Julius A. Leibert, fyrsti rabbíninn á Íslandi

Fyrsta trúarathöfn á Íslandi eftir að kristinn siður var upp tekinn á Íslandi árið 1000, var haldin rúmlega 941 árum eftir formlega kristnitöku á Alþingi. Það var trúarsamkoma gyðinga og það þurfti heimsstyrjöld til að ný trú væri iðkuð í þessu menningarlega einsleita landi okkar.

Að öllum líkindum kom fyrsti rabbíninn sem stýrði trúarlegri athöfn á Íslandi á vegum Bandaríkjahers til Íslands. Það var á haustmánuðum 1942. Hann hét Júlíus Amos Leibert og var nokkuð merkilegur karl og talsmaður nútímalegs gyðingdóms, reformed Judasism. Þó Leibert hafi aðeins komið tvisvar eða þrisvar til Íslands er nokkuð öruggt að hann sé fyrsti rabbíninn sem þjónaði söfnuði gyðinga á Íslandi. Þykir mér því ærin ástæði til að minnast hans, því hann var á allan hátt mjög merkilegur maður.

Zelig Lebedko fæddist i Litháen

Julius Amos Leibert fæddist ekki sem Bandaríkjamaður. Hann var eins og margir í aðrir Bandaríkjamenn  fátækur innflytjandi í hinu stóra landi. Innflytjendur leituðu þangað til að bæta kjör sín og á stundum til að forða sér frá ofsóknum og vísum dauða vegna ofsókna í heimalandi sínu.

Leibert fæddist í Litháen þann 20. mars árið 1888. Sumar heimildir herma þó að hann hafa fæðst þegar árið 1885; Og að hann hafi með vilja verið yngdur í skjölum til að eiga betri möguleika að því komast til Bandaríkjanna. Er Julius fæddist, heyrði Litháen undir rússneska keisaraveldið.  

Julius Leibert var ekki það nafn sem þessum fyrsta rabbína á Íslandi var gefið á Lithaugalandi. Drengnum var gefið hið gyðinglega nafn Zelig, og ættarnafnið var í rússneskum stíl, Lebetky, en um aldamótin 1900 var hann einnig skráður sem Zalkan Lebedko (Lebedky og einnig Lebedkin sem eru nöfn sem afleidd eru af ha Levi).  

Zalkan fæddist í bænum Kedainiai, litlum bæ sem gyðingar kölluðu Keidan á jiddísku. Keidan er ekki mjög langt frá Kaunas, sem gyðingar kölluðu þá Kovno (sjá grein um frægðarför mína í þeim bæ hér).  

Nafn Lebedky-ættarinnar hefur að öllum líkindum einnig verið skráð á litháísku, þegar hún var leyfð sem tungumál í Kedainiai. Um það leyti sem Zelig fæddist lögðu Rússar blátt bann við notkun litháísku. Menn voru fangelsaðir eða myrtir, prentuðu þeir svo mikið sem stafkrók á því máli. 

Foreldrar Zalkans Lebedkos voru þau Chaim HaLevi Lebedky (ca. 1851-1936), sonur Itzik HaLevi Lebedkys (1806-1888), sem var sonur Dov (Berel) HaLevi Lebedkys (1751-1806). Móðir hans var Leya eða Ley (Leah), fædd Weintraub (1848-1902). Móðir Zelig Lebedky dó úr krabbameini í maga árið 1902 og Chaim andaðist skömmu síður. Árið 1904 flutti Zalkan/Zeug til Bandaríkjanna ásamt 6 systkynum sínum. Systkynin hétu Morris, og systurnar hétu (Fanny) Feige Elle sem síðar giftist Weinstein. Aðrar systur voru Bluma Magil, sem flutti til Kanada, Esther Feldman sem bjó í New York, Rachel Sager og Molly Moskowitz sem bjuggu í Los Angeles.

Í Bandaríkjunum breytti Lebetky hinn ungi, líkt og margir í hans sporum, um nafn og hét upp frá því Julius Amos Leibert. Systkini hans tóku einnig þetta nýja nafn. Rabbí Leibert sagði síðar sjálfur frá, að Leibert-nafnið hefði hann tekið til að fagna því frelsi, Liberty, sem honum hlotnaðist í Bandaríkjunum. Leibert líktist Liberty að hans mati

Samkunduhúsin í Kedainiai

Þegar Zalkan/Julius fæddist, voru margar synagógur, bænahús og gyðinglegir skólar í Kedainiai. Sjö bænahús á seinni hluta 19. aldar.  Meirihluti íbúa bæjarins í lok 19. aldar voru gyðingar. Gyðingar settust fyrst að í bænum á 17. öld og bærinn varð mikilvæg trúarmiðstöð og lærdómssetur, og ekki aðeins fyrir gyðinga. Skoskir mótmælendur settust þar einnig að. Í dag eru varðveittar tvær fallegar byggingar frá 19. öld í Kedainiai sem fyrir helförina voru samkunduhús. Þau eru i dag notuð sem söfn bæjarins. Kaidan var einnig þekkt fyrir framleiðslu sína á agúrkum (súrsuðum gúrkum) og var bærinn og næsta nágrenni helsti framleiðandi agúrka í baltnesku löndunum.

Fyrir 1920 hafði gyðingum fækkað mjög í Kedainai. Margir trúaðir gyðingar flýðu þangað frá Póllandi og Hvíta Rússlandi árið 1939, en eftir að Þjóðverjar komu til bæjarins í lok júní 1941 myrtu þeir fram til ágústbyrjunar sama ár 325 gyðinga í bænum. Aftökurnar fóru fram í tveimur skógum umhverfis bæinn og það með dyggri hjálp margra heimamanna. Þeir gyðingar í Kedainai sem eftir lifðu og sömuleiðis 1000 gyðingar frá minni þorpum í nágrenninu voru myrtir við ána Smilaga. Þar var fólkið látið grafa skurði, sínar eigin grafir. Það var skotið á staðnum, lík þeirra rænd og síðan heygð í skurðunum.

Gyðingum í Keidainai smalað saman til aftöku

Það verður því að viðurkennast að Helförin heppnaðist vel í Litháen með dyggum stuðningi heimamanna. Á okkar tímum dýrka margir Litháar morðingjana sem þjóðhetjur og er af því MIKIL SKÖMM þegar þeir þramma árlega um götur stærstu bæja Litháens með fullu leyfi yfirvalda. Breytt hefur verið um nöfn á götum og þær hafa á síðari árum fengið nöfn gyðingamorðingjanna.

Vinsæll rabbíni á faraldsfæti

Ferill Leiberts sem rabbína í Bandaríkjunum var mjög langur og spannaði allt frá 1915 fram yfir 1960. Maðurinn var mikill vinnuþjarkur og gat í raun aldrei sest í helgan stein.  

Julius A. Leibert stundaði nám að kappi í landi möguleikanna. Framhaldsnám  stundaði hann við Hebrew Union College i Cinncinati í Ohio undir  prófessor Julian Morgenstern. Morgenstern var einn af af fremstu guðfræðingum og stofnendum Union of American Hebrew Congregations (UAHC), hreyfingu sem síðar var kölluð  Union for Reform Judaism (URJ) . Julius Leibert lauk rabbínanámi sínu árið 1915, en fyrir utan guðfræðinámið lagði hann stund á laganám. Smá hlé urðu á náminu  vegna herþjónustu Leiberts í fyrri heimsstyrjöld. Hann þjónustaði sem rabbíni í bandaríska hernum, en fór þó aldrei til átakasvæða í Evrópu.

Fyrsta embætti hans eftir þjónustu í hernum sem rabbíni mun hafa verið við Beth El samkunduhúsið í Scott, South Bend i Indiana og síðar Aavath Shalom söfnuðinum í Indianapolis.

Julius Leibert kvæntist árið 1919. Kona hans hét Leona Goodmann (1896-1971),

Um þrítugt fékk hann embætti við nýtt samkunduhús, Emanu-El í borginni Spocane i Washingtonfylki, þar sem honum var mjög vel tekið og honum og konunni var gefinn bíll árið 1920 sem þakklætisvottur fyrir vel unnin störf. Ferðuðust hjónin vítt og breitt í bílnum um vesturhéruð Bandaríkjanna.

Leibert lét mikið til sín taka í Spokane, m.a. við byggingu nýs samkunduhúss og var mjög virkur í starfi fyrir ungmenni. Hann lét einnig í sér heyra opinberlega og oft þurfti á því að halda því á þessum slóðum var mikið gyðingahatur sem aðrir Evrópumenn, þ.á . m. lúterskir Svíar höfðu flutt með sér í ríkum mæli frá gamla landinu. Í Spokane starfaði Leibert frá 1919 til 1923.

1923 til 1928 þjóðnaði Leiberts í Temple Israel á Langasandi (Long Beach) í Kaliforníu og um tíma í Temple Emanuel í Los Angeles.

Í lok árs 1930 var Leibert tilnefndur kapellán fyrir Hollywood Legion 43, sem var 43. deild í American Legion sem eru samtök fyrrverandi hermanna. Þessi deild var talin ein  stærsta deild herdeildarinnar. Sem meðlimur af varaliði yfirmanna þótti hann efnilegastur til að gegna þessari heiðursstöðu.

Leibert starfaði einnig í CCC, Civil Conservaton Corps, þar sem ungmenni fengu nytsama vinnu við ýmsar framkvæmdir í hinu mikla atvinnuleysi 4. áratugarins. Leikarinn Walther Matthau mun eitt sumar sem unglingur hafa verið í vinnu ungra gyðinga undir stjórn Leiberts og fór leikarinn frægi fögrum orðum um það sumar. Myndin hér fyrir neðan er frá haustinu 1935 er Leibert stjórnaði nýjárshátíð fyrir gyðinga sem unnu fyrir CCC. Nokkrir kollegar Leiberts úr prestastétt bandaríska hersins tóku einnig þátt. Leibert er annar frá vinstri.

Árið 1933 venti Leibert sínu kvæði í kross og starfaði mestmegnis um tíma sem lögmaður í Los Angeles og oftast fyrir lítilmagnann. En svo braust síðari heimsstyrjöldin út og Leibert fór aftur í búning kapelánsins (chaplain) í Bandaríkjaher.

Til Íslands kom Leibert árið 1941

Julius Amos Leibert var Army Chaplain og major að tign frá 1940 og síðar lieutenant colonel og starfaði hann í Bandaríska hernum fram til síðla sumar 1945. Hann ferðaðist víða innan Bandaríkjanna sem og og utan á stríðárunum, og meðal annars til Íslands. Til Íslands kom hann haustið 1942. Til að byrja með höfðu gyðingar í herjum Breta og Bandaríkjamanna ekki með sér rabbína (sjá hér og hér). Samkomur fóru fram undir stjórn kantora eða þeirra sem best voru að sér í helgisiðum gyðingdóms.

Ýmsar heimildir eru til um komu hans 1942 er hann stjórnaði nýárshátíð (Rosh Hashanah) og friðþægingadegi (Jom Kippur), en þó helstar þær upplýsingar sem fram koma í blaði Bandaríkjahers The White Falcon. Skemmtilegustu lýsinguna á fyrstu heimsókn Leiberts er hins vegar að finna í Wisconsin Jewish Chronicle 23. október 1942 í dálki Boris Smolin, Between YOU and ME:

And here ar regards from the Jewish boys in Iceland and Greenland - Chaplain Major Julius Leibert of the U.S. army, who is stationed at Jefferson Barracks, St. Louis, Mo., has just returned from a special overseas mission. - He conducted services in Iceland on Rosh Hashanah and Yom Kippur. - More than 800 Jewish soldiers attended these services, among them, at least 40 officers and men of the RAF - On his way back from Iceland, Major Leibert conducted services for Jewish soldiers in Greenland and Labrador. - This is perhaps the first time in recorded  history that organized Jewish services have been held in these far-flung northern outposts. In Iceland Major Leibert found two Jewish families, one of the refugees.

Yfirmaður herja Bandaríkjanna á Íslandi, Charles Bonesteel heimsótti söfnuð gyðinga á  Íslandi haustið 1942. Myndin byrtist í The Daily Times Tribune i Alexandria í Indiana í december 1942. Maðurinn með gleraugum til hægri við hershöfðingjann er enginn annar en Julius Leibert.

Sama mynd, en óskorin í The Edwardsville Intelligencer (Edwardsville, Illinois), 18, maí 1944. Sjá einnig Morgunblaðið.

Árið 1943 tók rabbíni að nafni William H. Rosenblatt við trúarhaldi meðal gyðinga á Íslandi og síðar starfaði á landinu rabbíni sem hét Abraham Goldstein. Oft tóku flóttamenn af gyðingaættum, sem fengið höfðu að setjast að á Íslandi í lok 4. ártugarins, að taka þátt í þeim samkomum. Einn þeirra sem mest kom til bænhalds og stærri hátíða var Hans Mann. Hans (síðar Hans Jakobsson) fékk og notaði lengi bænabók (siddur) sem Bandaríkjaher gaf út á stríðsárunum. Fjölskylda íslenskrar konu Hans hefur vinsamlegast leyft mér að nota mynd af bókinni sem er nú í þeirra eigu.

Gyðingar hittust til bænahalds á ýmsum stöðum í Reykjavík og nágrenni borgarinnar. Í White Falcon árið 1945, má sjá ýmsa staði: 6. mars 1946 var t.d. bænahald í Finley skála (Day Room) kl. 11.00. Á þriðjudegi var guðsþjónusta í Davis Theater kl. 18.00, White Rose Hall Theater í Reykjavík klukkan 19.30 og í Turner Kapellu sömuleiðis kl. 19:30. Laugardaginn 10. mars var guðsþjónusta á skrifstofu rabbínans í Dailey-bragga kl. 11:00.

Áður en Leibert kom til landsins, sá Benjamin Feldman um að all færi sómasamlega fram.

Gyðingar og Henrdik Ottósson árið 1945.

Leibert, annar frá vinstri í aftari röð, á ráðstefnu rabbína í hernumvið Harvard háskóla í maí 1943.

Eftirstríðsárin

Eftir síðari heimsstyrjöld þjónaði Leibert í ýmsum söfnuðum í Bandaríkjunum, bæði í föstum stöðum og í afleysingum. Hann var í Pensacola í Florída  (1951-1954), síðar í Anchorage í Alaska, San Luis Obispo, Eureka og San Rafael (1956-57) og Santa Cruz (1957-58) í Kaliforníu.

Júlíus og kona hans settust um tíma að í Marin County árið 1956 og byggðu þar upp söfnuðinn Rodef Sholom og hann kenndi einnig trúarbragðasögu við menntaskóla í Marin. En þar staldraði hann heldur ekki lengi við, þótt meiningin hefði verið að setjast þar að og njóta ævikvöldsins. Önnur og ný verkefni biðu ávallt þessa eldhuga.

Fangelsispresturinn Leibert 1954-57

Julius Leibert tók árið 1954 að sér sálusorgarstörf fyrir gyðinga sem voru fangar í San Quentin fangelsinu. Hann gegndi einnig störfum sem kapellán í fangelsunum í Folsom og Alcatraz, og þar fyrir utan þjónaði hann á flugstöð hersins í Hamilton (Hamilton Air Force Base).

Störf Leiberts sem fangelsisprests voru mjög athyglisverð og honum var mjög annt um réttindi fanga sem bandarísk yfirvöld reyndu að brjóta á og niður. Árið 1957 sagði hann starfi sínu lausu við San Quentin fangelsið. Það gerði hann vegna þrýstings frá yfirvöldum. Hann var einn þeirra Guðs manna sem neitað harðlega að gangast undið lygamælapróf. Yfirvöld vildu að sálusorgarar í fangelsum létu upplýsingar í té sem fangar hefðu hugsanlega trúað prestum sínum fyrir. Julius Leibert lét þá þessi orð falla við brottför sína úr fangelsiskerfinu:

"If the word of a man of God is not enough - be he rabbi, priest or minister - he might just as well take of his clerical gown and bury them". 

Hann sagði enn fremur:

"I resent the thought of having mechanical means testing my credibility".

Leibert skrifaði með hjálp Emily Kingsbery bókina Behind Bars, What A Chaplain Saw in Alcatraz, Folsom & San Quentin . Bókin, sem kom út árið 1965, sýnir verk og hugsanir manns sem mat öll mannslíf jafnt og dæmdi ekki menn æðsta dómi þegar þeir höfðu þegar verið dæmdir brjálæðislega löngum og hörðum dómum í hinu miður réttláta og jafnvel sjúka réttarkerfi BNA, þar sem vísvitandi hefur verið trampað á rétti minnihlutahópa þjóðfélagsins; kerfi sem fleiri og fleiri Íslendingar virðast þó aðhyllast.

Að loknum störfum í þágu fanga, þjónaði Leibert söfnuði í Santa Cruz, en gat þegar hann "komst á aldur" fyrir enga muni sest í helgan stein.  Hann hóf nú að leiða guðsþjónustur í Reno í Nevada. Hann var fyrstur rabbína nýs safnaðar í þeirri borg. Árið 1964 gaf hann söfnuðinum (Temple Sinai) sína eigin Torahrúllu, sem er enn notuð.  Mark Davis uppeldissonur Sammy David jr., (sem tekið hafði gyðingatrú eftir bílslys), las upp úr er hann var fermdur (Bar mitzvah) í Reno árið 1973. Um Nevada skrifaði Leibert, sem var maður andlegs frelsis: “Nevada is the only state that has shed hypocrisy by allowing liberal attitudes.”

Leibert með fyrsta bar mitzva-drengnum (fermingabarninu) í Temple Sinai íReno 1964. Hann heitir Stephen Jaffe og býr enn í Reno.

Julius Leibert andaðist árið 1968 og hvílir við hlið konu sinnar Leonu í grafreit gyðinga á Hills of Eternity Memorial Park í Colma, San Mateo County í Kaliforníu.

Höfundur: Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, í apríl 2017

 

Fyrri færslur um fyrstu samkomur gyðinga á Íslandi:

Fyrstu trúarsamkomur gyðinga á Íslandi

The first Jewish services in Iceland 1940-1943

Þakkir/Thanks: to Josh and Jeff Weinstein, New York.

Afar líkleg strýtulausn

Mér bárust þessar línur frá Birni Hólmgeirssyni fyrrverandi starfsmanni Orkuveitu Húsavíkur:

Sæll Fornleifur.

Sendi þér mínar hugmyndir um karlinn í strýtunni. Ekki þekki ég manninn, en mér finns ég kannast við umhverfið. Þessar myndir eru trúlega teknar 5-6km í vest-suð vestur af Laxamýri í Aðaldalshrauni. Á mynd nr. 2 blasir við fjallgarður sem ég tel að séu Kinnarfjöll. Bogamyndaða fjallið á bak við borgina er fjallið með 3 nöfnin. Galti, Bakrangi og Ógöngufjall. Skessuskál til vinstri við manninn og Nípá fellur þar niður gilið. Til hægri á myndinni sést Skálahnjúkur gnæfa yfir fjallsbrúnina. Á 3 myndinni er horft til baka í austur og önnur hraunborg notuð. Heiðin á bak við er Hvammsheiði sem endar í Heiðarenda á bak við borgina. Undir heiðinni glittir í Laxá, þar sem hún rennur til sjávar skammt norðan við Laxamýri.

Hugleiðingar Björns Hólmgeirssonar, Hóli á Tjörnesi.

Með kveðju að norðan.

Mér þykir tillaga Björns Hólmgeirssonar mjög líkleg eftir að hafa litið á Örnefnakort Landmælinga og önnur kort. Sjálfur hef ég ekki komið þarna í áraraðir og aldrei gengið um hraunið. Maður á það eftir.

Líklegast gildir sú regla enn, sem manni voru innprentaðar í prófum í gamla daga, að vera ekki að breyta neinu og stroka út á síðustu stundu. Myndin í York frá 1893 var fljótlega útbúin eftir leiðangur Tempest Andersons til Íslands. Þetta var mynd í röð skuggamynda og þeim fylgdi fyrirlestur, sem Anderson hélt vítt og breitt á Bretlandseyjum. Bókin sem nefnd var í síðustu færslu var hins vegar fyrst birt árið 1903 og á 10 árum hefur eitthvað getað skolast til hjá höfundi eða útgefanda.

Þangað til aðrar betri tillögur berast, heldur Fornleifur sig við upphaflega skýringu á staðsetningu strýtunnar (nærri Laxamýri) og nú hina nákvæmari skýringu Björns Hólmgeirssonar. Færi ég Birni mínar bestu þakkir fyrir upplýsingarnar. Það er ávallt gaman að sjá að margir lesa Fornleif og hugleiða málin með honum þegar hann veður í villu.

Sjá fyrri færslur um ljósmyndirnar hér og hér.

Nýjar fregnir af karlinum í strýtunni

Bergþóra Sigurðardóttir, sem er læknir á eftirlaunum og mikill áhugamaður um náttúru landsins, ritaði Fornleifi snemma í dag og gerði viðvart um mynd af sama manninum sem ritað var um hér á Leifi í febrúar á sl. ári.

Í merkilegri bók Tempest Andersons, Volcanic Studies in many Land frá 1903, sem Bergþóra hafði lesið, bregður sama rauðhærða manninum fyrir á mynd (sjá hér efst). Það er þó ekki sama myndin sem varðveitt hefur verið á safni í York, og sem skrifað var um hér á Fornleifi í fyrra.

Nú er sömuleiðis ljóst að upplýsingin við skuggamyndina sem varðveitt er í Jórvík er röng. Myndin getur á engan hátt hafa verið tekin nærri Laxamýri. Enda kemur fram í bók Andersons frá 1903, að ljósmyndin af rauðhærða karlinum í strýtunni sé tekin norðvestur af Mývatni.

Ég þakka Bergþóru Sigurðardóttur innilega fyrir upplýsingarnar. Vona ég svo að áhugasamt fólk leiti nú uppi þessar strýtur og hugsi út í það hver karlinn á myndinni hafi verið. Ef til vill var þetta vinnumaður séra Árna Jónssonar (1849-1916) á Skútustöðum sem einnig var í för með Tempest Anderson á þessum slóðum. Hvað hét karlinn í strýtunni? Allar ábendingar eru vel þegnar.

Brotasilfur - óáfallið

Í þessari færslu má sjá tvær stórmerkar ljósmyndir sem finna má á vef Héraðsskjalasafns Austurlands. Hér bograr Kristján Eldjárn yfir silfursjóð sem fannst austur a landi, óáfallinn, árið 1980. Eldjárn þótti vitaskuld, sem eins konar fornleifafræðingi, furðulegt að sjóðurinn kæmi óáfallinn úr jörðu. Það þykir flestum reyndar enn í dag. Ég held að menn séu hættir að leita að skýringum. Það er svo óþægilegt.

Hér má lesa aðrar greinar Fornleifs um þennan sjóð:

Det ville som sagt være meget beklageligt for skandinavisk arkæologi... (2011) Greinin er ekki á dönsku.

Hvar er húfan mín? (11.12. 2012; sjá síðustu athugasemd neðst)

"Miklu betri en Silvo" (16.12.2012)

Moldin milda frá Miðhúsum er horfin (4.1.2013)

Hvað fær maður fyrir silfur sitt ?  (13.4.2013) Í þessari grein birtist eftirfarandi frásögn:

Auðun H. Einarsson segir frá (1.5. 1997, sjá færslu dags. 13.4.2013)

 

Neðri myndin af vef Héraðssafns Austurlands er unaðsleg ljósmynd af finnandanum og syni hans. Gleðin skín úr augum þeirra. Ekki þótti finnandanum fundarlaunin góð, en síðar var bætt úr því fyrir tilstuðlan þingmanns eins frá Snæfellsnesi og skálds í Reykjavík, sem er sonur fyrrverandi forseta Íslands.

They are back!

According to the Icelandic press (links a; b; c and d) the new British Ambassador to Iceland, Michael Nevin, twitted about a large yellow casket which he recently received from London. Yesterday Mr. Nevin revealed to the Icelandic public the contents of the big box. In the casked were two oil paintings from 1790 with Icelandic motifs.

The yellow box containing the two paintings has arrived under the curious eyes of Jón Stefánsson Milkmaid (1921). The photography on the Edwardian dresser is of Ambassador Nevin after having delivered his Diplomatic credentials to the Icelandic president Guðni Th. Jóhannesson.

The two paintings, used to hang in the British Embassy in Reykjavík, but were sent to London some 10 years ago for repair at the Government Art Collection GAC (not the National Gallery like the Icelandic media reported). Before they were returned to Reykjavík last week, they went on exhibition in the Whitechapel Gallery in London, as well as in Birmingham and Ulster. For a while, the painting ornated the walls of the Department for Environment, Food & Rural Affairs, at Nobel House, Smith Square in London. But now they are back "home", where they are appreciated more than at an odd meeting on Fine British food and rural affairs, i.e. The Naked Cook and River Cottege.

GAC 4822: The New Geyser, (Icel. Strokkur) a geysir which awoke after an earthquake in 1789. It lost its power in 1896 to reawake in 1963.

The Paintings, showing the famous Icelandic hydrothermal feature Geysir as well as Strokkur in Haukadalur S-Iceland, are entitled The Great Geyser (GAC 4821)and The New Geyser (GAC 4822). They were painted by Edward Dayes (1763-1804), seen here to the left, who was a well known London artist albeit mostly known for his watercolours.

In May 1789, encouraged by the naturalist and patron of science Joseph Banks, John Thomas Stanley (later first Baron Stanley of Alderley) set off from Leith on an expedition to Iceland. His intention was to research the island with his team of 26 experts and assistants. He returned with a collection of dried plants and numerous sketches drawn by Stanley himself or by other crew members. Edward Dayes and Nicholas Pocock were then commissioned to prepare completed drawings and etchings from these amateur studies. Both of the paintings that have now been returned to the UK embassy in Reykjavík base on sketches by the Stanley-expedition skilful draftsmen, and are quite similar to stone-prints made from the same drawings (see below). (See here for more information on Forleifur about Stanley in Iceland)

In 1958 the paintings were bought at a Christie's auction in London from a private collection. They were were bought by Frank T. Sabin Art Dealers in Shaftesbury Avenue,  London for the Ministry of Works. After the auction in November 1958 they were listed by the British government Art Collection as:

'The Property of a Nobleman'; by whom sold through Christie's, London, 'Pictures by Old Masters' sale, on 28 November 1958

(Lot 97), as 'The Great Geyser' and 'The New Geyser, Iceland'.

Let us hope that the paintings will hang in the British Embassy in Reykjavík for a long time to come. They are such an important source to Icelandic life in the late 18th century, in an age when Iceland hardly had a painter, except for the autistic Sæmundur Hólm (see here and here in Icelandic), who drew or painted fictive Icelandic motifs which he sold to Danish patrons. Later this year, I hope to take a closer look at the two paintings in the British Embassy in Reykjavík, if I may.

Here are some interesting details from two of the two paintings just returned back 'home': Have a look at the fantastic brass quadrant with a small telescope, fixed on a tripod. They don't make instruments like that anymore.

Thanks: The author would like to thank Andrew Parratt, curator at the GAC in London, for helpful information.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, March 2017.

Njósnarar og dátar í stórborginni - hvað annað?

Heljarmennið Egill Helgason er alltaf að pæla eitthvað í óttalegri fáfræði sinni, en vill þó helst alltaf hafa á réttu að standa. Nú brá svo við um daginn að hann vissi í það sinn ekki svarið við spurningu sinni. Slíkt kemur óvenju sjaldan fyrir Egil (sjá hér).

Egill vildi láta segja sér hvaða dularfulli maður gekk inn í mynd af þýskum dátum fyrir utan Hótel Borg árið 1934. Besta tillagan sem borist hefur Agli er að það hafi verið skákmaðurinn Ásmundur Ásgeirsson, sem þó var aldrei eins hávaxinn og maðurinn sem gekk aftan við þýsku dátana árið 1934.

 

Frank le Sage de Fonteney um 1920, ekki ósvipaður manninum á myndinni frá 1934 - eða spæjara í síðari tíma 007 kvikmyndum.

Ég fór að hugsa málið, sem ég get ekki upplýst Egil Helgason um, því hann hefur síðan 2005, er hann fór með dónaskap og ósóma um mig á Silfrinu meinað mér að gera athugasemdir hjá sér.

Ekki Ásmundur skákmaður

Þetta er öruggleg ekki Ásmundur Ásgeirsson, hugsaði ég með mér, en hugsanlega Frank le Sage de Fonteney sendiherra Dana á Íslandi, sem var mjög hávaxinn maður. Hann hafði töluverðar áhyggjur af veru Þjóðverja á Íslandi og sendi margar skýrslur til Kaupmannahafnar um það. Honum var þó örlítið í blóð borið að dramatísera hlutina. Var Frank kvæntur Guðrúnu Eiríksdóttur, sem áður hafði verið gift dönskum manni, Tage Møller, og átti með honum Birgi síðar ráðuneytisstjóra.

Einnig er til í dæminu, að Frank sendiherra hafi verið þarna staddur til að njóta góða veðursins á einum mesta menningarpunkti heimsþorpsins sem hann var sendiherra í. En við nánari eftirgrennslan er ég nær viss um að þarna spígspori sendiherrann ekki, því Frank var 54 ára árið 1934 og miklu karlalegri en maðurinn á myndinni. Með því að skoða skó kauða sá ég strax að hann er í sams konar skóm og dátarnir. Þess vegna tel ég líklegra að sá hávaxni hafi verið skipverji á Kreuzer Leipzig, hugsanlega yfirmaður, sem fengið hefur að fara í bæinn óeinkennisklæddur.

Var hann njósnari? Hvað var svo sem að njósna um árið 1934? Mikilvægi Íslands kom ekki fyrr en með NATÓ.

Ég á reyndar til afrit af sumum bréfum sendiherrans Frank le Sage de Fonteney um Þjóðverja til yfirvalda í Kaupmannahöfn og ekki er laust við að sendiherrann af greifaættunum hafi verið dálítill spæjari, þegar hann var ekki í útreiðartúr með íslenskum hrossapröngurum. Hér má lesa meira um hollenska ljósmyndarann Wim van de Poll og samferðakonu hans Anitu Joachim.

Danski sendiherrann var reyndar líka fyrir utan Hótel Borg

Til upplýsingar Agli og öðrum má greina frá því að til er önnur mynd af dátunum frá Kreuzer Leipzig, þar sem þeir koma úr suðurátt og hafa þá líklega verið búnir að hrista Frank sendiherra af sér og gefa öndunum. Kannski fór Frank inn á Borg og fékk sér kaffi og líkjör. En þar sem Egill hafði myndina sem hann birti á Silfrinu í sl. viku úr borunni á einhverjum Lemúr, er nú ekki nema von að hann sé ekki nægilega vel upplýstur. Hins vegar tel ég víst að sendiherrann sitji lengst til hægri á myndinni hér fyrir neðan. Hann gekk stundum með baskahúfu, enda franskur húgenotti að ætt. Mynd, þar sem hann er með slíka húfu, birtist t.d. af honum í íslenskum og dönskum blöðum árið 1939. 

Íslenskar kerlingar og karlar í frönskum ritum

Fornleifur stundar það sem frístundagaman, álíka og læknar leika sér í golfi, að safna teikningum og ristum af íslenskum kerlingum og körlum frá 18. og 19. öld. Á hann orðið dágott safn af þeim sem fyllt gæti heilt óðal í búsælli sveit. Við verðum að þakka Frökkum fyrir að eilífa þessa Íslendinga á seinni hluta 18. aldar, jafnvel þótt þeir hafi hugsanlega aldrei séð Íslendingana sem þeir teiknuðu. 

Þær myndi sem sýndar verða hér úr safni Fornleifs, og sem ekki byggja á teikningum í bók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar, Reise igigennem Island (1772), eru einnig flestar franskar. Þessar frönsku myndir voru einu ásjónur Íslendingar sem lítill hluti af heimsbyggðinni hafið séð síðan að íslenskar konur sátu (stóðu) fyrir hjá Albrecht Dürer i Antwerpen árið 1521 (sjá hér). Voru teikningar Dürers vitaskuld lítt til sýnis fyrr en 19. öld þegar þær komust í eigu eins af meðlimum Rotschild-ættarinnar, þeirrar ríku.

Hvort einhver Frakki teiknaði upphaflega þessi hjón, sem yður eru sýnd í dag, á Íslandi, eða hefur látið aðrar myndir hafa áhrif á sig skal ekkert fullyrt um hér. Mér hefur dottið í hug að leiðangrar þeir sem komu til Íslands á vegum franska greifans Buffons (sjá hér) og sem tók með sér sauðkind og þríhyrndan hrút, sem áður hefur verið greint frá á Fornleifi, hafi hugsanlega rissað upp mynd af Íslendingum af tegundinni homo sapiens, án þess að vilja taka slíka vandræðagripi með sér til Frakklands viljuga eða nauðuga. Frakkarnir vildu miklu frekar hafa með sér kind og hrút en mannfólk, enda voru þeir dýrafræðingar. Ástand Íslensku þjóðarinnar var vissulega slæmt á síðari hluta 18. aldar, en Íslendingar voru hvorki í svo mikilli útrýmingarhættu, né það hrjáðir og dýrslegir í útliti að útlenskir ferðalangar vildu hafa spesímen af þeim með sér á fæti til Frans.

Rúmri hálfri öld síðar tóku aðrir Frakkar afsteypur af Íslendingum og höfðu síðar til sýnis í konungshöllinni í París (sjá hér). Segið svo ekki að íslensku afdalafólki hafi ekki verið sýndur áhugi. Vive la France! 

Homme Islandois & Femme Islandois (1788) 

Fyrsta gerð mynda af íslenskum karli og konu (sjá efst) sem birtist á bók í Frakklandi eru tvær myndir af Homme Islandois og Femme Islandois. Þau birtust í 10. bindi í ritröð um búninga þjóðanna eftir Jaques Grasset Saint-Sauveur, sem ber heitið Costumes Civils actuels de tous les Peuples connus. Bindið sem íslensku hjónin birtust komu út árið 1788. (Sjá myndirnar efst; Hér geta menn flett bókinni sem gefin var út af Pavard útgáfunni í París). Myndirnar voru teiknaðar af Felix Mixelle. 

Maður getur leyft sér að velta því fyrir sér, hvort íslenska konan í bók Grasset Saint-Sauveur hafi verið teiknuð eftir mannamyndunum úr einhverjum af útgáfum af bók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar, Reise igiennem Island, sem kom fyrst út í Sorø árið 1772 (2. bindi, sjá hér). Það tel ég þó næsta ólíklegt, og karlinn hjá Eggerti og Bjarna skilar sér alls ekki á teikninguna af íslenska karlinum hjá Grasset Saint-Sauveur. 

Þess ber að geta að árið 1788 komu út aðrar myndir af íslenskum hjónum í nágrenni Heklu og öðrum Íslendingum við soðningu við Geysi í Haukadal. Í enskri bók, nánar tiltekið í 1. bindi af bók síra John Trusler: The Habitable World Descirbed; Or the Present State of the People in all Parts of the Globe, from North to South: Showing The Situation, Extent, Climate, Productions, Animals, &c. of the different Kingdoms and States; Including all the new Discoveries: etc. & etc. Part I., London 1788. Leifur á einnig þessa bók og sömuleiðis úrrifnar myndir úr öðru eintaki í safni sínu. Myndirnar af Íslendingum í bókinni eru heldur ekki fyrirmyndir íslensku hjónanna í frönskum búninga og landfræðiritum.

Homme de L´Islande & [Femme de L´Island] í Costumes de Différent Pays (1797)

Árið 1797, tæpum áratug eftir að Homme og Femme Islandois komu út í bók Grasset Saint Savieurs um búninga heimsbyggðarinnar, kom út rit með endurteiknuðum myndum Grasset Saint-Saveurs sem gefin var út í Bordeaux undir ritstjórn útgefanda sem hét Labrousse. Bókin bar heitið Dostumes de Différent Pays.

Fornleifur á því miður aðeins karlinn, sem ég keypti nýverið í Frakklandi af fornbóksala. Einhvern tíma hefur hann líklega verið rifinn út bókinni, því myndirnar gáfu fyrir nokkrum árum meira í aðra hönd en ef reynt var að selja bókina. Slíkt skemmdarstarfsemi hefur lengi tíðkast og eru bækurnar nú orðnar svo sjaldséðar og svo  dýrar að þessi ljóti siður er sem betur fer sjaldgæfari en áður. Ég leita enn að konu fyrir karlinn. Þessi kona hér fyrir neðan á ég ekki en hún á heima á LACMA listasafninu í Los Angeles og því ugglaust ekki til fals fyrir piparsveininn á óðali mínu. Ef ég næ í konu fyrir hann, og hann er ekki hommi, bíð ég í brúkaup í beinni á Fornleifi með tölvukampavíni og ódövrum.

Konan í Los Angeles

Hjón í Tableau historique, descriptif et géographique de tous les peuples du monde (1821)

Á öðrum og þriðja áratug 19. aldar gaf forlagið Lecrivain í París út verk í litlu broti um landafræði og menningu fólks í heiminum. Árið 1821 var Íslandi gerð skil. Listamaðurinn sem fenginn var til að sýna hina hrjáðu íbúa þessa eldfjallalands tók hjón Felix Mixelle frá 1788 og pússaði þau saman á eina mynd. Þetta gera útgefendur víst til að spara, en samt var einnig pláss fyrir Heklu í bakgrunninum. Karlinn er enn með sinn svarta þríhyrnuhatt, stafinn og skikkjuna góðu. Konan er einnig kopípeistuð úr fyrrnefndum frönskum verkum. Mér líkar einstaklega vel við uppgræðsluátakið á þessari mynd. Svo virðist sem listamanninum hafi þótt við hæfi að setja eina Alaskaösp eða álíka stórvið í bakgrunninn. Ég held mikið upp á þessi menningarhjón sem ég hef leyft mér að kalla Vigdísi og Geirharð í höfuðið á frumkvöðlum þeim sem kenndu frönsku á RÚV í árdaga.

Costumes Civils Actuels Des tous les Peuples Connus, dessines d´apres nature, graves et colories (1830)

Árið 1830 birtust loks íslensk hjón, sem skyld voru þeim fyrrnefndu í fyrsta bindi fjögurra binda ritraðar Silvain Marechals, sem hann kallaði Costumes Civils Actuels Des tous les Peuples Connus, dessines d´apres nature, graves et colories, sem út kom í París (Hér er meira að segja hægt að skoða bókina). Fornleifur á þessi hjón í tveimur eintökum og búa ein þeirra ugglaust á Suðurlandi og hin einhvers staðar á Snæfellsnesi.

Vona ég að lesendur hafi haft gaman af þessari myndlistasýningu Fornleifs, sem verður opinn um óákveðinn tíma. Þetta er ekki sölusýning.

V.Ö.V. í mars 2017

To H.M. Queen Elizabeth II: Please correct the error, your Highness

   The above painting is by Elisabeth Jerichau-Baumann (1819-81), who was one of the leading female painters in Denmark in the mid and late 19th century. Born in Zoliborz, once a wealthy rural area south of Warsaw, into a German family, Elisabeth became a Danish subject, when she married fellow artist and professor of the Royal Academy in Copenhagen, Jens Adolf Jerichau.  They had met in Rome, whereto they both had travelled to seek inspiration and live the lives of true artists of the period. In Rome Jens Adolf was a student of the Icelandic-Danish sculptor Bertel Thorvaldsen.

After settling down in Copenhagen, Elisabeth lived in the shadow of her husband, as was the custom of those days. From 1847 and onwards, she gave birth to nine children.  Despite this, she managed to work with her art and to present it to a wide public. She found it difficult to get accepted in Denmark being a woman, and later when Denmark and Germany were at war, also because of her German descent. Due to the couples'­ many visits and stays abroad, together and on their own, Elisabeth Jerichau-Baumann received more recognition in England and especially in France. Her art was also more inspired by French and British trends than by the so called Danish Golden Age painters.

In the month of June 1852 the artist couple travelled to London to present Queen Victoria with a portrait of the Queen dowager of Denmark (see here), and to exhibit Elisabeth's works at the gallery at the newly rebuilt Bridgewater House.  A review in the Times, probably referring to the portrait above, reported that 'the lovers of simple natural beauty will not fail to be attracted by the portrait of an Icelandic maiden, in her national Sunday suit, holding her Psalm book in her hand - a picture which for the tenderness and truthfulness of execution seems to us worthy of the highest praise.

During the exhibition, Queen Victoria invited Elisabeth and her husband to a private reception at Buckingham Palace. The painting of the Icelandic girl was bought by Queen Victoria for the amount of 900 Rbd (Rixdollars). The painting now hangs in the drawing room of Osborne House, Isle of Wight.

From an Icelandic girl to a Norwegian widow

At some stage, during the long period of Victoria's own dedicated widowhood, a sign stating that the painting depicted a "Norwegian widow" was fixed to the elaborate frame in 1876.  Ever since the owners have been reluctant to correct the error. The title The Norwegian widow is now presented with quotation marks on the website of The Royal Collection Trust in London (see here).

It is highly unlikely that an Icelandic woman living in Copenhagen posed for Elisabeth in Copenhagen. That would definitely have made the 'headlines' in Iceland, which it didn't. A more likely scenario is that Elisabeth used available etchings of Icelandic women, which she found in contemporary travel-books, as a model. She then masked the model with a Hellenistic face and seated her in a slightly Victorian variation of one of the Icelandic church chairs from Grund, which is still kept in the National Museum of Denmark. This 16th century Icelandic chair is one of a pair of chairs (the other one to be found in the National Museum in Reykjavík), carpentered  in the Romanesque style. The sad, but majestic face, as well as the black robe of the 'Icelandic woman' might have led to the assumption that she was a widow.

 

The Grund-chair which Elisabeth Jerichau-Baumann was inspired by

Other Icelandic Women by Jerichau-Baumann

In 1852 Elisabeth completed two variations of the panting of the Icelandic woman; The one she sold Queen Victoria. Another one is now kept at the Hamburger Kunsthalle (Ein isländisches Mädchen, Inv.-Nr. HK-3466; see here on the website of Dr. Jerzy Miskowiak, a Polish urologist and a surgeon who has lived in Denmark since 1971. Dr. Miskowiak plans the publication of all known works of Jerichau-Baumann later this year. The model in the arched panting in Hamburg is similar to that of the Icelandic lady in London. However, she sits in a chair, which has no connection to Iceland at all. The London-painting is a much better work of art than the painting in Hamburg. Most likely the painting in Hamburg, also dated to 1852, was first painted for an exhibition in Copenhagen, after which Elisabeth decided to paint a better version for her exhibition in London. The work in Hamburg has the title "Ein Isländisches Mädchen" - An Icelandic girl. The Germans possibly have found the woman in the picture too young to be addressed as a 'Frau' or a widow.

In 1862 Elisabeth painted still another Icelandic woman with the  help of remedies in the form of Icelandic artefacts kept in the National Museum in Copenhagen.  Now Elisabeth created the 10th Century Saga-figure Hallgerður, the femme fatale wife of Gunnar from Hlíðarendi. Gunnar was a good friend and companion of Njáll in Njáls-Saga.  By putting an 18th century Icelandic crucifix around her neck and an Icelandic ornamented belt around her early 19th century hat, Elisabeth tried to revive a major figure of the Icelandic Saga-litterature, the heartless 10th Century proto-feminist Hallgerður, which the Danes  wrongly renamed Hallgjerde. Despite 400 year of Danish rule at the time the portrait was painted, only a few Danes managed to understand Icelandic, not to mention to speak it.

Elizabeth Jerichau-Baumann´s 'Hallgjerde' was auctioned off by Bruun & Rasmussen in 2008. Whom the painting was sold to is a secret, but the estimated value was 50.000 DKK or € 6700 (link Work 570, page 232). Hallgerður didn't want to give her husband a few strands of her long hair so he could rewind the broken cord of his bow, when their home was under attack - which resulted in his death. Now she is hanging somewhere to the delight of a passionate collector, who probably doesn't know that Hallgjerde forsaked her husband, because he had slapped her cheak, when he discovered that she had sent her slave to a neighboring farm to steal. 

Iceland rembembers the artist in 1882

Half a year after the death of Elisabeth Jerichau-Baumann, she was remembered in the Icelandic annual magazine, Skírnir. Skírnir reported (in my translation):

On the same day (11 June) died Elisabet Jerichau-Baumann, who has become famous for her drawings and colored paintings. She was married to the sculptor Professor Jerichau, whom she had met in Rome. She was born in Poland to German parents, and in the recallection of her childhood, she had vivid memories from the revolution (1829). One of her paintings is called "Finis Poloniæ" (The termination of Poland). She travelled widely in Europe and was greatly inspired by these travels,  e.g.in  Constantinopel, where she was allowed to get aquainted to the women of the Sultan in the Harem. She often told vivid and interesting stories about her travels in dailies and pamphlets.  Two of her paintings were inspired by Icelandic themes, one was entitled "An Icelandic woman" [the title Islænderinde was printed in Danish in the Icelandic article], and the other symbolized Hellgerður Langbrók. The first painting was bought by Queen Victoria of Britain.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, March 2017

Þrjú gos eftir hádegi

Á upplýsingaöld og vel fram á 19. öld hungraði fólk í Evrópu eftir upplýsingum og myndum frá hinu framandi Íslandi. Oft gerðist það, sökum myndaleysis, að þeir sem sögðu frá Íslandi á einn eða annan hátt, tóku upp á því að skálda í eyðurnar. Listamenn voru fengnir til að búa til myndir frá Íslandi, sem soðnar voru upp úr því litla sem menn vissu og þekktu fyrir. Útkomurnar úr því gátu oft verið mjög spaugilegar.

Árið 1795 hófst merkur þýskur bókaútgefandi í Weimar, Friedrich Johann Berduch að nafni (1747-1822, sjá mynd til vinstri), handa við að gefa út mikla ritröð sem var ætlað heldri manna börnum til fræðslu og uppbyggingar. Verkið bar heitið Bilderbuch für Kinder: enthaltend eine angenehme Sammlung von Thieren, Pflanzen, Früchten, Mineralien  etc., og kom verkið út í 12 bindum frá 1795-1830. Tvö bindanna komu út eftir dauða hans. Tólf binda fræðandi myndabók. Minna mátti það vitaskuld ekki vera í hinum þýska heimi.

Ísland, Íslendingar og íslensk náttúra voru tekin fyrir í tveimur bindanna, 4. bindi og (1802) og því 9. (1816).

Myndabækurnar voru mikið verk og vandað fyrir sinn tíma og myndir sumra þeirra voru handlitaðar. En galli var á gjöf Njarðar eins og fyrr segir þegar fjarlæg lönd voru til meðferðar, því oft lá ekki fyrir gott myndefni. Þá tóku frumkvöðlar upplýsingarinnar upp á því að miðla tilbúningi eins og þremur gosum.

Þrjú gos og lautarferð í Haukadal

Árið 1802 í fjórða bindi verksins birtist vandlega unnin koparstunga sem sýna á landslag á Íslandi. Fremst í myndinni er Geysir samkvæmt textanum og Hekla og annað eldfjall sést í bakgrunninum.

Skýringartextinn við myndina er ekki bara á þýsku (Der Geyser und Hekla auf Island), heldur einnig frönsku (Le Geyser et le Hecla en Islande), ensku (The Geyser and Heckla in Iceland) og ítölsku (Il Gyser ed il Monte Heckla nell' Islanda), ein blaðsíða fyrir hvert tungumál (sjá hér). Ætlunin var að heldrimannabörnin sem skoðuðu hinn framandi heim myndanna lærðu um leið þrjú erlend tungumál. Jawohl!

Eru þetta Íslendingar við "Geyser". Svona var þetta kannski þegar allir Íslendingar áttu hverinn. Þrjú gos á sama dagi er reyndar enn blautur draumur þeirra Íslendinga sem nú mata krókinn æði græðgislega og mergsjúga ferðamennskuna á hinu heillandi Íslandi.

Aðrar myndir frá Íslandi voru í 9. bindi þessarar frábæru myndabókar fyrir börn í tólf bindum og á fjórum tungumálum. Meira um þær í næstu upplýsingaaldargrein Fornleifs.

Myndin er úr einkasafni yngri og fríðari bróður Fornleifs.

V.Ö.V. febrúar 2017

Eruptions Volcaniques

Þessa mynd, sem Fornleifur eignaðist nýlega, er að finna á stílaörk (tvíblöðungi) sem unglingar í Frakklandi skrifuðu á stutta tímastíla og próflausnir sínar á síðari hluta 19. aldar.

Á þessa örk hefur unglingur með fallega hönd skrifað um eignarfornöfn, les pronoms possessifs.

Slíkar arkir voru mikið notaðar af Frökkum og var upplýsingaefni með myndefni af öllu á milli himins og jarðar á forsíðu arkarinnar og fræðandi texta á baksíðunni.

Myndin sem er öll hin ævintýralegasta á að sýna Eldgos (Eruptions Volcaniques), n.t. í Heklu og Geysi (Les Éruptions de l'Hécla, les Geysers (Islande). Þegar á 19. öld gerðu menn sér grein fyrir því að eldgos væru frábært landkynningarefni.

Stúlkuna með krókfaldinn í söðlinum, sem virðist flýja hamfarirnar, nema að hún sé ríðandi gæfum túrhesti, hefur listamaðurinn þekkt frá öðrum myndum og vitanlega gamla góða Geysi. En Hekla er þarna hrein hugarsmíð. Efst i vinstra horninu er skeytt inn lítilli mynd sem sýnir smala og fjárflokk hans, sem og furðulega hóla og eitthvað sem virðist vera hellir. Ég kannast ekki við þennan stað en fjöllin minna mig á ýktan fjallasal í prentmyndum af Hólum í Hjaltaldal í bók Ebenezer Hendersons frá 1819.