January 27 - a day to remember EVERYTHING

Many of my Fellow Icelanders believe that Israel´s borders and Jewish existence in general can be discussed like the annual quotas for the Icelandic fishing fleet. In Denmark, the country I have chosen to live in, you find similar people, who still use lot of time to solve their seemingly main problem in life: "The Jewish question."

You often get the impression that such people believe that Israelis should leave their national State and go back to the old European Shtetl of their ancestors - or back the Muslim Countries they had to flee from after 1948. Other solutionists prefer that Jew head for a more remote location, either an island off the coast of Africa or the Australian bush. Others still wish Jews off the face of the earth, like the Lithuanian government, a EU state where government after government still praise their own murderers of Jews as national heroes and now we are talking about the 21th Century.  

Where to go? Madagascar, Patagonia or Alaska, as previously suggested for the Jews? Later the solution was "final": Auschwitz, Treblinka, Maidanek, Sobibor etc. 

This perverted alienation among Icelanders and many other nationals, who want to gain world peace by blaming everything on Jews is based on an old hereditary hatred that Europeans have cherished for centuries in churches, parliaments and universities. 

Let´s go back to 1699

This prosperous Dutch fellow presented a final solution for the Jews in 1699.

I have in my possession an old newspaper from July 17, 1699, kept by my family since they were told told to fuck off from the Netherlands back in 1699.

In 1699 Cornelis van Bynkershoek, the publisher of the newspaper Nieuwe Oprechte Haegse Mercur, published in The Hague, Holland, wrote on the front page of the Haegse Mercur that day about his wishes to get rid of the Jews. His "final solution" was to sail them all to America.

Among other things, Bynkershoek claims in his article that the Jews own a quarter of all property in Europe. 

Van Bynkershoek wanted to get rid of the Jews. He was by the way, a highly respected lawyer and a judge in his own time. He is still highly regarded in the Netherlands, but not so many Dutchmen know the vile "op-ed" he wrote in the Haegse Mercur, when he was 26 years old in 1699.

My dear readers, here you can see that "civilized Europe" had come into existence. Anti-Semitism was well in the jolly Netherlands in 1699,  the richest country on the continent. Then, like today, people solved their problems and mental disorders by driving the Jews away blaming them for all the evils of the world. Today a new theme has progressed. Europe has together with the USA begun to praise an alleged Jew, who praises the killers of his grandparents in Babi Jar.

The Dutch often boast of being the country in Europe that were the first to give the Jews civil rights and religious freedom, and therefore think that they were better to the Jews than most others nations. Jews in the Netherlands were often considered among the filthy rich. That´s one of the greatest Dutch myths. At the end of the 18th century, 54% of Jews were below the poverty limits, and in 1840, 60% of Dutch Jews were below the poverty line. At the beginning of the 20th century, the situation was not much better. Then the otherwise prosperous Jews of Portuguese descent had became poorer than the Jews of German descent.

Anti-Semitism has not gone unnoticed in the liberal Netherlands at the end of the 20th century. In recent years this perverted hatred is still being spewed out by some Dutch soccer hooligans, by some few young Muslims who harass Jews on their way to synagogues, but mainly from some few left-wing Dutchmen who support the destruction of Israel at any cost due to their sheer ignorance.

I experienced this Dutch "kindness" myself in 1975 in The Hague, when new Dutch citizens of Moroccan extraction threw bottles at me and other people walking out of the reformed and formerly the Portuguese synagogue in the Hague. My father and I had been invited to the Shul by an old friend of my father´s in den Haag.

In 2014, I, like so often before, visited the Netherlands. On a short train trip from Amsterdam Airport to Leiden, where I changed trains on my way to den Haag, I ran into soccer hooligans from Rotterdam who were shouting "Jews back to Auschwitz" after their team had lost a match - and not even to the "Jewish team" of Ajax of Amsterdam.

Rest assured. The Jews are not leaving Israel. No one is settling in Madagascar, Uganda or Patagonia. Some went to Iceland - but the country turned out to be too cold and hostile (se here). The odd Jewish movement might possibly go to the end of the universe, to make money by creating a Jew out of a Ukrainian warlord dressed up in a military leisure-suite, who praises the killers of his Jewish grandparents.

These killers are national heroes in the Ukraine. When the state of Israel in 2023 unites forces with countries who glorify their local murderers of Jews, Israel is in danger. Mind you, Ukrainians didn´t come to the rescue in Auschwitz on 27. January 1945 - Many Ukrainians engaged in the slaughter of Jews in different camps, as well as in Ukraine. The Lithuanian EU-state also praises their murderers of Jews, who began the slaughter even before the Germans invaded Lithuania. Lithuanian murderers of Jews are still being praised as national heroes - and the Danes, the Icelanders and the NATO director from Norway do not give a damn. The Lithuanians are "our brothers and sister" they repeatedly say.

I am sorry to have to say this: The hatred in the Netherlands in 1699 is still around in Europe, steadily growing and is now even protected by the indifference of the EU, UN and NATO.

Norske sensationer på stribe

Hvorfor mon ikke?

"VERDENS ÆLDSTE RUNESTEN" er i hvert fald hvad en sandstenshelle, som måler ca. 31 x 32 cm , bliver kaldt i Norge. 

I Danmark er man naturligvis grøn af misundelse. I de rigtige runestens land har man også tidligere været god til at kritisere norske hypotetikere indenfor runologen. Jeg mindes stadig Erik Moltkes gennemgang af Ottar Grønviks disputats tilbage i 1981/82 (se Tidsskriftet KUML 1981). 

Stenen som nu menes at bære "Verdens ældste" runer blev fundet i 2021 ved en udgravning af et gravfelt i Svingerud ved Tyrifjorden, som er en indsø i Norge. Allerede ser man dog i engelsksprogede fremstillinger af stenen, at den er fundet ved en norsk fjord.

En specialudstilling som præsenterer dette sensationelle fund åbner allerede d. 21 januar 2023 på det Historiske Museum i Oslo, dog før helt centrale spørgsmål vedr. stenen synes tilfedsstillende besvaret. 

Den seneste i en række af "Verdens ældste runesten" i Norge er efter sigende endnu ældre en den 1600 år gamle runesten som blev opdaget på Rakkestad (Rakkastöðum) i Østfold for ca. et årti siden. Den sten har fået navnet Øverby-stenen. Den store stenhelle i Øverby bærer en indridsning som tolkes således : Lu irilaR raskaR runoR sem oversættes «Hug runer, dygtige runemester!» - som utvivlsomt er en forkert tolkning efter Fornleifurs mening.

Øverby stenen

Den seneste ældste runesten i rækken af norske sensationer (når hele museer samlinger ikke bliver tømt af kriminelle) er dog ikke noget andet end nogle skriblerier på en lille helle (flise) af sandsten, som er fundet i en grav som lader sig datere til de første to hundrede år af vores tidsregning. Det fremgår dog ikke af Det Historiske museums hjemmeside, om man har lavet en AMS-datering af biologisk materiale eller om man kun daterer ud fra gravformen eller rundetypen på den firekantede stenhelle.

Indskriften på Svingerud-stenen er ikke den store litteratur.  Det ser ud til at nogen har været i gang med at øve sig på det ældre runealfabet. Det som ristet står, er ikke nogen master-class. Historisk Museum i Oslo forklarer det således:

Steinen har flere slags innrissinger. Noen streker danner et rutemønster, det finnes små sikksakk-figurer og annet interessant. Det er ikke alle innrissingene som gir språklig mening, og man kan få inntrykk av at noen har etterlignet, utforsket eller lekt med skrift. Kanskje var «forfatteren» i ferd med å lære å risse runer.

Nordmændene har måske altid haft svært ved at ytre sig skriftligt før islændingene gjorde det for dem og nordmændene sagde tak og pyntede sig straks som "sagaforfattere" og tilranede sig som tyve i natten selveste Snorri Sturluson - som var 100 % islandsk i hud og røv og levede i det 13 århundrede.  Mange Vikinge-entusiaster og herunder stor del af almindelige Nordmænd, tror stadig den dag i dag, at sagaerne er så at sige ur-norske. I en nylig britisk/skotsk krimiserie, om den halvnorske kriminalbetjent Annika, tales der meget om Norwegian eller Nordic Sagas (men ikke Norse Sagas). En vidende firestjernet oversætter hos DR (Danmarks Radio) har heldigvis prompte ændret det til "de islandske Sagaer".  Man ser af og til, at uddannelse har efterladt sig gavnlige spor.

 
En sensationel runesten ved Tyrifjorden - eller blot et dyslektisk forsøg på at skrive den første norske saga?

Den eneste af skriblerierne på runestenen fra Svingerud, som giver nogen betydning, er et omvendt Fuþark, og så indskriften IÐIBERUG eller lignende. Man mener det kan dreje sig om kvindenavnet IDIBJÖRG som ikke er kendt fra noget etymologisk materiale; I dativ i meningen [RISTI RUNIR ÞESSAR] IÐIBERUG. Men der står blot IÐIBERUG, så det er kun et vildt gætteri.

I går udkom der heldigvis en debatartikel af professor i nordisk sprogvidenskab i Stavanger, Klaus Johan Myrvoll, som uden alt moderne fantasteri nøgternt forklarer, hvorfor der ikke kan være tale om et personnavn. Endnu andre foreslår at der et tale om et "slægtsnavn", som for en til at spørge om undervisningen i Norge i Norrøne sprog er helt tilfredsstillende i vores tid.

Nu forholder det sig sig således, at der kendes et IÐUBERG(UG) i nordisk kultur, som er navnet man har givet den kendte Lorelei-klippe ved Rinen, - bjerget som afgiver et glimrende ekko. Lorelei er en central lokalitet i Niebelungen-fortællinger om helten Sigurd (Siegfried) og Atli (Atle, Hunerkongen Atilla). Den fortælling er dog næppe fra de første 3 århundreder e.Kr. Men måske var Niflungernes historie meget ældre end vi troede.

Uanset hvad den graffiti man har fundet ved indlands"fjorden" Tyrilfjord i Norge skal tydes, så er der ikke tale om en regulær runesten og ejheller en sensation. Vi burde måske snarere kalde det et yderst primitivt udkast til en runesten. Eller, for at være lidt grov på de yderst højstemte nordmænds bekostning: En tidlig norsk dyslektikers forsøg på at nedfælde en norsk Saga. Det blev heller ikke til så meget, men den er helt sikker norsk denne kortfattede "saga", som man glæder sig til at se faglige ordkløverier af i årene fremover...

Det ville også have være på sin plads med en petrologisk analyse af sandstenen, hvorpå runerne er ristet.

Ydermere ville det være interessant at få en kilde som bekræfter, hvilken dateringsmetode man har anvendt for at give runerne i Tyrilfjorden sin datering. Det oplyser udstillingen i Oslo forhåbentlig, men hjemmesiden for Historisk Museum gør det ikke; Man skriver blot: 

I en av gravene oppdaget de en stein med flere runeinnskrifter. Brente bein og trekull fra graven avslører at runene ble risset inn mellom år 1 og 250 e.Kr. Dette er dermed den eldste runesteinen som vi kjenner. 

Den ovenstående dateringsoplysning er simpelthen ikke fyldestgørende nok for at "runestenen" kan betragtes som en vaskeægte verdenssensation, og det til trods at den nu er fundet en særudstilling værdig i Oslo. 

Og så til SPØRGSMÅLET: Hvad er arkæologi og oldtidsstudier egentlig ved at blive til? Sensationsmageri og medieliderlighed devaluerer faget mere og mere i de senere år. Nu sørger jeg for at alle min gule huskesedler bliver destrueret, så de ikke kommer på en sensationsudstilling om 1000 år. Mine strøtanker skal ikke blive kløvet af fremtidens runologer og dem man på Island kalder orðhenglar.

Fatlaði drengurinn á jólatrésskemmtuninni 1943

Mig grunar að jólatrésskemmtanir hafi fyrst orðið almennur viðburður í Reykjavík og á Íslandi eftir að Bandaríkjaher kom til Íslands.

Ugglaust hefur danskur kaupmannsaðall áður verið með slíkar skemmtanir, líkt og félagið Germanía skemmti sínum félagsmönnum með Tannenbaum sem á héngu hakakrosskúlur og bæverskar kúlur með Hitlermyndum á jólateiti félagsins í samvinnu við þýska sendiráðið. Hvar áttu menn svo sem annars að fá jólatré á Íslandi fyrir stór jólaböll, þegar þau voru enn af skornum skammti -- nema þá ef þau komu úr skógarreit dansk kaupmanns eða með skipi frá frúnni í Hamborg?

En þegar vaktskiptin urðu í stríðinu kom Kaninn, sem hafði allt aðra siði en breska setuliðið sem ekki var sérlega rómað fyrir góð almannatengsl nema við yfirstéttina, þó fyrir utan að þeir gerðu gyðingum sem fengu allranáðugast að setjast að á Íslandi kleift að halda trúarsamkomur sínar. Það síðastnefnda kom aðallega til vegna þess að í herjum Breta voru gyðingar sem vildu komast í samband við trúfélaga sína á Íslandi. Má lesa meira um það hér, hér, og hér.

Bandaríkjamenn náðu í jólatré á Labrador fyrir skemmtanir sínar 1943. Myndin fyrir neðan er úr White Falcon og sýnir trjámennina og skrifstofublækur hjá Bandaríska Rauða Krossinum. Úr grein í White Falcon þar sem sagt er frá þessum sérstöku jólatrjáaflutningum í byrjun desember 1943: Þar mátti m.a. lesa þessa lýsingu, sem er hverju orði sannari

"It is no secret that Christmas tress are more scarce in Iceland than penguins are in Tahiti, but were there´s a will therse´s a way, and if the soldiers of this Command get the urge to hang a GI sock on one this year there is nothing to prevent their fulfilling that desire. Because, thanks to the efforts of four members of the Air Corps, four of the priceless trees are in Iceland, all ready to be decorated." 

.

Jólin 1943 var haldin mikið jólatrésskemmtun í einum kampi Bandaríkjamanna í Reykjavík og Íslendingum var boðið með, börnum (m.a. veikum börnum), mæðrum þeirra, peysufatakonum og einstaka íslenskum karli. Jólasveinninn á skemmtuninni var ekki af Coca Cola-gerðinni, heldur "leanaður" Santa Claus með pappagrímu eins og þær sem síðar var hægt að kaupa á Íslandi.

Ljósmyndarinn Ralph Morse, gyðingur frá New York og síðar heimsfrægur ljósmyndari, sem ég greindi frá í síðustu færslu, fór á jólaskemmtunina í stórum bragga Bandaríkjamanna sem mig grunar að hafi staðið við Meistaravelli. Morse ungi tók mikið magn frábærra mynda, sem ég leyfi mér að miðla hér, með  aðaláherslu á drenginn sem þið sjáið einnig í skyggnumyndasýningu Fornleifs efst, sem best er að skoða með því að opna YouTube.

Fatlaði drengurinn sem stal hjörtum hermannanna

Nokkrar myndir af fötluðum dreng í matrósafötum skera sig þó úr í mínum augum. Mér þætti vænt um ef einhver gæti sagt mér hver drengur þessi var of móðir hans. Mér datt í hug Jóhannes Sverrir Guðmundsson, (1944-1997), sem við mörg munum eftir - hann var á sínum seinni árum þekktur undir nafninu Jóhannes Grínari. Við nánari athugun sá ég þó, að það gat ekki verið, því Jóhannes ólst upp á Suðureyri og fæddist árið 1944, þ.e.a.s. eftir að þessi jólatrésskemmtun á myndunum fór fram.

Mikið þætti Fornleifi vænt um, ef þjóðin forna undir snjó og klaka á hjara veraldar gæti upplýst hann um, hver drengur þessi var og móðir hans, sem ég tel víst að sé með honum á sumum myndanna.

Kærar þakkir til ykkar sem lituð við og lásuð fróðleik á Fornleifi árið 2022.

Lækjartorg fyrir áramót

Sjáið hvað allt hefur breyst.

Þegar myndin var tekin stóð heimsbyggðinni mikil hætta af skítmennum eins og Hitler. Margir Íslendingar, óháðir hreppapólitíkinni, heilluðust mjög mikið af illmennum - líkt og þeir gera enn þann dag í dag. Nú setur lögreglan allt af stað og Víkingasveitir ríða með alvæpni um héruð vegna tveggja illa gefinna pörupilta sem hafa ritað fúkyrði um löggur og löggjafarvaldið á veraldarvefinn í lítilmennsku sinni og selt föður lögreglustjóra, þekktum byssumanni, skotvopn úr plasti.

Þegar Reykjavík var saklaus, og Lækjartorg leit út eins og það gerir á myndinni, fengu ráðherrar, saksóknari og lögregluyfirvöld mikið málasjení til að rita til útlanda til að bjóða Dönum gyðinga á fæti og jafnvel Þjóðverjum. Árið 1944 var Ísland skjannahreint, eins og þið sjáið, og þannig átti að halda landinu.

Sænski Seðlabankinn frysti peninga og svolítill kolasalli var yfir öllu. Ljósmynd Ralph T. Morse. Mars 1944. LIFE Magazine Collection á Google.

Lítið hefur því breyst, annað en Lækjartorgið, sem jafnvel er ljótara í dag en í mars 1943. Löggan og annað yfirvald er enn að senda flóttafólk á fæti úr landi - og meira að segja í hjólastól, meðan að utanríkisráðherra prjónar peysu á litla, kjút trúðadúkku í Kænugarði. Landið var fagurt og frítt, en fólkið var sjálfelskt og skítt. Heimskt hefur það stundum verið kallað.

Lesendur eru beðnir afsökunar, en Fornleifur verður alltaf svona neikvæður um áramót. Það var engin stúlka í gulri kápu á lækjartorgi árið 1944. Hún var líklega að vinna hjá löggunni.  Ég bið fyrir ykkur.

Myndin var tekin af gyðingnum Ralph T. Morse, sem síðar varð heimsfrægur ljósmyndari. Hann var í Bandaríkjaher og dvaldist á Íslandi frá jólum 1943 fram á vor 1944, til að "skjóta" Íslendinga.

Takið eftir sænska símaklefanum, sem skrifað hefur verið um áður á Fornleifi hér.

Jólin á Bessastöðum - 1943

Jólin eru ekki búin fyrr en á Þrettándanum. Þess vegna gaukar Fornleifur smá jólapakka að lesendum sínum í dag.

Fyrir nokkrum árum síðan greindi Fornleifur frá blaðaljósmynd sem var safnauki í Fornleifssafni. Myndin var tekin á Bessastöðum jólin 1943 (Sjá hér). Myndin hafði birst í ýmsum blöðum í Bandaríkjunum.

Nýlega birtust fleiri myndir úr safni LIFE Magazine frá sama atburði, er liðsmenn í Bandaríkjaher sungu fyrir Forseta Íslands og frú. Myndirnar tók Ralph Theodore Morse 1918-2012, Bandaríkjamaður af gyðingaættum frá New York. Hinn margfrægi geimfari John Glenn kallaði Morse löngu síðar Áttunda  Geimfarann, vegna þess hve mikið Morse var með í undirbúningi geimferðanna sem farnar voru umhverfis jörðina með Mercury geimflaugunum í byrjun 7. áratugarins. Morse var maðurinn sem hannaði útbúnaðinn fyrir fyrstu geimmyndatökurnar. Reynsla frá Íslandi 1942-43 og sér í lagi jólagame á Bessastöðum jólin 1942 var gott ferðanesti út í himinhvolfið. Það er ekki svo langt frá köldum Bessastöðum til mánans.

Ralph Morse á ferðinni í síðara stríði.

Ef Bandaríkin halda áfram í ímyndunarleik sínum með uppistandaranum Vlod í Kijyv gegn vonda keisaranum Vlad í Moskvuborg, líður ekki á löngu áður en dátar fara aftur að syngja fyrir blíðmennið Guðna á Bessastöðum - eða við himnaríkishlið - þegar allir hinir réttlátu mæta þar í löngum biðröðum, eftir að Old Joe og Vlad grimmi hafa ýtt á rauðu takkana sína. Eins og besta fólk hagar sér í biðröðum má alveg eins búast við stríði í efra og hittast þá allir í heita pottinum í Neðra, þar sem Vlod, Vlad og Old Joe reita af sér brandarana.

Fornleifur óskar lesendum sínum betri tíðar á komandi ári og fyrst og fremst friðar. En njótið hér tónleika Kanakórsins við undirleik Nikkólíns á Bessastöðum jólin 1943. Frú Georgína was loving it.

Ef vel er að gætt, var Kókið komið á borðið á Bessó (sjá hér).

The Difficult Choice between Shabtai Zisel ben Abram and Lucky Leif the Goofy Viking

This is a photograph of the Shabtai Zisel as a well-fed child on the shores of Lake Superior - Minnesota. Some day you´re bound to cruise into the fine city of Duluth, where Shabtai was loved by his family, from Saturday 24 May 1941, when he was born, and for the first six years of his important life.

Some romantic and self-centered Icelanders believe that Duluth is an American adaption of the Icelandic word dulúð (meaning mystery). Dulúð is pronounced in pretty much the same way as Duluth.

Please Thank Lucky Leif that this is an article about wrong assumptions, misconceptions and just bad choices. The Icelandic Dulúð is the first cocky bull to be butchered. The city of Duluth gets its name from a French soldier and explorer by the name of Daniel Graysolon the Sieur du Lhud (1639-1710).

Lucky Leif of Duluth, the founding father of the Scandinavian elite of Duluth. This bronze is probably one of the highlight of American art. But how come? Leifur Eiríksson was never a goofy Norwegian with wings on his helmet. Seems as if he is having a bad WiFi-day.

All over America Norwegian "sons and daughters of Leif Eriksson" have erected more or less horrific statues of Leifur Eiríksson the Lucky, who was born in the Icelandic free state period (930-1262). His father Eiríkur the Red, together with his father Þorvaldur Ásvaldsson, either fled or were outlawed from Norway. The reason, the Sagas argue, was that they engaged in too many killings. Erik (Eiríkur) continued his bad habits in Iceland and was outlawed. He chose to set sails to Greenland at the end of the 10th Century. Leif went further westwards and  in the 19th century Norwegians, thuggish as usual, stole that lucky guy from the Icelanders.

The Norwegians also, at an early stage, stole Snorri Sturluson (1179-1241). the great Saga-producer who was brutally butchered in his jacuzzi at Reykholt Iceland, by some hit-and-run hands hired by the Norwegians.  "Do not cut guys", Snorri managed stutter to his killers, when they hacked him to death with their sharp Norwegian axes in 1241. The probably didn´t  understand Snorri, and were talking English so badly it could start a war between nations - in the manner of the present Norwegian General Director of NATO.

Probably the Norwegians are still the Registered Trade Mark holders of Icelandic Snorri without paying a single dime in royalties to the his many descendants in Iceland.

Snorri´s 13th century jacuzzi in Iceland in stereo, before it was vandalized by some Icelandic specialist into a "jacuzzi" in a state of a silly nationalistic intoxication. The amateurish destruction of the original pool is one of the greatest examples of neo-national romantic vandalism in resent Icelandic Cultural Heritage administration. Below the the Snorralaug today - a cultural treasure vandalized. The vandals didn´t even find it necessary to follow a 1950s excavation results of the pool and its surroundings:

The Statues of Leif in the US are all simply dreadful, wherever they have been erected. Leif from peaceful Iceland is usually attributed with a Norman 11th century helmet with horns or even wings. His muscular body is locked in a rheumatic position by some bad artists. Among all the Leif-statues given to their fellow citizens by Americans with Norwegian roots, the statue in Boston is not only showing Leif lucky, but also feeling pretty gay; It´s probably the best bronze of the Leif there is.

With his horn in hand Leif feels lucky in Boston with his Bronze-age female breast-shields scouting for his next blow job. If there is a Leif in Hawaii, he is probably wearing a bikini. A faction of Boston appreciates its Leif.

Have primitive Americans in an iconoclastic mode ever contemplated harming some of the Leifs in the US - only for the artistic value of it?

In our horrible times, the Norwegian sons and daughters of Duluth are collecting funds, half a million Dollars to pay for a roadside exhibit of 1930 romantic Viking ship, which some Norwegians sailed over to America from Norway back in 1926, to commemorate the white mens´ discovery of the Americas long after the Indians and the Inuits. 

Why collect half a million green bills for a glass-garage for a make-believe Viking ship-museum just outside Duluth, whereto Leif the Lucky never went? Instead, why not erect a bronze effigy of the great Shabtai Zisel ben Avraham (Bob), or even better his granny: One-legged Anne she was called, born in Trabzon, Turkey. She made it to the promised land, even escaping the poor little Jew-killing Ukraine. Her grandchild Bob fondly recalls his visits to her house in Duluth, where there was a grand view of Lake Superior. And could she bake a Mohn Roll. - A bronze of One legged Anne, in one of Duluth´s parks would be much cheaper, with only one leg and all, than a Viking with a winged helmet and a lots of lies and myths to hold on to.

From the Shtetl of Duluth. One legged Anna lived in the center house. No Norwegians livin´ there - but they probably owned the place.

While the "Viking" Norwegians of Duluth, Minn. collect money to remember their faked ancestors´ ships, Bob only gets the odd sewer lid to his memory in his native city.

Duluth has had a Lucky Leif-Park for ages, while Bob only got a small street named after him.

Some people do not get it, and not only in Duluth. Why? -- The answer is blowin´ in the wind, but Bob Dylan has never had a number-one-single in the US - and some Americans want Trump and no damn Jews in the White House - which gives you a clue. However Bob ben Abram doesn´t seem to give a damn about Duluth. After all Shabtai only lived there for six year - which is six whole years longer than than the great "Noregian" Lucky Leif ever spent on the banks of the Lake Superior.

The great Shabtai Zisel at 81. The Leif Lodge of Duluth should build him a Snorri-jacuzzi for them old ´n stiff bones.

Einstök fornleifarannsókn á Seyðisfirði

Mönnum er enn í fersku minni skriðuhamfarirnar á Seyðisfirði 18. desember 2020, þegar skálin í fjallinu utanvert í byggðinni á Seyðisfirði sunnanverðum tæmdi sig að hluta eftir fordæmalausar rigningar - sem væntanlega má tengja heimshitnun.

Miklar eyðileggingar urðu á mannvirkjum og menningarverðmætum, en mikil ólýsanleg mildi var að ekki varð manntjón. Þrátt fyrir margir íbúar hafi verið fluttir frá hættusvæði sem skilgreint var, voru á þriðja tug manna á svæðinu þegar aurskriðurnar féllu. Má segja að tilviljun og Guðs mildi (ef hann má yfirleitt nefna) hafi orðið þeim til bjargar.

Vegna ráðstafanna til að hamla frekari skriðuföllum, var svæðið rannsakað af fornleifafræðingum undir stjórn Ragnheiðar Traustadóttur frá fornleifafræðistofunni Antikva ehf. Undir aurnum komu fljótt í ljós gamlar bæjarrústir frá því á  landnámsöld fram til 1100, sem og frá yngri tíma, t.d. mylla og í kaupbæti happaþrennuvinningur fornleifafræðingsins sem á þessu verstu og hættulegustu tímum er forn kumlateigur; fjögur kuml þar með talið bátskuml. 

Sumrin 2021 og 22 hefur Ragnheiður rannsakað svæðið með dugmiklum hóp. Frábærir fundir hafa komið í ljós undir skriðunni miklu sem féll þ. 18. desember 2020. Rannsóknin og aðferðir Ragnheiðar eru til fyrirmyndar og gerir gamla fornleifafræðinga sem ekki grafa nema hér á Fornleifi græna af öfund.

Fornleifur kallinn hefur haft tök á því að fylgjast með á FB síðu rannsóknarinnar og FB Ragnheiðar, sem hann réði til starfa til Þjóðminjasafns sem verkefnasérfræðing. Þar ílentist hún ekki frekar en svo margt annað gott fólk.

Ekki síst hafa þrívíddarmyndir af fornleifunum sem gerðar voru með aðstoð sambýlismanns Ragnheiðar, dr. Knut Paasche, sem er fornleifafræðingur og vinnur í rannsóknarstöðu hjá NIKU (Norsk Institutt for Kulturminneforskning) vakið verðskuldaða athygli. Skoðið þær á FB rannsóknarinnar.

Mesta athygli forstöðumanns Fornleifs vakti þó spennandi haugfé kumlverjanna. Ragnheiður sýndi alþjóð meðal annars forláta tungunælu úr gröf konu og gat sendisveinn Fornleifssafns fljótt sagt að hún væri í Borre-stíl (sem Kristján Eldjárn kallaði Borró-stíl), einum af stílbrigðum sögualdar (víkingaaldar), og sýnt að álíka eintak er til á British Museum (sjá frekar hér)  sem safnið keypti árið 1990 af Lord Alistair McAlpine heitnum (síðar Baron of West Green, sem um tíma aðstoðarmaður Margaret Thatcher), sem og önnur (eftirlíking) til sölu á netmarkaðinum ETSY.  

Nælan, sem British Museum keypti af aðstoðarmanni Margaret Thatcher (verð er ekki gefið upp). Hún virðist steypt í nær sams konar mót og nælan frá Seyðisfirði og festingar aftan á eru á sama stað á báðum gripunum. Nælan er 9,7 sm. að lengd. Mynd British Museum. Fyrir neðan: Eftirlíking seld á netinu.

Merkar perlur, ásamt nælunni sýna í fljótu bragði svipaða mynd og Bjarni Einarsson dregur úr jörð á Stöðvarfirði, en líkt og þar hefur ekki komið upp einn einasti gripur undan skriðunni sem er eldra en um 850 e.Kr. Það er því varla nokkuð landnám fyrir landnám á Seyðisfirði frekar en á Stöð Bjarna Einarssonar, enda það fyrirbæri hálfgert skriðufall og grillufang í íslenskri fornleifafræði eins og Keltafárið sem Fornleifur hefur ritað um í tveimur nýlegum færslum.

Brot úr forláta silfurhring er einnig meðal haugfjár og forláta perla með gullþynnu sem verið er að greina af færustu sérfræðingum Norðurlanda. Jafnvel held ég að þarna sé "Auga Allah perla",  sem voru komnar í umferð á Íslandi og fannst ein slík í Stöðvarfirði. En sú perla kemur hvorki Allah né Arabíu við líkt Stöðvarmenn ímynda sér (sjá hér). Handverksmenn víkingaaldar kunnu ýmislegt fyrir sér í perlugerð og sörvin voru ekki aðeins borin að konum. Karlar á Íslandi báru mjög gjarnan perlur og hana nú.

Úrval af perlum frá Seyðisfirði. Neðsta perlan, sem er sýnd hér mikið stækkuð, er melónulaga perla með innlagðri gullþynnu. Ljósmynd. Antikva ehf./Fjörður-Seyðisfjörður fornleifar (FB).

Aðaldýrgripurinn (sjá myndina efst við þessa grein), sem fundist hefur við rannsóknir Ragnheiðar Traustadóttur og hennar hóps eru vefnaðarleifar sem fundust í einu kumlanna undir aurnum. Það er einstakur fundur á Íslandi, og þó víðar væri leitað. Enn er verið að rannsaka þær leifar og sér Ulla Mannering textílfræðingur við Þjóðminjasafn Dana m.a. um þær rannsóknir og ætla ég því lítið frekar að tjá mig um vefnaðinn. Ulla Mannering gat varla með orðum lýst ánægju sinni með að vera með í verkefninu á Íslandi er ég hringdi í hana í gær. 

Ein af þeim eðalpjötlum sem fundist hafa í einum af kumblunum eru leifar af ofinni flík (kyrtli?) sem greinilega hefur verið blár upphaflega. Fagur spjaldofinn renningur  gulum og rauðum lit er saumaður á kant klæðisins. Mynstrið minnir á norskan spjaldvefnað frá víkingaöld og mynstur á t.d. kúrdískum teppum síðar meir.

Betra getur það því ekki orðið, og fornleifafræðingur vart orðið heppnari en Ragnheiður Traustadóttir - þó fornleifafræðin fjalli ekki um að detta í lukkupottinn og finna fjársjóði, líkt og halda mætti að hafi í raun og veru gerst þegar þessi rannsókn vindur upp á sig. Ragnheiður er vel að þessari lukku kominn, enda dugnaðarforkur hinn mesti. Engin yfirnáttúruleg fjölkynngi eða dómadags rugl einkennir fornleifafræðistörf hennar. Ég óska henni farnaðar við áframhaldandi rannsóknir.

Gripur úr gulli eldist um nær 200 ár í nýrri íslenskri bók

Í framhaldi af alþýðlegri grein Fornleifs um alþýðleg fræðistörf Þorvalds Friðrikssonar um hugsanlegan heim írskra og skoskra landnámsmanna á Ísland, barst mér bók Þorvalds með hraði frá Íslandi.

Góður gestur af rammírskum ættum, fornvinur fjölskyldu norrænnar konu minnar (sem er dönsk) kom í heimsókn ásamt konu sinni og færði hann mér bók Þorvalds að gjöf. Ég er þó enn ekki búinn að glugga djúpúðugt í kverið. Þorvaldur Friðriksson telur reyndar að "Djúpúðga"/sem er sama og Djúphugaða (eins og Auður landnámskona er kölluð í Færeyjum) geti þýtt "Guðs félagi" (sjá bls. 117 í "gelísku" orðasafni Þorvalds í bókinni hans Keltar).

Þorvaldur má halda það ef hann vill. Villuþankar eru ekki bannaðir á okkar tímum, því í dag getum við svarað þeim.

Gull/Óir - (Lat. Aurum)

Fornleifur rak vitaskuld strax augun í gull á blaðsíðu 49. Þar birtir Þorvaldur mynd af litlu broti (sem er aðeins um 1. sm að stærð) af nælu sem fannst við fornleifauppgröft í Vatnsfirði í Ísafjarðardjúpi fyrr á öldinni.

Án nokkurra vitrænna tilvitnanna í þennan fund frá Vatnsfirði við Djúp, dregur Þorvaldur eftirfarandi ályktun af gullbroti þessu:

Nælan er frá tímabilinu 850-950 e.kr. [sic]. Hún kann að vera dýrgripur úr konungsgarði Kjarvals Írakonungs. Snæbjörn Eyvindarson, sem bjó í Vatnsfirði, var ömmubarn Raförtu dóttur Kjarvals. Gripurinn var bútaður í sundur, sem títt var á víkingatíð, og það þynnubrot sem fannst í Vatnsfirði var sennilegast notað sem hálsmen því búið var að gera gat í gegnum það. 

Fornleifi leið sannast sagna hálfilla eftir að hafa lesið þetta kjaftæði, bullocks, eins og það er kallað á enska tungu og það sem Írar kalla bullán (uppruninn má vera öllum skýr). Þessi vinnubrögð koma auðvitað því óorði á íslenska fornleifafræðinga, að þeir séu eintómir grillufangarar og bullustrokkar.

Með öll þau hjálpartæki sem menn hafa í dag, og meðal annars veraldarvefinn, hefði Þorvaldur getað komist að því sanna um Kite-formed broches (flugdreka-laga nælur, sem er vitaskuld nýlegt fræðiheiti og ekki góð gelíska). Slíkar nælur voru vissulegar framleiddar á Írlandi.

Brotið sem fannst við rannsóknir í Vatnsfirði er af nælu eins og þeirri sem fannst í Waterford á Írlandi. Nú er Waterford vitaskuld norrænt/enskt nafn á írskum bæ á SA-Írlandi og Waterford þýðir það sama og Vatnsfjörður eins og glöggir menn sjá þegar.

Nælur þessar eru ekki frá tímabilinu 850-950 eftir Krists burð, eins og Þorvaldur heldur fjálgur fram og það án tilvitnanna - sem reyndar er engar að finna í bók hans - heldur frá því um 1100 e. Kr.

Leyfum fornleifafræðingum í Waterford að segja sitt fræðilega álit í stað þess að trúa bulláni Þorvalds:

A fusion of Irish, Scandinavian, English and continental European influences

Though Irish in type, the decoration shows English, continental European and Scandinavian influences as you would expect in the Hiberno-Norse town of Waterford.  The body of the brooch was made of a cast hollow silver kite-shaped box to which was attached a hinge and long silver pin to fasten the cloak. The box was decorated with gold filigree, impressed with gold foil and amethyst-coloured glass studs. The studs were probably also made locally and it is possible that the wearer believed that they were real gems. (Sjá hér).

Vinnubrögð eins og við sjáum á bls. 49 í bók Þorvalds Friðrikssonar, Keltar, eru leiðigjarnt grillufang af verstu gerð. Slíkt á ekki að bera á torg í bókum um fræðileg málefni, þó svo að bókin komi út á Íslandi, eigi að vera "alþýðufræði" og höfða til fólksins. Íslensk alþýða hefur sama rétt á því að þekkja sannleikann eins og allir aðrir. Fornleifafræðin fjallar ekki um að framreiða langsóttar vangaveltur og skemmtiefni fyrir auðtrúa fólk - setta fram af fólki með takmarkaða þekkingu á því sem það skrifar um. Þannig er það nú bara.

Agaleg (áibhéalach) lesning. Stundum hef ég haldið að Þorvaldur sé það sem Írar kalla Greannmhar (Grínmaður, og er orðið komið frá norrænum mönnum), en honum er greinilega fúlasta alvara.

P.s. ég tek mér það bessaleifi, að birta hér persónulegt mat íslensks sérfræðings í Keltafræðum sem skrifaði eftirfarandi:

Jamm. Það er ekki bara í málfræðinni sem Þorvaldur fer með fleipur. Dæmið sem þú rekur er nú heldur snautlegt fyrir mann sem er lærður í fornleifafræði. Hann virðist fylgja mottóinu "Hafa skal það sem betur hljómar", sbr það að tengja næluna við írskan konung, án þess að það sé nokkur fótur fyrir því. Það er ekki beinlínis vísindalegt. Ég fékk þessa bók í jólagjöf. Ég lauk ekki við að lesa hana, satt best að segja, því það stendur ekki steinn yfir steini hjá honum. T.d. tínir hann til orð úr orðabókum en lætur alveg vera að setja þau í málsögulegt samhengi. Orð í gelísku í dag hefur td ekki sama framburð og fyrir þúsund árum. Eins afgreiðir hann orð sem keltnesk, þó að þeirra sé getið í Orðsifjabókinni, eða hjá Fritzner, svo dæmi sé tekið. Svo er auðvitað ótækt nú á dögum að hafa engar tilvitnanir eða heimildir í svona riti. En hann náði að auglýsa sig ansi hressilega fyrir jólin og hefur auðvitað sambönd inn á alla fjölmiðla sem gamall fréttamaður. Hann fékk m.a.s. uppslátt í Guardian sem byltingarkenndur hugmyndasmiður. En það er satt sem þú segir; svona skrif gera fræðunum mikið ógagn. Og það versta er að maður finnur að fjöldi fólks er tilbúinn til að trúa þessum málflutningi. Það hefur reyndar verið hljótt um bókina síðasta misserið. Vonandi fellur hún í gleymsku....

Þjóðin vantrúa - eða er hún auðtrúa?

Mikið umræða hefur verið síðustu daga um nýja bók eftir Þorvald Friðriksson (Thorvil MacFreddy) fyrrv. fréttamann á RÚV. Bókin kallast Keltar – áhrif á íslenska tungu og menningu. Biblía Írafársins er hugsanlega loksins komin út, og þetta verður vafalítið jólabók íslenskra auðtrúarmanna.

Þorvaldur Friðriksson auglýsti bók sína með því að lýsa því yfir við visir.is, að "Íslendingar fyrirlitu alltaf sinn rétta uppruna". Mér er næst að halda að það sé miklu frekar vandi Þorvalds Friðrikssonar en Íslendinga almennt.

Allir sem eitthvað þekkja Þorvald, vita að hann hefur alltaf haft nær óbeislaðan áhuga á kylfum í Gullskipum, ófreskjum og "keltum". Þótt Þorvaldur sé sjálfur skólabókardæmi um mann með næsta 100% norrænt fas (face, fés etc./fenótýpu), langar hann ekki svo gjarna að heyra af þeim einkennum og hefur nú gefið út fyrrnefnda bók sína um "Kelta" til að breiða út boðskap sinn.

Hönnuður auglýsingar Fornleifur

En sitt sýnist hverjum um ritsmíð þá. Í raun er umtalið næst því sem á gelísku er kallað annað hvort slad (slátrun), ár (borið fram sem hið danska år, á flestum málískum írskum; Ár er skylt orðinu orri/örlög/ögur(stund)/ögri/ og αγρα (agra = veiði eða orusta á grísku), sléacht ellegar eirleach.  Síðasta orðið er ekki einu sinni örugglega gelískt orð, þó svo gæti virst í fljótu bragði, t.d. ef einhver hefur drukkið of mikinn Guinness. Eirleach er skylt orlog á niðurlensku og Orloch í sumum þýskum mállýskum og náttúrulega örlögum okkar og orrahríðinni sem svo oft geisar - svo eitthvað sé upp talið.

Á FBókinni Málspjall (sjá hér) hefur hrannast upp mikil og fróðleg umræða um Keltabók Þorvalds Friðrikssonar. Sitt sýnist hverjum, en flestir dæma bók Þorvalds sem frekar vanhugsað grillufang af neðstu skúffu. Í athugasemdunum geta menn lesið 5-6 athugasemdir ritstjóra Fornleifs.

Fornleifur er lítið gefinn fyrir hömlulausa keltómaníu. Skoðanir hans geta menn einnig lesið í ýmsum greinum hans hér á blogginu. Hann mun því ekki í bili tjá sig meira, fyrir utan þær athugasemdir sem hann neyddist til að setja á FBókina Málspjall. Sá fróðleikur sem menn hafa sett þar fram í athugasemd er að mati Fornleifs meira virði en Keltabók Þorvalds. Ég viðurkenni fúslega, að ég er ekki búinn að lesa bókina,  en af þeim dæmum sem menn hafa látið flakka á Málspjalli er ég ekki vongóður um að Þorvaldur Friðriksson inn Norræni hafi snúið stöðunni "Keltum" í vil. En þetta umtal má hins vegar líta á sem ókeypis auglýsingu fyrir bókina.

Þeir Íslendingar sem klæða sig á hátíðum eins og skoskar þjóðbúningadúkkur frá 18. öld, vegna þess að þeir eru með vott að rauðsprengdu hári (sem reyndar er mestmegnis komið frá Noregi til Bretlandseyja) eða aðra litningagalla - og sem telja sig vera svo kallaða Kelta, mega láta illa, dansa sinn River Dance og þenja sekkjapípur sínar allt hvað þeir geta. Þeir geta étið Haggisspað (sem er norrænt orð ) og sporðrennt feitu grjúpáni (sem ekki er gelískt orð) undan Jökli, sem þeir skola loks niður með veskjutári (Whisky, sem líka er norrænt orð sem gefið var drykk er menn hófu að brenna vín á Skotlandi).

En verum samt sanngjörn. Fólk frá Bretlandseyjum, sem var beinasmærra en Norrænir menn, kom vissulega til Íslands, t.d. sem "þrælar" og annars konar fylgilið norrænna manna sem sest höfðu að á Bretlandseyjum. Í "fylgdarliðinu" til Íslands voru t.d. löglegar eiginkonur sem ávallt var þrælað út á Íslandi líkt og annars staðar. Norræn menning gegnumsýrði fljótt menningu Pétta (Picta) og Íra og örugglega meira en góðir menn töldu sig halda hér fyrrum, þegar karlar vissu allt og sögðu kerlingum að þegja og töluðu um kerlingabækur í lítilmennsku sinni. Þorvaldur hefur greinilega ekki fylgst með nýjustum rannsóknum á áhrifum norrænu á mál og menningu Bretlandseyja. Nú er það of seint. Bókin er komin út og þykir ekki vera afbragð, eða það sem Írar kalla ar f(r)heabhas ellegar tharr barr (sem einnig eru orð af norrænum uppruna frábært). Kannski væri sniðugt fyrir Thorvil McFreddy að læra keltneskar tungur aðeins betur en hann hefur greinilega gert sér far um.

Að lokum svo tökum við einn lítinn sóló-vikivaka fyrir Þorvald. Vikivaki er orð sem fróðustu menn þekkja enn ekki upprunann á; en það er víst ekki úr gelísku komið. Dansarinn er því miður af hánorrænum uppruna, en hún selst, enda fremur skosk í skapi. Ef ýtt er á myndina fellir Fergja fötin. Hún arr f(r)heabhas. 

Lass á skosku er heldur ekki gelískt orð, en er að sögn sérfræðinga á Bretlanseyjum afleitt af norræna orðinu "Laskura; Láskúra??", sem ég þekki ekki, en þýðir að sögn ógift kona. Aðrir fræðingar leggja til skýringu úr fornsænsku (lösk kona) sem er einfaldlega laus kona eða kona á lausu.  Þetta þykja Fornleifi aftur á móti nokkuð langsóttar skýringar.

Ef lausakonan Fergja getur ekki dansað á tölvunni þinni, þegar þú hefur ýtt á hana, gæti það verið vegna þess að í tölvunni tölvunni þinni sé of mikið klám. Örforrit í Fergju fer í gang, þegar þú snertir hana með bendli þínum, og eyðir hún og forritið síðan öllu klámi á tölvunni þinni. Fergja er netambátt góð og rammkaþólsk.

 

Gullskipsfregnir: Fagur fiskur úr sjó og merkisljón

Heyrt hef ég að ævintýramenn séu enn að leika sér á Skeiðarársandi í leit að "gullskipinu" Het Wapen van Amsterdam. Þeir voru jafnvel komnir með rússneska hjálparkokka sem notuðust við dróna til að hafa upp á fjársjóðum. Það getur vart endað nema illa.

Fornleifur hefur hins vegar á síðari árum reynt að miðla mörgu því sem við vitum um "gullskipið" (Lesið greinarnar hér, hér, hér og hér) og reynt að leiðrétta villur ævintýramanna og segja frá gripum úr flakinu, t.d. þeim "kylfum" sem sem maður nokkur sem vann á Ríkisútvarpinu, n.t. á fréttastofunni, hafði fengið á heilann. RÚV-maðurinn taldi að "kylfur" hefðu verið í tonnatali í skipinu er það strandaði. Kylfurnar voru vitaskuld þýðingarvilla; farmskráin lýsti mörgum smálestum af múskatblómu, sem var, og er jafnvel enn, eitt af vinsælustu kryddum í Hollandi - allt síðan á 17. öld.

Þar sem ritstjóri Fornleifs er sonur ekta kryddkaupmanns úr Niðurlöndum ólst Leifur upp við múskat, bæði hnetu og blómu. Flutti faðir minn inn báðar gerðir múskatsins og seldi í stórum stíl sem eitt af þeim kryddum sem voru í hinum fyrrum svo vinsælu og rómuðu kryddhillum. Sannast sagna voru hillurnar hvor tveggja, vinsælar og óvinsælar gjafir, sem menn keyptu gjarnan og gáfu brúðarhjónum. Heyrt hef ég af einu pari fyrir Norðan, sem fékk þrjár hillur og eru enn að nota kryddið úr þeim. Sum glösin hafa reyndar verið endurfyllt. Hins vega hafa aðrir endað í skilnaði vegna kryddhillnanna. Illa upp alinn karlpeningur á Íslandi vildi lengi aðeins pipar og salt og ekkert gras.

Árið 2017 sagði ég frá leifum af lakkskápum sem heimamenn höfðu tínt upp á sandinum eftir að "gullskipið" strandaði árið 1667. Voru þessi lakkverk endurnotuð í kirkjum. Eitt af þeim lakkhurðum af skáp með dæmigerðri japanskri hespuloku hefur varðveist í kirkjunni, en á 19. öld voru aðrir gripir í Kálfafellskirkju í Fljótshverfi/Skáftárhreppi, sem vafalaust eru einnig úr Austurindíafarinu Het Wapen van Amsterdam.

Hurð með lakkverki í kirkjunni að Kálfafelli. Ljósm. Kristján Sveinsson 2016.

Árið 1864 barst Jóni Árnasyni þjóðsagnasafnara og kennar á við Lærð skólann þeim gripum, sem eru skurðmyndir af fiski og ljóni, á nýstofnað Forngripasafnið, þar sem þeir fengu númerin 66 og 67. Jón Árnason, sem var fyrsti forstöðumaður Forngripasafnsins, sem stofnað var árið 1863, sat vafalítið með Sigurði málara, sem hann fékk sem aðstoðarmann, uppi undir þaki Dómkirkjunnar. Sigurður þjóðbúningahönnuður sagði oft svæsnar klámsögur. Sagan hermir að Jón (sem síðar var kallaður Bitter af skólasveinum í Lærða Skólanum, sem þó kunnu honum vel) hafi eitt sinn beðið Sigurð um að dempa sig, því í kirkjuna voru komnar konur. Er ekki hugsanlegt að konurnar væru einmitt komnar í kirkju til að heyra klámkjaftinn á Sigga málara?

Nú, á milli klámsagna Sigurðar, dáðust Jón og Sigurður að skurðmyndunum úr dyraumbúnaði Kálfafellskirkju. Þeim var lýst á eftirfarandi hátt í aðfangabók Forngripasafnsins uppi á kirkjuloftinu árið 1964, en eigi höfðu þeir fullan skilning á eðli skurðmyndanna:

Fiskurinn Koi

Ljósm.Þjóðminjasafn Íslands

[Þjóðminjasafnið] 67/1864-25:  Lax, skorinn úr tré, 1 álnar og 15 þumlúnga lángur.  Sumir kalla hann guðlax. Hann hefir verið einkar haglega skorinn, og er mælt, að það hafi gjört Eiríkur nokkur í Holti á Síðu. Lax þessi var þversum yfir sömu kirkjudyrum og ljónin (nr. 66), og sýnir hvorttveggja skraut á byggingum fyrri alda, enda einnig mikinn hagleik manna á þeim tímum.

Útskorni fiskurinn úr Kálfafellskirkju, sem er lágmynd, er hvorki meira né minna en 104 sm. að lengd og 28 sm. þar sem hann er breiðastur. Þetta er þó greinilega enginn lax.

Jón Árnason var glöggur maður en sjóndapur mjög. Kannski hefur hann heldur ekki haft mikil kynni af laxfiski. Fiskurinn er karpi (vatnakarfi) og er lágmyndin vafalítið ættaður austan úr Asíu og líkast til frá Japan.  Japanir fóru snemma að rækta ýmis litafbrigði af vatnakarfanum og munu vera til ein 30 afbrigði af vatnakarfar sem Japanir kalla Koi. Koi er þeir "gullfiskar", sem menn þekkja í almenningsgörðum erlendis og jafnvel á Íslandi. Útskornir vatnakarfar frá Japan og Kína bárust oft til Vesturlanda á 17. öld og síðar.

Vatnakarfinn er mikilvægt tákn í Búddisma. Hægt er að finna alls kyns myndir af þeim í musterum og í líst Austurlanda fjær.  Koi táknar auð og góða auðnu í asískri menningu. Koi er einnig tákn gnægðar, hugrekkis og umbreytingar. Kínversku táknin fyrir gnægð og  fisk eru mjög lík. Koi er er því líklega fjárorð Kínverja.  Vegna hinna mörgu litaafbrigða sem menn hafa alið fram í fiskinum  er hann einnig tilvalið tákn "einingu andstæðnanna" - Yin og Yang, þ.e. alhliða tákn fyrir alla hluti sem innihalda bæði hið góða sem hið illa. Vatnakarfinn hefur mjög flókið mikilvægi í asískri menningu og eru jafnvel álitnir vera goðsagnakenndir. Fiskurinn var sömuleiðis notaður til að tákna baráttu (einstaklingsins) gegn mótbáru til að ná markmiðum sínum, og Koi því sérlega vinsælt tákn á ólgutímum.

Nú, fiskurinn sæmdi sér vel á kirkjuþilinu í Kálfafelli, því fiskur er einnig gamalt tákn Krists.

Fornleifur telur að karfinn útskorni sé vafalítið úr Het Wapen van Amsterdam. Hvort hann er hluti af skreyti skipsins eða asískur gripur er ég ekki viss um.

Í lok júlí í ár (2022) rakst ég á þennan japanska koi (frá 19. öld), á Þjóðminjasafninu í Edinborg. Nokkru síðar sá ég annan líkan á asíska safninu í háskólabænum Durham á Englandi. Hann sá ég fyrst árið 1989, er ég bjó og stundaði nám í Durham. Ljósm. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 2022.

Ljónið af stefni "Gullskipsins".

[Þjóðminjasafnið] 66/1864-24: Tvö ljón, 2 álna og 15 þumlúnga laung skorin úr tré.  Almenningur segir, að þau sé sæljón.  Þau teygja sig líkt og þau sé á sundi: einnig hafa þau einkennilega fætur og mjög grimmilegan einkennilegan svip.  Þau hafa verið mjög haglega skorin, en eru nú mikið skemmd af elli.  Ljón þessi voru sitt hvorumegin við kirkjudyr á Kálfafelli í Fljótshverfi.  Sumir segja, að ljón þessi hafi verið gjör handa kirkjunni af Írum, aðrir segja af Frökkum, en engar sönnur vita menn á því.

Ljónin úr Kálfafellskirkju sem Jón Árnason færði á Forngripasafnið voru reyndar ekki tvö. Þetta er eitt og sama ljónið í tveimur hlutum, þ.e. tvær vangamyndir sama ljónsins, eða tvær lágmyndir sem ætlað var að sýna ljónið beislað við eins konar kassa sem oft myndaði skutstrjónuna á skipum 17. aldar. Kassi þessi var styrktur til að skip löskuðust síðar er þeim var siglt á önnur skip. Ljónsmyndirnar eru nokkuð verkleg eða um 1,68 metri að lengd án halanna. Þetta gæti því vel verið hluti af stefnisdýri (gallíonsfígúru) Het Wapen van Amsterdam. 

Dæmi af stafni Hollensk verslunarskips frá 17. öld. Koparristan er gerð árið 1647 af Wenceslaus Hollar (1607-1677), listamanni frá Bæheimi sem settist að í Niðurlöndum og gerði listagóðar og nákvæmar ristur af skipum: Fyrir neðan er ítarmynd af trjónunni og Kálfafellsljóninu hallað til að sýna hvernig það hefur fyrrum svifið yfir höfin blá í stafni Het Wapen van Amsterdams. Myndir Rijksmuseum, Amsterdam og myndin neðst Þjóðminjasafn Íslands.

Stefnistrjóna af herskipi hollensku sem var stærra en Het Wapen van Amsterdam. Hér sést ljónið aðeins betur. Rista gerð af Wenceslaus Hollar árið 1647. Rijksmuseum, Amsterdam.

Það má líklegast vera orðið öllum mjög ljóst að þessi síendurtekna leit gamalla manna með sjóræningjagen, er út í hött og hálfkjánaleg. Aftur var ýtt, frekar en hitt, undir með þessari vitleysu í fyrra þegar mjög slök heimildamynd birtist um gullskipið (sjá um þá sögu hér). 

Fleiri mikilvæg gögn varðandi Gullskipið

Árið 2020 vakti það því miður ekki verðskuldaða athygli, að Þjóðskjalasafnið setti út á Fésbók sína merkilegt bréf frá 1763 og afskrift af því, sem sýnir svart á hvítu hve mikið gullskipsleitamenn hafa vaðið í villu um staðsetningu flaksins. Bréfið er frá 1763 eða 96 árum eftir að Het Wapen van Amsterdam strandaði. Þá voru menn enn með miklum erfiðismunum að nýta sér efnivið úr skipinu. Þeir sem hyggja í framtíðinni í frekari gullskipsleit, ættu kannski að líta á þessa heimild frá 1763 á vef Þjóðskjalasafnsins.

Sömuleiðis töldu fyrri kynslóð sig vera búna að finna skipið árið 1974, alveg niður við sjávarborð rétt austan Markóss þar sem sem heiti Síki. Þetta kom fram í skýrslu sem bandarískt fyrirtæki gerði fyrir Bandaríska flotann sem vildi vera Íslendingum hjálplegur í fjársjóðaleit. Ekki reyndist neitt vera þar sem menn grunaði árið 1974 að Gullskipið væri.  Sérfræðingsálit bandarísku sérfræðinganna birtist í skýrslu árið 1974 og niðurstaða hennar var mjög neikvæð. Sérfræðingar frá ýmsum löndum töldu það borna vona að finna leifar af Gullskipinu.

Stálþilið mikla sem rekið var niður umhverfis það sem menn héldu vera Het Wapen van Amsterdam. Þar innan í fundu menn togarann Friedrich Albert. Ljósm. RÚV/Sjónvarp 1983.

Síðar, eða árið 1983, "endurholdgaðist" gullskipið leitarmönnum aftur. Þá birtust dollaramerki i augu sumra stjórnmálamanna og með miklum viðbúnaði og gríðarleg styrkjum úr ríkissjóði var sér kastað út í óhemjumiklar framkvæmdir á sandinum. Árangur erfiðisins var þýski togarinn Friedrich Albert frá Geestemünde sem strandaði á sandinum árið 1903.

Niðurstaða skýrslunnar sem bandaríski flotinn gaf Íslendingum var virt að vettugi árið 1983. Leitarmenn fengu tugi milljóna úr ríkiskassanum. Sjóræningjar meðal stjórnmálamanna létu leitarmenn "Gullskipsins" ljúga sig fulla.

Ekki var þó allt slæmt. Stafsmenn Þjóðminjasafnsins komust í ævintýraleit og var Þór Magnússon þjóðminjavörður farinn að trúa því að Gullskipið væri í raun fundið. Þeir fúlsuðu síðan við þýska togaranum sem var það eina sem í sandinum var. Þjóðminjasafnið sat eftir með hvítan Jeppa sem safnið fékk að kaupa með beiðnibleðli vegna ævintýrisins. Hann var löngum kallaður Gullkálfurinn. Menntamálaráðuneytið reyndi ítrekað að fá hann endurgreiddan, en árangurs.

 

Flestir þekkja Hollendinginn fljúgandi sem var þjóðsagna og draugaskip, sem aldrei var til nema í hugum manna. Hyllingar (fata morgana) gætur verið skýringin á skipi því. Gullskip fullorðinna manna sem hafa leikið sér á Skeiðarársandi í dýrasta sandkassaleik Íslandssögunnar, án þess að hafa fyrir því að rannsaka fyrirliggjandi heimildir, er einnig hylling.  

Ef Íslendingar vilja verða ríkir, verða þeir að hafa fyrir hlutunum, líkt og Hollendinga var vani á þeirra gullöld. Íslensku peningatrén visnuðu flest eftir hrunið, enda ímyndunarplöntur. Mér fannst afar furðulegt, að rotnir ávextir þeirra heilluðu Hollendinga sem eru þekktir fyrir að halda vel í aurinn. Vonandi hætta menna að leita að ríkidómi í svörtum sandi Suðurlands og læra að peningar koma aðeins með vinnu, þjófnaði, sem happdrættisvinningar og frá ríkum ættingjum úti í heimi, nema kannski í Nígeríu.

Dr. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 30.10.2022

Mikilvæg viðbót 2. nóvember 2022.

Fornleifur var alveg búinn að gleyma því að meistari Þórður Tómasson skrifaði um ljónið og karfann í bók sinni Svipast um á Söguslóðum (Skrudda 2011; bókina færði mér gamall vinur og grafari m.m. Einar Jónsson, sem vitaskuld hefur gert athugasemd við minnisleysi mitt).

Þórður kallar þó fiskinn guðlax (sem hann er ekki), en telur hann, andstætt Jóni Árnasyni (1864), sem og ljónin hiklaust vera erlent verk og vafalaust vera úr Het Wapen van Amsterdam. Hinn fjölfróði Þórður taldi að ljónin gætu hafa tilheyrt skjaldamerki Amsterdam-borgar sem var rauður skjöldur með miðborða svörtum sem er langsum um skjöldinn miðjan og á honum þrjú X silfruð eða hvít; og að ljónin væru hluti af skutmynd (spegilsmynd) skipsins. Skutljón sem héldu skildi Amsterdam-borgar voru á 17. öld jafnan sýnd þannig að þau horfðu til hliðar, fram í þann sem á lítur, eins og ljónin sem Austuríndíafélagið (VOC) notaðist við, t.d. í skjaldamerki Batavus-borgar síðar Jakarta) í Indónesíu. Þau setja venjulega eina afturlöppina fram fyrir hina. Kannski eru skutljónin enn í Skaftafellssandi, en það er þó fremur ólíklegt. Guðlax (Lampris Guttatus) er sömuleiðis allt annar fiskur en sá sem festur var yfir kirkjudyrum á Kálfafelli.

Þórður Tómasson vísar í bók sinni Svipast um á Söguslóðum (bls. 297) í bréf séra Jóns Sigurðssonar á Kálfafelli (22. jan. 1862 og 1. júlí sama ár) til Jóns Árnasonar biskupsritara og síðar fornmenjavarðar, þar sem hann segir af sendingu gripanna að austan frá Kálfafelli. Séra Jón á Kálfafelli gat einnig fyrr um "trémyndir af tveim ljónum og einn guðlax" í atriði um fornleifar í sóknarlýsingu til Bókmenntafélagsins um Kálfafellssókn í Fljótshverfi sem hann dagsetti á Kálfafelli þann 12. júlí 1859 (Sjá Skaftafellssýsla sýslu- og sóknarlýsingar Hins íslenska bókmenntafélags 1839-1873. Sögufélag. Rv. 1997:180).

Þökk sé meistara Þórði! En einnig Einar Jónssyni og Kristjáni Sveinssyni fyrir upplýsingar og hjálp við að finna ritheimildir um hvernig ljónin og fiskurinn úr Het Wapen van Amsterdam bárust Jóni Árnasyni.

Skjaldamerki VOC-borgarinnar Batavus (Jakarta) á Jövu frá 1651. Skjöldurinn er varðveittur í Rijksmuseum, Amsterdam. Neðst má sjá Guðlax nýkominn í verslun í Reykjavík. Vel gæti maður þegið sneið úr slíkum eðalfiski. Sjá í athugasemdum samtímamynd af Het Wapen van Amsterdam (1653-1667). Sjá vinsamlegast einnig athugasemdir neðst.