Bastrup Stenhus

32 år efter at jeg skrev en 14-dages opgave, som var en del af bifagseksamen i Middelalder-arkæologi ved Aarhus Universitet, besøgte jeg det faste fortidslevn jeg fik til opgave at skrive om tilbage i januar 1983. Dengang var det således, at man før en bestemt dato skulle aflevere nogle få litteraturlister over forskellige fortidslevn, faste og løse, sakrale eller profane. Siden valgte ens professor eller lektorer ét levn, som han/hun ønskede at man skrev om.

I kategorien faste profane fortidslevn, udfærdigede jeg bl.a. en liste over Bastrupanlægget på Sjælland i kategorien borge, befæstninger og herregårde, som var det område jeg allermindst interesserede mig for. Det var naturligvis rygtedes at jeg ikke gad borge, hvis ja da ikke har ytret det selv ved en velvalgt lejlighed. Og minsandten om jeg så ikke fik borgen som opgave, dvs. Bastrup tårnet.

Jeg måtte derfor på mit kollegieværelse i gang med en intensiv-læsning, for ikke at afsløre mit uhyre ringe kendskab til tårnet. Men jeg havde et trumf oppe i ærmet i al min usle uvidenhed.

To og tredive år senere, en blæsende lørdag morgen i maj, beså jeg ruinen af Bastrup for første gang. Det var så måske her Ebbo de Bastetorp Skjalmsøn boede i 1100-tallet begyndelse. Ebbe var biskop Absolons farbror.

Jeg var dog ikke imponeret, selvom tårnet, som delvis er bygget af frådstenskvadre, må have knejset majestætisk over landskabet for 900 år siden. Bevaringstilstanden på ruinen kalder på løsninger hos de ansvarlige. En dårligt vedligeholdt trappe op til en platform oppe på den tykke mur har trin med råddent træ og er farlig for besøgende. Man har anlagt usmagelige palisader af hvide og polerede beton-fallosser i Jelling, mens der åbenbart ikke er råd til at vedligeholde Bastrup. Ved et telefonopkald til Kulturstyrelsen et par dage efter mit besøg viste det sig at Kulturstyrelsens eksperter havde været på stedet - dagen før jeg var der. De var nået til den samme konklusion som jeg. En plan man lavede i 2008 er er aldrig realiseret. I Danmark afsætter man, som bekendt, latterlig få midler til fortidsminder, arkæologisk forskning og museal virksomhed.

Efter besøget læste jeg for første gang i 33 år min gamle opgave på 25 sider med 68 fodnoter. Jeg var heller ikke imponeret. Det var derimod Hans Stiesdal, som var censor på opgaven. Som ekspert på bl.a. borge havde han skrevet den nyeste litteratur om borge, bl.a. om Bastrup: Die ältesten dänischen Donjons i borgtidsskriftet Chateau Galliard VIII (1977). Det havde jeg naturligvis med, og havde terpet mig gennem den tysksprogede artikel. Jeg havde nævnt alt det vigtigste i min islandsk-prægede danske afhandling, men det som imponerede censor mest var en ganske lille blæktegning som jeg indsatte som Fig. 1. (se øverst) Den havde borgeeksperten Stiesdal, trods den menneskealder han arbejdede på Nationalmuseet aldrig lagt mærke til. Og det vidste jeg ikke. Men i litteraturen om Bastrup tårnet have jeg derimod aldrig set tegningen nævnt. Nu finder jeg på www en radering fra Illustrerede Tidende i 1860, som også viser ruinen på en anden måde end den kom til at se ud efter en række restaureringer.

Jeg  havde under en af mine mange besøg på Nationalmuseets læsesal i begyndelsen af 1980-erne, på jagt efter islandske fortidsminder som ingen havde skrevet om før, stået, mens jeg ventede på ekspedition, og gloet på alle tegningerne og malerierne på væggene. Heriblandt en ganske lille blæktegning af "Badstrup Ruin" fra 1855, af en ukendt kunstner. Samme dag som jeg fik opgaven udleveret af nu afdøde lektor Ole Schiørring, ringede jeg fra kollegiets mønttelefon d. 3. januar 1983 til Nationalmuseets læsesal og bad om en affotografering af tegningen. Den kom med posten nogle dage inden jeg afleverede opgaven.

Denne tegning viser muligvis, at der var hvælvinger i det nederste stokværk af Bastrup tårnet. Jeg konkluderede blot:

"Undertegnede vil dog ikke gøre et nærmere forsøg i at bestemme billedets kildeværdi, men hvis lignede tegninger i privateje fandtes, kunne de uden tvivl bidrage til en tolkning af, hvordan tårnet så ud før man påbegyndte de enorme restaureringer."

Året efter mødte jeg Hans Stiesdal in personam på Nationalmuseet i København, hvor han hørte at jeg befandt mig. Han ville gerne drikke en kop kaffe med mig, men det kunne jeg desværre ikke, for jeg skulle med toget hjem til Århus. Han ville såmænd kun fortælle mig, hvor imponeret han var over at jeg havde lagt mærke til den lille tegning af Bastrup på læsesalens væg, som han aldrig havde lagt mærke til før han fik min opgave i hænderne. Han belønnede det med en meget god karakter. Den tårnhøje tårnekspert var derfor glad, jeg var glad for min visuelle hukommelse og den gode karakter. Men jeg bliver stadig ikke ophidset, den dag i dag, hvis jeg ser et tårn. - Jo, måske lidt. Den manglende vilje mod borge og befæstninger har nok noget at gøre med min sygelige højdeskræk samt mit fredelige og anti-militaristiske sind.

I maj 2015, da jeg endelig tog mig sammen for at besøge Bastrup-tårnet, stod fem såkaldte "fuglespottere" ved foden af ruinen og kiggede meget intenst i deres kikkerter ud på søen. De fortalte mig andægtig, at de allerede havde "spottet" 47 fuglearter ved Bastrup Sø.

Jeg ved derimod, at de havde i hvert fald set 48, for de var slet ikke klare over at de havde spottet en gæv, islandsk ørn. 

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson i maj 2015

Samsætið á Mjóna var hjá Mini - ef það var þar

Um daginn frétti ég af áhugaverðri grein í Morgunblaðinu um fund 32 Íslendinga með Joseph Paul Gaimard lækni, sem m.a. er þekktur fyrir stórverk sitt um Ísland. Nú er ég búinn að verða mér út um þessa góðu grein í Helgarmogganum, en hún er eftir vin minn Guðmund Magnússon sagnfræðing, blaðamann m.m.

Hinir 32 Íslendingar héldu samsætið fyrir Gaimard. Þetta gerðist þann 16. janúar árið 1839. Grein Guðmundar er mjög áhugaverð, en eitt skyggir á til þess að ég geti leyft mér að kalla hana frábæra:

Á upphafssíðu greinarinnar er mynd af veitingastaðnum Café a Porta eins og hann leit út fyrir nokkrum árum (sjá efst). Guðmundur heldur því fram (eða er með vangaveltur um) að samsætið hafi verið haldið á Café a Porta, en það fær ekki staðist. Undir myndinni upplýsir Guðmundur:

"Veitingastaðurinn Cafe a Porta í Kaupmannahöfn. Íslendingar sóttu hann mikið á 19. öld og kölluðu þá staðinn mjóna. Ekki er kunnugt hvar samsætið til heiðurs Gaimard var haldið 1839, en vel má vera að það hafi verið þarna"

Rangfærsla um samsæti

Þarna var samsætið fyrir Gaimard ekki, því innréttingin er í Jugendstíl og þar að auki í húsi sem ekki var byggt fyrr en árið 1857.

Saga Café a Porta og þess staðar, sem Íslendingar kölluð Mjóna, eða réttara sagt hjá Mjóna er þessi:

Árið 1792 opnaði Svisslendingur, Johan Soltani að nafni, kaffihús í gömlu húsi á horni Lille Kongensgade 1-3 og Kongens Nytorv 17. Þetta var tvílyft hús líklega frá fyrri hluta 18. aldar. Það er húsið, þar sem sem Íslendingarnir héldu Gaimard samsæti árið 1839. Þegar þeir gerðu það var húsið í eigu Jacobs Minis eldra, sem einnig var ættaður frá Sviss. Hann kallaði kaffihúsið Kaffehus for galante Folk, þ.e.a.s. kaffihús fyrir fólk eins og mig og Guðmund Mangnússon, eða þá sem rumpulýðurinn kalla Latte lepjandi 101 lið. En venjulega var staðurinn kenndur við Mini.

Nafnið Mjóni er greinilega dregið af nafni Jabobs Minis (Mini/Mjóni). Sonur Minis, Jacob Mini yngri, var einnig mjög þekktur í kaffihúsa- og veitingastaðabransanum í Kaupmannahöfn um miðbik 19. aldar og stofnaði m.a. hinn þekkta stað Divan í Tivoli, Síðar stóð fjölskyldan í innflutningi á líkjörum og víni.

Viðbót 7.5.2015: Jacob Mini var ítalskrar ættar og kom frá Graubünden í Sviss. Hann opnaði Kaffehus for Galante Folk. Árið 1802 opnaði í sama húsi Svissneskt kaffihús (Schweizercafé) sem rekið var af Geremia Mini (sem líklegast var ættingi Jacobs Minis en hugsanlega sami maður og Jacob), Lorenzo Gianelli, Tomaso Lardelli og Carlo Palmani. Geremia Mini rak staðinn síðastur, áður en hann var seldur Stephan a Porta (Viðbótar upplýsingar frá Københavns Museum). Samkvæmt annarri heimild áreiðanlegri kölluðu Íslendingar Jacob Mini Mjóna, og Gianelli kölluðu þeir Njál. Á 18. og 19. öld var retorómanska algengasta tungumálið í Graubünden, alpakantónunni sem Mjóni og félagar komu frá. Kantónan heitir á heitir Grischun á retórómönsku og upp á ítölsku Grigioni, sem úttalast næstum því eins og Grísajóni.

Löngu eftir samsæti Íslendinga fyrir Gaimard árið 1839, eða árið 1857, opnaði annar Svisslendingur, Stephan A Porta, kaffihús og kökuhús (Konditori) á sama stað og Mini eldri hafði veitt heiðursfólki þjónustu sína.

Það vakti mikla athygli þegar A Porta opnaði og dagblaðið Fædrelandet skrifaði:

"Endelig har hovedstaden fået en Café så smagfuld og rigt udstyret, at den ikke behøver stå tilbage for de eleganteste i Europa."

A Porta keypti kaffihús "Mjóna" og lét umsvifalaust rífa bygginguna og byggði stórt múrteinshús sem enn stendur.

Salur sá sem Guðmunur birtir mynd af er hins vegar ekki innréttaður fyrr en á 20. öld og er í Júgendstíl. (Viðbót: Frekari vefrannsókn leiddi í ljós, að McDoanld nauðgaði jugend-innréttingunni).

Var það svo hjá Mjóna, að fundurinn var haldinn? Það vitum við ekki með vissu. En miðað við hve rómaður sá staður var meðal Íslendinga, þá er það alls ekki ólíklegt, og held ég að Guðmundur Magnússon sé ekki fjarri sannleikanum hvað það varðar.

McDóni við Kgs. Nytorv er nú enginn Mjóni.

Mjóni verður að borgarabúllu

Nú heitir staðurinn McDonald. Mikil mótmæli urðu fyrir ca. 3-4 árum, þegar að það fréttist að Café a Porta eða Porta sem staðurinn hét þá ætti að víkja fyrir McDonald. McDonald frændi gerðist mjög menningarlegur og gaf út þetta rit í tilefni af ómenningalegum hryðjuverkaáformum sínum á Kongens Nytorv. Ekki borða ég oft á McDonalds og hef ekki komið á þennan stað til að athuga hvort Jugendstíll ræður þar ríkjum eða einhver lágkultúrleg plastinnrétting frá villimannþjóðfélaginu í Vestri.

Það verður ljótt, þegar þeir fornvinirnir Guðmundur Magnússon og Ögmundur Skarphéðinsson bókasafnari biðja um að fá skilti á McDonalds til að minnast fundar 32 Íslendinga með Gaimard. I wouldn´t be loving it. Þeir Guðmundur og Ögmundur mega heldur ekki við því að fá sér borgara á þessum stað. En þeir gætu yfir kaffitári og salati látið hugann reika aftur til hrákalds janúardags árið 1839, þegar aðrir menningarlegir Íslendingar sátu í öðru húsi, hugsanlega á sama stað, og drukku kaffi og borðuðu flan með Monsieur Joseph Paul Gaimard. Ég kem og fæ mér Mjónu-borgara þeim til samlætis.

Hvað hefðu Jónas og Jón gert?

Ekki er ég viss um að Jónas Hall eða Jón Sigurðsson þæðu að samsætast okkur á McDóna. En stutt er yfir á Hvids Vinstue þegar viðskiptum við ameríska bautabóndann er lokið. Við mætum þar allir í bláum tvíhnepptum rykfrökkum með gyllta hnappa.

Viðbót 1. desember 2019 - Samsætið var á Ferrini!

Vangaveltur Guðmundar Magnússonar um að samsætið hafi verið á Mjóna (kaffihúsi Mini), eiga alls ekki við rök að styðjast, líkt og mig grunaði er ég rýndi í grein hans. Í nýrri bók Árna Snævarr um Gaimard, sem bert titilinn Maðurinn sem Ísland elskaði, er gátan leyst. Árni sýnir fram á að samsætið hafi verið á Ferrini. Og það er allt annar handleggur.

 

Mini, sem eftir 1857 var orðið að enn fínna kaffi- og kökuhúsi og þá kallað Cafe a Porta (þá var eigandi Stefano Porta), var til húsa á Kongens Nytorv 17, en Ferrini var til húsa á Kongens Nytorv 5. Eigandinn þar var sonur skóara sem settist að í Kaupmannahöfn á 19. öld. Hann var að öllum líkindum ekki Ítali, þrátt fyrir suðrænt nafnið.

 

Ég sé á Mediastream-Aviser, þar sem menn geta lesið gömul dönsk dagblöð, að samsætið til heiðurs Gaimard er tengt við Ferrini eins og Árni Snævarr segir réttilega í bók sinni. Hann bætir við að restaurant Ferrini hafi verið á Slotsholmen en það er hins vegar leið villa sem er ættuð úr bók eftir Pál Valsson. Á Slotsholmen voru engar krár að því er ég best veit. Á Ferrini var H.C. Andersen fastagestur. McDonalds var sem betur fer ekki til í þá daga. H.C. hefði hlaupið í spik og aldrei skrifað neitt almennilegt.

 

Ófrumlegur "Svissari" á tvíæringnum

Þegar ég las frétt um verk svissneska listamannsins Christophs Büchels sem verður framlag Íslands á Feneyjartvíæringnum, gat ég ekki annað en brosað í kampinn, og mér var hugsað til þessa að framleiðslu Svisslendinga hefði heldur hrakað og úrverk nákvæmninnar hefði orðið einhverju öðru að bráð.

Því er haldið fram í fréttatilkynningu frá íslenskum yfirvöldum, að sýningin á "Mosku" Büchels fari fram í aflagðri kirkju frá 10. öld og er lögð við ljósmynd af Google Earth.

Þetta er rangt. Sýningin fer fram í kirkju frá 14. öld, sem stendur við Rio della Sensa í Cannaregio-hverfi í Feneyjum.  Hún er hins vegar á stað þar sem munkaklaustur var stofnað á 10. öld, en engin kirkja frá þeim tíma er lengur ofan "jarðar". Það er því mikill misskilningur að listainnstallasjónin "moskan" eftir Christoph Büchels sé sett upp í kirkju frá 10 öld.

Kirkjan, sem að sögn á að hýsa "mosku" Büchels, sést hér grænlituð.

Á vefsíðunni ArtNews koma áðurgreind ósannindi um staðsetningu sýningarinnar fram, en einnig er greint frá þessu:

“We are proud to support THE MOSQUE, Iceland’s contribution to the Biennale,” Sverrir Agnarsson, the president of the Muslim Community of Iceland, said in a statement released to press. “It is particularly fitting that this project coincides with the campaign to construct the first mosque in Reykjavik. In the past, prejudice and political pressures in both Iceland and Italy made it impossible to imagine mosques in either place.”

Hér er Sverrir að sverta landsmenn sína í erlendum fjölmiðlum. Ég líð það ekki að Sverrir Agnarsson sé að ljúga um mig og reyndar flesta Íslendinga, sem ekkert hafa á móti moskum. Hatursmenn mosku á Íslandi er mjög lítill hópur. Ég er sannarlega fyrsti Íslendingurinn sem stakk upp á byggingu mosku Íslandi, og skrifaði meira að segja um það í Moggann (sjá hér). Það var á þeim árum sem Sverrir Agnarsson var í vinfengi við glæpamanninn Gaddafí.

Maður verður að spyrja sig, hver sé tilgangurinn með ósannindum Sverris?

Réttara þætti mér og sanngjarnara, ef Sverrir hefði sagt meira frá tilganginum með verk­inu í Feneyjum, þ.e. að "að draga at­hygli að stofn­ana­vædd­um aðskilnaði og for­dóm­um í sam­fé­lag­inu".  Sverrir hefði því miklu frekar átt að segja frá þeim hatursfulla ríg sem er á milli tveggja safnaða múslíma á Íslandi (sjá hér), í stað þess að ljúga upp á íslensku þjóðina að hún sé fjandsamleg moskum. Hvaða tilgangi þjónar slíkur slefberaháttur á Alþjóðavettvangi?

Kannski verður í "moskunni" í Feneyjum sérsýning á öllum þeim stöðum þar sem öðrum trúarbrögðum er ófært að vera og óheimilt að iðka, þar sem múslímar ráða? Í nafni Íslam og fordóma er á 21. öld verið að má leifar af trúarbrögðum annarra af yfirborði jarðar. Fordómar eru mjög varasamt orð.

Ég vona að þessi yfirlýsing Sverris sýni hans innri mann frekar en ekki eðli trúarbragða þeirra sem hann aðhyllist. Áður en sýningin hefst ætla ég að opnum hug að að nota tækifærið og þakka honum fyrir hin stóru svissnesku menningaráhrif á Íslandi. Fyrst og fremst Toblerone, en einnig Milka Lilla Pause, ránum af bankareikningum fórnalamba síðari heimsstyrjaldar, að ógleymdum kúkú-úrnum. Grazie Svizzeria!

Hr. Büchel til upplýsingar hefði verið þarfara verk fyrir hann að vinna ef hann hefði sýnt heiminum í gegnum listsköpun sína, að hatrið gegn Íslam í heimalandi hans Sviss hefur verið á sömu nótunum, en miklu almennara, og hatur lítils hóps á Íslandi. Andstæðingar mínaretta í Sviss (2009) og "Pegida" á Íslandi nota sama myndmálið.
Frumleikinn í hatrinu er þessa dagana er greinilega álíka lítill og í listunum.

Sömuleiðis langar mig að benda á ófrumleika þessa annars ágæta listamanns, sem slegið hefur rótum á Íslandi. Moskuleysið í Feneyjum, og meint andstaða við að byggja mosku í elsta hluta Feneyja, er gömul klisja sem margir listamenn hafa gert sér mat úr. Ekkert er nýtt í því. Hér t.d. fljótandi moska sem arkitekt einn stakk upp á.

Hugmynd að fljótandi mosku í Feneyjum

Sverrir Agnarsson bætti við í yfirlýsingu sinni: “It is our hope that — InshaAllah — projects such as these will lead to flourishing activities among Muslims internationally, and to greater, more fulfilling, peace-loving interaction between all of us in Venice, Reykjavik, and cities everywhere.”

Áður en það gerist verða menn að hætta að ljúga um þjóð sína á alþjóðlegum vettvangi. Jafnvel þótt ég hefði einn manna séð fyrir mér mosku meðan Sverrir var í Líbýu, hefur Sverrir ekkert umboð til yfirlýsinga eins og þeirra sem hann setur fram á alþjóðavettvangi. Ekki einu sinni frá Allah.

Það sýnir söguleysi og fáfræði, þegar því er haldið fram að múslímar í Feneyjum hafi aldrei haft almennilega tilbeiðslustaði þar á fenjunum. Feneyingar voru í verslunarsamskiptum við lendur múslíma frá 9.öld e. Kr. á 17. öld var reist stórbygging á eldri byggingar frá 13. öld, fyrir kaupmenn frá Tyrklandi (Ottómana. Byggingin fékk heitið Fondaco dei Turchi og er enn til, vel viðgert og varið. Byggingin var var jafnt sendiráð, verslunarmiðstöð, hótel sem pakkhús Tyrkja. Þar var einnig moska!

Fondaco dei Turchi

Vonandi fá múslímar í Feneyjum að reisa sér mosku á tilheyrilegum stað, þar sem ekki verða spjöll á heimsminjum, en Feneyjar eru á heimsminjaskrá SÞ. Það geta múslímar greinilega ekki skilið. Þeir vilja byggja mosku í fornri borg sem er friðlýst og á heimsminjaskrá. Sverrir segir að byggingar moska séu "impossible" að hugsa sér á Íslandi og á Ítalíu. Hvers vegna er þá stærsta moska Evrópu í Róm og fyrrverandi meirihlutinn í borgarstjórn Reykjavíkur búinn að úthluta góðri lóð handa mosku í Reykjavík? Verða múslímar ekki að gera hreint fyrir sínum dyrum, áður en þeir fara að krefjast þess sem þeir taka ekki í mál i löndum þar sem Íslam eru lög?

Sýning Íslands á Tvíæringnum í Feneyjum er að mínu mati stuðningur við glundroðasköpun á Ítalíu. Það er með sýningunni verið að gera því skóna að múslímum séu allar bjargir bannaðar á Ítalíu, en einnig á Íslandi. Þetta er auðvita ekki satt. Múslímum á Íslandi leyfist meira að segja að lítilsvirða hvern annan. Hvenær verður tekið á því í sýningu á tvíæringnum?

Moska í íslenska skálanum

Var Mökkurkálfi Snorra Sturlusonar skyldur gólem gyðinga?

Fornleifur er hálfgjört nátttröll, og einn af þessum körlum sem er kominn á þann aldur er þeir telja sig nær alvitra og þurfi því ekki að hlusta á sér yngra fólk, og þaðan að síður að hafa áhuga á því sem það er að gera í fræðunum.

Þótt Leifur sé oft afar þurr á manninn og algjör sleggja þegar kemur að gangrýni á augljósa vit og rökleysu, þá hefur hann gaman að því að kynna sér hvað ungviðið skrifar og hugsar, þó það sé sjaldnast af nokkru viti. Ungviðinu hefur auðvitað alls ekki farið aftur. Það hefur miklu meiri möguleika en við sem erum handan við 50 ára múrinn höfðum á þeirra aldri. En ævintýramennska í fræðunum er greinilega aftur komin í tísku.

Einn af þeim ungu fræðimönnum sem vinna með fornan íslenskan menningararf er Richard Cole. Ritverk hans hef ég skrifað um áður (sjá hér). Þetta er greinilega upprennandi fræðimaður. Mér þykir mjög gaman að lesa það sem Richard Cole skrifar. Hann skrifar vel og á fallegri ensku, og er jafnframt stútfullur af nýjum hugmyndum sem engum, eða fáum, hefur dottið í hug að tengja saman vegna íhaldssemi í fræðunum. Á ég þar fyrst og fremst við íslenska sérfræðinga í rituðum arfi þjóðarinnar, sem alltaf virðast vera að skrifa um það sama. Er hugsandi að ekki sé hægt að mjólka meira úr júgrum hins ritaða þjóðararfs?

Um daginn fékk ég pata af þremur nýjum fræðigreinum eftir Cole, þar sem ég fylgist með fræðimennsku hans á Academia.edu

Ég hef nærlesið eina af hinum nýju greinum Coles sem hann kallar The French Connection, or Þórr versus the Golem og hana má lesa hér. Fjallar greinin um hugsanleg tengsl frásagna af Mökkurkálfa í Snorra Eddu við fyrirbærið golem (hér kallaður gólem) í Gyðingdómi:

Þannig er Mökkurkálfa lýst í Eddu:

"Þá gerðu jötnar mann á Grjóttúnagörðum af leiri, ok var hann níu rasta hár, en þriggja breiðr undir hönd, en ekki fengu þeir hjarta svá mikit, at honum sómði, fyrr en þeir tóku úr meri nökkurri, ok varð honum þar eigi stöðugt, þá er Þórr kom... Á aðra hlið [jötunsins Hrungnis] stóð leirjötunninn, er nefndr er Mökkurkálfi, ok var hann allhræddr. Svá er sagt, at hann meig, er hann sá Þór."

Richard Cole gerir því einnig skóna, að trémaður sá sem er lífgaður með mannshjarta og sendur til að drepa vandræðaskáld í Þorleifs þætti Jarlsskálds, sé einnig undir einhvers konar áhrifum frá gólemasögu gyðinga, eða réttara sagt úr sagnaheimi gyðinga.

"En nú er þar til að taka er Hákon jarl er, að honum batnaði hins mesta meinlætis en það segja sumir menn að hann yrði aldrei samur maður og áður og vildi jarl nú gjarna hefna Þorleifi þessar smánar ef hann gæti, heitir nú á fulltrúa sína, Þorgerði Hörgabrúði og Irpu systur hennar, að reka þann galdur út til Íslands að Þorleifi ynni að fullu og færir þeim miklar fórnir og gekk til fréttar. En er hann fékk þá frétt er honum líkaði lét hann taka einn rekabút og gera úr trémann og með fjölkynngi og atkvæðum jarls en tröllskap og fítonsanda þeirra systra lét hann drepa einn mann og taka úr hjartað og láta í þennan trémann og færðu síðan í föt og gáfu nafn og kölluðu Þorgarð og mögnuðu hann með svo miklum fjandans krafti að hann gekk og mælti við menn, komu honum síðan í skip og sendu hann út til Íslands þess erindis að drepa Þorleif jarlaskáld. Gyrti Hákon hann atgeir þeim er hann hafði tekið úr hofi þeirra systra og Hörgi hafði átt."

Margt er mjög áhugavert í grein Coles, en Cole segir hins vegar ekki nægilega vel þróunarsögu gólemsins i sagnaheimi gyðinga. Ýmsu er þar ábótavant. Tilgátan stendur á leirfótum.

Orðið golem (ft. golomim) kemur afar sjaldan fyrir í helgum ritum gyðinga. Í Sálmunum (139:16), kemur orðið galmi, (þ.e. góleminn minn) fyrir og er þýtt sem ómyndað efni;

Augu þín sáu mig,er ég enn var ómyndað efni,
ævidagar voru ákveðnir
og allir skráðir í bók þína,
áður en nokkur þeirra var til orðinn

Í Sálmunum er vitaskuld ekki verið að skrifa um leirrisa miðalda. Í Mishnah, munnlegum arfi Gyðingdóms kemur orðið fyrir sem skilgreining á ósiðmenntaðri persónu. Í nútíma hebresku (Ivrit) er orðið einnig notað um fólk sem er illa gefið eða hjálpalaust og í jiddísku er orðið goylem notað um fólk sem er klunnalegt, illa gefið og seint til skilning, sbr. orðið "vanskapaður" sem lengi var notað í Íslensku. Orðið kemur fyrir í Talmud, (Talmud eru skýringar og frásagnir byggðar á Torah, lögunum (Mósebókunum), nánar tiltekið í  hinum babýlonska Talmud (Bavli). Í Talmud er orðið notað til að lýsa því að Adam hennar Evu var upphaflega verið skapaður af guði sem gólem (sjá Sanhedrin (þingi) 38b í Talmud Bavli (hér á ensku): Adam var hnoðaður saman í formlaust hýði og var hann myndaður úr leir eða mold.

Samkunduhúsið í Worms áður en nasistar eyðilögðu byggingarnar. Elsti hluti þeirra var frá 11. öld. Þarna veltu menn fyrir sér gólemum, en ekki til þess að búa þá til, heldur til að sýna fram á tilgangsleysi þess, þar sem slík sköpunarverk voru vanskapnaður og ekki Guðið þóknanlegur.

900 ára Guðshús rústir einar eftir eyðileggingu nasista. Trúleysið er systir eyðileggingarinnar.

Sumir fræðimenn telja að á miðöldum Evrópu hafi brot úr sköpunarsögunni Sefer Yetzirah í hinum babýlónska Talmud verið þaullesin af gyðingum til að reyna að skapa sér gólem. En það er þó algjörlega ósönnuð tilgáta, sem byggir á frásögum sem eru skráðar löngu eftir miðaldir!  Það er ekki fyrr en á 12. öld e. Kr. að fróðir menn telja, að eiginleg lýsing á því hvernig hægt er að búa  sér til eða vekja upp gólem hafi verið sett á bókfell.  En galli er á gjöf Njarðar, ef svo má að orði komast. Þá lýsingu er að finna í fyrsta hluta Sodei Rezyya (einnig kallað Sode Raza, Sefer Sode raze semukhim eða Sefer Sode razaya), sem kallaður var Sod Ma'aseh Bereshit (þ.e. leyndardómar sköpunarinnar). Það rit var sagt vera eftir rabbí Eleazar ben Judah ben Kalonymus (1165–1230) í Worms í Þýskalandi. En vandamálið er aftur á móti, að fráögn hans og ritið Sode Raza þekkist aðeins úr bókinni Sefer Razi'el ha-Gadol (Bók hins stóra [erkiengils] Raziels [Raziel þýðir leyndardómar Guðs]) sem fyrst kom út í Amsterdam árið 1701 (sjá hér). Segir útgefandi þess rits, að hann hafi lesið rit rabbí Eleazars frá Worms í frönsku riti sem hann kallar Images des Lettres de l'Alphabet, sem er hins vegar ekki til á okkar tímum - og hefur ugglaust aldrei verið til.

Í Þýskalandi og Mið-Evrópu á 17. öld fer að bera mjög á lýsingum á rabbínum sem skópu gólem, en elsta lýsingin sem til er af manni sem á að hafa framið slíkan verknað er þó ekki til frá því fyrr en um miðja 16. öld, er rabbíni og mikill kabbalisti og dulspekimeistari, Eliyahu Ba'al Shem (1550-1583) í Chelm (bæ suðaustur af Lublin í Póllandi nútímans) mun hafa reynt fyrir sér í þeim efnum.

Cole gleymir því miður að nefna Elías í Chelm, og sömuleiðis að aðeins eru sárafáar upplýsingar til um gólema og sköpun manna á gólemum frá því að orðið gólem er ritað í elstu ritum gyðingdóms fram á miðaldir í Þýskalandi.

Cole gleymir einnig að draga inn ákvæði Avodah Zarah samningsins í Talmud. Samningurinn fjallar um skurðgoðadýrkun (Avodah Zarah þýðir bókstaflega útlensk eða framandi dýrkun, þ.e. dýrkun hjáguða eða og skurðgoðadýrkun). Sköpun/gerð gólema er skýlaust brot á Avodah Zarah.

Læknirinn, heimspekingurinn, skáldið og rabbíinn Rambam (sem er skammstöfun á Rabbeinu Moshe Ben Maimon, þ.e. rabbí Móses Maimonsson; Hann er einnig kallaður ), sem upp var á 12. og 13. öld (1137-1204), skrifaði í einu rita sinna Moreh Nevukhim (sem þýðist best sem Leiðbeiningar fyrir ráðalausa; Hér er hægt er að skoða handrit frá 14. öld af þessu riti sem skrifað var í Barcelona og sem er varðveitt í Kaupmannahöfn) um Avodah Zarah. Rambam er mjög gagnrýninn á alls kyns skurðgoðadýrkun, helgimyndir og notkun þeirra í gyðingdómi.

Maimonides er að minna lesendur sína og samtímamenn á ákvæði Aodah Zarah og virðist jafnvel undir áhrifum frá Íslam í algjörri andúð sinni á skurðgoðadýrkun (sem við sjáum enn á okkar dögum í úrkynjuðu formi þegar ISIS brýtur og sprengir goð annarra trúarbragða), eða þegar Þorgeir Ljósvetningagoði kastaði  í fossinn. Þess vegna kemur spánskt fyrir sjónir, þegar Rambam kemur fyrir í rituðum heimildum í miðöldum í Mið-Evrópu, þar sem því er haldið fram að hann hafi búið til svo kallaða humunculi (smákarla) úr leir. Þarna er örugglega um misskilning 17. aldar manna, því ekkert slíkt hefur  Rambam skrifað um eða látið eftir sig. En við vitum hins vegar, að múslímskir heimspekingar og læknar og alkemistar veltu fyrir sér möguleikanum á því að skapa líf á ónáttúrulegan hátt, t.d. í glerflösku.  Hindurvitni 17. aldar spurðu ekki af heimildarýni. Sögur hjátrúarfullra gyðinga í Póllandi og Þýskalandi á 17. öld um kukl Rambams eru líklega ekkert annað en svar þeirra við mjög strangri afstöðu hins stóra rabbína til skurðgoðadýrkunar, sem "helgir" menn meðal gyðinga í Miðevrópu voru greinilega farnir að stunda á miðöldum.

Hér skal einnig nefndur til sögunnar sefardíski rabbíninn, heimsspekingurinn, stjarnfræðingurinn, stærðfræðingurinn og tónlistafræðingurinn Jósef Solomo Qandia Delmedigo, einnig kallaður Joseph Salomo Del Medigo (1591-1655). Hann fæddist a eyjunni fögru Krít (ég hef eitt sinn skrifað litla grein þar sem honum bregður fyrir). Hann var m.a. læknir í Vilnu (Vilnius), rabbíni í Prag, Amsterdam, Hamborg og Glückstadt, þar sem Hallgrímur Pétursson dvaldist nokkrum árum síðar (sjá hér), Frankfurt am Main og í Prag, þar sem Del Medigo lést. Hann lærði stjarnfræði hjá Galileo di Galilei í Padua og lærði einnig við háskóla í Kaíró og Istambul. Í ritum sínum greini Jósef Del Medigo aldrei frá neinni gólem-hefð í sefardískum gyðingdómi, en nefnir í ritgerð sem varðveist hefur, hvernig sögur af gólemum séu algengar í Þýskalandi á hans dögum.

Richard Cole nefnir ekki Jósef Delmedigo í grein sinni, og þykir mér það furðu sæta. Delmedigo sýnir okkur nefnilega að gólemar, sem leirrisar, eru líklega sköpunarverk rabbína í Þýskalandi á miðöldum. Margt gæti frekar bent til þess að góleminn, leirrisi sá sem Cole er að hugsa um sem "ættingja" Mökkurkálfs, hafi í raun fyrst orðið til á miðöldum og eigi sér enga stoð eða uppruna í elstu ritum, bókum eða lögum gyðingdóms.  Við getum með góðri ástæðu leyft okkur að leika með þá hugmynd, að þegar gyðingar á miðöldum voru spurðir um hvað orðið gólem þýddi, þá hafi þeim verið svara vant, en svo leitað til germanskra og slavneskra ævintýra um leir- og drullukarla til að skýra betur hið dularfulla fyrirbæri gólem.

Ekki ætla ég þó alveg að útiloka að einhverjar sögur um miðaldagólem Evrópu hafi borist til Íslands frá Frakklandi eins og Cole vill halda, en þá hefði hann átt að segja lesendum sínum betur frá sögu gólema og t.d. að trékarlinn í Þorleifs þætti Jarlsskálds, (sem er varðveitt elst frá byrjun 14. aldar), sem einhver hefur gaukað að honum upplýsingum um. Trékarlinn var ekki kvenkyns vera eins og það fyrirbæri sem Cole segir skáldið Salomon Ibn Gabirol (réttu nafni Shelomo [Salomon] ben Yehuda ibn Gabirol) hafi skapað. Sagan af Ibn Gabirol sem skapaði kvenkyns veru er heldur ekki frá tímum Gabirols sjálfs, þ.e. fyrri hluta 11. aldar, heldur er það miklu seinni heimild sem orðið hafa til í Ashkenaz (Þýskalandi). Það er því afar ólíklegt að þeir Norðmenn sem voru við nám í St. Victor skólanum í París, og sem hugsanlega þekktu til verka og ljóða Ibn Gabirols á 13. öld hafi heyrt um gyðinglega sögur af manngerðum leirrisum, og hafi síðan sagt forvitnum forföður mínum, Snorra Sturlusyni, frá þeim, sem svo bjó til úr sögunni Mökkurkálfa. 

Mig grunar, að Cole verði að leggja aðeins betri rækt á tímasetningar og upprunaleika heimilda, sem og að reyna ekki að blanda saman sögulegum viðburðum og þjóðsögum frá mismunandi tímum án þess að hægt sé að sýna fram á bein tengsl þeirra.  Það er nær ómögulegt, að álykta að Snorri Sturluson hafi heyrt af gólem/mökkurrisum hjá mönnum í Noregi sem lærðu við St. Victorsskóla. Við vitum ekki hvort heimildir um gólem-gerð hafi verið til í St. Victor. Bók Eleazars ben Judah, sem nefnir einn slíkan, er aðeins til í handriti frá 1701. Og þó ibn Gabirol hafi verið þekktur meðal lærðra í París á 12. og 13. öld, er ekkert sem sýnir fram á franskir klerkar hafi verið að velta fyrir sér leirkarla eða drullukökugerð. Því miður, merde, eins og Frakkar segja!!

Ég held að við ættum ekki að leggja of mikið í þekkingu manna á Íslandi á Gyðingdómi á 12. og 13. öld. og allra síst að fara út í miklar vangaveltur a la Einar Pálsson eða í líkingu við Keltaþvaðrið sem tröllríður einnig fræðunum. Það er svo langsótt. Maðurinn fékk oft sömu hugmyndirnar á mismunandi stöðum á jörðinni, án þess að nokkur tengsl séu sjáanleg.  Það geta mannfræðingar og þjóðfræðingar frætt ykkur betur um en ég. Ég er bara fornleifatröll. Tröll voru t.d. víða til. Menn geta notað mikinn tíma til að finna einhver tengsl. En þegar Mökkurkálfi og spýtukarl eru heimfærðir á gólem verða menn að vera mjög vel að sér í gyðingdómi og sagnaheimi gyðinga, og finna sér mun fróðari rabbína sér til aðstoðar en Cole hefur fundið.

Ég kaupi því alls ekki tilgátu Richards Coles í grein hans The French Connection, or Þórr versus the Golem, þó hún sé mjög áhugaverð og vissulega skemmtileg. En hún stendur á leirfótum.

Hér býður Fornleifur að lokum í bíó. Myndin sem sýnd verður er Der Golem, wie er in die Welt kam, sem var gerð árið 1920 af Paul Wegener og Carl Boese; Lék Wegener sjálfur góleminn. Wegener gerði einnig Gólemmynd árið 1914 sem frumflutt var árið 1915. Sú kvikmynd er að mestu týnd, en hér má finna brot úr henni.

 

Sumt er lengra úti en annað

Reynt hef ég að fylgjast með tilgátum Vesturíslendingsins Kristjáns Ahronsons varðandi krossinn í Kverkarhelli (Morgunblaðið kallar hellinn Kverkhelli, en ég er nokkuð viss um að það "heimilisfang" sé rangt). Ég hef heyrt af þessari furðusögu af og til og t.d. lesið þetta, þar sem ekkert kemur fram sem beinlínis staðfestir þessa tilgátu þessa unga fornleifafræðings. Ekkert kemur heldur bitastætt fram í greininni á bls. 39 Morgunblaðinu í dag.

Þetta eru sem sagt ekkert annað en vangaveltur. Það er ekkert sem aldursgreinir krossinn í Kverkarhelli með vissu. Vona ég svo sannarlega að Ahronson komi með eitthvað áþreifanlegt á fyrirlesturinn í dag, sem ég kemst því miður ekki á. Þeir sem komast mega gjarna senda mér upplýsingar eða setja þær í athugasemdir.

Ahronson er líka dálítið valtur í grundvallarþekkingu á fornleifafræði Norðurlanda og stílfræði sögualdar (víkingaaldar). Árið 2001 birtist eftir hann grein sem hann kallar: ‘Hamarinn’ frá Fossi: Kristinn norrænn kross með keltneskum svip. Árbók Hins Íslenzka Fornleifafélags 1999, 185–9 (sjá hér).

Já, hann er verulega langt úti í hinum dimma Keltaskógi, hann Kristján Ahronson, því ekkert við hamarinn frá Fossi er "keltneskt" frekar en þann kross sem einhver hefur krotað í vegg Kverkarhellis. Ég sýndi manna fyrstur fram á norska hliðstæðu við krossinn á Fossi. Sjá t.d. hér. Það hafði Ahronson ekki getu til að kynna sér og er það miður.

Hvað mönnun finnst er ekki áhugavert í fornleifafræði. Það sem menn geta sýnt fram á með vissu er það sem skiptir aðalmáli. Þannig er það nú með öll fræði. Tilgátur er vissulega ágætar, en það minnsta sem menn verða að láta þeim fylgja eru fræðileg rök. Annars eru menn að leika sér líkt og þeir væru í hlutverkaleik um helgi. Fornleifafræði er ekki ævintýri.

P.s. Maðurinn efst, á góðri mynd RAX, er ekki Kelti. Þetta er bara fornvinur minn góður, Þórður Tómasson í Skógum, einn fremsti fornleifafræðingur landsins (um þann heiðursmann skrifaði ég hér).

Segir Kverkhelli frá um 800

9 April: It´s Danish Butter Cookie Day

75 years ago, next week, fantastic Queen Margrethe II of Denmark was born. Happy Birthday to her and all best wishes to the granddaughter of King Christian X, who realized that his Jewish citizens were in peril. Unfortunately the old King couldn´t do so much about that during the Nazi occupation of Denmark 1940-1945, except writing about it once in one of his four diaries. Meanwhile Danish politicians were systematically trying to get rid of refugee Jews, and even Danish Jews, to Nazi Germany.

Today it is also exactly 75 years since Nazis forces attacked Denmark. Only due to a breach in communication some minor fighting took place at the Danish-German border. The Danish Government instantly, or even before 9 April, decided to become the well behaved lapdog of the Third Reich.

About 73 year ago another queen, the Queen of Nazi terror, walked the streets of Copenhagen (see the image at top). She was the local Nazi beauty queen, wearing the uniform of the female division of the Danish Nazi Party. This "Blonde Gespenst" was the cheerleader of the Nazi-occupation, legitimized by the warm welcome which the Danish authorities decided to give the German aggressors on 9 April 1940. She was probably the pin-up babe for some of the 10.000 Danish men who applied for entering the the Waffen-SS as well as the little darling of the collaboration politicians, who encouraged Danes to join the SS while introducing grave penalties to Danes who engaged in the brave resistance fight.

Nazi collaboration was great, says historian Lidegaard

The Danish collaboration during the Nazi occupation has in later years been in the process of a major historic whitewash undertaken by few Danish historians, who don't seem to be able to live with the dark fact-sheet of their countries WWII past.

The Danes are now being told that the collaboration was the best possible thing to happen to the Danes. One of the revisionist historians preoccupied in this historical cleansing is Bo Lidegaard. According to Lidegaard the Danish Nazi collaboration also rescued the Danish Jews to Sweden in 1943. Jewish historians in Denmark disagree.

With support from the Danish Foreign ministry, which incidentally is now lead by his brother, Martin Lidegaard a member of a politically party most involved with the Nazis 70-75 years ago, his book Landsmænd (Countrymen in the English version) on the rescue of the Danish Jews to Sweden in 1943 has been published in several foreign languages. The nicer version of the Danish occupation year is now being launched as an export article.

The latest version of Bo Lidegaard´s book on the 1943 rescue of the Danish Jew, is the Italian volume (view here in some layout variations), which received the fantastic title Il Popolo Che Disse No (The people who said no) In the Italian volume the publishers argue that Bo Lidegaard is the first historian ever to tell the story of the rescue of the Jews to Sweden in 1943.

Of course Bo Lidegaard´s book is by far the first book on the subject. However, it is probably the first book where the obfuscation and revision have been brought to extremes. The book has to the Danish public been launched with this message from one of the publishers, Carol Janeway, a renowned, or rather notorious promoter of the the memoirs of  Bruno Grosjean, a Swiss national who hoaxed his childhood memories and created an alter ego, Binjamin Wilkomirski, to fool the world into believing he was a child-survivor of the Vilne (Vilnius) Ghetto and Auschwitz. :

"She [Janeway] believes that if one in France and the Netherlands had manoeuvred oneself half as well through the war as did the Danes, WW II had not been quite so bleak" (see here for more details)

Quite deliberately Lidegaard in his book on the rescue of the Danish Jews forgets to mention the fact that the Danish authorities made systematic attempts to get rid of Jewish refugees from Denmark and made it a crime for Danes to hide Jews in their homes. (See here and here). Are those atrocities compatible with the deeds of those people who Lidegaard calls 'good countrymen'?

Instead of publishing ridiculous claims that the Danish authorities had something to do with the rescue of the Danish Jews to Sweden in 1943, historian Bo Lidegaard should rather dwell on the facts which he and many of his colleagues weren´t interested in or which they ignored. Why didn´t they, but a foreign historian, write about the worst war-criminal from Denmark, Alfred Jepsen? Why did the Danish Ministry of Justice,

Danish War Criminal Alfred Jepsen

60 years after Jepsen committed his crimes, conceal information about Jepsen, which had been available in the National Archive in the UK a decade earlier. Why did the Danish authorities in the late 1940s manage to conceal his crimes and execution in Germany?  Why has a journalist and not a historian been the best  mediator of information about the crimes of recently deceased SS-officer Søren Kam (Photo to the left)? Why has the Simon Wiesenthal Center in Jerusalem, and not the Danish government, demanded an investigation into the case of Søren Kam or demanded an expulsion of this war criminal from Germany, a country who gave him save haven from legal actions and prosecution? Will the present day terrorists of Europe receive the same "special treatment" in the future?

The explanation is simple. Many Danes like glossy pictures from their past and they have a severe problem with their country´s past. They don´t like to hear about the bad things or 'some Jews' that were expelled and killed. That is for instance the reason we did not until 2014 hear about Danish SS units acting in an infamous torture camp for Jews in Belorussia, near Bobruisk.

A new Danish WWII history is now being sold like Danish butter Cookies. In a nice tin, with a idealized picture on the lid. Beware though, the glossy image is false and the contents listing is insufficient. Most Danes did nothing to help Danish Jews and the free WWII government of Denmark was engaged in getting rid of them until 1943.

No Danish politician, nor high official, was ever brought to justice for their participation in the killing of Jewish refugees, Danish resistance fighters, nor German communists, who were handed over to the Nazis by the Danish authorities - often without any demand from the Nazi occupants.

Who benefits?

Bo Lidegaard is writing history as some Danes like to see it. He is not writing the correct history of the Danish Jews. He is exploitin the rescue of the Jews in 1943. His case studies are quite atypical for most Danish Jewish experiences during the Nazi occupation of Denmark. Diaries he uses are written after the war.

Writing history doesn´t make historians wealthy. Well, there are exceptions. Historian Bo Lidegaard has become a wealthy man creating his Potemkin curtains for a generation or two of Danes with bad or even no conscience.

I think I know what kind of people like Lidegaard´s WWII revisionist books: They are politicians and diplomats still busy polishing the Danish image of WWII. The kids of the many Danish collaborators and all the Waffen-SS men, and the descendants of the high officials and politician who committed war-crimes also buy the books of Lidegaard. So, when Lidegaard heads off for vacation in his summer residence in Tuscany, he can tell his neighbours, who have bought Il popolo che disse no to learn something from Danish high moral instead of all of that "heil´a Mussolini" stuff their ancestor where into, that not all the folks in Denmark are buying what he writes, nor are saying " Si " to it.

In fact the moral and altruism of the Danish people was not greater than that of the Italians during WW II. In countries like The Netherlands one can see from the bad sales of the Dutch version of Lidegaard´s Danish Butter Cookie Adventure, that the Dutch are not buying some crap which is launched by telling them that they should have done the same as the Danes did, and that the Danish Nazi collaboration was the best solution of all. The situation of the Dutch and the Danes and the Jewish populations of the two countries cannot be compared.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Se also Danish Holocaust Distortion

Amen und Dresden

Páskaandagt forsætisráðherra hefur vakið mikla athygli. Í anda nýjasta nútímans birtist hún þó ekki í fjallræðu, heldur á fésbók ráðherrans.

Fílósófían í páskaandagt Sigmundar Davíðs er einfaldlega Upprisan. Endurreisnartímabilið hefur nú einnig náð að ströndum Íslands með sínum vindum þíðum. Og það er sko ekkert prump. Nú verður allt endurreist í háprússneskum DDR-blöðrubarokksstíl. Abstrakt og annað úrkynjað rusl mun fara rakleiðis á hauga sögunnar. Nú verða þjóðminjarnar nýjar, ferskar og þjóðlegar. Hallelúja:: hallelújaaaaa!

Sigmundur forsætisráðherra er greinileg mjög gervilegur maður. Hann virðist nú kominn í rjúkandi samkeppni við léttmaníska arkitekta sem stundað hafa fornaldarframleiðslu á Íslandi. Ég þekki Sigmund ekki neitt, en hefði helst haldið að hann hefði lagt stund á leiktjaldahönnun eða verið á sjónhverfingaháskóla, ef ég vissi ekki að hann hefði að minnsta kosti doktorsgráður tvær frá Oxfurðu.   

Vart hafði Sigmundur Davíð lokið kynningu á hugarfóstri sínu Blufftown bei Selfoss, að í ljós kemur að Þjóðmenningarráðuneyti hans hefur unnið gífurlega öflugt starf árið 2014-2015. Áður en yfirmaður hins íslenska Amt Ahnenerbe, Margrét Hallgrímsdóttir, sem er kona af logandi Framsóknarkyni, hafði hætt störfum sem yfirþjóðmenningarstjóri, fann hún og starfsmaðurinn hennar gamlar og gulnaðar teikningar á söfnum svo hægt væri að reisa Bluff Stadt beim Sundin Blau - í anda Dresden. Margrét, sem þó er annt um furðulegan frama sinn, sneri aftur til embættis síns á Þjóðminjasafninu, því hún gerir sér ugglaust grein fyrir því hvað er að gerast í "þjóðmenningu" endurreisnarráðherrans.

Til að gera drauma Sigmundar að veruleika verður fyrst að fá almennilega loftárás á Reykjavík. Bandamenn munu hins vegar vart ráðast í teppasprengingar á Reykjavík. Það þarf meira en gyðingahatur og útrýmingar til þess að fá slíka himnasendingu.

Skemmtilegar og uppbyggilegar myndir segir landsfaðirinn í andagt sinni. Hmm? Neiii - varla... Ég mæli með því að Simmi litli fái sér páskaegg frá NS af stærstu gerð og gleymi þessum áformum, nema byggingu Þjóðmenningarhúss, því mér sýnist að álíka kreppufyrirbæri og Jón Gnarr var í ráðhúsinu í Reykjavík sitji nú á stóli forsætisráðuneytisins í gamla fangelsinu. Þetta er ekkert annað en andleg uppgjöf líkt og Píratar. Þjóðin er enn í sárum, og er því þægilegt að heyra um upprisur og endurkomur til fyrirheitna landsins á páskum.

Eftir nokkur ár munum við vonandi minnast þessarar andlegu kreppu þjóðarinnar í kjölfarið á 2008 með hryllingi. Það verður engin ástæða til að endurreisa Framsóknarflokkinn. Fráleitt væri einnig að setja hann í formalín og varðveita í glerskáp á landnámssýningunni. Hann er einn af þessum fornleifum sem enginn mun sakna enda ekki friðaður.

Sveltandi fornleifafræðingar munu þá ekki einu sinni vilja grafa Framsóknardrauginn upp. Heygjum hann sem fyrst. Jafnvel væri ekki fráleitt að teppabomba hann dálítið, áður en hann fer undir kalna torfu.

Húsið með stjörnuna

Stundum getur maður orðið langþreyttur á þrálátu rugli. Það á t.d. við ruglið í blaðakonu einni á Iceland Review og í mýtusmið sem hún hefur gert að sannleiksvitni um að húsið í Austurstræti 9 í Reykjavík hafi verið reist af "gyðingnum Agli Jacobsen". Sjá hér.

Margir ferðamenn sem til Reykjavíkur koma hrífast af Jacobsenshúsinu með stjörnuna og margir, og sér í lagi gyðingar, spyrja sig af hverju Davíðsstjarnan sé á húsinu og halda um stund að þarna gæti hafa verið samkunduhús gyðinga.

Árið 2008 hafði Oren nokkur frá Ísrael samband við Iceland Review til að fá skýringu á stjörnunni í Austurstræti. Oren er reyndar Oren Asaf (f. 1979), og er listamaður sem var á Íslandi um tíma við listsköpun.

Honum var svarað af blaðakonu á Iceland Review, að forstöðumaður Torfusamtakanna, Snorri Freyr Hilmarsson, hefði upplýst hana að húsið hefði verið byggt af Agli Jacobsen sem hafi verið danskur gyðingur. Egil Jacobsen var þó hvorki gyðingur né af gyðingaættum  eins og lesa má hér, hér og ekki síst hér.

Hafði ég því samband við blaðakonuna á sínum tíma, sem ekki vildi breyta upplýsingunum. Í janúar sl. leiðrétti ég misskilninginn í athugasemd á vefsíðu Icelandic Review. Það var fjarlægt eftir skamma stund. Ég setti inn athugasemd í dag og býst harðlega við að hún verði fjarlægð, því blessuð blaðakonan var af þeirri gerðinni sem ekki getur viðurkennt mistök sín fyrir nokkurn hlut.

Ég skýrði málið út fyrir Oren Asaf á sínum tíma. En enn stendur á vefsíðu Iceland Review, að Snorri Freyr Hilmarsson, sem er menntaður leikmyndahönnuður, segi húsið hafa verið reist af gyðingnum Agli Jacobsen. Sannleiksvitni Iceland Review um Austurstræti 9, Snorri Freyr Hilmarsson, er reyndar einn af hugmyndasmiðunum á bak við leikmyndabæinn Blufftown við Selfoss, sem ég afgreiddi hér í blogggrein um daginn. Bölvað rugl er því auðsjáanlega sérgrein hans.

Vonandi getur Icelandic Review látið af Gróusagnaframleiðslu og sögufölsun sinni í framtíðinni. En kannski er þetta vandamál á blaðinu (sjá hér).

The first Jewish services in Iceland 1940-1943

In Iceland, in most recent years, it has practically become a sport to build temples of all kinds, after 1015 years of lonesome Christianity, which was introduced in Iceland in the year 1000 AD (sorry, CE), when the heathen gods of Valhalla were officially and peacefully conquered.

Free plots are being handed out by the liberal atheists, who have represented the majority of the Icelandic capital Reykjavík´s city-council in the wake of the 2008 financial meltdown in Iceland. In Reykjavík everything seems to have

Harry Schwab of London and Bernhard Wallis of Sheffield posing on Yom Kippur in Reykjavík 1940 (Photo Sigurður Guðmundsson; From the private collection of the author). The group photo at top is from the same day. (Photo Sigurður Guðmundsson; From the collection of the National Museum of Iceland).

been reconsidered or readjusted, even religious values. As it seems, this religious awakening and tolerance statement doesn´t happen without conflicts. The fact that the few Icelandic Muslims plan to build a mosque on a plot given to them has caused great distress to some dark-minded Icelanders, who have pig heads and pig blood handy to desecrate the plot where the mosque is to rise. The followers of old the Nordic revived Ásatrú, worshippers of the so called Æsir (Thor and Odin etc.) have also received a free plot to build their heathen temple in the super-tolerant capital of Iceland.

Only a synagogue is missing in this new haven of religious tolerance in Iceland - it seems. It will, of course, be built (one day), and on the very finest and most expensive plot which the city council of Reykjavik will donate to the Icelandic Jews. Anti-Semitism is already existent in Iceland, so pig-headed characters and trained splashers of blood will certainly find brothers in arms, even among some of the new religious minorities benefiting from the generosity, when they will protest against a Reykjavík synagogue and the Jews in the traditional and primitive manner not that unknown to the Jews.

A long time ago, I wrote about the very first Jewish religious gathering in Iceland in 1940. It was held in Gúttó in Reykjavík. What is Guttó, the conscious reader may ask. In a country where everything used to be nicknamed, Gúttó is simply a shorter version for the long gone Good Templar Lodge in Reykjavík, where the first Minyan of Jews in Iceland, consisting of refugees from Germany and Austria as well as British Soldiers, gathered at Yom Kippur (The Day of Atonement) in 1940 (see what I have previously written about the event here, here, here and in English here).

When the British forces arrived in Iceland on 9 May 1940, they practically rescued the Icelanders from a Nazis-occupation. Despite the fact that Iceland was spared all the horrors of the Nazi occupations and rule, some Icelanders still prefer to call the peaceful advent of the British forces an Occupation or even an Invasion. Not everyone in Iceland was happy with the advent of the British. Before the outbreak of WWII many Icelandic politicians had been quite keen on contacts with Nazi-Germany, and Iceland had an active Nazi party, although not in parliament. The Icelandic pre-war

Alfred Cohen sang Kol Nidre in Reykjavík 1940 (A detail from the photo at top).

governments had a very strict and anti-Semitic policy towards Jewish refugees who sought asylum in Iceland. The few Jews who managed to find safe haven in Iceland did so more out of pure luck, although sometimes helped by righteous Icelanders. (See here).

No Jewish chaplains were provided by the British military in Iceland. After the Jewish soldiers and Jewish refugees in Iceland found one another in Reykjavík in 1940, a cantor from Leeds, Alfred Cohen (who later, severely traumatized by the war, changed his name Alf Conway and settled in Canada) lead the first Jewish services in Iceland.

British and American Jews gather outside the old Technical Training School in Reykjavík at Vonarstræti, where they obtained a suitable room for Rosh Hashanah service (New Year Festival) in the fall of 1941, (i.e. 22 September, 1941). The picture is from the collection of Philips Bortnick, the man in the fur hood with a fur collar on his coat standing beside a tall officer who was Medical doctor. Philip Bortnick rests his right hand on the British soldier by the name of Alvin Miller. Various British soldiers in this picture also participated in the Yom Kippur gathering in Gúttó in 1940. (Photo The National Museum of Jewish Military History, Washington D.C.)

Article in the Wisconsin Jewish Chronicle, 14 Nov. 1941

In 1941-42 American Jews started to arrive in Iceland, when the U.S. Forces gradually replaced the British Forces in Iceland. American Military authorities certainly cared more for the religious needs of the their servicemen than the British military. The US Forces provided Chaplains for all creeds and denominations. While some of the priests, pastors and reverends of different Christian denominations came to Iceland to stay for a longer period of time, the rabbis only came to Iceland on short stop-overs. The Rabbis were usually flown in or shipped to Iceland shortly before a major Jewish Holyday, bringing with them all the necessary "accessories" like a kosher Torah in a transportable Ark, Matzot, Seder plates and Haggadot for Passover, Siddurim, Megillot, Shofars and even Tefillin.

Although there was no stationary rabbi in Iceland during WWII, normally someone among the American Jews, who had had a proper Jewish upbringing, lead the davenings (the prayers) and services of the American Jews. Jewish servicemen Reykjavík gathered in various locations. To begin in the old Technical training School of Reykjavík in 1941, most likely in the guildhall of the Society of Icelandic Craftsmen.

Services and shabbes-prayers were also in a barracks called Men´s Recreation Hut in Camp Laugarnes, just outside of the 1942 city limits of Reykjavík. This was announced in the weekly of the American forces, The White Falcon:

"Jewish Faith. The Jewish Service will be held Each Friday in the Men´s Recreation Hut, Camp Laugarnes, at 1930 hrs."

When came with more teams, church services were held elsewhere, for instance East of Reykjavík at Elliðarárvogur in Camp Baldurshagi. One soldier wrote this poem about camp:

Dear Old Baldurshagi
(Sung to "Roll Out the Barrel")

  Dear old Baldurshagi,  
  Oh! what a hell of a dump.  
  Rocks and hills all craggy,  
  Stulkas [Girl in Icelandic] to slap on the rump.  
  If we ever leave here,  
  Our thoughts will wander once more,  
  Thoughts of building Montezuma,  
  On Iceland´s chilly shore.  

It should of course be stressed that also US Jewish soldiers slapped many an Icelandic stúlka´s rump, but in their spare time the Jewish soldiers, privates and officers alike, would schlep themselves to the nearest shabbes-prayers, for instance at the Hospital Camp, which was located in Ásum near mount Helgafell in Mosfellssveit in the vicinity of Reykjavík. There, one can still see the ruins of the hospital and its big water tanks, built by the British and later called the 208th general Hospital by the Americans. In 1942 services were also held in a camp at Öskjuhlíð, by the Reykjavík airfield, which the British forces had built in 1940-42.

British Nissen huts by Reykjavík Airport on a winter´s day. Reykjavík can be seen in the background.

Julius Amos Leibert was the very first (US) Rabbi to lead a religious ceremony in Iceland. He was sent to Iceland in the fall of 1942. Julius Amos Leibert was quite a remarkable man affiliated with the reformed movement in the US. Read more about Julius A. Leibert soon on this blog.

Cantor Benjamin Rubenfeld eating matzos (the Unleavened Bread) at a Pesach Seder in Reykjavík in 1942 (April 1, 1942). Most likely the Seder has taken place at the Hotel Borg in Reykjavík. Two hundred American servicemen attended that Seder in Reykjavík. (Photo from The White Falcon).

Rabbi William H. Rosenblatt officiates a Yom Kippur service in Iceland 1943. From left to right: Private first class Sidney Rosenfeld, Cpl. Bernard Rosenthal, Cpl. Ira Leston holding the Torah and Rabbi William H. Rosenblatt singing the Kol Nidre. (Photo from The White Falcon).

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson © The author of this article is Dr. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson. An Icelandic version of the article can be read here.

Winston og þjóðin

Þegar Winston Churchill kom til Reykjavíkur í ágúst 1941 voru menn ekki með neitt uppistand vegna hryðjuverkahættu. Churchill hefur örugglega líkað það og þessi þorpsbragur í Reykjavík. Myndin er tekin fyrir utan Alþingishúsið. Þá, líkt og 40 sinnum síðar, var verið að grafa upp götuna. Allt var svo afslappað og fallegt í þá daga. Takið eftir hermanninum með sígarettuna til hægri á myndinni.

Ég var að velta því fyrir mér, hverjir drengirnir á myndinni, sem vart geta stýrt sér af gleði, væru. Ég ræddi við góðan vin um málið. Ég ímynda mér að drengurinn með myndavélina sé Denni (Steingrímur Hermannsson), og mér finnst ég kannast við svipinn á  vel klædda piltinum við hlið hans, sem virðist vera með náttúrulegar strípur í hárinu, sem spjátrungar borga mikið fyrir að fá í hárið á okkar tímum. Drengurinn sem líklega er fæddur 1929 eða ´30 er klæddur eins og Tinni. Ég var nær alveg viss um að hann hafi síðar verið á framboðslista Sjálfstæðisflokksins (þ.e.a.s. drengurinn, en ekki Tinni), en svo hallaðist ég meira að því að þetta væri kannski sonur Emils Jónssonar. Tillaga kom um að þetta væri Gunnar G. Schram, en hann var miklu breiðleitari.

Allar upplýsingar um fólk á myndinni, fyrir utan Sir Winston kallinn, væru vel þegnar.