Karlinn í strýtunni

 Eftir a þessi færsla var rituð skýrðust málin, fyrst hér og staðsetning strýtunnar var loks upplýst hér með hjálp góðra manna

 

Árið 1890 ferðaðist á Íslandi vellauðugur breskur læknir, Tempest Anderson að nafni (1846-1913). Anderson var mikil áhugamaður um eldfjöll og eldvirkni. Ferð hans til Íslands sumarið 1890 var upphafið að fjölda ferða hans til eldstöðva um allan heim, þangað sem Anderson fór til að sjá eldgos, hveri og hraun og til að ljósmynda þau fyrirbæri.

Hann kom aftur til Íslands árið 1893 og i ljósmyndaði hann þá þennan mann sem smeygt hafði sér niður í hraunstrýtu eina sérkennilega nærri Laxamýri í Mývatnssveit. Ljósmyndin er varðveitt sem glerskyggna.

Ég veit ekki hvar þessi strýta er, eða hver maðurinn var, og þætti vænt um ef frótt fólk gæti gefið mér fleiri upplýsingar um það.

Myndin er varðveitt á Yorkshire Museum á Englandi, sem á fleiri myndaskyggnur Andersons.

Menn brostu ekki mikið á myndum árið 1893, en greinilegt er að gáski er í augum karlsins sem fór niður í strýtuna, og ekki laust við að hann hafi orðið mývarginum að bráð. Hægra augnlokið virðist bólgið. Þetta er greinilega rauðhærður maður, og kannski þekktur Þingeyingur.

Er þetta nú allur sannleikurinn?

Heldur Ólafur Ingi Jónsson forvörður á Íslandi, sem ekkert fræðilegt hefur gefið út eftir sig er sem sannar það að 900 málverk, sem hann heldur fram að séu í umferð og gangi kaupum og sölum, séu fölsuð málverk íslenskra meistara?

Heldur Ólafur Ingi Jónsson að menn í uppboðsheiminum taki orð hans gild, þegar ekkert fræðilegt er þeim til stuðnings?

Heldur Ólafur Ingi Jónsson, að Lögreglunni í Kaupmannahöfn, nánar tiltekið Statsadvokaten for særlig økonomisk og international kriminalitet sé stætt á því að ákæra nokkurn, þegar það eina sem þeir og danska lögreglan hafa í höndunum eru yfirlýsingar Ólafs Jónssonar forvarðar, sem ekki getur stutt skoðanir sínar með fræðilegum vísindagreinum?

Ólafur Ingi er reyndar ekki sérhæfður í fölsunum á málverkum í fremur stuttu námi sínu a Ítalíu hér forðum daga.

Í nóvember á sl. ári hafði eigandi eins verksins, sem gert var upptækt hjá Bruun & Rasmussen árið 2014, og sem Ólafur Jónsson telur falsað, samband við mig. Ég sýndi á Fornleifi sjá hér og hér, hvar foreldrar hans hefðu keypt verkið árið 1994. Eigandinn, erfingi þekktra safnara, skrifaði mér í nóvember síðastliðnum til upplýsingar, að hann hefði fengið að vita að:

"Lögreglan hefði nú fengið staðfests að málverkið væri falsað, sem þeir vilja nú fá staðfestingu á en þekkja aðeins einn aðila sem geti skorið úr um það".

Þessi eini aðili reyndist vera Ólafur Jónsson, sá sami og staðfesti að málverkið væri falsað án þess að rannsaka það. Viðbrögð eigandans voru þau, að hann ætlaði sér með hjálp lögfræðings síns að lögsækja Ólaf. Þeim þótti ekki nein rök í því að sami maður, sem ekki hafði rannsakað málverkin, en lýst þau fölsuð skyldi rannsaka hvort þau væru fölsuð. Slíkur aðili er vitaskuld hvorki óháður né hlutlaus.

Það er nú líkast til þess vegna að Statsadvokaten for særlig økonomisk og international kriminalitet í Kampmandsgade 1 í Kaupmannahöfn hefur ákveðið að losa sig við málið með því að segja að það sé fyrnt.

Lögreglan og sérstakur Ríkissaksóknari í Danmörku eru ekki vitlausari en það, að þau skilja vel, að óheppileg sé aðkoma þeirra að máli þar sem "sérfræðingur", sem ekki hefur skrifað neitt fræðilegt um allar þessar 900 falsanir, er kallaður til til að sanna fölsun sem hann hefur þegar sagt að sé fölsun. Það mun aldrei góðri lukku stýra í dönskum réttarkerfi. Ólafur Jónsson eyðilagði, sýnist mér á öllu, málið fyrir sjálfum sér.

Mitt einasta ráð til Ólafs Inga Jónssonar er að sýna okkur sérfræðiþekkingu sína svarta á hvítu - og helst líka í lit -, svo hægt sé að taka hann alvarlega. Það get ég ekki gert, m.a. eftir að Ólafur þaut út opinberlega hér um árið og lýsti yfir á opnum fyrirlestri, að málverk frá 18. öld, sem líklegast hafa verið máluð af Sæmundi Hólm (sjá hér og hér), væru verk hollensks "meistara" frá 17. öld.

Þekkingu Ólafs á nýrri meisturum dreg ég ekki efa, en hann verður að sýna okkur þessa þekkingu. Birta, Ólafur, birta!

Ítarefni:

Afar sérstakur saksóknari

Tvær falsanir af 900 ?

Þingsályktunartillaga fyrir þá sem veggfóðra með Kjarval?

 

Samfellt brot málverkafölsunar

Starf án vinnu. Hvað er nú það??

Fyrir um rúmum 20 árum síðan brostu margir íslenskir fornleifafræðingar þegar einn starfbræðra þeirra var á erlendri grund titlaður Reichsarchäologe. Þótti þetta nokkuð fyrirferðarmikill titill miðað við störf mannsins og minna örlítið á 3. Ríkið sáluga.

Reichs-fornleifafræðinginum þótti þetta hins vegar alls ekki fyndið sjálfum, því hann varði þetta með því að segja að titill hans væri State Archaeologist á ensku. Það var reyndar titill sem prófessor einn í New York hafði gefið honum. Síðar kom í ljós að maðurinn sem bar þennan næsta fasíska titil, "Fornleifavörður Ríkisins", var ekki með neina gráðu í fornleifafræði og fékk hann hana löngu síðar með því að afhenda skráningarskýrslu með botninn í Borgarfirði, svo lögleg fil.kand. gráða frá Svíþjóð væri í höfn með milligöngu fyrrverandi þjóðminjavarðar.

Ríkisfornleifafræðingurinn, sem hafði mjög mikið á sinni könnu,starfaði á Þjóðminjasafni Íslands og er þar reyndar innanstokksmunur enn, þó styttist í ellilífeyrinn. Hann starfaði reyndar einn með öll minja-, fornleifa- og skráningarmál sem nú á að sameina undir einhvers konar "Stór-Þjóðminjasafn" við fyrirhugaða sameiningu Þjóðminjasafns og Minjastofnunar. Hann var því ef til vill vel að titli sínum kominn og þurfti að vinna.

En nú fáum við Prófessor Þjóðminjavörð án kennsluskyldu

En græðgi fólks í titla og nafnbætur á Þjóðminjasafni Íslands hefur þó ekkert minnkað, enda eru fæstir starfsmenn þar mikil "akademískir pappírar". Ritaður hefur verið nýr samningur (í janúarlok 2016) milli Þjóðminjasafns og Háskóla Íslands, sem Fornleifur hefur fengið sendan frá ónafngreindum aðila úti í bæ á Íslandi. Samningurinn bíður þess að verða undirritaður, en fréttir herma að það verði á næstu dögum. Svo við getum hæglega óskað Þjóðminjaverði Ríkisins til hamingju með prófessorsnafnbótina án vinnuskyldu.

Í samningi þeim sem Fornleifur fékk sendan og sem stendur til að undirrita segir greinilega í 9. kafla:

1. Starfstengsl – starfsmannamál

Þjóðminjavörður gegnir akademísku gestastarfi við háskóladeild án kennsluskyldu í samræmi við hæfnismat, sbr. verklagsreglur um akademísk gestastörf við Háskóla Íslands.

Þetta þýðir að Þjóðminjavörður getur verið t.d. prófessor án þess að kenna og gera nokkurn skapaðan hlut annað en að stjórna öllum þjóðminjamálum á Íslandi á sínum fasta vinnustað. Þannig getur það gengið í hæsta lagi 5 ár í senn, en hún getur þá eins og ekkert sé sótt um titilinn aftur.

Það er nú ekki dónalegt: "Gestastarf" án þess að starfa. Um Reglur um gestastörf við HÍ má lesa hér. Þetta eru greinilega mjög teygjanlegar. Ég hef aldrei séð neitt slíkt í öðrum löndum.

Hvers konar spilling er í gangi? Ef menn hafa lesið Fornleif um daginn (hér og hér), þá sjá þeir hve karlinn getur verið sannspár um hina votu drauma þjóðminjavarðar. Fornleifafræði gæti hæglega orðið heiðursdoktor, jafnvel gestaprófessor, í femínistískri sálarfræði við HÍ.

Ekki dreymdi Fornleif þó fyrir því að svo mikil andúð væri gegn þessari sameiningu og samningi, að fólk færi að senda honum samninginn óundirritaðan. Kollegar mínir á Íslandi eru í losti. Það fylgdi sendingunni sú upplýsing, að samningurinn yrði undirritaður næstkomandi mánudag, 29. febrúar 2016. 2016 er svo sannarlega ár Stórþjóðminjavarðar.

Núverandi þjóðminjavörður hefur greinilega haft prófessor í maganum mjög lengi. Ef Ísland væri eðlilegt land, væru þessi áform dauðfætt barn hennar. En eins og innviðir stjórnsýslu á Íslandi eru, verður þetta örugglega að veruleika.

Fólk með skitin kandídatspróf frá HÍ geta orðið prófessorar án þess að kenna, meðan hinn siðmenntaði heimur krefst sem lágmarks doktorsprófs þegar fólki eru veittar prófessorstöður. En hver sagði að Ísland væri í hinum siðmenntaða heimi? Ekki var það Fornleifur.

Hvað finnst ykkur? Ætlið þið ekki að fá ykkur gestastarf án þess að gera nokkuð? Algjör lúxus, en jafnframt tær spilling!

Mynd efst: Hér dreymir Margréti Hallgrímsdóttur ef til vill um prófessorstitil, sem hægt er að skreyta sig með, líkt og Idi Amin sagðist vera Englandsdrottning. Lög og reglugerðir í Úganda voru útbúin þannig að Idi Amin gæti orðið drottning. Ekki ósvipað því þegar fólk getur kallað sig prófessor, án þess að hafa akademíska burði til þess og vinna ekki fyrir titlinum. Ég skil ekkert í Margréti að stefna ekki bara beint á Bessastaði.

Sigmundur lögleysa

Nú er komið í ljós, að svo óeðlilega hafi verið staðið að gerð fýsileikaskýrslu Capacent og lagafrumvarps í tengslum við það varðandi fyrirhugaðan samruna Þjóðminjasafns og Minjastofnunar (sjá hér í færslu Fornleifs í gær), að brotin hafa verið lög landsins. Sigmundur Davíð forsætisráðherra, sem einnig vill vera minjaráðherra, og samstarfskona hans á Þjóðminjasafni virðast alls ekkert siðgæði hafa.

Framkvæmdastjóri Minjastofnunar, dr. Kristín Sigurðardóttir, sem sat í stýrihóp þeim, hvers vinnu Capacent byggði skýrslu sína á, fékk ekki skýrsluna fyrr en sl. mánudagskvöld (22. febrúar) eftir að skýrslan var kynnt fyrir starfsmönnum Þjóðminjasafns í fyrirlestrarsal safnsins. Minjastofnun sendi þá þessa stuttu en ódagsettu yfirlýsingu þann. 22. febrúar.

Nú er lagafrumvarpið, sem talað var um í skýrslunni, einnig komið í loftið, og greinilegt er að stýrihópurinn hefur ekki komið að því verki. Margrét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður hefur greinilega fengið að skrifa einræðisyfirlýsingu sína ein og óstudd.

Hér er SDG hugsanlega búinn að fá sér Virtual Antiquarian og gefur fimm daga (og tveggja vinnudaga) frest til að gera athugasemdir við lagafrumvarpið. Ég tók mér rúmar 20 mínútur í að sjá að frumvarpið er veruleikaskert spil Margrétar Hallgrímsdóttur og Sigmundar Davíðs, þar sem niðurstöður hafa verið ákveðnar fyrirfram.

Hvað er frestur?

Svo er gefinn frestur!, til að skila athugasemdum við frumvarpið sem sumir hagsmunaaðilar fengu ekki fyrr en í gær, 24. febrúar. Fresturinn er til 29. febrúar.

Hvers konar stjórnskipulag er eiginlega á Íslandi? Er frumstætt fólk, illa gefið og ósiðmenntað við völd? Ég fæ ekki séð annað. Það er logandi klárt.

Þetta ferli er eins og í landi þar sem glæpalið stjórnar. Isis gefur jafnvel lengri fresti áður þeir skera á háls. Putin er "large" í samanburði við þessa íslensku nánaglaóstjórn.

Þessi lagafrumvarpstillaga er ríkistjórn landsins til háborinnar skammar og starfshættir þjóðminjavarðar ættu að kalla á brottvikningu hennar úr starfi, nú þegar. Konan er að mínu mati óhæf til starfans - til annars en að valda usla og leiðindum, og það jafnvel fyrir utan Þjóðminjasafnið.

Þetta er orðinn svo mikill farsi og forsætisráðherra til vansa að nú verður stjórnarandstaðan öll að taka í taumana og kynna sér þetta mál og stöðva lögleysuna. Sjálfstæðisflokkurinn, sem mestan þátt átti í að Fornleifavernd Ríkisins og síðar Minjastofnun Íslands varð til og málaflokkur sem Þjóðminjasafn gat aldrei valið var settur á hendur hæfara fólks sem gerði betur, verður einnig að stöðva sorgarleikinn.

Þetta rugl í forsætisráðherra og nánasta samstarfsmanni hans, Margréti Hallgrímsdóttur, verður að koma í veg fyrir. Afturhvarf til óstjórnarinnar á Þjóðminjasafni fyrir aldamót (að undanskildum stjórnarárum Guðmundar Magnússonar á Þjóðminjasafninu) væri óbærilegt. En það gerist með þessum furðulega samruna sem öllum vélum Margrétar og Sigmundar er stímt á. Brátt falla þó vígin.

Hinn mikli samruni Fornleifaráðherrans

Þann 22. febrúar 2016 var í fréttum Sjónvarps greint frá skýrslu sem Forsætisráðuneytið og Sigmundur Davíð Gunnlaugsson fornleifaráðherra hafa keypt dýrum dómum hjá Capacent. Forsætisráðuneytið hefur upplýst mig að þeir Capacentmenn hafi ætlað 5,7 milljónir í verkið (sjá hér), og þykir mér það mjög dýrt fyrir 42 síður af stikkorðum og frekar miklu orðagjálfri (jargon). Skýrslan var pöntuð í desember á sl. ári. Það er því svo sem ekki löng vinna sem liggur að baki þessu plaggi Arnars Pálssonar og Arnars Jónssonar, sem um daginn var einnig kynnt af samverkamanni þeirra Þresti Frey Gylfasyni á Þjóðminjasafni Íslands.

Hvergi á byggðu bóli, nema í einræðisríkjum eins og t.d. Norður-Kóreu, eru leiðtogar eða þaðan að síður forsætisráðherrar, að vasast í fornleifa-, minja- og safnamálum þjóðar sinnar. Ísland er þó ekki skrýtið land, lesendur góðir, heldur eingöngu þeir sem stjórna þar og þeir sem græða á vitleysunni. Virtutem corrumpit.

Ákvörðun hefur greinilega verið tekin

Ein af þessum einkennilegu, furðulegu - ja, stórfurðulegu hugdettum núverandi forsætisráðherra hefur nú hoppað fullmynduð út úr höfðinu á honum rétt fyrir vorþing. Hann hefur beðið fyrirtæki fullt af hálfmenntuðum sérfræðingastrákum að skrifa skýrslu - sem er út í hött. Enda er það grunur minn, að það sem stefnt sé að með skýrslunni sé greinilega þegar ákveðið.

Skýrslan fjallar um fyrirhugaðan samruna Þjóðminjastofnunar og Minjastofnunar Íslands. Skýrslan er sett fram án þess að starfsmenn stofnananna hafi haft möguleika að tjá sig um innihald hennar og má af slíkum vinnubrögðum sem eru vítaverð, ólýðræðisleg og frumstæð, glögglegast sjá, að það er búið að taka ákvörðunum um sameininguna.

Getur það því engan furðað, að allir utan Þjóðminjasafns Íslands og jafnvel innan séu í alla staði undrandi á skýrslu þessari og telji hana hrákasmíði hina verstu. Capacent hefur tekið að sér pólitískt níðingsverk, sem ekki verður fyrirtækinu til mikils sóma.

Séð á vefsíðu Capacents fyrirtækis með mottó og stikkorð á Íslandi. Menn fá varla  ferska sýn með því að sækja skoðanir til tveggja deiluaðila. En mottóið úr Hálsaskógi á þó vel við.

Mikill hluti starfsmanna og hagsmunaaðila telja samrunatillöguna út í hött

Það ríkir alls engin jákvæð skoðun meðal annarra en örfárra starfsmanna Þjóminjasafns Íslands eins og skilja mætti af máli Þjóðminjavarðar. Hagsmunahópar, fornleifafræðingar og aðrir, eru almennt mjög á móti þessum samruna, sem aðeins mun hafa í för með sér ólýðræðisleg og þóttakennda stjórnsýslu sem stangast á við Stjórnsýslulög. Samruninn mun skapa óendalega mörg vandamál, sem kallaði á breytingar á stjórnsýslulögum. Samruninn Þjóðminjasafn og Minjastofnunar er afturhvarf til ófremdarástands fortíðar og áratuganeyðar minjaverndar á Íslandi.

Ég er búinn að lesa skýrsluna og sé ekki neinar haldbærar röksemdir í stikkorðum hennar fyrir því að leggja stofnanirnar saman. Mér hefur reyndar lítil þótt til starfa Minjastofnunar og forvera hennar Fornleifaverndar Ríkisins koma. En starfsvið Minjastofnunar og aðskilnaður á honum frá Þjóðminjasafni var nauðsynlegur. Öll rökin fyrir því að taka málaflokka af Þjóðminjasafninu á sínum tíma, sem safnið réð aldrei við með óhæfum og of fáum starfsmönnum eru hunsuð í skýrslu Sigmundar Davíðs.

Rökin eru einnig fjárhagsleg, en heildarsparnaður á ári yrði ekki verulegur og slagar kostnaður við gerð þessa lélegu skýrslu Capacents óefað hátt upp í sparnaðinn fyrsta árið. Svo kemur kostaður við starfslok fólks sem á að jarða og svo framvegis. Þetta verða dýr mistök ef boltanum verður spyrnt áfram.

Tækifærissinnarnir skipta um skoðun

Grátbroslegt er að sjá heiðursmenn og sannleiksvitni eins og Guðmund Lúther Hafsteinsson, sem eitt sinn barðist fyrir eflingu húsaverndunar utan Þjóðminjasafnsins, standa nú sem auman embættismann og umboðsmann starfsmanna Þjóðminjasafns sem fæstir eru sérfræðingar og snúa aftur á reit 0. Nýlega var hann starfsmaður Minjastofnunar og fór þaðan í fússi. Nú snýr hann sér miður glæsilega á bárunni. "Baráttumenn" sem svo snúa seglum eftir vindi hljóta að skynja að ekki sé hægt að slökkva eldinn. Baráttuandinn er horfinn. Menn gefast upp rétt fyrir ellilífeyrisaldurinn.

Erum við að upplifa hefndaraðgerð?

Mér sýnist á öllu að Margrét Hallgrímsdóttir hafi aldrei borið barr sitt eftir að minjavarslan var tekin af Þjóðminjasafninu um aldamótin. Hún hefur unnið leynt og ljóst að því að koma Minjastofnun fyrir kattarnef. Þetta hefur mér alltaf þótt afar fyndið því eitt sinn voru þær tvær konur sem stjórna stofnunum tveim miklar perluvinkonur. Síðan slettist upp á vinskapinn eins og gengur. En á kattarslagur að skapa áratugavanda í íslenskum minjamálum? Slíkar erjur batna auðvitað ekki við að barnssálin stórlimaða í Forsætisráðuneytinu hafi áhuga á öllu gömlu og hafi fallið fyrir eldmóði og Framsóknaranda Margrétar Hallgrímsdóttur. Hann réði hann hana tímabundið til sín í Forsætisráðuneytinu til að undirbúa allsherjarvaldatöku sína í minjamálum.

Spurð um það í fréttunum, af hverju starfsmenn Minjastofnunar Íslands hafi ekki fengið að gefa umsögn um skýrsluna, svaraði hún ekki spurningu eins elsta fréttamanns landsins, en hóf að tala um allt aðra hluti. Er það ósk Margrétar að stjórna ein öllum minjamálum á Íslandi með forsætisráðherrum landsins? Það verða að mínu mati endalokin, ef þessi skýrsla verður ekki stöðvuð. En lítið þykir mér Margrét hafa til borðs að bera til þeirrar ábyrgðar sem hún vill bera - nema logandi frekju. Það er ágætur eiginleiki þegar maður best við stjórnvöld, en ókostur í stöðu Margrétar. Óeðlilegt þykir mér einnig í alla staði að yfirmenn stofnananna tveggja sem sameina á hafi komið beint að gerð "hlutlausrar" skýrslu í stýrihópi. Slík vinnubrögð eru út í hött.

Einnig er það einkennilegt sending á forn en góð loftnet mín að aðalhöfundur stikkorðaskýrslunnar er formaður félags Sameinuðu Þjóðanna á Íslandi, sem berst fyrir gegnsæi, mannréttindum og eðlilegum stjórnarháttum um heim allan. Í því félagi situr einnig í stjórn Bogi Ágústsson, glansandlit Fréttastofu Sjónvarps síðan 1977, sem bauð Þjóðminjaverði í fréttirnar þar sem hún komst upp með að svara ekki spurningum hans. Bogi var ekki að hafa fyrir því að bjóða talsmönnum þeirra sem telja skýrslu Þrastar Freys Gylfasonar, samfélagsmanns Boga hjá félagi SÞ, vera hrákasmíð. Hvernig getur verið að eins reyndur fréttamaður og Bogi leyfi þjóðminjaverði að komast upp með því að svara ekki spurningum og bjóði ekki þeirri hlið sem þykir að sér vegið? Svarið er einfalt: RÚV.

Prófessor Margrét?

Margrét Hallgrímsdóttir, sem bendluð hefur verið við sameiningu Þjóðminjasafns við HÍ, og krafist prófessorsnafnbótar fyrir þann samruna (en hún er ekki með doktorspróf), verður líklega af þeim bitlingi við þessa sameiningu, nema að slíkum nafnbótum verði einnig úthlutað úr Forsætisráðuneytinu í framtíðinni. Hún reddar titlinum örugglega á einhvern annan hátt er ég viss um. Prófessor í brottrekstri starfsmanna væri líklega betri bitlingur enda Margrét orðin sérfræðingur í slíku. Eldhugar fá alltaf það sem þeir vilja því allt hefst með logandi frekjunni. Að lokum þurfum við kannski ekki ráðuneyti á Íslandi og látum okkur nægja nokkra einræðisherra á sandkassastiginu til að stjórna landinu.

Hvað getur stjórnarandstaðan gert

Vona ég innilega að stjórnarandstaðan og einnig Sjálfstæðisflokkurinn beiti sér kröftuglega geng þessu gæluverkefni SDG og fyrrum fulltrúa hans í Fornleifamálaráðuneytinu. Þegar fumvarpssmíðin byrjar er nauðsynlegt að vera vakandi. Þetta frumvarp verður að stöðva. Það er út í hött og algjört afturhvarf til fortíðar með endalausan vanda og klíkuskap í minjageiranum. Minjavernd og fortíðaráhugi fjallar ekki um afturhvarf, heldur um hvernig við getum skýrt fortíðina fyrir komandi kynslóðum. Ekki er tekið tillit til þess í skýrslu Capacents og Sigmundar Davíðs fornaráðherra. Þetta útspil Sigmundar Davíðs er tímaskekkja eins og flest að því sem blessaður maðurinn tekur fyrir sér hendur. Hann virðist þó ávallt ánægður með hugdettur sínar, en það var Neró einnig þegar hann brenndi Róm (sjá hér).

Ítarefni:

Fýsileikagreining á breyttri stofnanaskipan í málaflokki menningarminja

Fréttir Sjónvarps 22.2.2016. (6,39 mínútur inni í þáttinn)

Ég er með hund

Fyrir tæpri viku síðan festi ég kaup á hundskvikindi. Ég telst dags daglega til öfgafullra kattaelskanda og þarf víst mikið til að ég falli fyrir hundsskömm, enda eru það skítugar skepnur, afar háværar og heimskar. Hundurinn minn er hins vegar af göfugu kyni og getur rakið ættir sínar alveg urrandi aftur á seinni hluta 18. aldar. Þetta er hin mesta þrifaskepna, sem aldrei setjast á flær eða annar óskapnaður, enda er hann alíslenskur í húð og hár, tær eins og lindin og greindur eins og þjóðin sem hann hefur löngum elt og flaðrað í kringum.

Á 6. áratug 18. aldar komu franskir könnuðir til Íslands og náðu sér í eintök af íslenskum fjórfætlingum. Þetta voru sendimenn franska greifans af Buffon (comte du Buffon) sem skírður var Georges-Louis Leclerc (1707-1778). Hann var einn fremsti náttúrufræðingur Frakka og gaf út heilmikið verk "Histoire naturelle, générale et particulière" (sem út kom 1749-1788, og var áfram haldið með útgáfuna eftir dauða hans allt fram til 1804).

Hef ég áður skrifað um Erlend og Vigdísi, sem fóru með Franzmönnum úr landi og gerðust síðan fræg í einum af 36 bindum Buffons greifa um blessaða náttúruna. Erlendur, sem upphaflega var nefndur Móri og kom frá Skagaströnd, endaði í fátæklegu cassoulet í Bastillunni. Vigdís varð hins vegar miðopnudýr í "Oui de moutons" frá 1760 og vöktu klaufir hennar sér í lagi athygli franskra rúta. Hún reyndist afar kynsæl, áður en hún fór úr einhvers konar riðuveiki.

Það sem menn vissu ekki var að Fransarar numdu einnig á brott með sér íslenskan hund (Chien d'Islande). Hann svaraði fólki ef hann var kallaður Seppi og var á lóðaríi á Bessastöðum er hann fann góðan matarilm úr skipi Fransmanna þar út fyrir landi. Gerði Seppi sér lítið fyrir og synti út í skipið og fór þaðan ekki síðan fyrr en skipið lagðist að bryggju í Calais. Fransmenn þurftu því ekkert að hafa fyrir því að ná sér í íslenskan hund með öllum þeim aukakostnaði sem slíku fylgdi.

En af þeirri mynd sem fremstu teiknarar Frakka ristu af Seppa má glögglega sjá, að Seppi var einhvers konar slys eða ávöxtur hópnauðgunar, sem hefur átt sér stað síðla kvölds á horni tveggja traða í Reykjavík. Hann er ekki "rassenrein" frekar en þeir hundar sem síðar hafa verið skilgreindir sem íslenski hundurinn. "Hreinir" íslenskir hundar voru hugsanlega til, en það þurfti að fara austur í sveitir til að finna einn slíkan. Það gerðist árið 1788 er Kátur kom út í fyrsta bindi af enskri bók The Habitable World Described; Or the Present State of the People in all Parts of the Globe, from North to South: Showing The Situation, Extent, Climate, Productions, Animals, &. of the different Kingdoms and States; Including all the new Discoveries: etc. & etc. Part I., London 1788.. Höfundur var séra John Trusler.

Af Seppa fara síðar þær sögur, að hann hélt sínum uppteknu þjóðháttum á Íslandi á götum Parísarborgar og þar bar hann beininn eftir að einn vagna Lúðvíks 15. ók yfir hann og kramdi til ólífis. Seppi þótti snoppufríður og fjölgaði sér ríkulega með kjölturökkum og pudelhundum Parísaraðalsins. Afkomendur Seppa tóku þátt í frönsku byltingunni, en geltu einnig hæst allra við aftöku Robespierre eins og samtímaheimildir sýna ljóslega. Erfðafræðilega séð var þetta því greinilega íslenskur hundur.

Afkomendur Seppi d´Islande við aftöku Robespierres

Eins og lesendur mínir hafa líklega þegar getið sér til, þá keypti ég ekki hundinn minn í þrívídd. Ég lét mér nægja að kaupa hann hjá fornbókasala í Berlín, sem hefur líklega skorið hann úr leifum af verki Buffons greifa sem hann eða aðrir gátu ekki étið við umsátrið um Berlín árið 1945. Seppi mun fá heiðurssess upp á vegg hjá mér líkt og myndirnar af Erlendi og Vigdísi, og fjölskyldumynd af þeim þremur sem einnig kom út á bók eftir annan höfund en Buffon om 1780. Fjölskyldumyndina fann ég einnig fyrir skít á priki hjá sama skransalanum í Berlín og ég keypti Seppa af. Höfundur þeirrar myndar hefur einnig sett Íslandsfálka upp í ættartréð.

En athugið lesendur góðir, að íslensk dýr þóttu erlendum mönnum merkilegri en íslenska mannskepnan, því ekki teiknuðu sendimenn Buffons Íslendinga svo vitað sé. Afkomendur sendisveinanna eru hins vegar til á Íslandi og getur Erfða-Kári líklega greint ykkur betur frá sérkennum þeirra en ég.

Was it really for the Walrus? A necessary comment on modern day walrus research.

Recently, I came across an article in World Archaeology, Volume 47, Issue 3, 2015 (see here or here). The article bears the title ´Was it for walrus? Viking Age settlement and medieval walrus ivory trade in Iceland and Greenland´, and is for most parts quite interesting. However, some of the contents regarding Iceland seemed to me to indicate that the Icelandic authors were totally unaware that similar research was being undertaken in Iceland.

However, after a quick browse through the article presenting an interesting study on how to work out the provenance of walrus tusks from the the Viking age and Medieval period, I found it quite worrying that the reader is not receiving a correct image of the status on walrus-research in Iceland.

To begin with the miniscule, I found it quite amusing to read that Novgorod has been moved up to the arctic near the White Sea. On page 454, where results presented in Table one are plotted into two diagrams (Fig. 2), the legend for figure 2 informs about the origin of the samples (with a closer definition in parentheses). We read that one of the samples originates from the excavations at Novgorod, and is provided by professor emerita Else Roesdahl of Aarhus University. In parentheses it also claimed that Novgorod is: "(Novgorod, White Sea, Russia)". Novgorod, which is 180 km south-east of present day St. Petersburg has of course never been anywhere near the White Sea. However, much later in the article things finally get clarified, also in a parenthesis. This explanation is given: "a medieval fragment from Novgorod (possibly representing an animal from the White Sea)". Actually there is therefore no certainty for the origin of the walrus tusk in Novgorod. There is only a tusk, lent by a Danish professor, and an assumption made by 13 authors of an article.

The claim that the walrus tusk sample from Novgorod, in the private collection of a Danish academic, is from the White Sea is but a minor detail compared to another critical item in an otherwise interesting study presented in the article.

The introduction on research in Iceland claims that an archaeologist colleague of mine, Bjarni F. Einarsson, has published results which support the following claim by the authors of the World Archaeology article: "Several authors (Vésteinsson et al. 2006; Keller 2010; Einarsson Bjarni 2011) have suggested that the first exploration and settlement of both Iceland (c. 850–75 ce) and Greenland (c. 980–90 ce) had an initial stimulus from exploiting the walrus, then native to both islands".

In fact Einarsson does not write that at all in his article of 2011 (see here). On the contrary, he wrote that the walrus stocks in Iceland in had declined and moved from Iceland long before the settlement in the 9th century, and not that it had been native to Iceland in the Settlement-period as argued in the 2015 study in World Archaeology here under scrutiny.

There is after all not much fact to support the claim that the first settlement of Iceland and Greenland was stimulated by demand for walrus-tusk. Einarsson also points out that there are only four radiocarbon dating results from Iceland of walrus tusks, and all of them show results which indicate that the animals in question lived 100-200 years BC, or even earlier. The tusks dated in Iceland were not from archaeological contexts. However, Einarsson is awaiting the results of AMS-radiocarbon analyses of a tusk found during an archaeological excavation of Viking-age farmhouses in the city-centre of Reykjavík (Aðalstræti 2001). They might show a date corresponding with the date of the archaeological remains, or they could give dates indicating that the tusk was from walrus skeletons, which the first settlers in Iceland picked up on the shores.

Another aspect, which might indicate that the first Icelanders where not hunting walrus for the tusks, is the finding of a rib of a very young individual reported by Thomas Amorosi (1996) in his PhD thesis, which is mentioned in the World Archaeology article. The alleged walrus bones, collected in 1944, were not excavated archaeologically and if the bones are indeed walrus remains from a Viking-age strata, its presence does not indicate hunting for the tusk since the animal, if male, would not have had any because it was very young. The Reykjavik "Vikings" were most likely munching on walrus meat, making ropes out of the hides or using the fat as fuel for their lamps, or all of these things, but not specifically hunting for the tusk.

When participating in international teamwork, where the methodology of analysing the chemical composition of walrus tusk to decide on the origins of the walrus tusks seems very promising indeed, it is rather sloppy and inadequate to describe former research on Walrus in the North-Atlantic the way Vésteinsson, McGovern and Guðmundsson do, especially in a well esteemed journal like World Archaeology. Probably urged by the drive to be the first persons ever to have proposed an explanation for the importance of walrus hunting for the discovery of Greenland, it is rather sad, when such self-promotion bases upon misquotation, misinformation and at most wishful thinking.

Probably a non-Landnam situation

In future examinations on walrus hunting and trade in the North Atlantic, it has to be taken into account that some of the walruses, whose tusks are the focus of attention,  can be ascribed to animals who lived and had breeding grounds in Iceland long before humans settled in Iceland. Thus dating of the material analysed is essential, if not more crucial than establishing whether the animal lived in Iceland or not. Dr. Bjarni F. Einarsson has very correctly pointed this out, while his colleagues in Iceland and their American associates omitted that important detail and instead referred to his work writing that it was in line with their own.

The Icelandic authors of the article in World Archaeology also left out information about an ongoing project in Iceland, which aims at dating archaeological as well as stray remains and finds of Walrus found in Iceland. That project has archaeologist Bjarni F. Einarsson as a partner (see here, here and here). The Icelandic project is doing what the study presented in World Archaeology should have done before the quest for a method to pinpoint the origin of the walrus was established. There is no sense in finding the origin of walrus tusks of the Viking era, if the tusks are more than 1000 years older. Why the the Icelandic authors of the study in World Archaeology didn´t try to establish contacts with the ongoing project in Iceland to achieve the best methodological results, is very difficult to understand.

An English translation and publication of Bjarni F. Einarsson´s article from 2011 would be important. Possibly his Icelandic colleagues would then understand it better, as they have obviously become so alienated from Icelandic that they cannot quote from it correctly. Collaboration is always important, but parts of the walrus-study presented in World Archaeology was not about collaboration at all.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 6 February - 2016

He´s obviously celebrating being the reason for the Landnam, but possibly a bit too early.

Tíðindi af rústasvæði íslenskrar minjavörslu

Nýverið las ég frétt með meðfylgjandi bréfi til Sigmundar Davíðs á síðu Félags íslenskra fornleifafræðinga, sem ég er ekki meðlimur í af ýmsum siðferðilegum og persónulegum ástæðum. En ég hefði þó örugglega skrifað undir þetta bréf hefði ég verið gildur limur í því félagi. Ég tek undir þær áhyggjur sem lýst er í bréfinu, þó ég hefði kannski ekki ritað bréfið á sama hátt. Ég hefði byrjað það svona: Hæ krakkar!

Í bréfinu er með angist spurst fyrir um fyrirhugaðan samruna Þjóðminjasafns Íslands og Minjastofnunar Íslands. Hafa menn greinilega ástæðu til, ef hugsað er til aðkomu núverandi Þjóðminjavarðar í deilum varðandi sameiningu Náttúruminjastofnanna, sem hún hefur haft mjög svo vafasöm afskipti af.

Þjóðminjasafnið er að verða hluti af Háskóla Íslands, eða tengt honum, þó svo að flestir starfsmenn þess séu ekki einu sinni akademískir hálfdrættingar. Sumir þeirra heimta víst prófessorstitil fyrir að undirskrifa lokasamninginn við Háskólann. Margrét Hallgrímsdóttir gæti því orðið prófessor Þjóðminjavörður, hugsið ykkur!! Á ekki bara að gera ljósmyndarann að lektor? Svo væri hægt að ráða fullt af upplýsingafulltrúum eins og gert var á Þjóðminjasafninu í Kaupmannahöfn, en það reyndist því miður ekki góð fjárfesting, þar sem einn þeirra sendi endalaust gemsamyndir af kynfærum sínum til ungra verkefnaráðinna kvenna á safninu (sjá hér) sem hann heimtaði primus jus noctis hjá. Aðrar, eldri konur, hótaði hann að reka ef þær klæddu sig ekki meira æsandi.

Það væri gersamlega út í hött að láta stofnun tengda HÍ sjá um leyfisveitingar og eftirlit, síst af öllu þegar hún getur ekki afkastað eðlilegum rannsóknum, nema að ráða fólk innan stofnunar í stöðu i nafni Kristjáns heitins Eldjárns. Stofnunin getur ekki einu sinni áorkað að leiðrétta meinlegar villur í upplýsingum um gripi safnsins á Sarpi. En suma dreymir samt um hið íslenska stórsafn, þar sem öll ríkissöfnin verða sett undir prófessor þjóðminjavörð.

Þegar stjórnsýsluleg atriði varðandi leyfisveitingar og fornleifavörslu á Íslandi voru loks tekin af Þjóðminjasafni og ódugandi fólki á þeirri stofnun, sem var ávallt í fjársvelti eða stjórnað af manni (les Þór Magnússyni) sem ekki vissi hvar hann setti fjarmagnið og var því loks rekinn fyrir óreiðu eftir að hafa verið neyddur í frí þar á undan, voru margir í fornleifafræðingastétt sem börmuðu sér. Ýmsir fornleifafræðingar á Íslandi hafa síðan séð óvininn í Minjastofnun Íslands og hafa gert allt til að gera stofnuninni sem erfiðast fyrir. Minjastofnun hefur einnig endalaust breytt um nafn, sem ekki dregur úr ruglinginum. Starfsemi hennar hefur heldur ekki alltaf verið með fullu viti, sbr. leyfi til byggingar Þorláksbúðar. Helstu hatursmenn Minjastofnunar má finna hjá fyrirtækinu með hið mikilmennskubrjálaða nafn "Fornleifastofnun Íslands", sem að hluta til hlýtur fyrirskipunum frá þóttafullum amerískum prófessor við City University of New York.

Nú eru sem sagt áform um að setja Minjastofnun undir Þjóðminjasafnið, og líklega undir núverandi Þjóðminjavörð, sem aðrir fornleifafræðingar óttast meira en Minjastofnun Íslands og forstöðukonu þeirrar stofnunar. Sannleikurinn er nú reyndar sá, að lítinn mun er hægt að sjá á þessum stjórnendum, sem hafa ávallt stjórnað sem pólitískar puntudúkkur og gráðbeygt lög þegar þeim hefur verið skipað að gera það, eða þegar það hefur hentað. Margrét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður var eins og menn muna komin inn á innsta bás í fornleifamálaráðuneytinu hjá Sigmundi Davíð og líklega er verið að launa henni veruna þar með því að stúta Minjastofnun Íslands. Allt getur gerst.

Ótti fornleifafræðinga er örugglega á rökum reistur og ég fylgist með í hluttekningu, þegar ósiðlegir íslenskir stjórnmálamenn ætla enn einu sinni að skapa glundroða í fornleifavörslunni á Íslandi með algjörlega vanhugsuðum aðgerðum. En hugsanlega skilja stjórnmálamenn á Íslandi hvorki upp né niður í því af hverju menn eru með Þjóðminjasafn og Minjastofnun Íslands, þegar menn gætu látið sér nægja Fornleifastofnun Íslands, sem signt og heilagt er til vandræða suðar í stjórnmálamönnum af öllum tegundum bak við tjöldin.

Ekki er öll vitleysan eins og má líklega búast við því að fleiri smelt illfygli frá Bessastöðum verði hengd á aðra embættisfornleifafræðinga en Steinunni Kristjánsdóttur sem hér með er óskað til hamingju með fuglinn sem hún hefur líklega fengið fyrir fílamanninn og eskimóana sem hún gróf upp og niður á Skriðu og aðra hringavitleysu í embætti.

Ísland breytist ekkert þrátt fyrir hrun eða móðuharðindi. Fólkið er eins og það er alltaf, meira eða minna skyldleikaræktað, og minjamálin eftir því.

Kveðjur frá fjölmenningunni í Höfn, og meira um hana síðar.

Þjóðin okkar

Litháískir lesendur Fornleifs eru örfáir, veit ég, en ég er viss um að þeir hafi heyrt af nýrri bók sem komin er út í Litháen. Höfundur hennar er Ruta Vanagaite. Hún uppgötvaði að ættingjar hennar höfðu tekið þátt í morðum óbreyttra borgara í Litháen á gyðingum í síðari heimsstyrjöld. Í stað þess að leyna því, andmæla og afneita, líkt og margir Litháar gera og þ.m.t. ríkisstjórn landsins, hefur Ruta Vanagaite ritað merka bók, sem ber titilinn Musiskiai, (Þjóðin okkar). Segir bókin frá morðunum út frá sjónarhorni ættingja þeirra seku. Ruta Vanagaite brýtur með þessu blað í sögu Lithaugalands og bætir vonandi söguskoðun Litháa.

Bókin er unnin í samvinnu við vinnuveitanda minn á síðasta ári, Efraim Zuroff, forstöðumann skrifstofu Simon Wiesenthal stofnunarinnar í Jerúsalem, sem Íslendingum er vel kunnur frá því að þeir, og sér í lagi ýmsir blaðamenn og siðlausir stjórnmálamenn, útúðuðu honum sem eins konar glæpamanni er hann benti Íslendingum á að þeir hefðu hýst stríðsglæpamanninn Evald Mikson og bað þá um að rannsaka mál hans. Þið munið hvað gerðist.

Bókin mun bráðlega koma út á ensku og kallast: Our People; Journey With An Enemy.

Bókin er í þremur hlutum. Í fyrsta hlutanum, eins konar formála, þar sem Ruta Vanagaite skýrir af hverju hún ákvað að rita þessa bók. Annar hlutinn er sagnfræðileg yfirferð á því hvernig litháískir stjórnmálamenn veittu Þjóðverjum lið og um morðsveitir Litháa sem frömdu glæpi í Litháen og Hvítarússlandi. Síðasti hlutinn fjallar um hvernig höfundurinn hitti Efraim Zuroff og hvernig það kom til að þau ákváðu að heimsækja 35 staði, þar sem Litháar myrtu gyðinga, og viðræður þeirra tveggja um það.

Ég les ekki litháísku og hlakka því til að kaupa bókina á ensku. Merkari bók hefur vart komið út á síðari árum í Litháen og seldist 1. upplag upp nokkrum dögum.

 

Til skýringar á meðfylgjandi Youtube-mynd frá bókarkynningunni: Prestarnir tveir eru annars vegar Richardas Doveika sem er langvinsælasti kaþólski presturinn í Litháen, og hins vegar Tomas Shernas (sá í hjólastólnum) sem varð þjóðhetja er hann einn manna lifði af árás sovéskra hermanna á tollstöð í Litháen árið 1991 og hefur síðan gerst prestur í mótmælendasöfnuði. Ruta segir frá viðræðum sínum við þá báða í bók sinni og þeir styðja af heilu hjarta nauðsyn þess að Litháar horfist í augu við sögu sína og þá glæpi sem margir Litháar frömdu í helförinni. Annars kemst maður ekki áfram.