árið 1190, eða þeim var kastað í brunna eða þeir brenndir á báli.

Margar heimildir eru til um veru gyðinga í Norwich, bæði  ritaðar og fornleifar. Gyðingar bjuggu við og umhverfis Haymarket-torg, sem er enn í dag aðalmarkaðstorg Norwichborgar. Fornleifarannsóknir hafa staðfest búsetu þeirra þar. Einu götuna á Bretlandseyjum, sem ber heitið Synagogue Street, er að finna í Norwich. Frægur ketill úr bronsi frá Frakklandi með áletrun á hebresku hefur fundist í jörðu í Norwich.

Einn fremsti fjármálamaður Bretlands á 12. öld var Eliab, einnig þekktur sem Jurnett, sem lánaði fé til bygginga fjölda kirkna og klaustra. Líklega til að komast hjá því að borga honum, var hann flæmdur úr landi með því að krefjast af honum 6000 mörk og fékk hann ekki að snúa aftur fyrr en hann hafði greitt 2000 þeirra. Svo ekki hefur öll lánastarfsemi gyðinga verið arðbær, og í sumum tilfellum hefur hún kostað þá lífið og kannski valdið því að þeir fengu vota gröf í brunni í Norwich. 

 

Klikkið tvisvar sinnum á myndina til að sjá hana stærri

Til er skopmynd af Isaak fill Jurnett, syni Eliabs í skattalista Norwich frá 1233, þar sem gyðingar bæjarins eru hæddir og Isaak sýndur sem þríhöfða konungur. Í Norwich er enn til hús sem kallað er Music Hall, heiti sem er talið vera afbökun á Moishe Hall, og telja sumir að húsið sé að grunni til það hús sem Isaak Jurnett bjó í á 13. öld.

Gyðingum í Norwich var kennt um barnaníð og morð árið 1144, þegar 12 ár drengur, Vilhjálmur, hvarf. Þótt aldrei hafi sannast að Villi litli hefði verið myrtur, og líklegra sé, að hann hafi verið grafinn lifandi af ættingjum sínum sem héldu að hann væri látinn, þá komu upp svipaðar ásakanir á hendur gyðingum á næstu árum víðs vegar um Bretland. Vilhjálmur var tekinn í dýrlinga tölu. Gæti verið að líkin í brunninum séu afleiðing múgæsingar og hýsteríu sem greip um sig á Bretlandseyjum á 12. öld? Ekki ólíkt og í dag á Íslandi, þar sem rökin eru að barnaníð hljóti að hafi verið framin undir væng kaþólsku kirkjunnar vegna þess að það hefur verið framið í öðrum löndum, var gyðingum kennt um barnahvarf á miðöldum og alveg fram á síðustu öld. Á miðöldum þurfti ekki sannanna við frekar en í dag. Múgæsingin er enn í ham. Nóg var bara að hafa heyrt eitthvað, sannanir skiptu og skiptir sumt fólk ekki máli. Málefnið helgar meðalið.

Þar til nýlega var gyðingum kastað í brunna víðs vegar um Evrópu. Eftir að álfan gerðist siðmenntaðri er orðinn heimsfrægur smellur Borats um að kasta gyðingum í brunna í „heimalandi" hans Kasakstan, smellur sem fékk misjafna dóma í Bandaríkjunum. Ef ekki hefði komið svo góð vatnsveita á Íslandi, hefðu menn líklega verið að kasta fólki í brunna og ásaka það um að hafa stráð glerbrotum í smjörið eða að kaupa frá kapítalistum, sem var t.d. afar vinsæl ásökun í Sovétríkjunum og leppríkjum þeirra fram undir 1950. Horfið og hlustið á Borat og bandaríska áheyrendur hans, sem sumir hverjir eru langt frá því að vera fráhverfir boðskap kasakstanska blaðamannsins. Myndin efst er af fjölmiðlaglöðum vísindakonum sem skemmta sér greinilega með hauskúpu gyðingakonu frá Norwich:

Þessi færsla er örlítið breytt útgáfa af færslu sem upphaflega var birt 26.6.2011 á www.postdoc.blog.is

Laxerolían á Dauðahafsrúllunum

 

Maður er nefndur Kaare Lund Rasmussen. Hann er prófessor í eðlisfræði við Syddansk Universitet í Óðinsvéum, en var áður m.a. forstöðumaður C-14 aldursgreiningarstofunnar á Þjóðminjasafni Dana, sem því miður hefur verið lögð niður. Kaare er einn af mörgum náttúruvísindamönnum sem ég hef kynnst sem hefur brennandi áhuga á laun fornleifafræðilegra vandamála. Ég leyfi mér að segja að hann sé einn sá fremsti í þeirri röð raunvísindamanna sem hafa áhuga á sögunni. Hann tekur á vandamálunum eins og sannur fornleifafræðingur. Kaare er líka einn af þessum mönnum sem tekist hefur að velja sér skemmtilegustu verkefnin, eða þau hafa valist af honum. Hann hefur aldursgreint sýni frá Þjórsárdal fyrir ritstjóra Fornleifs.

Eitt merkilegasta verkefnið sem sem Kaare Lund Rasmussen hefur tekið að sér er að mínu mati aldursgreiningavandamálið varðandi Dauðahafsrúllurnar svonefndu frá Qumran í eyðimörk Júdeu. Rúllurnar fundust í krukkum í hellum á árunum 1947-56. Fimm þeirra fundu bedúínar og 6 uppgötvuðu fornleifafræðingar síðan. Í rúllunum eru að um 800 mismunandi skjöl eða bækur, misstjórar og af mismunandi gerð. Textarnir eru mestmegnis á hebresku, en einnig eru skjöl á arameísku og grísk, mest textar úr því sem kristnir kalla Gamla testamentið en einnig nokkur fjöldi brota veraldlegra. Rúllurnar fundust að því að er talið er í 11 mismunandi hellum. Þau eru nú til sýnis í Jerúsalem (nokkur brot eru varðveitt í Amman). Hægt er að lesa sum handritanna hér.

 

Sum handritanna frá Qumran eru mjög brotakennd.

Er fyrst var farið að aldursgreina rúllurnar með AMS-geislakolsaðferðinni, sem leyfir miklu minni sýnastærð en við venjubundnar geislakolsaldursgreiningar, komu þær aldursgreiningar á óvart. Þær sýndu miklu yngri aldur en þann sem guðfræðingar, sérfræðingar í málvísinum og fornleifafræðingar höfðu ætlað. En mest var líklega örvæntingin meðal kristinna fræðimanna, sem eins og flestir væntust aldurs frá því 300 f. Kr. fram á 1. öld  e. Kr.  En fyrstu C-14 aldursgreiningarnar sýndu miklu yngri aldursgreiningar, þ.e.a.s. frá 3 öld e. Kr., og þar sem Jesús var hvergi nefndur í rúllunum var komið babb í bátinn. Gat þetta verið fornleifafræðileg/raunvísindaleg sönnun þess að Jesús hafi aldrei verið til? Trúleysingjar voru farnir að gleðjast.

Kaare Lund Rasmussen og samstarfsmaður hans heyrðu um vandamálið varaðand misræmið á milli aldurs geislakolsgreininganna og aldursgreininga annarra vísindamanna. Kaare eygði lausn á á mótsögninni á milli vænts aldurs og geislakolsaldursgreininganna. Þegar hann fór að kanna sögu rannsókna á rúllunum, kom í ljós að á 6. áratug 20. aldar höfðu menn notað laxerolíu (ameríska olíu, olíu úr plöntunni Ricinus communi), til að hreinsa handritin og til að gera bókstafina á þeim skýrari við lestur á bókfellinu og papýrusinum. Olían sogaðist inn í þessar lífrænu leifar. Þetta gerðist þegar rúllurnar voru varðveittar á Rockefeller safninu í Austur-Jerúsalem.

Kaare Lund Rasmussen benti á, og sannaði síðar, við nokkrar mótbárur ísraelsk fornleifafræðings sem ekki kunni að reikna, að laxerolían mengaði sýnin þannig að aldurgreiningarnar sýndu miklu yngri aldur en þau ætt ú í raun og veru að gera. Ef laxerolían yngir handritin er ekkert mark takandi á geilskolsaldursgreiningum á leifum Dauðahafsrúllanna.

Nú hefur Rasmussen og samverkamenn hans hins vegar þróað aðferð til að hreinsa olíuna úr sýnunum áður en aldursgreining fer fram, en enn bíða þeir eftir leyfi frá yfirvöldum í Ísrael til að aldursgreina sýni sem má hreinsa og aldurgreina. Auðveldara er líklega að fá 1000 hryðjuverkamenn úr haldi í Ísrael en að fá sýni til aldursgreiningar á þjóðararfi gyðinga.

Það er þurrt í Qumran.

Dauðahafsrúllurnar eru því enn taldar vera frá frá árunum 250 f. Kr. til 68 e.Kr.,að því er við best vitum, þótt Jesús sé það hvergi nefndur. Jesús kemur í raun og veru þessum rúllum ekkert við. Katólskir fræðimenn settust á rannsóknir á þessum rúllum í upphafi og þótt þær væru komnar undir verndarvæng Ísraels eftir 1967 fengu fræðimenn sem voru gyðingar ekki aðgang að gögnunum fyrr en á 8. og 9. áratug 20. aldar. Kristnir fræðimenn vilja sjá einhver tengsl milli hinnar gyðinglegu trúdeildar sem bjó og varðveitti rúllurnar í Qumran og fyrstu kristnu mannanna. Ekkert slíkt kemur fram á rúllunum eða í öðrum minjum í Qumran. Enginn verður, eins og kunnugt er, spámaður í sínu eigin landi og sérstaklega ekki sonur einhvers snikkara frá Nasaret. Ef Jesús hefði verið sonur læknis eða Nóbelsverðlaunahafa hefði hann kannski fyrr komist á blöð sögunnar.  

Ítarefni:

Kaare Lund Rasmussen,  Kaare Lund, van der Plicht, J., Doudna, G., Nielsen, F., Højrup, P., Stenby, E.H., Pedersen, C. Th., 2009:  THE EFFECTS OF POSSIBLE CONTAMINATION ON THE RADIOCARBON DATING OF THE DEAD SEA SCROLLS II: EMPIRICAL METHODS TO REMOVE CASTOR OIL AND SUGGESTIONS FOR REDATING, RADIOCARBON, Vol 51, Nr 3, 2009, p 1005–1022.

Rasmussen, Kaare Lund, van der Plicht, J., Cryer F.C.,  Doudna, G., Cross, F.M.,  Strugnell, J. 2001. THE EFFECTS OF POSSIBLE CONTAMINATION ON THE RADIOCARBON DATING OF THE DEAD SEA SCROLLS I: CASTOR OIL . RADIOCARBON, Vol 43, Nr 1, 2001, P 127-132.

Bedúínahirðingjarnir Muhammed edh-Dhib (Úlfurinn) Ahmad el-Hamid, Jum’a Muhammed Khalil og Khalil Musa fundu fyrir tilviljun fyrstu rúllurnar í Qumran árið 1947. Myndin efst er af fornleifafræðingnum G. Lankester Harding og dómíníkanaprestinum Roland de Vaux, stjórnanda École Biblique et Archéologique Française í Jerúsalem, við rannsóknir í einum hellanna í Qumran.

Stiklur úr sögu fornleifafræðinnar á Íslandi - 2. hluti

Í fyrstu stiklu Fornleifs þann 29. september sl. var farið inn á ráðningar fornleifafræðinga. Kom þá í ljós að stöðuveitingar í íslenskri fornleifafræði voru og eru enn vandasamar, og færslan fór líka fyrir brjóstið á sumum eins og sannleikurinn gerir oft.

Það er ekkert launungamál, að síðan að kennsla í fornleifafræði hófst við Háskóla Íslands hefur fjölgað mjög í stétt fornleifafræðinga á Íslandi. Verkefnum hefur að sama skapi fækkað eftir efnahagshrunið og nú er ekki lengur hægt að fá vinnu sem fornleifafræðingur ef maður er ekki með próf í greininni, og ef hún er annars vegar í boði, nema ef einhver vill verða prófessor í greininni, þá er valinn sagnfræðingur. Hér um árið var sumum mönnum þó stætt á að kalla sig fornleifafræðing, þó þeir væru það ekki, þangað til að í ljós kom að þeir höfðu ekki skrifað lokaritgerð í greininni (sjá hér og sér í lagi hér). Hvað yrði gert við mann sem kallaði sig lækni án þess að hafa til þess skilríki, menntun og þjálfun?

Stétt fornleifafræðinga er ekki lengur eins fámenn og þegar hin merka kona dr. Ólafía Einarsdóttir, sem var fyrsti fullmenntaði íslenski fornleifafræðingurinn, sótti um vinnu á Þjóðminjasafni Íslands. Þar sat Þjóðminjavörður, Kristján Eldjárn, sem strangt tiltekið var ekki fornleifafræðingur og sá til þess að hún yrði ekki að innanstokksmun á safninu eins og sumir á þeirri stofnun, sem reyndar höfðu engar forsendur til að starfa þar.   

Sjálfur Kristján Eldjárn þurfti nú líka að hafa fyrir því að fá sér vinnu í greininni í upphafi, eins og bréfið hér að neðan frá 1939 ber vott um, (hægt er að lesa það í heild með því að klikka nokkru sinnum á myndina eða að lesa bréf Kristjáns til Matthíasar Þórðarsonar þjóðminjavarðar hér). Fór svo að Eldjárn vann með danska arkitektinum og fornleifafræðingnum Aage Roussell í Þjórsárdal 1939 og gróf m.a. upp rústirnar á Stöng í Þjórsárdal, og sést hann hér á myndinni efst við þá iðju (myndin er í eigu ritstjóra Fornleifs). 

Þetta minnir mig nú á fyrstu vandræði mín við að fá vinnu við fornleifauppgröft. Faðir minn hitti Kristján Eldjárn fyrrverandi forseta að tilviljum vorið 1981 í banka í Reykjavík. Eldjárn vissi gegnum föður minn, sem ég hafði ekki hugmynd um að væri málkunnugur forsetanum, að ég var farinn að nema hin merku fræði, og spurði Eldjárn hvort ég væri kominn með sumarvinnu við fornleifarannsóknir. Mér hafði þá nýlega verið hafnað um starf sem ég sótti um við fornleifarannsóknirnar á Stóruborg undir Eyjafjöllum. Er Eldjárn heyrði það, gerði hann sér lítið fyrir og hringdi í Mjöll Snæsdóttur, sem í stað þess að ráða menntaskólakrakka og vini, réð mig fyrir orð Eldjárns. Mjöll hafði áður ráðið nema í greininni, en þeir höfðu af einhverjum ástæðum haft skamma viðdvöl á bæjarhólnum. Ég vann hjá Mjöll í tvö löng sumur, og Stóraborg var merkileg fornleifanáma.

Ég frétti síðar af þessari "fyrirgreiðslu" frá stjórnanda rannsóknarinnar, sem ekki gat neitað Kristjáni Eldjárn um greiða. Þannig var það nú að þessi sauðalegi piltur á myndinni hér að neðan komst í sína fyrstu fornleifarannsókn á Íslandi með hjálp Kristjáns Eldjárns, sem væntanlega hefur minnst sinna eigin vandræða við vinnuleit sumrin 1939 og 1940. Ekki ónýt vinnumiðlun það. Kristján bauð mér svo í mjög löng morgunkaffi á tveimur sunnudagsmorgnum það sumar og aftur vorið 1982. Um haustið það ár var sá merki maður allur.

Ritstjóri Fornleifs haustið 1981