Vel grafið og dróni Guðnýjar Zoega

Ég hef áður dáðst að verkefnum Guðnýjar Zoega og félaga í Skagafirði, t.d. að Seylu, þótt samverkamenn hennar hafi reynt að breyta myntsláttusögu Dana á heldur ógagnrýninn hátt með því að halda því fram að Danir hafi slegið koparmynt á tíma sem þeir slógu aðeins silfurmynt (sjá hér og hér). Það var heldur ekki mynt sem þeir fundu.

Rannsókn kirkjurústar í Keflavík í Hegranesi er afar áhugaverður hluti af Skagfirsku kirkjurannsókninni sem staðið hefur yfir síðan 2007, mestmegnis fyrir styrktarfé frá Bandaríkjunum. Ekki fyrir það að þar hafi fundist kirkja og grafir. Það heyrir vart til tíðinda lengur. Hins vegar hafa fornleifafræðingarnir grafið varlega niður að H-1 laginu úr Heklugosinu árið 1104. Svo hefur Guðný tekið í notkun nýtt leikfang, sem verður ómissandi í íslenskum fornleifarannsóknum framtíðarinnar, nú þegar geimverur eru hættar að taka loftmyndir.

Drónamynd Guðnýjar er sko ekki dónaleg. Hún sýnir okkur, hvernig H-1 hefur lagst eins og næturhrím á hringlaga, skagfirska kirkjugarðinn. Sjá má að nokkrar grafir hafa verið grafnar eftir 1104. En þar sem 1104 lagið er yfir, eru líklegast óhreyfðar grafir undir (nema ef gjóskan hafi fokið til).

Vissulega er H-1 askan ekki eins þykk og í t.d. Þjórsárdal,  þar sem ég þekki hana best. Kirkjan í Keflavík er hreint út sagt álíka falleg og kirkjan á Stöng. Skagfirðingar létu ekki þessa gjósku á sig fá frekar en Þjórsdælir og hélst búseta áfram á báðum stöðum.

Gaman væri að fá að sjá grunnmynd af Keflavíkurkirkju í Hegranesi.

Hér er mynd frá rannsókn á kirkjugarði í Keldudal, en þá var ekki kominn dróni. Minnir mig af myndum, að John Steinberg hafi haft með sér dreka, sem lét illa af stjórn í skagfirsku rokinu. Tæki eru misgóð. Drónar eru framtíðin.

Pöntun

Nú væri gaman að fá eins og 2-3 kolefnisaldursgreiningar á ungum einstaklingum (börnum) sem voru greftruð áður en H-1 gjóskan féll, og síðan 2-3 aldursgreiningar á börnum sem voru greftruð síðar. Í raun hafa menn aðeins tekið það sem gefið, að H-1 askan sé úr gosinu árið 1104 - og er það vitaskuld líklegast - en alls ekki fullsannað. Fyrst töldu menn gjóskuna úr gosi árið 1300 og um tíma var talað um 1158 sem gosárið. Með slíkum kolefnisaldursgreiningum af ungum einstaklingum sem létust fyrir og eftir gos, gætum við endanlega gengið úr skugga um aldur H-1.

Heimildir: https://www.facebook.com/icelandscass

Sjáið hér hvernig fornleifafræðingarnir í Skagafirði eru farnir að nota IPad í rannsókninni. Fyrst börn eru farin að nota slíkt á forskólastigi er eins gott fyrir fornleifafræðinga að kunna á þetta amboð, sem þó er enn ekki hægt að grafa með.

Hundur má hann heita

Sænskir fornleifafræðingar og kafarar telja sig hafa fundið leifar flaks danska konungsskipsins Griffen eða Grib(p)shunden sem sökk árið 1495 við strönd Blekinge, rétt úti fyrir bænum Ronneby, þar sem flakið liggur nú á um 10 metra dýpi. Hér er að öllum líkindum kominn upp hluti af skipi sem sigldi á sama tíma og Kólumbus fann Ameríku á skipum byggðum á sama hátt og skipið sem nú er fundið úti fyrir strönd Suður-Svíþjóðar.

Talið er að Griffen hafi verið konungsskip Dana, þ.e. helsta skip flota Hans (Jóhnnesar) Danakonungs. Skipið sökk þegar eldur braust út um borð á ferð þess til Kalmars, þar sem Hans konungur ætlaði sér að ræða við menn um vandmál Kalmarsambandsins, þegar Svíar reyndu að draga sig út úr því. Margir um borð létu lífið áður en mönnum tókst að komast frá borði rétt áður en skipið sökk.

Telja fornleifafræðingarnir sig hafa fundið stafnmynd skipsins sem lyft var af hafsbotni fyrr dag, en rannsóknir fóru fyrst fram á flakinu árið 2001-2.

Áhugavert er að sjá að stafnmyndin (Gallíónsfígúran) er ekki sérlega stór og svo er þetta ekki "grif" (gryphus eða gryphon) heldur vargur eða einhvers konar dreki. Grífon voru skepnur með bakhluta ljóns en arnar og arnarfætur sem framlappir og svo voru þeir vængjaðir.

Venjulega voru stafnmyndirnar tilvísun í nafn skipsins. Má því vel vera að trjóna sem fannst sé af griff eða gribshundi,en á þessum tíma gerðu menn sér þó vel grein fyrir því hvernig sagndýrið gryphus átti að líta út. Skipasmiðurinn sem skar út trjónuna hefur kannski ekki verið með það á hreinu. En stafnmyndin sem nú er komin upp á yfirborðið gæti vel vísað til þess að menn hafi séð dýrið sem skipið er kennt við sem einhvers konar hundsskepnu. Þetta skýrir danski fornleifafræðingurinn Rolf Warming lauslega en ekki nógu fyllilega hér. Ef hann hefur ekki rétt fyrir sér, er hundurinn hugsanlega úr líklega úr öðru skipi - hver veit?

Í dag kom í ljós að "vargurinn" var með annað dýr í kjaftinum, á milli tannanna. Gaman verður að heyra hvaða dýr það er. Er þarna kannski kominn sjálfur Jónas í hvalnum? Það var algengt nafn á skipum fyrr á öldum.

Nú verður trjónan lögð í bað með alls kyns vökvum og síðar þurrfryst. Þannig vonast menn til að geta varðveitt hana um ókominn tíma.

Frá rannsóknum á flakinu

Trjónan komin upp og er með eitthvað í kjaftinum

En dansk historikers dårlige hukommelse

Den 21. juli 2015 afleverede Dr. Efraim Zuroff direktør for Simon Wiesenthal Centers (SWC) afdeling i Jerusalem en anmodning til dansk Politi om en undersøgelse af Helmuth Leif Rasmussens aktiviteter i Hviderusland. Under 2. verdenskrig gjorde Rasmussen, som en meget ung mand i Waffen-SS, blandt andet tjeneste i en lejr nær Bobruisk, hvor hundreder af jøder blev mishandlet og myrdet (se mere om sagen her).

Nu går Rasmussen under navnet Helmuth Rasbøl og bor på Frederiksberg i bedste velgående og ved fantastisk helbred for en 90-årig. Han påstår dog i et interview med Berlingske Tidende i juli 2015, at han ikke længere kan skelne dagene fra hinanden. Det kan han dog godt når han hver onsdag går lange ture i Frederiksbergs have og Søndermarken med andre ældre borgere. Til trods for at være gåholdets nestor med sin 90 år, er Rasbøl atleten i gruppen.

Lejrvagten fra Bobruisk i 2015. Foto Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.

Efraim Zuroff ved Station 1 på Halmtorvet. Foto Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 2015.

Det er på grundlag af oplysninger i bogen En skole i Vold af Dennis Larsen og Terkel Stræde, at SWC har afleveret sin anmodning om en undersøgelse af Rasmussens aktiviteter i lejren ved Bobruisk til de danske politimyndigheder. Dr. Efraim Zuroffs besøg i Danmark vakte naturligvis stor opmærksomhed i Danmark såvel som internationalt. Omverdenen er naturligvis forundret. De kender stadig kun til redningen af jøderne i 1943, som er nu senest er blevet romantiseret ud over aller grænser af Bo Lidegaard (se her).

Statsadvokaten for Særlig Økonomisk og International Kriminalitet er tilsyneladende allerede begyndt at undersøge sagen, og det til trods for at lilleput-partiet Venstre, som leder den mindretalsregering som nu er ved magten i Danmark, har meldt ud at den mangler viljen og tilsyneladende også menneskelig og intelligent integritet til at bidrage til at undersøgelsen skal gennemføres på en ordentlig og ansvarlig måde.

Claus Bundgård Christensen påstår danske myndigheder levede i total uvidenhed.

Dr. Efram Zuroff blev inviteret til at gøre rede for sin mission i Danmark i programmet Deadline, (se her). Deadlines ansvarlige havde også inviteret en dansk lektor for at kommentere. Claus Bundgård Christensen fremsatte blandt andet denne "forklaring":

"... De danske myndigheder på det her tidspunkt, altså politiet, de har slet ikke ressourcerne til at efterforske det her. Man anede det faktisk heller faktisk ikke - man, man, man kender knapt nok til holocaust på det her tidspunkt. Man vidste godt, at jøder var blevet behandlet dårligt. Men, at der var foregået et systematisk, instrualiseret [sic] massemord på de europæiske jøder. Det var man faktisk ikke helt klar over. Altså så, så, så omfanget - det, det havde man simpelthen ikke indblik i - og Europa var faktisk et stort kaos i, i den tidlige efterkrigstiden, så det var faktisk umuligt at efterforske."

Dette svar, foruden at være det rene vrøvl, er efter min mening intet mindre end en falliterklæring fra en af de tre historikere som i 1997 udgav bogen Under Dannebrog og Hagekors. I den bog, som blev præsenteret som en tømmende behandling af de danske mænd som meldte sig ind i Waffen-SS, gav de tre unge kandidater meget få og uklare oplysninger om danske SS-soldaters deltagelse i krigsforbryder. Det var dem mere magtpåliggende at beskrive dem som ofre for arbejdsløsheden i Danmark og for tidsånden i Europa, eller som ganske "almindelige mænd". Men ganske almindelige mænd kan begå massedrab og krigsforbrydelser - også danske mænd.

En huskeliste for Bundgård Christensen

Naturligvis vidste de danske myndigheder ret hurtigt efter krigen meget godt hvad der var sket under nazisternes terrorstyre. Her er en lille huskeliste.

1) Man modtog bl.a. spørgsmål om, hvad der var hændt for de jøder som danske myndigheder udviste 1940-1943. Myndighederne kendte i de fleste tilfælde godt til svaret, som man dog systematisk lod være med at oplyse forespørgerne om. Oplysningerne kom gradvist, og i 1947 stod det politiet helt klart, hvad der var sket, samt hvad Nazis-Tyskland som Danmark så flot samarbejdede med, havde begået af forbrydelser. Men de danske myndigheder forsøgt systematisk at skjule dette samarbejdes værste udfald. Udvisningen af jøder 1940-43 og danske storkrigforbrydelser forsøgte man på alle mulige måder at holde hemmeligt.

2) De allierede styrker i Europa kontaktede i 1945-49 konstant danske myndigheder med henblik på retsforfølgelse af danske krigsforbrydere, samt andre ikke danske forbrydere. Dansk politi, udenrigsministeriet og justitsministeriet modtog hele tiden eftersøgninger efter krigsforbrydere. Dansk politi tog sig med andre myndigheder af flere krigsforbrydere som sad i danske lejre. Man hjalp dem da også til friheden i stedet for at sørge for at få dem retsforfulgt. Man hjalp mordere fra KZ- og udryddelseslejre som var interneret på Mosede fortet til friheden, mens man også i Mosede indespærrede en jøde, Kurt Bolz, så han ikke kunne røbe detaljer om hans umenneskelige udvisning fra Danmark i 1942 - som politimyndighederne deltog i.

3) Dansk presse bragte i efterkrigstiden måske ikke så mange oplysninger fra KZ-lejre og udryddelseslejre som mange andre lande, men mere end nok til at oplysninger om hvad der skete der har trængt ind, endda hos de mest tykskallede politifolk i Danmark.

Da en dansk-jødisk familie efter krigen forhørte sig om Szymon Zajtmans skæbne, så løj de danske politimyndigheder om hans skæbne overfor den jødiske familie. Han blev myrdet i Tyskland efter en udvisning fra Danmark i 1941 foranlediget af danske myndigheder.

Jøden Kurt Bolz blev fængslet sammen med tyske krigsforbrydere på Mosede-fortet syd for København, for man frygtede at han ville gå til pressen med historien om hans udvisning i 1943. Han flygtede fra et tog på vej til Auschwitz i 1943 efter at han var blevet udvist fra Danmark af danske myndigheder. Senere flygtede han også fra Mosede - til Sverige.

Ernst Platzkos (billede) søn, Karel Platzko, blev i 1945 inviteret i audiens hos kronprins Frederik, men myndighederne fortalte aldrig sønnen, om deres brutale udvisning af hans far Danmark. En udvisning som Danmark men ikke Nazi-Tyskland foranledigede. Det var en udvisning som endte med at han blev myrdet. Disse og andre skæbner som det officielle Danmark ignorerede efter at Danmark udviste dem til Nazi-tyskland kan man læse om i bogen Medaljens Bagside (2005).

Gustav Alfred Jepsen fange hos de allierede.

Da denne danske krigsforbryder, Gustav Alfred Jepsen, blev hængt i Tyskland i 1947, bad myndighederne som holdt begivenheden væk fra medierne med alle mulige midler, hans kone og søn om at lade være med at rejse til Tyskland for at være tilstede ved henrettelsen, for derved at forhindre at skabe opmærksomhed om sagen. Det lykkedes de danske myndigheder at holde Jepsens forbrydelser hemmelige indtil 2005. Men man kendte da udmærket alt til dem. Englænderne sendte alle detaljer og undrede sig over Danmarks manglende vilje til at tage på sagen.

Tror Claus Bundgård Christensen, at det danske politi slet ikke så kvinderne fra Ravensbrück som blev kørt gennem Danmark til Sverige i de Hvide Busser i foråret 1945? Her ses de kaste sig over mad i Padborg. Politiet i København var til stede ved den Svenske kirke i København, da busserne gjorde et kort stop der. Formålet med politiets tilstedeværelse var at forhindre at nogen slap væk. Det gjorde Kurt Bolz, som var med i en af busserne. Han blev fanget da han gik til myndighederne for at oplyse at han havde overlevet udvisningen, men blev omgående fængslet i Mosede sammen med tyske krigsforbrydere. Tror Claus Bundgård Christensen, at danske politimænd som sad i Neuengamme og andre KZ-lejre ikke vidste hvad der foregik i nazismens helvede? Hvem har egentlig været Claus Bundgård Christensen professor på universitetet?

Bundgård Christensen og kollegaer ignorerede oplysninger  i 1997.
Jeg tog allerede d. 1. august 1997, skriftligt kontakt (se mine breve her) med en af forfatterne til Under Hagekors og Dannebrog, inden bogen udkom i 1997, hvor jeg bl.a. gjorde venligst opmærksom på krigsforbrydelser begået af danske SS-soldater. Dem kan  høre om i "live" optagelser sendt til Danmark af den islandske SS-reporter, Björn Sv. Björnsson. De findes i DRs arkiv. Jeg sendte forfatterne eksempler på kilder som de kunne have brugt, men når bogen udkom i 1998 glimrede den ved en fuldstændig mangel af gennemgang af danske krigsforbrydelser begået af danske Waffen-SS medlemmer. Niels Bo Poulsen umagede sig ikke ved at svare på mine oplysninger.

I 2003 udkom der i publikationen Denmark and the Holocaust, som jeg også bidrog til (se her) en artikel af de tre forfattere (se her), hvori de gjorde sig mere umage ved at gennemgå krigsforbrydelser begået af danskere i SS-uniform. Men det var blot en overfladeafskrabning.

Bundgård Christensens vattede forklaring

Claus Bundgård Christensen præsentere Danmarks befolkning med en usandhed i Deadline. Danmark fik nemlig lige som andre vestlige lande efterhånden meget detaljerede oplysninger og viden om den nazistiske mordmaskine, som de danske myndigheders samarbejdseksport var med til at smøre. 

Udover det ahistoriske svar som Bundgaård Christensen gav i Deadline d. 21. 7. 2015, er det yderst grinagtigt at være vidne til, at da den udmærkede bog af Dennis Larsen og Terkel Stræde, En skole i Vold udkom i 2014, så for han som en af forfatterne til bogen Under Dannebrog og Hagekors op som anmelder i Weekendavisen og kritiserede Larsen og Stræde for at publicere oplysninger som han påstod allerede var blevet publiceret. I så fald var det ikke i nogen af hans egne værker om danske Waffen-SS medlemmer.

Nogle danskere har det ganske svært ved at indrømme det faktum, at danskere deltog i krigsforbrydelser. Da jeg i 2005 som den første skrev om den mest blodige danske krigsforbryder Alfred Jepsen i Weekendavisen, kom der læserbreve hvori afsenderne proklamerede, at Jepsen som medlem af det tyske "mindretal" ikke var nogen rigtig dansker, selvom han rejste rundt på dansk pas og anså sig selv som dansk borger, og andre hævdede, at danskere ikke havde det engagement og den sammensætning for at blive krigsforbryders sådan som rigtige tyskere og mindretalsdanskere blev det! Står vi overfor en kollektiv dansk eskapisme?

Mange danskere kan stadig ikke se i øjnene, at de udvisninger af jøder og andre som danske politikere og myndigheder foranledigede 1940-43, som jeg beskrev som den første i bog Medaljens Bagside (2005) var statslige mord. Det gjorde Anders Fogh Rasmussen dog, efter at have læst min bog som han havde bad særskilt om inden den formelt udkom. I Mindelunden gav han d. 4. maj 2005 en undskyldning til det jødiske folk. Det var noget andet end de vattede udmeldinger som hans partifæller i Danmarks mindste mindretalsregering nu ytrer i forbindelse med undersøgelse af Waffen-SS mænds forbrydelser. Venstres retspolitiske ordfører har udmeldt, at der i sagen om Helmut Leif Rasmussen/Rasbøl ingen hjælp er at vente fra fra regeringen.

Det er så spørgsmålet, om Venstres nye holdning kommer til at præge Statsadvokaten for Særlig Økonomisk og International Kriminalitets arbejde med sagen. Venstre er, som sagt, til trods for Anders Fogh Rasmussens udmeldinger i 2005, ikke villigt til at belyse de forbrydelser som samarbejdspolitikken med nazisterne medførte. Venstre går tilsyneladende endnu en gang besættelsesmagtens ærinde og beskytter danske krigsforbrydere. Socialdemokratiet og de Radikale følger tilsyneladende med i den dans. De var jo også besættelsesmagtens samarbejdspartier for 70 år siden. Historikere med Radikal tilhørsforhold har nu i snart 15 år forsøgt at fortælle os i en agitationsagtig kampagne, at samarbejdspolitikken som de Radikale bidrog aktivt til, og som danske bødler var en del af, var en velsignelse og redning for danske jøder. Så absurd har historiefremstillingen udviklet sig i dagens Danmark, mens historikere som skriver om ofrene for den politik og kritiserer den bliver udråbt som "moralister".

Da Helmuth Leif Rasmussen stod anklaget for at skyde en dansker på Frederiksberg og endda figurerede som vidne mod andre danskere som arbejdede sammen med ham i mordlejren ved Bobruisk, blev der givet oplysninger om systematisk mord af jøder. Problemet var, at de danske myndigheder ikke var interesseret i oplysninger om dræbte jøder, og mindst af alt danske mord og mordere af jøder. Højtstående danske embedsmænd vidste, at de selv havde bidraget til drab på jøder ved udvisning af 23 af dem i perioden 1940-43. Det var de ikke interesseret i at offentliggøre. Derfor var danske SS-mænds forbrydelser ikke den første prioritet for de danske justitsmyndigheder. De danske myndigheder, samarbejdsregeringens medlemmer, havde jo opfordret til deres deltagelse i Waffen-SS, ved at anbefale unge mænd at melde sig under fanerne.

Kampen for Danmarks image

Der er ingen konspirationsteori i gang, sådan som lektor Claus Bundgård Christensen lod forstå i interviewet i Deadline. Danske embedsmænd tyssede forbrydelserne systematisk ned, både sine egne og andres. Kampen for Danmarks image forårsagede tavshed om jøders lidelser. I stedet nåede lovsangen om redningen af jøder i 1943 et religiøst niveau med tilhørende myter og skrøner.

Men ret skal være ret. Claus Bundgaard sagde faktisk også i interviewet på Deadline, at han havde sympati for de ønsker som er kommet om at man retsforfølger danske krigsforbrydere. Han siger, at de sagtens kan være flere en 20 af dem i live. Han vil dog ikke og har aldrig hjulpet til for at det kunne ske. Det er nemlig sådan, at hvis man har nogle tendenser i den retning, så bliver man anklaget for moralisme og det der er værre. Tak for støtten, Claus Bundgaard Christensen!

Benægtelsen

Så sent som i 2006, da jeg publiceret oplysningerne om krigsforbryderen Jepsen (se her), tog jeg en af justitsministeriets jurister i at lyve om ministeriets kendskab til kilderne om danske krigsforbrydere. Ministeriet skal give samtykke for adgang til disse kilder som opbevares i Rigsarkivet, og har derfor et fuldstændigt overblik over dem med assistance fra Rigsarkivets førende eksperter. Kilderne til Jepsens forbrydelse og rettergang havde jeg allerede fået kendskab og adgang til i britiske og amerikanske arkiver. De danske jurister meddelte derimod mod bedre vidende, eller vildledt af Rigsarkivets arkivarer, at de intet kendte til sagen om Jepsen eller hans navn. Så enkelt er det. Man fortiede sagen helt indtil man ikke længere kunne holde facaden og blev angste for en pinlig presseomtale. Først da jeg afslørede min viden overfor justitsministeriet og påpegede at det ikke gav korrekte oplysninger, var ministeriet villigt til at give mig adgang til sagsakterne, som de tidligere påstod de ikke havde kendt til. 

Men når det ikke kun er embedsmænd i ansvarlige danske ministerier som har forsøgt at holde danske krigsforbrydelser skjulte, men også historikere som vægter historien således at forbrydelserne mod den mest udsatte gruppe i Europa under Hitler-styrets vanvid ikke for prioritet i deres værker, så har vi et problem i Danmark. Romantiseringen af samarbejdspolitikken som man har set hos en gruppe danske historikere er et politisk maskespil, først og fremmest egnet til at hvidvaske politiske partier som i samarbejdet med nazismen deltog i 2. verdenskrigs forbrydelser.

Den plet på Danmarkshistorien kan dog ikke vaskes hvid. Nu indhenter historien en af biprodukterne til den "smukke" danske samarbejde under besættelsen, nemlig lejrvagten i jødelejren, Helmut Leif Rasmussen, også kendt som hr. Rasbøl fra det pæne Frederiksberg. Endda dagbladet Politiken, som styres af hvidvaskningsguruen Bo Lidegaard, bliver nødt til at behandle sagen, selvom avisen har glimret ved sit fravær her i juli 2015, da avisen slet ikke rapporterede fra Dr. Efraim Zuroffs besøg i København.

Saga af sverði - Hrafnkelsdalssverðið

Árið 1897 fann ungur maður fornt sverð í Hrafnkelsdal. Löngu síðar leiddi dr. Jón Hnefill Aðalseinsson mjög góðar líkur að því hver finnandinn hefði verið. Hann hét Benedikt Ísaksson og var vinnumaður hjá Elíasi Jónssyni bónda á Vaðbrekku og síðar í Aðalbóli. Af frásögnum eldri manna sem þekkt höfðu Benedikt, og sem Jón Hnefill hafði tímanlega tal af, er hægt að álykta að sverðið hafi fundist í Skænudal sem er lítill dalur sem gengur vestur og suðvestur inn á múlann sem er á milli Hrafnkelsdals og Jökuldals. 

Þótt Jóni Hnefli hafi þótt mikilvægt og áhugavert að velta fyrir sér hver finnandi sverðsins var og hvar það fannst, þá er eigendasaga þess engu síður áhugaverð, sem og gerð sverðsins. Það tvennt mun aðallega verða rætt hér, því sú saga hefur enn ekki verið sögð að fullu, þótt oft hafi verið skrifað um sverðið og það án vitundar um allar heimildir sem því tengjast.

Nýjar heimildir um um sverðið frá aldamótaárinu 1900 verða hér settar fram í fyrsta sinn. Þær hafa varðveist á því sem forðum var kallað 2. deild Þjóðminjasafns Dana (Nationalmuseets 2. Afdeling) í Kaupmannahöfn.

Ef rétt er að Benedikt Ísaksson hafi fundið sverðið, þá hefur hann eða bóndinn sem hann vann fyrir selt H.I. Ernst apótekara á Seyðisfirði sverðið fyrir 12 krónur. Sverðið endaði síðan á Statens Historiska Museum í Stokkhólmi. Lýsir Kristján Eldjárn því í doktorsritgerð sinni í íslenskum fræðum við Háskóla Íslands, Kumli og Haugfé (1956). Því miður hafði Eldjárn ekki aðgang að öllum skjölum og yfirsást gögn sem ég fann löngu síðar í Kaupmannahöfn á 9. tug síðustu aldar. Hér skal bætt inn í eyðurnar og nýjar heimildar taldar til.

Kaup og sölur

Eigandasöguna gætum við byrjað með skrifum Þorsteins Erlingssonar skálds í blaðinu Bjarka árið 1900. Þorsteinn fór fremur háðskum orðum um að H.I. Ernst hefði haft sverðið af finnandanum án þess að finnandinn fengi nóg fyrir snúð sinn:

Maður fann hjer gull- og silfurbúið sverð, uppi í Hrafnkelsdal nú nýlega og er sagt að hann hafi verið svo sorglega fávís að selja Ernst apótekara það fyrir 12 kr. Eftir því sem af sverðinu er sagt hefði forngripasafnið íslenska gefið manninum að minsta kosti 100 kr. fyrir það og ný er auk þess líklega loku skotið fyrir að það komist þangað og er það illa. (Þorsteinn Erlingsson í Bjarka 5. árg. 1900. 25. tbl. 25.06.1909).

Þessi skoðun Þorsteins fór fyrir brjóstið á apótekaranum sem svaraði nokkrum dögum síðar í öðru blaði, Austra:

Bjarki og hið forna sverð

Í tilefni af því, að föðurlandsvininn, ritstjóra Bjarka tekur það svo ákaflega sárt að vita til þess að forngripasafnið í Reykjavík skuli missa af sverði því er fannst um vorið 1897 í Hrafnkelsdal, - er mér sönn ánægja að því, að hugga ritstjórann með eptirfarandi tilboði: Í 24 klukkustundir frá birtingu þessa tilboðs míns í Austra stendur herra Þorsteini Erlingssyni þetta forna sverð til boða fyrir 112 krónur, hvar af 100 kr. skulu skiptast milli þess sem seldi mér sverðið, og stofnana til almennings heilla hér í kaupstaðnum, eptir opinberlega auglýstri skýrslu. Að sjálfsögðu verður herra Þorsteinn Erlingsson skriflega að ábyrgjast mér, að forngripasafnið í Reykjavík verði njóti sverðsins, þó það kynnu að verða mjög deildar meining milli safnsins og herra Þorsteins Erlingssonar um verðmæti sverðsins. ....

Seyðisfirði, þann 29. júní 1900. H. I. Ernst lyfsali , p.t. eigandi hins forna sverðs. (H.I.Ernst í Austra, 22. tbl. 29.06.1900).

Síðar sama ár skrifaði Ernst apótekari Þjóðminjasafni Dana. Það bréf fann ég í einni af mörgum heimsóknum mínum á Þjóðminjasafnið í Kaupmannahöfn á árunum 1981 til 1986. Líklegast árið 1981. Bréfin sýna, að Ernst hafði ekki aðeins áhuga á að koma sverðinu í verð. Hann leitaði upplýsinga um gerð sverðsins og aldur þess.

1. Nóvember 1900 skrifar Ernst til Arthurs Williams Mollerup sem var yfirmaður 2. deildar Þjóðminjasafns Dana.

H.I. Ernst                                      Seydisfjord, den 1ste Novbr. 1900.

Privilg. Apotheker

Generalagentur for Livsforskikringsselskabet SKANDIA STOCKHOLM

Til Direktören for Nationalmuseets 2d Afdeling, Höjvelbaarne Hr Dr. phil. Mollerup R. af Dbrg. Kjöbenhavn.

Efter Anmodning fra Justitsraad Hansen i Hobro tillader jeg mig herved at fremsende et Fotografi af det i Hrafnkelsdal her paa Island fundne Sværd. Som det vil sees af Fotografiet er Sværdet, der maaler 35 ½ Tommer, en nöjagtig Copi af det i Fabricius Danmarkshistorie Side 38 afbildede Sværd fra Jærnalderen. Tillige findes Sölv og Guld indlagt paa Sværdknappen (synligt på Billedet) og nede ved Haandgrebet. Jeg skal tillige oplyse om, at Rektoren ved Reykjavik Latinskole Dr. phil. Björn Olsen, der har set Sværdet hos mig, formener, at der under Haandgrebet findes Runer, der imidlertid for mit Øje synes at være utydeligere. Som ovenform bemærket, er Sværdet fundet i Hrafnkelsdal, hvor Hrafnkel Freysgode ligger begravet; men yderligere undersøgelser af Stedet gav intet foröget Resultat. - Saafremt Museet paa Basis af de modtagne Oplysninger kan bestemme Sværdets Alder vilde jeg være særdeles taknemmelig for en Meddelelse herom.

Med særdeles Höjagtelse

Ærbödigst

H.I.Ernst

Apotheker og Vicekonsul.

Upplýsingar í þessu bréfi Ernsts apótekara veita okkur vitneskju um að fundarstaður sverðsins var rannsakaður eitthvað frekar eftir fund þess.

Annar maður, Frederik Opffer að nafni, sem var blaðamaður í Køge, á Kjøge Avis, skrifaði sömuleiðis eins konar rógsbréf til Þjóðminjasafns Dana. Hvar hann hefur snapað upp fréttir af kaupum Ernst apótekara á íslensku sverði, er ekki gott að segja.

Kjøge, d. 24. September 1900

Hr. Museumsinspektør Mollerup!

Apotheker H. J. Ernst på Seydisfjord har for nogen Tiden siden af en islandsk bonde kjøbt et ældgammelt Høvdingesværd for 12 kroner. Efter Beskrivelsen skulle det være meget smukt og interessant . Det forlyder, at det er indlagt og bærer Navnetræk, således at man ved, fra hvem ddet stammer. Efter hvad jeg fra sikker Kilde har bragt i Erfaring, agter Apotheker Ernst at sælge Sværdet til en engelsk Samling. Da dette formentlig strider imod Bestemmelserne angående Danefæ, og da det jo var kjedeligt, hvis en antikvarisk Sjældenhed skulde gå ud af Landet for personlig Vindings Skyld, tillader jeg mig at henlede Deres ærede Opmærksomhed på Sagen. Apotheker Ernst´s Fader, fungerende Toldkontrøller Ernst, Vesterbrogade 115(?) vil sikkert kunne give goder Oplysninger derom.

Med særdeles Agtelse                                                                                                                    Frederik Opffer

I uppkasti af bréfi sem Arthur William Mollerup hefur ritað Ernst apótekara þann 12.desember 1900 skrifar hann meðal annars:

... Gennem Justitsraad Jensen har jeg erfaret, at De foreløbigt ikke agter at afstaa sværdet. Paa Grund af den antikvariske Værdi vil jeg dog være Dem forbudnen for en Meddelelse naar De eventuelt skulde faa i Sinde at skille Dem ved det.

Ernst upplýsti greinilega, að hann væri ekki á þeim buxunum að selja sverðið.

Ekkert af þessum síðastnefndu upplýsingum úr Þjóðminjasafni Dana, koma fram í Kumli og Haugfé Kristjáns Eldjárns og þaðan að síður í endurútgáfu á ritgerðinni frá 2000, enda fann ég fyrstur manna þessi bréf og greini fyrstur frá þeim nú. Ég sé nú, þegar ég tek þau fram eftir að þau höfðu safnað hjá mér ryki í möppum, að enginn hefur nýtt sér þau þegar um sverðið í Hrafnkelsdal hefur verið ritað á síðari árum. Aðstandendur endurútgáfu ritgerðar Eldjárns gerðu sér ekki í þessu efni frekar en í öðrum mjög mikið far um að bæta við upplýsingum.

Ernst apótekari lét síðan sverðið. Hvort hann seldi eða gaf það vitum við ekki í dag. En það endaði í Svíþjóð, en Ernst var umboðsmaður SKANDIA líftryggingafélagsins, sem gæti skýrt ferð sverðsins til Svíðjóðar. Samkvæmt sænskum heimildum gaf N. Petersen jústítsráð í Kaupmannahöfn formlega sverðið Óskari 2. Svíakonungi, sem lét það síðan árið 1903 á Statens Historiska Museum i Stokkhólmi. Fékk sverðið safnnúmerið SHM-11537.

Sverðið afhentu Svíar svo Íslendingum árið 1971 eins og t.d. má lesa um hér á forsíðu Þjóðviljans hinn 15. september 1971, ellegar í grein Þórs Magnússonar í Árbók Fornleifafélagsins 1971. Ekki gat það talist til gjafar sænskum lögum samkvæmt, en það er nú á Íslandi til ævarandi varðveislu (ständig deposition). Þann 14. september 1971 fékk Þór Magnússon sverðið í hendur, og hefur það síðan verið varðveitt á Þjóðminjasafni Íslands og er enn skráð með sænsku safnnúmeri með öðrum upplýsingum (í Sarpi) sem er hins vegar mjög ábótavant.

Dæmigerð VLFBERHT áritun,er þó ekki á íslensku sverði.

+VLFBERHT+ sverð

Sverðið sem kennt er við Hrafnkelsdal, þótt það hafi fremur fundist í Skænudal, er með svo kallaðan VLFBERHT brand - að því er talið er. Það telur dr. Kristín Sigurðardóttir forvörður, núverandi forstjóri Minjastofnunar Íslands. Kristín telur sig einnig hafa fundið VLFBERHT-áletrun á hinu fagra sverði (Þjms. 557) sem fannst árið 1868 í kumli að Hafurbjarnarstöðum, sem er nærri Sandgerði. Sömuleiðis telur Kristín sig hafa fundið VLFBERHT-áletrun á brandi sverðs sem fannst í Baldursheimi í Mývatnssveit (Þjms. 2), en mér vitandi hefur Kristín ekki birt neitt því til stuðnings.

Kristín Sigurðardóttir forvörður hefur birt þessa meintu VLFBERHT áletrun á sverðinu frá Hafurbjarnarstöðum, eða réttara sagt leifar hennar, því greinilega er ekki mikið eftir af henni. Líkast til er þetta áletrun á lélegri eftirgerð af VLFBERHT brandi.

Sverðið frá Hafurbjarnarstöðum. Ljósm. Þjóðminjasafn Íslands.

Sverðið frá Baldursheimi er mjög illa farið og með ólíkindum að inngreipt VLFEBRHT-"tauschering" á yfirborði brandsins hafi varðveist. Sönnun fyrir því væri vel þegin! Skuggar á lélegri röntgenmynd frá 1979 eru ekki nóg. Teikningin var gerð af A. Gíslasyni.

 

VLFBERHT eða ULFBERHT sverð voru upphaflega hágæðasverð sem framleidd voru úr hágæðajárni sem flutt var til Evrópu frá Íran eða jafnvel alla leið frá Indlandi. Gæði járnsins voru meiri en þess járn sem unnið var í Evrópu, þar sem í Asíu kunnu menn að hita málminn með viðbættum kolefni í 1300-1400 gráður í lokuðum deiglum í lengri tíma. Við það styrktist járnið til muna og getur talist til stáls. Egg branda úr slíku járni voru harðari, og þar sem sverðin voru í notkun voru VLFBERHT-brandar taldir bera af öðrum sverðum. Sverðin þekkjast m.a. á því að merki með nafninu VLFBERHT hefur verið grafið og greipt með mýkri málmi (danska tauscheret, enska incrusted, sjá meira um tæknina hér) efst blóðrefilinn nærri tanga brandsins. Hinum megnin var skreyti með með XX- og II-laga táknum (sjá mynd neðar).

Fyrir nokkrum árum birti breskur vísindamaður Alan Williams að nafni, sem starfar við The Wallace Collection i London, niðurstöður sínar á rannsóknum á járninu í Ulfberht-sverðum (sjá hér). Williams uppgötvaði að norrænir menn eða aðrir fóru fljótt að falsa VLFBERHT branda. Að sögn William má oft sjá það á áletruninni, jafnt sem efnagreiningunni á járninu. Eftirgerðir voru með ranga stafsetningu á "brandinum" og minna innihald kolefnis í járninu. Að svipaðri niðurstöðu hefur fornleifafræðingurinn Anne Stalsberg komist, án málmrannsókna, en hún hefur aftur á móti sýnt fram á breytingar og úrkynjun á áletrunum, sem virðast haldast í hönd við verri gæði brandanna þegar fram líða tímar og fölsuð merkjavara kemst á kreik.

Voru hin þrjú íslensku "VLFBERHT-sverð" merkjavara eða evrópsk soraframleiðsla?

Hvort gæði sverðanna frá Hrafnkelsdal og Hafurbjarnarstöðum hafi verið góð eða léleg, eða hvort inngreipt áletrunin sé úrkynjuð eður ei, veit ég ekki nógu gjörla til að geta sagt frá því. Áletrunin á brandinum frá Hafurbjarnarstöðum gæti þó bent til þess að sverðið hafi verið úr deigara járni en "ekta" VLFBERHT-merkjavara, sé gengið út frá niðurstöðum Alan Williams og Önnu Stalsberg.

Árið 1979 lét Kristín Sigurðardóttir röntgenljósmynda sverðin og þá komu mjög ógreinilegar áletranir í ljós. Hugsanlega hefur hún skrifað meira um þær löngu síðar í doktorsritgerð sinni, en ekki greinir hún þó frá því í frásögnum sínum af Hrafnkelsdalssverðinu sem birst hefur eftir að hún var rituð, t.d. í þessu riti, sem því miður inniheldur fjölda missagna og rangfærslna.

Greinilegt er að menn á Norðurlöndum, eða víkingarnir, (ef menn vilja halda í það kjánalaga safnheiti), hafa greinilega verið sólgnir í merkjavöru eins og helbeitt VLFBERHT-sverðin. Þeir hafa fljótlega séð sér færi á að falsa slíka hágæðavöru. Hér að lokum birti ég skopmynd sem einn snjall blaðteiknara Berlingske Tidende í Danmörku teiknaði er fréttin af niðurstöðum Alan Williams birtist í því blaði hér um árið.

Merkjavöruprinsinn Valiant og Hrafnkell Freysgoði með linan VLFBERHT sinn í Skænudal?

Heimildir

Jón Hnefill Aðalsteinsson 1981. Sverðið úr Hrafnkelsdal. Árbók hin íslenzka Fornleifafélags 1981, bls. 40-47.

Kristján Eldjárn 1956. Kuml og Haugfé í heiðnum sið á Íslandi. Akureyri 1956. (Bókin endurútgefin árið 2000 með mjög takmörkuðum viðbótum og litmyndum).

Þór Magnússon 1971. Endurheimt Fornaldarsverð. Árbók hins íslenzka Fornleifafélags 1971, bls. 86-90.

Kristín Sigurðardóttir 1981. Tvö ný Ulfbert sverð? Ljóri 2. árg. 1. tbl. Nóv. 1981, bls. 7.

Kristín Sigurðardóttir 1994. Sverð frá Hafurbjarnarstöðum. Gersemar og þarfaþing. Þjóðminjasafn Íslands og Hið Íslenska Bókmenntafélag 1994, bls. 22-23.

Stalsberg, Anne. The Vlfberht sword blades reevaluated. Jenny-Rita [Næss]: Et utradisjonelt skrivested. Stavanger, Norway. Afmælisrit til Jenny-Rita Næss sem birst hefur á netinu. [Árstal útg. ekki fundið]

Williams, Alan R. 2007, ‘Crucible Steel in medieval swords’, Metals and Mines: Studies in Archaeometallurgy (London, 2007), pp. 233-241.

Skjalasafn Nationalmuseeet Kaupmannahöfn 2. Afdeling (Nú Afd. for Middelalder og Renaissance): Mál 317/00 [1900] merkt: Island; Sværd fra Vikinge-tiden.

Annar fróðleikur:

Hér er því haldið fram, að járnið í Ulfberht sverðum séu alls ekki úr Austurvegi, heldur hágæðastál ættað úr Taunus fjöllum í Þýskalandi. Sjá enn fremur hér. Samkvæmt Robert Lehmann er mikið arsenik í járni Ulfberht sverða. Það telur hann útiloka austrænan uppruna stálsins. Mér sýnist það ekki fara efnafræðingnum vel úr hendi að leika fornleifafræðing.

Áhugaverð fræðslumynd um VLFBERHT sverð, sem Jón Steinar Ragnarsson benti mér á á FB. Fræðslumyndin birtir niðurstöður Önnu Stalsberg án þess að nefna hana á nafn, en annars er þetta ágæt fræðsla og skemmtun:

 

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 2015 © Varist falsanir og eftiröpun.

Að varðveita eða ekki að varðveita

Eitthvað virðast boðskiptin milli verktakafyrirtækisins með mikil- mennskubrjálaða nafnið "Fornleifastofnun Íslands" og hins duglitla ríkisbákns Minjastofnunar vera slök. Það vita þó allir í fornleifageir- anum, að dr. Adolf Friðriksson hjá FÍ og Kristín Sigurðardóttir hjá MÍ hafa lengi eldað grátt silfur, öllum í stéttinni og ráðuneytunum til ama og leiðinda. Þetta er líklega bara ný senna í gamalli og leiðinlegri sögu sem þau hjúin hafa mest sett mark sitt á.

Finnst Fornleifi einnig skondið, að umsjónamaður rannsóknarinnar í upphafi, Lísabet Guðmundsdóttir, sé hvergi nefnd á nafn í fréttum síðustu vikna. Má hún ekki tjá sig við fjölmiðla lengur?

En eins og fornleifafræðingum er enn ljóst, þá er ekkert öruggt með aldur skálans sem nú er fundinn. Skrítið finnst mér, að talað sé um landnámsrúst, þegar ekki liggja fyrir nákvæmar aldursgreiningar. Að aldursgreina út frá bogadregnum veggjum er ekki góð aðferð og ekki nákvæm, því bogadregnir veggir eru notaðir í svo langan tíma. Enn síðri til tímasetninga eru snældusnúðar (eins og fyrr var rakið).

Það er um að gera að flytja gamla Iðnskólann upp á Árbæ. Undir honum og gengt honum á bílastæðinu eru ugglaust frábærar minjar sem ég tek að mér að rannsaka ef menn vilja. Þar stóð miklu síðar hús sem brann árið 1967 meðan að Flosi Ólafsson bjó í húsinu. Ekki svo að skilja að það hafi verið Flosi sem stóð fyrir brennunni. Hann var í Þjóðleikhúsinu. Svo verður hægt að hafa kaffistofu, ráðstefnusal og sýningu í forna Iðnaðarbankanum, sem hvað byggingarlist varðar er eitt besta dæmi um hreinræktaðan kúbisma sem við höfum á Íslandi. Arkitektinn hafði sykurmola á Hressingarskálanum sem fyrirmynd.

Svo er ugglaust komin upp erfið staða fyrir Kristínu Sigurðardóttir hjá Minjastofnun, þótt hún hafi alltaf verið þjónkunargjörn undir fólk sem á kapítalið og sem stjórnar ferðamannaiðnaðinum. Kapítalið er nefnilega einnig farið að tala um gríðarstóra landnámssýningu á einhverju sem kannski er frá landnámsöld og kannski síðar. Við verðum bara að hafa í huga, að ferðamenn sem skoða Landnámssýninguna + Lækjargötuskálana munu stefna íslenskum yfirvöldum fyrir formalínseitrun eftir dvöl á íslandi. Ég hef heyrt um fólk sem fær ofnæmiseinkenni á húð eftir að hafa heimsótt Landnámssýninguna.

Það er vandasamt verk að varðveita skálarústir. Það kostar allt að 700.000.000 krónum á rúst, ef ekki meira. Það verðlag var ákveðið af sjálfri Kristínu Sigurðardóttir hér um árið og hefur örugglega hækkað. Sel það ekki dýrara en ég keypti það í grein sem kallast 700.000.000 króna rúst sem og í þessari grein.

Minni ég hér með Kristínu Sigurðardóttur á, hve dýr eru Drottins verk, ekki síður en mannanna.

Ákvörðun um minjar ekki verið tekin

Mótmæli fyrr og síðar

Bandaríski herinn er löngu farinn og þeir sem hötuðu BNA og NATO hafa heils hugar snúið hatri sín að Ísrael í hjáverkum við stuðning sinn við skátasamtökin Hamas á Gaza sem halda heilli þjóð í gíslingu trúarofstopa og ofbeldishyggju.

En heimurinn hefur breyst. Þó ekki meira en svo, að sum mótmælaskiltin sem notuð voru þegar BNA og NATO voru fjandinn væri enn hægt að nota í dag, væru þau enn til. En líklega væri ekki sama fólkið sem bæri þessi skilti í dag og sem gerði það þá, með nokkrum undantekningum þó. 

Skemmtilegt þykir mér að skoða gamlar ljósmyndir frá íslenskum mótmælum gegn  "heimsvaldastefnu NATO". Í Þjóðminjasafni er varðveitt töluvert safn ljósmynda Vilborgar Harðardóttur, sem börn hennar (þ.m.t. Mörður Árnason) gáfu safninu að henni látinni. Þótt skiltin og borðarnir hafi verið brennd á báli gleymskunnar, eru prýðisgóðar ljósmyndir Vilborgar heitinnar ágætur vitnisburður um þann tíma sem hún ljósmyndaði. Þar á meðal eru áhugaverðar myndir frá mótmælum vinstrimanna og herstöðvarandstæðinga á NATO-fundi í Reykjavík 24.6. 1968.

Eins og sjá má efst, var Grikkland mönnum hugleikið á þeim árum, þegar landið var í hers höndum. Fánanum væri einhver tilbúinn að veifa í dag í vanda Grikklands undir ESB-fasismanum. Meðal fyrrverandi sósíalista sem nú dýrka margir hverjir ESB væri þó líklega erfitt að finna marga sem telja prýði af þessum fána í ESB-glansklisjunni sem fests hefur á nethimnu þeirra. 

Fólk, sem til var í að færa ESB Ísland á silfurfati sem eins konar tryggingu í Icesave málinu, á víst mjög erfitt með að sýna Grikklandi stuðning í dag. Hefur þetta fólk svikið málstaðinn? Ja, sumt að því var reyndar ekki fætt, eða á bleyjualdrinum þegar þessi mynd var tekin. Hún sýnir göngumenn á leið til Hótel Sögu, þar sem NATO-fundurinn var haldinn.

Ísland fyrir Íslendinga. Þarna þekkjast ýmsir, m.a. Gísli Gunnarsson og Auðun H. Einarsson smíðakennari (sjá hér). Með þekkingu mína á þeim heiðursmönnum tel ég víst að þeir hafa meint annað með því en fólk gerir í dag enda Gísli kominn af fólki sem aðstoðaði gyðinga í nauð.

Skoðið skiltin: "ÍSLAND fyrir ÍSLENDINGA". Ekki þætti slíkt slagorð kórrétt í dag meðal þeirra sem mótmæltu NATO í júní 1968. Í dag myndu kannski framsóknarmenn bera slík skilti.  Maður getur líklega leyft sér að spyrja. Er tvískinnungur að leysa vinstrisinnaða Íslendinga upp? Mér sýnist það.

Gísli Gunnarsson prófessor emeritus, er einn helsti og heitasti stuðningsmaður byltingar Palestínumanna gegn Ísrael, þjóðríki gyðinga, og notar hann mestan tíma sinn nú orðið til að deila við og fræða menn um skoðanir sínar á því á fasbók sinni.  Gísli hafði sig mikið í frammi í mótmælunum gegn "Heimsvaldastefnu Bandaríkjanna", sem færðust frá Hótel Sögu til Háskóla Íslands, þar sem lögreglulið borgarinnar lét til skarar skríða gegn mótmælendum. Löggurnar tóku "þennan lýð" ekki neinum vettlingatökum eins og sjá má og, aumingja Gísli var færður í fangarútu með kverkartaki.

Komdu hérna væni. Gísli Gunnarsson sagnfræðingur og byltingarsinni fær að kenna á hrottaskap laganna varða.

Sjáið svo þessa mynd. Hún er frá mótmælum gegn NATO og tveimur skipum herafla bandalagsins í Sundahöfn árið 1979. Þar var fólk líka tekið með kverkartaki af sömu löggunum og höfðu sig frammi árið 1968,og fært í rútu löggunnar.

Fornleifur gamli telur sig þekkja vandræðagemlinginn á myndinni hér til hliðar, sem gerði sig líklegan til að kasta grjóti í herafla Atlantshafsbandalagsins tveimur mánuðum fyrir stúdentspróf sitt árið 1979. Útsendari CIA hjá Mogganum tók mynd af honum við söfnun steinanna. Þessi frumstæði ungi maður, sem var þó svo útsjónasamur að sleppa við að fara í rútuferð með löggunni, tilheyrði auðvitað rumpulýðnum í MH, þar sem hann eyddi tíma sínum þegar hann var ekki að plotta byltingar. Í Sundahöfn bar hann plastpoka með latínuglósum úr ræðum Ciceros í einni hendi og stein í hinni. Hann var upp frá þessum degi kallaður "Borgarskæruliðinn" (sjá frekar hér)

Menn telja að hann geymi enn vopn í skápum eða uppi á háalofti og sé brennuvargur í skrautgarði broddborgaranna. Menn spáðu því á sínum tíma, að hann gerðist meðlimur í Brigade Rossa. En sjá, allt tekur enda. Þessi hrokkinhærði æringi er nú hinn argasti stuðningsmaður Ísraelsríkis (sem hann var reyndar líka árið 1979 og fyrr) og skilur ekki þá sem kasta steinum gegn ofurafli en um leið styður hann vitaskuld ekki uppruna síns vegna hina skítlega möntru þjóðernissinna og sósíalista :"Ísland fyrir Íslendinga".  Hann telur að öll mótmæli séu holl. Þeir sem völdin hafa, hvar sem það er í þjóðfélaginu, verðskulda þau ekki alltaf. Ef ekki er hægt að bylta þeim, er þeim dauðilla við að það sé minnst á skítlegar aðferðir þeirra til að ná völdum eða komast í stöður. Slíkt verður að skrá og birta og leita réttar síns, en ekki bara berja á potta og pönnur, gaula og garga eins og menn tóku upp þegar brann við í bönkunum.

Fornleifur hefur ekkert á móti skoðunum þessa unga, villta manns, bara ef hann blandar sér ekki í fornleifamálin. Þar er nógu mörgum steinum safnað og kastað fyrir, svo ekki sé talað um tvískinnunginn, valdabaráttuna og keppnina um að komast í sjónvarpsfréttirnar með eins fjarstæðukenndar yfirlýsingar og mögulegt er.

Bendi ég áhugamönnum um fornleifafræði, byltingu og steina að bíða spennta eftir næstu færslu, sem fjallar um steina og fornleifafræði og verður greinin vitaskuld steinhörð og byltingarkennd ádeila.

Að lokum birti ég hér mynd af skælbrosandi andbyltingarmanni (lengst til hægri), sem mótmælti gegn þeim sem mótmæltu NATO árið 1968. Vilborg náði einnig mynd af honum. Þessi grallaralegi maður hefur svo um munar reynst vera áhugamaður um steina eins og fyrrnefndur menntskælingur í Sundahöfn, og tekið þátt í að búa til nýlegar fornleifar eins og frægt er orðið. Svo við ljúkum Alfa í sömu fánalitunum og Omega, þá er hann næstum því eins grískur og fáninn á efstu mynd. Kanelás hét hann, en kallar sig dags daglega Johnsen. Það vekur hins vegar meiri athygli mína, að mótmælin gegn NATO eru kölluð mótmæli í skrá Þjóðminjasafns sem birtist á Sarpi, en mótmæli Heimdellinga gegn mótmælum NATO deginum áður eru kölluð óeirðir og ólæti. Svona er nú margt skrítið í sarpinum.

Við lifum í pólitískum heimi

Sómi yrði af garðinum

Það er engum vafa undirorpið að þetta mannverki eru meðal heillegustu fornleifa sem varðveist hafa í Reykjavík. Hann yrði mikil bæjarprýði og ugglaust áhugaverður staður að skoða fyrir ferðamenn sem og bankastjóra Seðlabankans, frekar en hallir úr gleri, járni og steypu.

Mikil skömm og synd væri að varðveita garðinn aðeins að hluta til. Þessi garður sem forfeður sumra Reykvíkinga tóku þátt í að byggja er meðal mestu mannvirkja 20. aldarinnar á Íslandi.

Vonandi er, að græðgiskallar eyðileggi ekki þessar minjar með bílakjöllurum og Babelsturnum.

Nú verður Minjastofnun líka að standa sig, ekki síst Kristín Sigurðardóttir, forstöðumaður. Hún má ekki gefa eftir pólitískum þvingunum eins og hún hefur gert svo oft áður. Hér um árið þegar 1-2 einstaklingar áttu að sjá um minjavörslu þá sem 15-20 sjá um nú, þurfti Össur Skarphéðinsson ekki annað en að hringja sem ráðherra í settan Þjóðminjavörð og þusa, til að fara í kringum þjóðminjalögin. Kristín var fengin til að skrifa annað álit en ég hafði skrifað á staðsetningu sumarbústaðs apótekara, samflokksmanns Össurar og fuglaskoðara. Sumarhúsið var reist of nærri fornleifum og jafnvel ofan a þeim, sem og í trássi við náttúruverndarlög, og á einum fegursta stað landsins (sjá frekar hér).

Þó að faðir Stínu, Siggi Halldórs í ÁTVR, og frændur hafi aðeins leikið sér að bolta fyrir framan námuna þar sem mulið var grjót í hafnargerðina, verðum við að vona að hún valdi og afkasti einni almennilegri verndum fornminja í stöðu þeirri sem hún gegnir sem forstöðumaður Minjastofnunar Íslands.

Fyrir tíma garðs. Ljósmynd tekin á 19. öld.

Hafnargarðurinn verði varðveittur

Hótel Hörmung í Lækjargötu

Kallað hefur veið til samkeppni um hótelbyggingu sem á að gnæfa yfir Lækjargötunni. Vinningshafinn hefur skapað gráan og ljótan kassa. Þetta er með því ljótasta sem maður hefur séð í mörg ár.

Í bílageymslunni eða á hórubarnum Læknum í kjallaranum verður fornleifadyngja, þar sem haugafullir Japanar og Þjóðverjar geta dásamað snældusnúða og ryðgaðan nagla Landnáms-Ingós í kassa úr skotheldu gleri eða plasti, og síðan tekið landnámslagið í nefið.

Byggingin sem hefur verið valin fyrir Hótel Snældu er algjör hörmung og líkist mest skotbyrgi úr síðari heimsstyrjöld. Hin ljósa ímynd Lækjargötunnar verður algjörlega eyðilögð með þessu óeðli, jafnvel þótt menn ýti á glow-knappinn í photoshop á hugsýn arkitektafjandanna sem unnu keppnina.

Þetta monster, sem ætlunin er að reisa í Lækjargötu, verður ljótt minnismerki um "minjavernd" á Íslandi. Skömm og hörmung. Þetta verður að stöðva ef hægt er. Hvar er Simmi húsaverndari nú? Kannski er hann hluthafi?

Sjáið hér sum viðbrögðin á FB minni við hótelgarminum sem menn dreymir um til að mala evrur með.

Skammarleg vinnubrögð

Oft er fljótlega hægt að sjá, hvort gæði fræðigreina eru ásættanleg með því einu að athuga, hvernig farið er með heimildir. Ég læt mér jafnvel stundum nægja að skoða hvernig fornleifafræðingar og aðrir vitna í ritverk mín ef þau koma við sögu í vinnu annarra.

Oftast gera menn það siðlega og eftir gildandi reglum. En því miður hef ég upplifað annað. Þegar ég uppgötva vankanta á vinnu annarra þegar að mér snýr, er ég ekkert smeykur við að segja frá því. Ég hef t.d. greint frá því hvernig ungprófessor í HÍ í samvinnu við aðra gerði sig sekan um fræðilega óásættanleg vinnubrögð í tilraun sinni og annarra að gera skoðanir og niðurstöður mínar um aldur byggðar í Þjórasárdal að sínum (sjá hér).

Tilvitnanafúsk - Cambridge style?

Árið 2012 birtist greinin "The Roles of Pit Houses and Gendered Spaces on Viking-Age Farmsteads in Iceland" í hinu virta tímariti Medival Archaeology (56:2012) (sjá greinina hér) Ef tímaritið hefur áhyggjur á copyright-rétti greinarinnar, bendi ég þeim á að hafa samband svo ég geti sagt þeim frá gæðum greinarinnar sem þeir birtu. Það geri ég gjarna opinberlega á ensku og öðrum tungumálum.

Höfundur greinarinnar er Karen Millen (sjá mynd) og fjallar greinin um jarðhýsi og notkun þeirra. Í þessari annars áhugaverðri, en samt mjög ófullnægjandi grein með of mörgum fyrirframákveðnum tesum og vanþekkingu á því hvar jarðhýsi hafa fundist á Norðurlöndum, uppgötvaði ég, að vitnað var í mig. Þótti mér þetta afar undarlegt, því ég hef ekki hreyft svo mikið við þeirri frumtilgátu minni, að hugsanlega hafi fundist hluti af jarðhýsi á Stöng í Þjórsárdal. Það kemur aðeins fram í einni áfangaskýrslu minni frá 9. áratug síðustu aldar, og svo ekki meir, því ekki hef ég haft tök á því að rannsaka málið frekar. Nei, ekki var það nú hugsanlegt jarðhýsi á Stöng sem Milek ritaði um er hún vitnaði í ritverk mín í grein sinni um jarðhýsi.

Karen Milek fornleifafræðingur frá Kanada, sem starfar sem ungprófessor við Háskólann í Aberdeen, og segist sérhæfa sig í Íslandi, vitnar í stutta, 35 síðna, ljósritaða rannsóknarskýrslu (sjá ljósmynd neðar) sem ég skrifaði fyrir Vísindaráð árið 1991, eftir að ég hafði látið gera AMS kolefnisaldursgreiningar við Háskólann í Uppsölum með stuðningi frá Vísindaráði. Skýrslan var gefin Þjóðminjasafni Íslands, en ekki til þess að menn væru að klæmast á niðurstöðum hennar í bresku tímariti.

Karen Milek hefur m.a. fengið Ph.D. gráðu út á þessa grein sína við Háskólann í Cambridge. Slíka gráðu er hægt að fá þegar menn skrifa greinar sem innihalda gallaða og algjörlega innistæðulausa tilvísun í "upplýsingu" í skýrslu eftir mig sem ber heitið Kolefnisaldursgreiningar (AMS) á sýnum frá fornleifa- rannsóknum í Þjórsárdal.

Mér til mikillar furðu vitnar Karen Milek í atriði (sjá bls. 87) sem alls ekki er að finna í skýrslu minni sem hún þykist vitnar í. Hún er að fjalla um jarðhýsi að Gjáskógum í Þjórsárdal. Ég fjalla alls ekkert um þann stað í skýrslu þeirri sem hún vitnar í. Milek láist einnig að greina frá því, að ritverk mitt sé ljósrituð skýrsla til Vísindaráðs og tileinkar hana ranglega Þjóðminjasafni Íslands (sjá heimildaskrá í grein Mileks, bls. 129). Þetta síðasta atriði sýnir mér, að annað hvort hefur Milek aldrei haft skýrslu mína á milli handanna, eða að hún kann alfarið ekki með rétt mál að fara.

Ekki er nóg með að rangt sé vitnað í eitthvað sem alls ekki stendur í skýrslunni, sem höfundur þykist vitna í; Einnig er sagt að skýrslan mín sé frá 1989. Umrædd skýrsla er frá 1991 og kemur það mjög greinilega fram á kápu skýrslunnar innanverðri, sem og af fylgiskjölum sem birt eru í skýrslunni.

Þetta eru einstaklega sóðaleg og óvandvirk vinnubrögð, höfundi og háskóla hennar til lítils sóma. Vona ég að Karen Milek biðjist formlega og opinberlega afsökunar á þessu í athugasemdum hér fyrir neðan, sem verða opnar í 50 daga frá birtingu greinar minnar.

Það er einfaldlega ekki rétt með farið hjá kanadíska fornleifafræðingnum Karen Beatrice Milek. Í téðri skýrslu eftir mig, sem Milek hefur greinilega aldrei lesið, þar sem hún getur ugglaust ekki lesið íslensku eða önnur Norðurlandamál sér til gagns, stendur ekkert um Gjáskóga eða aldursgreiningu á 1104 laginu. En það segist hún vitna í. Hvernig hún leyfir sér að halda því fram í ritgerð sem hefur verið dæmd hæf sem hluti af Ph.D. gráðu, er mér óskiljanlegt. Það er vitaskuld vandamal háskólans í Cambridge, en fyrst og fremst vandamál Mileks og þeirra fornleifafræðinga á Íslandi sem fóðra hana með röngum upplýsingum í algjöru ólæsi hennar á íslenska menningarsögu og fornleifarannsóknir.

Eða bara íslenskar aðferðir?

Mig grunar auðvitað, hvaðan þessi meinloka hjá Karen Milek er komin og kann engan annan að nefna sem heimildamann hennar en Orra Vésteinsson, sem Milek hefur starfað með. Meðal annarra þakkar hún Orra fyrir aðstoð við gerð ritgerðar sinnar í Medieval Archaeology. Prófessor Orri hefur einmitt framið sams konar heimildamisnotkun á því sem ég hef ritað.

Milek gæti vitaskuld einnig hafa gert þessa villu án nokkurrar hjálpar. Margir aðrir Íslendingar hafa lesið greinina yfir og lánað í hana efni. Enginn þeirra hefur séð þessa yfirlýsingargleði fornleifafræðingsins og tilvitnun í grein sem ekki inniheldur upplýsinguna sem vitnað er í. Það er neyðarlegt.

Grein Mileks má vel vera hin besta smíð, fyrir utan soralega yfirreið á niðurstöðum mínum. Hún heldur því t.d. fram jarðhýsin hafi verið "dyngjur" kvenna, þar sem konur sátu og ófu og unnu með ull - þótt ekki vilji ég útiloka að karlar hafi einnig unnið slík störf. En í doktorsritsmíðum vitnar maður ekki í eitthvað sem ekki hefur verið skrifað, og heldur ekki rangt í það sem hefur verið skrifað. Ef það eru munnlega upplýsingar, ellegar bréf sem maður vitnar í, eru til reglur fyrir slíkar tilvitnanir.

Siðareglur

Að lokum leyfi ég mér að vitna í "siðareglur" Félags Íslenskra Fornleifafræðinga, sem ég er ekki meðlimur í m.a. vegna þess að siðareglurnar hafa verið brotnar svo oft gegn mér og öðrum, að ég tel þær vera tvískinnung og yfirskin fyrir siðleysi sem viðhefst í íslenskri fornleifafræði :

6. Fornleifafræðingum ber að sýna vinnu annarra fornleifafræðinga tilhlýðilega virðingu og mega ekki eigna sér verk þeirra eða hugmyndir.
7. Fornleifafræðingar skulu í starfi sínu forðast óheiðarleika og rangfærslur. Ekki skulu þeir vísvitandi leggja nafn sitt við neinar athafnir af því tagi og ekki heldur umbera þær hjá starfsfélögum sínum.

Vonandi munu erlendir fornleifafræðingar sem vinna á Íslandi, og sér í lagi þeir sem ekki eru læsir á íslensku, kynna sér þessar reglur og læra. Því þær eru ágætar ef maður heldur þær. Margir Íslendingar hafa víst aðeins lög til að brjóta þau (sjá hér hvernig prófessor brýtur siðareglur fornleifafræðinga).

Erlendir fornleifafræðingar á Íslandi

En verri dæmi eru til um siðleysi erlendra fornleifafræðinga á Íslandi. Eitt sinn börðust bandarískir fornleifafræðingar sem leyft hafði verið að vinna á Íslandi innbyrðis líkt og hafin væri ný Sturlungaöld. Heimtufrekur stóramerískur imperíalisti, Thomas McGovern að nafni, sem síendurtekið braut fornleifalög á Íslandi reyndi t.d. allt sem hann gat til að bola öðrum bandarískum fornleifafræðingum, t.d. Kevin Smith, burt úr rannsóknum á Íslandi. "Iceland was not big enough for other American Archaeologists than Tom McGovern" virtist vera mottóið.

Íslendingar sem hann taldi í vegi sínum fengu líka að kenna á miskunnarlausum redneck-aðferðum prófessors McGoverns við Hunter College, City University New York (CUNY). Ég var einn þeirra "heppnu" sem lenti í einelti McGoverns, eftir að ég uppgötvaði galla hans og atferli. Hann sagðist mundu sjá til þess að allir bandarískir styrkir sem færu í rannsóknir á Íslandi myndu verða sendir "to the Soviets". Það er önnur saga og verri en heimildafúsk. Meira og nánar um það síðar.

Í minningu Moussaieffs

Shlomo Moussaieff (1925-2015) er allur. Faðir Dorritar forsetafrúr lést í fyrradag og var borinn til grafar í gær. Tengdasonur hans á Íslandi, Ólafur Ragnar Grímsson, hélt ræðu honum til heiðurs í Jerúsalem.

Shlomo var forngripasafnari af Guðs náð. Fornleifafræðingar eru aldir upp í að líta niður á forngripasafnara, en ég hef ekkert á móti forngripasöfnurum, ef þeir miðla þeirri þekkingu sem einkasöfn þeirra geta veitt almenningi. Sum söfn geta það ekki einu sinni. Eins er til fyrirmyndar ef forngripasafnarar gefa eða selja söfnum mikilvæga gripi sem þeir hafa náð í.

Líklega hefur Ólafur Ragnar Grímsson nefnt áhuga tengdaföður síns á fornleifum í ræðu sinni. Ólafur er mikill áhugamaður um fornleifarannsóknir. Það hefur hann einu sinni sagt mér er hann heimsótti mig síðla kvölds í holu einni á Seltjarnarnesi, þar sem ég var að teikna jarðlög.

Á Íslandi gerðu menn hann að smyglara

Áhugi hatursmanna Ólafs á Íslandi var líka mikill á fornleifasöfnun tengdaföðurs hans og var reynt að gera lítið úr henni í blogggreinum og fréttum á Íslandi. Vitnað var í þessa klausu:

5.4 Recent confirmation of Dayan’s involvement in smuggling of antiquities is found in an interview held with Shlomo Moussaieff (on Moussaeiff see Shanks 1996:27–31). Moussaieff, a famous millionaire who divides his time between London and Israel, admitted that in the 1950’s he himself “smuggled gold and antiquities from Jordan to Israel”… but says “it is hard for me to depart from my antiquities, so I am not an antiquity-trader but a collector.” Until he left for London in 1963, Moussaieff, “through dealing with antiquities became acquainted with Moshe Dayan… I used his tender [vehicle] to transport antiquities. In return, I gave him antiquities. Sometimes we used to go to dig together” (Liebowitz-Dar 2001:26). (Sjá hér og hér)

Var  vitnað í grein eftir ísraelskan fornleifafræðing, afar norrænan í fasi, sem heitir Raz Kletter, og sem bjó síðast þegar ég vissi í Tallinn í Eistlandi. Kletter er ágætur fornleifafræðingur á mínum aldri sem ber virðingu fyrir fyrri kynslóðum af  "trúuðum" biblíufornleifafræðingum. Það er ekki í tísku í Ísrael í dag, og kannski ein af ástæðum þess að Kletter hefur ekki fengið embætti í heimalandi sínu.

Grein Kletters um Fornleifaáhuga Moussaieffs er áhugaverð og sýnir áhuga gyðinga í nýju ríki sínu á uppruna sínum. Vegna eftirfarandi klausu í grein Kletters var tengdaföður Ólafs Ragnars stillt upp sem smyglara  í íslenskum fjölmiðlum.  Það fannst mér afar ómaklegt. Ég tel hann hafa verið merkan karl.

Glerdiskur eftir glerlistamanninn Ennion, sem bjó í Sídon og síðar á Ítalíu á fyrstu öld eftir Krists burð. Í glerminjasafni Shlomo Moussaieffs.

Mikilvægur safnari

Shlomo Moussaieff var safnari upp á gamla mátann, eins og margir gyðingar eru ef þeir eiga eitthvað fé á milli handanna, en þar að auki var Shlomo stórfróður um trú, menningu og sögu  þjóðar sinnar, sem sæmir mönnum sem eru tengdafeður forseta á Íslandi. Shlomo hefur alltaf miðlað upplýsingum um gripi sína, sem sumir álíta að hafi verið um 60.000 að tölu. Hann hefur gefið sérfræðingum aðgang að safni sínu. Hann miðlaði einnig af þekkingu sinni til fyrir dómstólum, í málum gegn ósiðvöndum forngripafölsurum, sem hann hjálpaði yfirvöldum að koma upp um.

Shlomo var líklegast þekktastur fyrir safn sitt af innsiglum frá landinu helga. Bækur eins og Shlomo: Studies in epigraphy, iconography, history, and archaeology in honor of Shlomo Moussaieff, eftir Robert Deutch og Biblical Period Personal Seals in the Shlomo Moussaieff Collection eftir Robert Deutsch og Andre Lemaire eru eins konar biblíur í þeim fræðum.

Miðað við gott ævistarf Moussaieffs fyrirgefst honum að hafa þeyst um Jórdaníu á jeppa Moshe Dayans til að finna merka gripi um sögu Gyðinga. Það er víst ekki það versta sem gerst getur í þeim heimshluta, þar sem nú fer m.a. fram skipulögð eyðing fornminja og annað sem er mun verra.